HÓA HỌC LIPID

BS. HOÀNG HIẾU NGỌC

MỤC TIÊU

 NÊU ĐƯỢC TÍNH CHẤT CỦA LIPID

 PHÂN BIỆT ĐƯỢC CÁC LOẠI LIPID VỀ

THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ CHỨC NĂNG

 PHÂN TÍCH ĐƯỢC ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO,

PHÂN LOẠI ACID BÉO

ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ LIPID

ĐA DẠNG

 KHÔNG TAN HOẶC ÍT TAN TRONG NƢỚC

(DUNG MÔI PHÂN CỰC)

 NHÓM CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ, CẤU TẠO

(KHÔNG PHÂN CỰC)

 DỄ TAN TRONG DUNG MÔI HỮU CƠ

ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ LIPID

HỌC

 VAI TRÕ SINH HỌC QUAN TRỌNG

 DỰ TRỮ NĂNG LƢỢNG  THÀNH PHẦN VẬT CHẤT CỦA MÀNG SINH

ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ LIPID

BÉO

 CÓ THỂ KẾT HỢP VỚI GLUCID

(GLYCOLIPID); PROTEIN (LIPOPROTEIN)

 HAI THÀNH PHẦN CHÍNH: ALCOL VÀ ACID

PHÂN LOẠI

PHÒNG HÓA)

 LIPID KHÔNG THỦY PHÂN ĐƢỢC (LIPOID,

LIPID KHÔNG XÀ PHÒNG HÓA)

 LIPID THỦY PHÂN ĐƢỢC (LIPID THẬT, LIPID XÀ

LIPID THỦY PHÂN ĐƢỢC

CÓ CHỨA LIÊN KẾT ESTER

 LIPID THUẦN

– THÀNH PHẦN: C, H, O – VD: GLYCERID, CERID, STERID…

 LIPID TẠP

– THÀNH PHẦN: C, H, O, P, N, S… – PHOSPHATID, SPHINGOLIPID, GLYCOLIPID,

SULFATID…

LIPID KHÔNG THỦY PHÂN ĐƢỢC

– KHÔNG CHỨA LIÊN KẾT ESTER (VD: ACID BÉO

TỰ DO)

– ALCOL MẠCH DÀI, BẬC CAO – ALCOL VÕNG (STEROL) VÀ DẪN XUẤT (MUỐI

MẬT, ACID MẬT, HORMON SINH DỤC)

– VITAMIN TAN TRONG MỠ – TERPEN

THEO VAI TRÕ, CHỨC NĂNG CỦA LIPID

LIPID DỰ TRỮ

•TRIACYLGLYCEROL

LIPID MÀNG

• PHOSPHOLIPID • GLYCEROPHOSPHOLIPID • SPHINGOLIPID • GLYCOLIPID •CHOLESTEROL

LIPID CÓ HOẠT TÍNH SINH HỌC

• HORMON • STEROID • EICOSANOID • PHOSPHATIDYL INOSITOL • VITAMIN A, D, E, K • QUINON

ACID BÉO

ĐẶC ĐIỂM CHUNG

 Ở DẠNG TỰ DO, DẠNG LIÊN KẾT ESTER

HOẶC AMID

 LÀ ACID HỮU CƠ MONOCARBOXYL: R – COOH

 TRONG TỰ NHIÊN: SỐ CARBON CHẴN

ĐẶC ĐIỂM CHUNG

HÓA CƠ THỂ

 VAI TRÕ QUAN TRỌNG TRONG CHUYỂN

 MÔI TRƢỜNG pH SINH LÝ: DẠNG ION ÂM  DẠNG TỰ DO VÀ ION ÂM: ÍT/KHÔNG BAO GIỜ TỒN TẠI TRONG TẾ BÀO CƠ THỂ SỐNG

 LUÔN Ở DẠNG KẾT HỢP

DANH PHÁP(*)

1. TÊN THÔNG THƢỜNG 2. TÊN HỆ THỐNG.

 TÊN MẠCH CARBON + OIC  BÃO HÕA (NỐI ĐƠN): +ANOIC  KHÔNG BÃO HÕA (NỐI ĐÔI):

+ENOIC

C15H31COOH

– acid palmitic (tên thông thƣờng) – acid hexadecanoic (tên hệ thống)

C18H33COOH

– acid oleic (tên thông thƣờng) – acid octadecenoic (tên hệ thống)

