H ng d n làm đ ng h M t Tr i ướ ẫ ồ ồ ặ ờ
Tác gi : Đ ng Vũ Tu n S n ả ặ ấ ơ
08/04/2008
Đ t t o cho mình m t s n ph m thiên văn ph c v m c đích th c hànhể ự ạ ộ ả ẩ ụ ụ ụ ự
các quan sát hay ki m ch ng các nguyên lí, hi n t ng thiên văn thì tr cể ứ ệ ượ ướ
h t b n c n xác đ nh đ c kích th c và ch t li u c b n đ b n th cế ạ ầ ị ượ ướ ấ ệ ơ ả ể ạ ự
hi n.ệ
Đng h M t Tr iồ ồ ặ ờ
Cung c p s n ph m đ ng h M t Tr iấ ả ẩ ồ ồ ặ ờ
B n thân tôi đã ch n kích th c cho chi c đ ng h c a mình là m t hinh vuông m i chi u 60cm (t c là l nả ọ ướ ế ồ ồ ủ ộ ỗ ề ứ ớ
h n m t m t bàn nh b n th ng th y các quán cafe). Tôi nghĩ nh th là khá n và th m chí đôi khi gâyơ ộ ặ ư ạ ườ ấ ở ư ế ớ ậ
b t ti n nên b n có th làm v i kích th c nh h n là m i chi u 30 đ n 40cm. Ho c đ đ p m t h n thì b nấ ệ ạ ể ớ ướ ỏ ơ ỗ ể ế ặ ể ẹ ắ ơ ạ
hãy làm m t đ ng h d ng tròn ho c bán nguy t thì s đ p h n nh ng t t nhiên v m t thao tác s khó h nặ ồ ộ ạ ặ ệ ẽ ẹ ơ ư ấ ề ặ ẽ ơ
m t chút.ộ
Đó là s l c v kích th c c a đ ng h . V ch t li u, các đ ng h M t Tr i l n trên th gi i th ng làmơ ượ ề ướ ủ ồ ồ ề ấ ệ ồ ồ ặ ờ ớ ế ớ ườ
b ng g , đá hay b ng đ ng, kim lo i. Có th nói làm m t chi c đ ng h ch c n v i kích th c 40x40 b ngằ ỗ ằ ồ ạ ể ộ ế ồ ồ ỉ ầ ớ ướ ằ
kim lo i thì đã r t đát ti n đ i v i các nhà thiên văn tr nghi p d c a chúng ta N u b ng đá thì s r t b tạ ấ ề ố ớ ẻ ệ ư ủ ế ằ ẽ ấ ấ
ti n khi mang đi vác l i. Do đó tôi ch n ch t li u là g .ệ ạ ọ ấ ệ ỗ
V phía b n, n u đ nh làm th 1 s n ph m có tính th công đ n thu n, b n có th làm m t chi c đ ng hề ạ ế ị ử ả ẩ ủ ơ ầ ạ ể ộ ế ồ ồ
b ng nh ng ch t li u đ n gi n h n nhi u, nh bìa các tông ch ng h n.ằ ữ ấ ệ ơ ả ơ ề ư ẳ ạ
B c th 2, b n c n tính đ n kim c a đ ng h . Chi c kim gi c a đ ng h c n t ng đ i m ng, nh ng v nướ ứ ạ ầ ế ủ ồ ồ ế ờ ủ ồ ồ ầ ươ ố ỏ ư ẫ
ph i đ ch c đ b n không làm gãy nó khi di chuy n và không b xê d ch ho c dao đ ng do gió hay các tácả ủ ắ ể ạ ể ị ị ặ ộ
đ ng nh . B n thân tôi đã ch n ch t li u g gi ng nh m t đ ng h . B n cũng có th làm m t chi c kim là 1ộ ỏ ả ọ ấ ệ ỗ ố ư ặ ồ ồ ạ ể ộ ế
thanh kim lo i tuỳ theo s thích cũng nh s ti n l i cho b n.ạ ở ư ự ệ ợ ạ
Ti p đó, đ làm đ c kim đ ng h , b n c n xác đ nh đ nghiêng c a kim. ế ể ượ ồ ồ ạ ầ ị ộ ủ
Th c t có 2 lo i đ ng h M t Tr i. M t lo i đ t m t đ ng h n m nghiêng còn kim vuông góc v i m t đ ngự ế ạ ồ ồ ặ ờ ộ ạ ặ ặ ồ ồ ằ ớ ặ ồ
h . Tuy nhiên lo i này c n có giá đ m t nên s ph c t p h n. Do đó tôi ch n làm lo i đ n gi n là lo i đ tồ ạ ầ ỡ ặ ẽ ứ ạ ơ ọ ạ ơ ả ạ ặ
