Hệ thần kinh và sự tiến hóa
của hệ thần kinh
* Hệ thần kinh dạng ống có thể
phân chia theo chức năng thành hai
hệ :
- Hệ thần kinh vận động phụ trách
hoạt động của các cơ vân là các hoạt
động có ý thức mà trung ương phụ
trách các hoạt động đó là võ não và
chất xám (sừng trước) của tủy sống.
Dây thần kinh vận động từ trung ương
đi thẳng tới cơ theo sự điều khiển trực
tiếp của võ não hoặc thông qua tủy
sống.
- Hệ thần kinh sinh dưỡng phụ trách
hoạt động của các cơ quan nội tạng
thuộc dinh dưỡng và sinh sản (phần
lớn là các cơ trơn ở mống mắt, ở
thành ống tiêu hóa, thành các mạch
máu, phế quản; thành cơ các khoang
rỗng như tử cung, bóng đái và các
tuyến; cơ tim. ..). Đó là các hoạt động
tự động không theo ý muốn mà phần
trung ương nằm trong trụ não và đoạn
cùng tủy (trung ương đối giao cảm)
hoặc sừng bên của chất xám tủy sống
từ đốt tủy ngực I đến đốt tủy thắt lưng
III (trung ương giao cảm). Dây thần
kinh sinh dưỡng xuất phát từ trung
ương đến cơ quan trả lời bao giờ cũng
qua 1 hạch là nơi chuyển tiếp giữa
nơron trước hạch với nơron sau hạch.
Hạch đối giao cảm nằm xa trung ương
và gần hay ngay trên cơ quan, do đó
sợi trước hạch dài và sợt sau hạch
ngắn; còn hạch giao cảm lại nằm gần
trung ương và xa cơ quan, do đó sợi
trước hạch ngắn và sợi sau hạch dài.
Tất cả các sợi trước hạch của giao
cảm và đối giao cảm đều có bao
miêlin, còn các sợi sau hạch không có
bao miêlin.
Tuy hai bộ phận này của hệ thần kinh
có chức năng đối lập nhau nhưng phối
hợp với nhau trong điều hòa hoạt
động sinh lí của các cơ quan nội tạng,
đáp ứng nhu cầu hoạt động tùy lúc,
tùy nơi một cách chính xác và tiết
kiệm.
* Sự tiến hóa của tổ chức thần kinh
ở động vật kể từ khi xuất hiện là theo
hướng tập trung hóa và đầu hóa :
- Sự tập trung hóa thể hiện ở chỗ các
các tế bào thần kinh phân tán thành
thần kinh dạng lưới ở ruột khoan, tập
trung lại thành chuỗi hạch thần kinh
bậc thang ở giun dẹp, tới chuỗi hạch ở
giun đốt, sau tập trung thành ba khối
hạch là hạch não, hạch ngực và hạch
bụng.
- Hiện tượng đầu hóa trước hết thể
hiện ở sự tâp trung của các tế bào thần
kinh thành não ở động vật có đối
xứng hai bên, cơ thể phân hóa thành
đầu - đuôi, di chuyển có định hướng
rõ ràng, các giác quan và cơ quan
miệng dược hình thành và phát triển.
Não phát triển qua các ngành động vật
từ thấp lên cao, từ giun dẹp, giun tròn
tới giun đốt, thân mềm và chân khớp.
Ở động vật có xương sống với sự xuất
hiện hệ thần kinh dạng ống, sự tâp
trung hóa và hiện tượng đầu hóa tăng
rõ rệt từ cá tới chim và thú.