CÁCH ĐÁNH SỐ CARBON CỦA ACID BÉO

1. THEO CHỮ SỐ: 1, 2, ….n:

- C1: CARBON CỦA NHÓM COOH - Cn: CARBON CUỐI CÙNG

2. THEO CHỮ HY LẠP:

- Cɑ : CARBON CỦA NHÓM -CH2- SÁT NHÓM COOH - Cω: CARBON CUỐI CÙNG - ĐỘ DÀI ACID BÉO: KÝ HIỆU BẰNG SỐ NGUYÊN TỬ

CARBON

- SỐ LIÊN KẾT ĐÔI: KÝ HIỆU SỐ, SAU DẤU “:” - VỊ TRÍ LIÊN KẾT ĐÔI: KÝ HIỆU Δ TRONG NGOẶC ĐƠN

VÍ DỤ  ACID PALMITIC 16:0  ACID OLEIC 18:1 (Δ9)  ACID LINOLEIC 18:2 (Δ9,12)  BUTYRIC ACID - 4:0  LINOLENIC ACID - 18:3 (Δ9,12,15)  ARACHIDONIC ACID - 20:4 (Δ5,8,11,14)  EICOSAPENTAENOIC ACID - 20:5 (Δ5,8,11,14,17)  DOCOSAHEXAENOIC ACID - 22:6 (Δ4,7,10,13,16,19)

PHÂN LOẠI ACID BÉO

– MẠCH NGẮN HOẶC TRUNG BÌNH (4 – 14C) – MẠCH DÀI (> 16C) – MẠCH RẤT DÀI (>22C) – ACID BÉO KHÔNG NO – PROSTAGLADIN (PG); THROMBOXAN;

LEUCOTRIEN

MẠCH NGẮN HOẶC TRUNG BÌNH (4 – 14C)

 ACID BÉO NO  KHÓ HÒA TAN  KHÔNG THAM GIA VÀO CẤU TRÖC

MÀNG TẾ BÀO, BÀO QUAN

 TẠO NĂNG LƢỢNG

MẠCH DÀI (> 16C)

THƢỜNG GẶP: 16, 18, 20C

  DẠNG NO (BÃO HÕA)  DẠNG KHÔNG NO (KHÔNG BÃO HÕA)  DẠNG MẠCH VÕNG (PROGTAGLANDIN)

TẠO NĂNG LƢỢNG   DỰ TRỮ NĂNG LƢỢNG



THAM GIA VÀO CẤU TRÖC MÀNG TẾ BÀO, BÀO QUAN

MẠCH RẤT DÀI (>22C)

DÀI

 THÀNH PHẦN CẤU TẠO MÀNG SINH HỌC

BỀN DHA – docosahexaenoic acid 22:7 (Δ6, 4, 7, 10, 13, 16, 19)

 KHÓ TAN VÌ MẠCH CARBON KỴ NƢỚC RẤT

ACID BÉO KHÔNG NO

ĐÔI: – MỘT LIÊN KẾT ĐÔI (AB KHÔNG NO ĐƠN) – NHIỀU LIÊN KẾT ĐÔI (AB KHÔNG NO KÉP)

 1 LIÊN KẾT ĐÔI: Δ9  NHỮNG LIÊN KẾT ĐÔI KHÁC: Δ12, Δ15.  TẤT CẢ ĐỀU Ở DẠNG ĐỒNG PHÂN CIS, ĐIỂM NÓNG CHẢY THẤP HƠN DẠNG NO.

 18 – 20C  CHIA LÀM 2 LOẠI DỰA THEO SỐ LIÊN KẾT

CÁC HỌ ACID BÉO KHÔNG NO

HỌ

VÍ DỤ

ω7 hay n-7

Palmitoleic 16:1,9

ω9 hay n-9

Oleic 18:1,9

ω6 hay n-6

Linoleic 18:2, 9, 12

ω3 hay n-3

Linolenic 18:3, 9, 12, 15

 EPA – eicosapentenoic acid C20:5  DHA – docosahexaenoic acid C22:6  Phát triển tế bào não ở thời kỳ đầu của

quá trình sinh trƣởng ở trẻ em.

 HỌ ACID BÉO n-3:

 Nhóm acid eicosanoic:

từ acid arachidonic 20:4 (Δ5, 8, 11, 14) tiền chất của nhiều chất có hoạt tính sinh học rất đa dạng (prostaglandin, thromboxane, leucotrien)

Break 10 min

NHÓM ACID EICOSANOIC

GỒM: 1. PROSTANOIDS VÀ LEUKOTRIENES (LTs) 2. LIPOXINS (LXs) PROSTANOIDS: - PROSTAGLANDIN (PGs) - PROSTACYCLINS (PGIs) - THROMBOXANES (TXs)

PROSTAGLADIN (PG)

TÙY LOẠI, TÙY ĐỐI TƢỢNG.