m t đ ng h song song v i m t đ t và kim gi thì nghiêng theo góc trùng v i ch s vĩ đ n i ta đang đ ng.ặ ồ ồ ớ ặ ấ ờ ớ ỉ ố ộ ơ ứ
Nh v y, khi làm kim đ ng h thì tr c h t b n c n xác đ nh v t li u và sau đó thì c n xác đ nh góc nghiêngư ậ ồ ồ ướ ế ạ ầ ị ậ ệ ầ ị
c a kim tuỳ theo vĩ đ c a b n.ủ ộ ủ ạ
Vi c ki m tra góc này không khó. B n có th m 1 b n đ Vi t Nam b t kì đ tra vĩ đ n i b n đang s ng.ệ ể ạ ể ở ả ồ ệ ấ ể ộ ơ ạ ố
Ví d nh Hà N i là 21 đ vĩ B c thì kim s nghiêng 21 đ so v i m t đ ng h , còn TP.HCM thì đụ ư ở ộ ộ ắ ẽ ộ ớ ặ ồ ồ ở ộ
nghiêng c a kim s là 10 đ .ủ ẽ ộ
đây tôi s ch nói v vi c làm m t chi c m t đ ng h đ n gi n nh t. V i ch t li u là g và kích th c đãỞ ẽ ỉ ề ệ ộ ế ặ ồ ồ ơ ả ấ ớ ấ ệ ỗ ướ
c tính nh trên, tôi đ t hàng m t c a hàng đ g b t kì c t cho tôi m t m t g ph ng th t chính xác v iướ ư ặ ộ ử ồ ỗ ấ ắ ộ ặ ỗ ẳ ậ ớ
kích th c 60x60cm v i đ dày 1,7cm cùng v i m t chi c kim có góc nghiêng 21 đ (vì tôi đang s ng Hàướ ớ ộ ớ ộ ế ộ ố ở
N i) và dày t m 1-1,5cm và chi u dài sao cho hình chi u vuông góc c a kim lên m t đ ng h là đúng b ngộ ầ ề ế ủ ặ ồ ồ ằ
chi u dài c nh m t đ ng h (60cm) có hình d ng nh sauề ạ ặ ồ ồ ạ ư
Sau khi l y 2 b ph n g này v , nhi m v c a b n lúc này là ph i trang trí nó. Tr c h t hãy làm sao đấ ộ ậ ỗ ề ệ ụ ủ ạ ả ướ ế ể
m t và kim đ ng h đ p h n. B n thân tôi s d ng ch t li u g nên cách hay nh t chính là phun s n tr cặ ồ ồ ẹ ơ ả ử ụ ấ ệ ỗ ấ ơ ự
ti p lên đó ho c đ n gi n h n là s d ng đ can ph vân g gi lên m t g đ t o cho m t đ ng h màuế ặ ơ ả ơ ử ụ ề ủ ỗ ả ặ ỗ ể ạ ặ ồ ồ
s c và vân g s ng đ ng. đ ti t ki m chi phí cũng nh đ m t th i gian, tôi mua ngay m t vài mét đ canắ ỗ ố ộ ể ế ệ ư ỡ ấ ờ ộ ề
vân g (chuyên dùng đ dán m t bàn văn phòng mà b n có th mua b t c c a hàng đ g n i th t nào),ỗ ể ặ ạ ể ở ấ ứ ử ồ ỗ ộ ấ
sau đó t c t sao cho chính xác đ dán lên m t đ ng h .ự ắ ể ặ ồ ồ
Sau khi dán ho c s n cho m t đ ng h xong, b n sang b c ti p theo là v ch các m c gi cho đ ng h saoặ ơ ặ ồ ồ ạ ướ ế ạ ố ờ ồ ồ
cho chính xác. V i m t đ ng h n m song song v i m t đ t, b n c n tính các góc gi v ch lên m t đ ng hớ ặ ồ ồ ằ ớ ặ ấ ạ ầ ờ ạ ặ ồ ồ
b ng công th c ằ ứ
tanB = tanA/tanC
Trong đó:
- B là góc gi c n v ch lên m t đ ng h , gó này t o b i v ch 6h và v ch gi ti p theo (7,8,9,10,11) (vàờ ầ ạ ặ ồ ồ ạ ở ạ ạ ờ ế
t ng ng phía bên kia là 5,4,3,2,1 đ i v i s 6 bên kia)ươ ứ ố ớ ố