 NHƢ 1 LOẠI NỘI TIẾT TỐ, CHẤT THÔNG

TIN THỨ HAI

 MÔ ĐỘNG VẬT CÓ XƢƠNG SỐNG  VAI TRÕ SINH HỌC PHỨC TẠP, ĐA DẠNG

ĐIỀU HÕA CHUYỂN HÓA v.v….

 HẠ HUYẾT ÁP, KÍCH THÍCH CO CƠ TRƠN,

PHÂN LOẠI PROSTAGLADINS

 PHÂN NHÓM TAN TRONG ETHER – PGE:

– C9 CÓ NHÓM CHỨC CETON

– HOẠT HÓA ADENYLCYSLASE TRONG TỔNG HỢP AMP

VÒNG

 PHÂN NHÓM TAN TRONG ĐỆM PHOSPHAT –

PGF

– C9 CÓ NHÓM CHỨC ALCOL

– KÍCH THÍCH CO CƠ TRƠN

THROMBOXANS

ĐÔNG MÁU

 ĐẦU TIÊN ĐƢỢC TÁCH TỪ TIỂU CẦU  THAM GIA CHỦ YẾU VÀO QUÁ TRÌNH

LEUKOTRIENES

 ĐẦU TIÊN ĐƢỢC TÁCH TỪ BẠCH

CẦU

 NHÓM CHẤT VẬN CHUYỂN TÍN HIỆU SINH HỌC PHỔ RỘNG

TÍNH CHẤT VẬT LÝ

 PHỤ THUỘC VÀO CHIỀU DÀI VÀ ĐỘ NO CỦA MẠCH CARBON ACID BÉO

 AB NO CÓ 12 – 24C Ở DẠNG RẮN

(NHIỆT ĐỘ PHÕNG) TRONG KHI AB KHÔNG NO Ở DẠNG LỎNG.

TÍNH CHẤT VẬT LÝ

 MẠCH CÀNG DÀI CÀNG KHÓ TAN

TRONG NƢỚC

 MẠCH CÀNG DÀI NHIỆT ĐỘ NÓNG

CHẢY CÀNG TĂNG

TÍNH CHẤT HÓA HỌC

 PHẢN ỨNG TẠO XÀ PHÕNG (PHẢN ỨNG TRUNG HÕA)

 PHẢN ỨNG KHỬ  PHẢN ỨNG TẠO ESTER  PHẢN ỨNG OXY HÓA  PHÁN ỨNG HALOGEN HÓA

VAI TRÕ SINH HỌC ACID BÉO

 NHÓM CARBOXYL THAM GIA TẠO LIÊN KẾT ESTER HOẶC AMID VỚI NHỮNG CHẤT KHÁC

 MẠCH HYDROCARBON QUYẾT ĐỊNH:

– TÍNH KỴ NƯỚC

– XÂY DỰNG MÀNG

– CÁCH NHIỆT.

 DỰ TRỮ VÀ TẠO NĂNG LƯỢNG (MẠCH C)

GLYCERID (ACYLGLYCEROL)

CẤU TẠO

 ESTER CỦA GLYCEROL VÀ ACID BÉO  BAO GỒM:

–α MONOGLYCERID –β MONOGLYCERID –αα DIGLYCERID - αβ DIGLYCERID –TRIGLYCERID

TÍNH CHẤT VẬT LÝ

TÍNH CHẤT HÓA HỌC

TRIACYLGLYCEROLS

 DẠNG DỰ TRỮ ACID BÉO TRONG SINH VẬT  LÀ TRIESTERS CỦA AB VÀ GLYCEROL  CÔNG THỨC CẤU TẠO

O =

H2C – O – C – R1

O =

HC – O – C – R2

H2C – O – C – R3

= O

O =

H2C – O – C – R1

 R1, R2, R3 LÀ GỐC

O =

HC – O – C – R2

HYDROCARBON CỦA ACID BÉO  ĐA PHẦN TỪ NHỮNG ACID BÉO

H2C – O – C – R3

KHÁC NHAU

= O

BÃO HÒA

 DẦU: TRIGLYCERID CỦA AB BÁN

HÒA

 MỠ: TRIGLYCERID CỦA AB BÃO

?

(c) CẤU TRÚC TINH THỂ CỦA ACID

(a) ACID BÉO BÃO HÒA

BÉO BÃO HÒA

(b) ACID BÉO BÁN BÃO HÒA

(d) CẤU TRÚC TINH THỂ CỦA ACID

BÉO BÁN BÃO HÒA

 CẤU TRÖC BÁN BÃO HÕA THÌ KẾT HỢP LỎNG LẺO NÊN KHÔNG CÓ CẤU TRÖC NHẤT ĐỊNH

 CẤU TRÖC BÃO HÕA KẾT HỢP CHẶT VỚI NHAU TẠO THÀNH CẤU TRÖC BÁN TINH THỂ CÓ HÌNH DẠNG NHẤT ĐỊNH

TRIACYLGLYCEROLS

 DỰ TRỮ NĂNG LƢỢNG (*)  TẠO NHIỆT  CÁCH NHIỆT  TẠO CHẤT ĐỆM ĐỂ CHE CHỞ CÁC CƠ QUAN NỘI TẠNG BÊN TRONG KHỎI NHỮNG TÁC NHÂN CƠ HỌC

TRIACYLGLYCEROLS

– NGUYÊN TỬ CARBON Ở DẠNG TỐI GIẢN HOÀN TOÀN → TẠO NĂNG LƯỢNG TỐI ĐA TRONG QUÁ TRÌNH OXY HÓA

– TÍNH KỴ NƯỚC, KHÔNG HYDRAT HÓA → DỰ TRỮ LƯỢNG LỚN MÀ KHÔNG THÊM KHỐI LƯỢNG NƯỚC

 DỰ TRỮ NĂNG LƢỢNG ?

PHOSPHATID

ĐẶC ĐIỂM CHUNG

 LIPID XÀ PHÕNG HÓA ĐƢỢC  LIPID TẠP  LÀ DẪN XUẤT CỦA acid L – phosphatidic

R

-

ACID BÉO

PO3

GLYCEROL

ACID BÉO

NHIỀU LOẠI PHOSPHATID:

– Phosphatidyl ethanolamin (cephalin) – Phosphatidyl cholin (lecithin) – Phosphatidyl serin – Phosphatidyl inositol (Inositid) – Phosphatidyl glycerol – Diphosphatidyl glycerol (cardiolipin) – Plasmalogen

PHOSPHATID

TÍNH CHẤT LƯỠNG CỰC

 PHẦN KHÔNG PHÂN CỰC : GLYCEROL ĐƢỢC ESTER HÓA VỚI 2 PHÂN TỬ ACID BÉO

BASE NITƠ

 PHẦN PHÂN CỰC : ACID PHOSPHORIC –

TÍNH CHẤT PHOSPHATID

CHO DẠNG DUNG DỊCH KEO GIẢ

 KHÔNG HÕA TAN TRONG NƢỚC NHƢNG

PHOSPHOLIPID CÓ KHẢ NĂNG TẠO THÀNH HẠT MICEL, LỚP MÀNG ĐÔI

 DO TÍNH CHẤT LƢỠNG CỰC NÊN CÁC

TÍNH CHẤT PHOSPHATID

CHẤT BÉO, TỦA TRONG ACETON

 LECITHIN TAN TRONG HẦU HẾT DUNG MÔI

CHẤT BÉO, TỦA TRONG ACETON VÀ ETHANOL

 CEPHALIN TAN TRONG NHỮNG DUNG MÔI

HẠT MIXEN

•DƯỚI TÁC DỤNG CỦA CÁC PHOSPHOLIPASE A, B, C, D CÁC PHOSPHOLIPID DỄ DÀNG BỊ THỦY PHÂN

•PHOSPHOLIPASE DÙNG ĐỂ XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN CẤU TẠO CỦA PHOSPHOLIPID

VAI TRÕ SINH HỌC

PHẦN CẤU TẠO CHÍNH CỦA MÀNG TẾ BÀO (MÀNG ĐÔI)

 PHOSPHATID (LECITHIN) LÀ THÀNH

PHẦN CÁC PHOSPHATID CẤU TẠO MÀNG CÓ THỂ DỄ DÀNG TÁCH RA THÀNH DẠNG PHOSPHOLIPASE TƢƠNG ỨNG

 ACID ARACHIDONIC TRONG THÀNH

VAI TRÕ SINH HỌC

TRONG VIỆC HÌNH THÀNH CÁC PHỨC HỢP LIPOPROTEIN HUYẾT TƢƠNG, VẬN CHUYỂN CÁC LIPID GIỮA GAN VÀ MÔ

 DIPALMITYL LECITHIN: LÀM CHO 2 LÁ

MÀNG PHỔI KHÔNG BỊ DÍNH LẠI.