- C là đ vĩ n i đ t đ ng h , VD t i Hà N i C=21, t i TP.HCM C=10 .v.v...ộ ơ ặ ồ ồ ạ ộ ạ
- A là góc n ng, t ng ng v i các m c gi 7,8,9,10,11 là 15,30,45,60,75 đắ ươ ứ ớ ố ờ ộ
Sau khi ra k t qu các góc, b n hãy căn c vào đó đ đ a lên m t đ ng h . B n có th dùng bút d ho cế ả ạ ứ ể ư ặ ồ ồ ạ ể ạ ặ
dùng gi y đ can màu dán lên đ u đ c đ đ c các v ch gi t ng ng v i m c chu n là trung đi m c aấ ề ề ượ ể ượ ạ ờ ươ ứ ớ ố ẩ ể ủ
1 trong 4 c nh đ ng h và đ ng vuông góc v i c nh đó k t trung đi m là đ ng 12h, còn trung đi m đóạ ồ ồ ườ ớ ạ ẻ ừ ể ườ ể
chính là m c b n s đ t kim gi . B n hãy nh đ ra 1 kho ng nh vi n c a 3 c nh còn l i đ v các conố ạ ẽ ặ ờ ạ ớ ể ả ỏ ở ề ủ ạ ạ ể ẽ
s ch gi t ng ng nhé. Các con s tính theo cung t trái sang ph i khi đó s làố ỉ ờ ươ ứ ố ừ ả ẽ
6,7,8,9,10,11,12,1,2,3,4,5,6 v i 2 s 6 chính là 2 đ ng vuông góc v i kim. B n có th đ t s là s Latin hayớ ố ườ ớ ạ ể ặ ố ố
La Mã đ u đ c, b n thân tôi thì ch n h s La Mã cho đ p.ề ượ ả ọ ệ ố ẹ
Cu i cùng, b n hãy th t c n th n khi đ t kim gi vào m t đ ng h , làm sao cho nó th t chính xác đ nó n mố ạ ậ ẩ ậ ặ ờ ặ ồ ồ ậ ể ằ
đúng đi m m c gi khi nãy b n đã ch n đ v góc và hình chi u vuông góc c a nó s trùng v i m c 12 gi .ể ố ờ ạ ọ ể ẽ ế ủ ẽ ớ ố ờ
Sau khi lxác đ nh, b n có r t nhi u cách đ g n ch t kim vào m t đ ng h . Vì tôi làm c m t và kim b ng gị ạ ấ ề ể ắ ặ ặ ồ ồ ả ặ ằ ỗ
nên gi i pháp tôi đã ch n là keo 502 vì lo i keo này dán g r t hi u qu , th m chí m t g n ng t i trên 4kgả ọ ạ ỗ ấ ệ ả ậ ặ ỗ ặ ớ
mà sau đó tôi v n xách kim lên l c khá m nh cũng không h d ch chuy n chút nào.ẫ ắ ạ ề ị ể
Nh v y là chi c đ ng h c a b n đã đ c hoàn thành.ư ậ ế ồ ồ ủ ạ ượ
Đ s d ng chính xác, b n c n bi t r ng đ ng h M t Tr i ch s d ng khi có ánh M t Tr i, và b n c n đ tể ử ụ ạ ầ ế ằ ồ ồ ặ ờ ỉ ử ụ ặ ờ ạ ầ ặ
sao cho kim gi c a nó h ng đúng vào sao B c C c Pollaris. ờ ủ ướ ắ ự
Đ cho đ n gi n, b n nên trang b cho mình 1 chi c la bàn nh đ xác đ nh h ng B c và quay sao choể ơ ả ạ ị ế ỏ ể ị ướ ắ
h ng c a kim gi trùng v i h ng c a kim la bàn là đ c. ướ ủ ờ ớ ướ ủ ượ
Nh đ t sao cho vi c song song c a m t đ ng v i m t đ t càng chính xác càng t t vì b n thân các la bànớ ặ ệ ủ ặ ồ ớ ặ ấ ố ả
nh s có đ chính xác không hoàn h o n u b n đ t nó nghiêng nhi u so v i m t đ t.ỏ ẽ ộ ả ế ạ ặ ề ớ ặ ấ
D i đây là vài hình nh chi c đ ng h M t Tr i tôi đã th c hi n thành công ngày 28/3/2008 v a qua.ướ ả ế ồ ồ ặ ờ ự ệ ừ
Chúc các b n may m n và thành côngạ ắ
Đ ng Vũ Tu n S nặ ấ ơ