 LECITHIN GIỮ VAI TRÕ QUAN TRỌNG

VAI TRÕ SINH HỌC

THROMBOPLASTIN CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔNG MÁU, NGUỒN CUNG CẤP ACID PHOSPHORIC ĐỂ TẠO TẾ BÀO MỚI.

 PHOSPHATIDYL INOSITOL

 CEPHALIN: GIAI ĐOẠN TẠO

DIPHOSPHAT: TiỀN CHẤT TẠO TÍN HIỆU THÔNG TIN NỘI BÀO, CHUYỂN HÓA CALCI.

CERID

CERID (SÁP THẬT)

 ESTER CỦA ACID BÉO (NO VÀ CHƢA NO)  THỂ RẮN Ở NHIỆT ĐỘ THƢỜNG  KHÔNG TAN TRONG NƢỚC, ÍT TAN TRONG RƢỢU, TAN TRONG DUNG MÔI HỮU CƠ, THỦY PHÂN TRONG MÔI TRƢỜNG KIỀM

 CHẤT CHỐNG THẤM SINH HỌC

STERID (STERYL ESTER)

 ESTER CỦA ALCOL VÕNG VÀ ACID BÉO

 CHOLESTERID (CHOLESTEROL ESTER) = ESTER CỦA CHOLESTEROL VÀ ACID BÉO

SPHINGOLIPID

VÀ ACID BÉO

 GỒM:

 LÀ ESTER CỦA AMINOALCOL SPHINGOSIN

1. SPHINGOPHOSPHATID 2. GLYCOSPHINGOLIPID

HÓA HỌC LIPID (2)

THÀNH PHẦN LIPID CỦA MÀNG SINH HỌC

 Gồm 4 nhóm chính:

1. GLYCEROPHOSPHOLIPIDS 2. SPHINGOLIPIDS 3. GLYCOSPHINGOLIPIDS 4. GLYCOGLYCEROLIPIDS

GLYCEROPHOSPHOLIPIDS

(PHOSPHATID)

 BẢN CHẤT LÀ PHOSPHOLIPID

GLYCEROL BẰNG LK ESTER

 MỘT GỐC PHÂN CỰC CAO HOẶC MANG

ĐIỆN TÍCH GẮN Ở C3 BẰNG LK PHOSPHODIESTER

 HAI ACID BÉO GẮN Ở C1 VÀ C2 CỦA

GLYCEROPHOSPHOLIPIDS

VẬT, TÙY LOẠI MÔ TRONG CƠ THỂ

 C1: ACID BÉO BÃO HÒA C16 – C18  C2: ACID BÉO BÁN BÃO HÒA C18 – C20  THÀNH PHẦN THAY ĐỔI TÙY LOÀI VI SINH

SPHINGOLIPIDS

CỰC

 1 ĐẦU PHÂN CỰC VÀ 2 ĐẦU KHÔNG PHÂN

 KHÔNG CÓ GLYCEROL

Sphingosine

Acid béo

Ceramide

X

 CERAMIDE LÀ CẤU TRÖC CỐT LÕI CỦA

TẤT CẢ SPHINGOLIPIDS

 BA PHÂN NHÓM SPHINGOLIPIDS:

1. SPHINGOMYELIN 2. GLYCOLIPIDS TRUNG TÍNH 3. GANGLIOSIDES

SPHINGOMYELIN

HOẶC PHOSPHOETHANOLAMINE  CÓ CẤU TRÖC TƢƠNG ĐỒNG VỚI

PHOSPHATIDYLCHOLINE

 ĐẦU PHÂN CỰC CÓ: PHOSPHOCHOLINE

SPHINGOMYELIN

GLYCOLIPIDS TRUNG TÍNH

 Glycosphingolipids  Cerebrosides  Globosides  Ở pH = 7: trung hòa về điện tích  Có ở màng bào tương tế bào

Gangliosides

CỰC

 N-ACETYLNEURAMINIC ACID

(NEU5AC), MỘT SIALIC ACID Ở ĐẦU TẬN

 SPHINGOLIPIDS PHỨC TẠP NHẤT  OLIGOSACCHARIDES Ở ĐẦU PHÂN

NHỮNG BỆNH DI TRUYỀN LIÊN QUAN ĐẾN CHUYỂN HÓA SPHINGOLIPID

BỆNH

THIẾU ENZYM

TRIỆU CHỨNG

CHẤT TRUNG GIAN BỊ TÍCH TỤ

β – galactosidase

GM1 ganglioside

GM1 gangliosidosis

THIỂU NĂNG TÂM THẦN, BIẾN DẠNG XƢƠNG

Tay – Sachs

GM2 gangliside

THIỂU NĂNG TÂM THẦN, MÙ, YẾU CƠ

β– N – Acetylhexosaminidase A

Fabry

α– galactosidase A

Trihexosylceramide

SUY THẬN (NAM)

Gaucher

β– glucosidase

Glucosylceramide

GAN LÁCH TO, THIỂU NĂNG TÂM THẦN

Sphingomyelinase

Sphingomyelin

Niemann – Pick

GAN LÁCH TO, THIỂU NĂNG TÂM THẦN, CHẾT SỚM

Krabbe

β– galactosidase

galactosylceramide

THIỂU NĂNG TÂM THẦN MẤT MYELIN

STEROID VÀ DẪN XUẤT

 STEROID LÀ MỘT NHÓM LỚN TRONG

TỰ NHIÊN

 CÓ CHỨA NHÂN STERAN  CÁC STEROID QUAN TRỌNG:

 CHOLESTEROL, ACID MẬT, MUỐI MẬT  VITAMIN D  HORMON STEROID (HORMON SINH DỤC, HORMON VỎ THƢỢNG THẬN)

NHÂN STERAN

Cyclopentanoper hydrophenanthren

STEROL

10C)

 LÀ DẪN XUẤT CỦA NHÂN STERAN  PHẦN LỚN MẠCH NHÁNH Ở C17 (TỪ 5 –

CHOLESTEROL

- VÕNG CARBON ĐÁNH THEO KÝ TỰ A, B, C, D

- NHÓM OH Ở C3 LÀ ĐẦU PHÂN CỰC

- VAI TRÕ DỰ TRỮ VÀ VẬN CHUYỂN BẰNG CÁCH KẾT HỢP VỚI ACID BÉO TẠO THÀNH STEROL ESTER

CHOLESTEROL

 CHẤT TIÊU BIỂU CỦA CÁC STEROL

 KHÔNG TAN TRONG NƢỚC, ACID, KIỀM

 TAN TRONG ETE, CHLOROFORM, BANZEN, ALCOL NÓNG, TAN 1 PHẦN TRONG DUNG DỊCH CÓ CHỨA MUỐI MẬT

 CÓ TRONG HẦU HẾT TẾ BÀO CƠ THỂ

CHOLESTEROL

 NHIỀU TRONG MÔ THẦN KINH, SỎI MẬT, THỂ

VÀNG CỦA BUỒNG TRỨNG

 TRONG DỊCH CƠ THỂ, Ở DƢỚI DẠNG TỰ DO HOẶC

ESTER HÓA VỚI ACID BÉO.

 TIỀN CHẤT CỦA NHIỀU STEROID CÓ HỌAT TÍNH SINH HỌC QUAN TRỌNG (ACID MẬT, MUỐI MẬT, VITAMIN D, HORMON SINH DỤC, HORMON VỎ THỰƠNG THẬN)

CÁC STEROL KHÁC

 7 – DEHYDROCHOLESTEROL CÓ NHIỀU Ở DA, DẦU CÁ, LÀ TiỀN CHẤT VITAMIN D

MẠCH

 ERGOSTEROL: CÓ TRONG NẤM MEN, LÖA

ERGOSTEROL

7 – DEHYDROCHOLESTEROL

ACID MẬT, MUỐI MẬT

 LÀ DẪN XUẤT CỦA ACID CHOLANIC (24C)

C3, C7 VÀ C12 SẼ CÓ CÁC ACID MẬT KHÁC NHAU

 TÙY THEO VỊ TRÍ CỦA CÁC NHÓM OH Ở

ACID MẬT, MUỐI MẬT

 OH Ở C3, C7, C12: ACID CHOLIC  OH Ở C3, C12: ACID DEOXYCHOLIC  OH Ở C3, C7: ACID CHENODEOXYCHOLIC  OH Ở C3: ACID LITHOCHOLIC

ACID CHOLIC

HORMON STEROID

STEROID)

 19C: TẠO NÊN CÁC ANDROGEN (HORMON

SINH DỤC NAM)

 DẪN XUẤT CHOLESTEROL  18C: TẠO NÊN ESTROGEN (PHENOL

 20C: TẠO NÊN CORTICOID HAY

CORTICOSTEROID

BREAK 10 MIN

LIPOPROTEIN

 LIPID ĐƢỢC VẬN CHUYỂN BẰNG CÁCH KẾT HỢP VỚI PROTEIN TẠO THÀNH LIPOPROTEIN (LP) HUYẾT TƢƠNG.

 CÁC PROTEIN KẾT HỢP VỚI LIPID TRONG LP GỌI LÀ APOPROTEIN (APOLIPOPROTEIN)

MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ CẤU TẠO CỦA LIPOPROTEIN

APOPROTEIN

HÌNH CẦU

 CÁC LOẠI APOPROTEIN ĐỀU CÓ CẤU TRÖC

TỬ

 PHÁT HIỆN ĐƢỢC QUA KÍNH HIỂN VI ĐIỆN

APOPROTEIN

1. TRÊN BỀ MẶT CÁC PHÂN TỬ LP, CÁC

APOPROTEIN ỔN ĐỊNH CẤU TRÖC CỦA LP, GIÖP LP PHÂN TÁN, VẬN CHUYỂN ĐƢỢC TRONG MÁU

2. NHẬN DIỆN THỤ THỂ MÀNG TẾ BÀO

APOPROTEIN

3. ĐIỀU HÕA HỌAT TÍNH CÁC ENZYM THAM GIA

CHUYỂN HÓA CỦA CÁC LP

4. LÀ PROTEIN CHUYỂN VẬN, APOPROTEIN DỄ DÀNG TRAO ĐỔI PHẦN LIPID GIỮA CÁC LP

 VÍ DỤ:

APO C – II:  HOẠT HÓA QUÁ TRÌNH THỦY PHÂN TG BỞI

LIPOPROTEIN LIPASE

 THIẾU APO C – II → TĂNG TG MÁU APO E:  LIÊN QUAN ĐẾN BỆNH ALZHEIMER KHI Ở DẠNG ĐỒNG

HỢP LẶN

Trọng lượng phân tử của các loại apoprotein huyết tương người

A – I

A – II

B – 48

28,300

17,400

241,000

B – 100

C – I

C – II

513,000

7,000

10,000

C –III

D

E

9,300

35,000

33,000

PHÂN LOẠI APOPROTEIN

C, D, E

 CHIA THEO HỌ, ĐẶT THEO CHỮ CÁI A, B,

CẤU TRÖC BẬC 1 THÌ THÊM SỐ LA MÃ (I, II, III)

 TRONG CÙNG 1 HỌ: NẾU CÓ THAY ĐỔI

APOPROTEIN A

– CÓ 6 ĐỒNG DẠNG (ISOFORM) – THÀNH PHẦN APO CHÍNH CỦA HDL – GEN Ở NST 11

 GỒM APO A – I VÀ A – II  APO A – I:

APOPROTEIN B

– TỔNG HỢP Ở RUỘT – LÀ APO CỦA CM

 B – 100

– TỔNG HỢP Ở GAN – THÀNH PHẦN CỦA CẢ 4 LOẠI LP

 B – 48

APOPROTEIN C

– III0, C – III1, C – III2)  KHI ĐÓI: Ở TRONG HDL  KHI NO: Ở TRONG CM, VLDL  APO C – I : (+) LACT, (-) PHOSPHOLIPASE

 GỒM 3 ISOPROTEIN C – I, C – II, C – III (C

APOPROTEIN E

– E3: PHỔ BIẾN – E4: CYSTEIN 112 ARGININ – E2: ARGININ 158 CYSTEIN

 TỔNG HỢP Ở GAN  CÓ 3 DẠNG:

 CÓ 6 KIỂU HÌNH

LIPOPROTEIN

HÌNH CẦU, NHỎ HƠN HỒNG CẦU,

 LIPOPROTEIN LÀ ĐẠI PHÂN TỬ PHỨC HỢP

NƢỚC, ĐẶC BIỆT LÀ CHOLESTEROL VÀ

TRIGLYCERID.

 VẬN CHUYỂN CÁC LIPID HUYẾT TƢƠNG KỴ

LIPOPROTEIN

VÀ ÁO BỀ MẶT

 LP CÓ CẤU TẠO 2 LỚP : LÕI TRUNG TÂM

 LÕI : LIPID KỴ NƢỚC (TG VÀ CE)

(C VÀ PL)

 ÁO BỀ MẶT : PROTEIN VÀ LIPID PHÂN CỰC

LIPOPROTEIN

PHÂN LOẠI LIPOPROTEIN

1. CHYLOMICRON 2. VLDL 3. LDL 4. HDL

CHYLOMICRON

– 750 – 1000 nm, LỚN NHẤT – TẠO RA Ở RUỘT – VẬN CHUYỂN LIPID TRUNG TÍNH VỀ GAN – THÀNH PHẦN LIPID CHỦ YẾU LÀ TRIGLYCERID

VLDL

 VERY LOW DENSITY LIPOPROTEIN  VẬN CHUYỂN TG TỬ GAN TỚI MÔ

NGOẠI BIÊN (CÕN LẠI CHOLESTEROL)

LDL

 LOW DENSITY LIPOPROTEIN  CHUYỂN CHOLESTEROL VỀ MÔ

LOW DENSITY LIPOPROTEIN

HDL

 HIGH DENSITY LIPOPROTEIN

 KÍCH THƢỚC NHỎ NHẤT

 CHUYỂN PHẦN CHOLESTEROL DƢ

THỪA TỪ MÔ NGỌAI BIÊN VỀ GAN.

Đặc điểm của một số loại lipoprotein huyết tương người

CM

VLDL

LDL

HDL

Tỉ trọng

< 0.95

0.95 – 1.006

1.019 – 1.063

1.063 – 1.210

Thành phần

Protein

40 – 45

Triacylglycerol

Cholesterol ester

12 – 20

25 – 30

Apoprotein

B-100

B-100, C-I, C- II, C-III, E

A-I, A-II, B-48, B-100, C-I, C- II, C-III

A-I, A-II, C-I, C-II, C-III, D, E

Apolipoprotein LP

PTL Nơi tổng hợp Chức năng

HDL

28.000 RUỘT, GAN

A –I

YẾU TỐ HOẠT HÓA LCAT THÀNH PHẦN CẤU TRÚC HDL

HDL

17.000 RUỘT, GAN

THÀNH PHẦN CẤU TRÚC HDL

A-II

CM, HDL

46.000 RUỘT

A-IV

KẾT HỢP VỚI LIPOPROTEIN GIÀU TG YẾU TỐ HOẠT HÓA LCAT

LDL, VLDL

550.000 GAN

LIGANT CHO THỤ THỂ LDL

B-100

CM

260.000 RUỘT, GAN

TÁC DỤNG VỚI THỤ THỂ NHẬN ApoE Ở TẾ BÀO

B – 48

GAN

CM, VLDL, HDL

7600

GAN

CHƯA RÕ

C – I

VLDL, HDL, CM

8916

GAN

KÍCH THÍCH TỐ LIPOPROTEIN LIPASE NGOÀI

C – II

GAN

C – III

VLDLD, HDL, CM

8750

GAN

ỨC CHẾ SỰ HẤP THU HẠT MỠ

HDL

20.000 CHUYỂN HÓA CHOLESTEROL

D

CM, VLDL, HDL

30.000 GAN

CHẤT KẾT NỐI VỚI THỤ THỂ CỦA CM, THỤ THỂ

E

LDL

LCAT: LECITHIN CHOLESTEROL ACYLTRANSFERASE

VAI TRÒ LIPOPROTEIN

 TRONG 500 mg CÓ:

– 120 mg TG – 220 mg CHOLESTEROL – 160 mg PHOSPHOLIPID

 LIPOPROTEIN GIÖP NHŨ TƢƠNG HÓA 500 mg LƢỢNG LIPID CƠ THỂ HẤP THU VÀO TRONG 100 ml MÁU SAU ĂN

VAI TRÒ LIPOPROTEIN

LIPID DỄ DÀNG ĐƢỢC VẬN CHUYỂN TRONG MÁU GIỮA CÁC MÔ.

 TĂNG TÍNH HÕA TAN CỦA CÁC LIPID ĐỂ

 CÁC APOLIPOPROTEIN HOẠT HÓA ENZYM; CÓ VAI TRÕ ĐẶC HIỆU ĐỐI VỚI THỂ NHẬN LIPOPROTEIN CỦA TẾ BÀO

TÀI LIỆU THAM KHẢO

edition)

 Harper’s Biochemistry (24th edition)  Biochemistry 3rd edition (Mathews, Van

Holde, Ahern)

 Hóa sinh y học  Lehninger Principles of Biochemistry (4th

trò sinh học  Sphingolipid

 Phân loại lipid theo vai trò và chức năng  Hệ thống danh pháp của acid béo  Cách đánh số carbon  Vai trò của họ acid béo ᵚ 3  Phân loại PG  Triacylglycerol  Phosphatid: tính chất, enzym thủy phân, vai

– Đặc điểm của apoprotein – Đặc điểm của các loại lipoprotein huyết tƣơng

 Thành phần lipid của màng sinh học  Cấu trúc nhân steran  Lipoprotein