HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
660
KHẢO SÁT THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN LO ÂU,
TRẦM CẢM CỦA BỆNH NHÂN UNG THƯ ĐIỀU TRỊ NỘI TRÚ
TẠI BỆNH VIỆN THANH NHÀN NĂM 2024
Trần Thanh Tú1, Nguyễn Văn Trường1, Vũ Khánh Linh1
TÓM TẮT79
Mục tiêu: Nghiên cứu nhằm mô tả thực
trạng lo âu, trầm cảm của bệnh nhân ung thư và
phân tích một số yếu tố liên quan tại Khoa Ung
Bướu, Bệnh viện Thanh Nhàn năm 2024.
Phương pháp & đối tượng nghiên cứu:
Nghiên cứu mô tả cắt trên 63 bệnh nhân ung thư
nguyên phát đang điều trị nội trú tại Khoa Ung
Bướu, Bệnh viện Thanh Nhàn. Thang đo HADS
(Hospital Anxiety and Depression Scale) được sử
dụng để đánh giá mức độ lo âu và trầm cảm. Dữ
liệu thu thập được phân tích bằng phần mềm
SPSS phiên bản 26, hồi quy nhị phân đa biến
được sử dụng để xác định mối liên quan của một
số yếu tố với lo âu, trầm cảm với mức ý nghĩa
thống kê p < 0,05.
Kết quả: Tỷ lệ bệnh nhân có lo âu là 44,4%,
trong đó 30,2% lo âu nhẹ, 14,3% lo âu vừa và
không có trường hợp lo âu nặng. Tỷ lệ bệnh nhân
có trầm cảm là 25,4%, với 17,5% trầm cảm nhẹ,
6,3% trầm cảm vừa và 1,6% trầm cảm nặng. Nữ
giới, người cao tuổi (trên 50 tuổi), và bệnh nhân
có bệnh lý kèm theo có tỷ lệ lo âu và trầm cảm
cao hơn đáng kể. Các yếu tố: Giới tính nữ, trầm
cảm liên quan có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) đến
tình trạng lo âu. Ngược lại, tình trạng lo âu cũng
1Bệnh viện Thanh Nhàn
Chịu trách nhiệm chính: Trần Thanh Tú
Email: tranthanhtu78bvtn@mail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
là yếu tố liên quan có ý nghĩa thống kê đến trầm
cảm.
Kết luận: Lo âu và trầm cảm là những rối
loạn tâm lý phổ biến ở bệnh nhân ung thư, việc
phát hiện sớm và can thiệp kịp thời là cần thiết
để nâng cao chất lượng cuộc sống cũng như tăng
hiệu quả điều trị cho bệnh nhân.
Từ khóa: Lo âu; Trầm cảm; Bệnh nhân ung
thư; HADS.
SUMMARY
SURVEY ON THE STATUS AND SOME
RELATED FACTORS OF ANXIETY
AND DEPRESSION IN CANCER
INPATIENTS AT THANH NHAN
HOSPITAL IN 2024
Objective: The study aims to describe the
status of anxiety and depression among cancer
patients and analyze related factors in the
Oncology Department, Thanh Nhan Hospital in
2024.
Methods & study population: A cross-
sectional descriptive study was conducted on 63
primary cancer patients undergoing inpatient
treatment at the Oncology Department, Thanh
Nhan Hospital. The Hospital Anxiety and
Depression Scale (HADS) was used to assess the
levels of anxiety and depression. Data collected
were analyzed using SPSS version 26, with
multivariate binary regression used to determine
the relationship of certain factors with anxiety
and depression, with statistical significance set at
p < 0.05.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
661
Results: The prevalence of anxiety among
patients was 44.4%, with 30.2% experiencing
mild anxiety, 14.3% moderate anxiety, and no
cases of severe anxiety. The prevalence of
depression was 25.4%, with 17.5% having mild
depression, 6.3% moderate depression, and 1.6%
severe depression. Females, elderly patients
(over 50 years old), and those with comorbidities
had significantly higher rates of anxiety and
depression. Factors such as female gender and
related depression were statistically significant (p
< 0.05) concerning anxiety. Conversely, anxiety
was also a statistically significant factor related
to depression.
Conclusion: Anxiety and depression are
common psychological disorders among cancer
patients; early detection and timely intervention
are essential to improving quality of life and
enhancing treatment effectiveness for patients.
Keywords: Anxiety; Depression; Cancer
Patients; HADS.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lo âu và trầm cảm là hai rối loạn tâm lý
phổ biến, đặc trưng bởi cảm giác căng thẳng,
lo lắng và sợ hãi, có thể trở nên nghiêm trọng
khi kéo dài, dẫn đến các vấn đề về sức khỏe
tâm thần và thể chất. Những rối loạn này
không chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp
xã hội và năng suất làm việc mà còn làm
tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác. Theo Tổ
chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 1/5 dân
số thế giới mắc lo âu hoặc trầm cảm, và trầm
cảm là một trong những nguyên nhân chính
dẫn đến hành vi tự tử[1].
Ung thư là một trong những bệnh không
lây nhiễm có tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt là ở
các nước đang phát triển như Việt Nam.
GLOBOCAN (2020) báo cáo rằng tỷ lệ mắc
ung thư tại Việt Nam đang ngày càng tăng,
với 159 trường hợp mắc mới và 106 ca tử
vong trên mỗi 100.000 dân[2]. Người bệnh
ung thư không chỉ đối mặt với đau đớn thể
chất mà còn phải chịu đựng những gánh nặng
tinh thần lớn, từ lúc nhận chẩn đoán cho đến
suốt quá trình điều trị. Những cảm giác lo sợ,
bi quan và trầm cảm thường xuyên xuất hiện
do sự phức tạp và đau đớn của quá trình điều
trị ung thư.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng lo âu, trầm
cảm là những rối loạn tâm thần thường gặp ở
người bệnh ung thư, ảnh hưởng tiêu cực đến
quá trình điều trị và kiểm soát bệnh. Nghiên
cứu của Peng (2019) cho thấy tỷ lệ lo âu và
trầm cảm ở người bệnh ung thư đại tràng dao
động từ 1,0% đến 57%[3].
Mặc dù các phương pháp điều trị ung thư
ngày càng tiên tiến, nhưng gánh nặng tâm lý
vẫn là một thách thức lớn. Việc phát hiện
sớm và can thiệp kịp thời các rối loạn tâm
thần như lo âu, trầm cảm là cần thiết để cải
thiện hiệu quả điều trị và nâng cao chất
lượng cuộc sống cho người bệnh ung thư.
Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc
kết hợp chăm sóc tâm lý bên cạnh điều trị thể
chất cho người bệnh. Vì vậy, chúng tôi thực
hiện nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng
lo âu, trầm cảm của người bệnh ung thư và
phân tích một số yếu tố liên quan tại Khoa
Ung Bướu, Bệnh viện Thanh Nhàn năm
2024.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang.
2.2. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 01
năm 2024 đến tháng 9 năm 2024.
2.3. Đối tượng nghiên cứu: Người bệnh
ung thư đang điều trị nội trú tại Khoa Ung
Bướu – Bệnh viện Thanh Nhàn.
2.3.1. Tiêu chuẩn lựa chọn: Người bệnh
được chẩn đoán xác định là ung thư nguyên
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
662
phát đang điều trị nội trú tại Khoa Ung Bướu
– Bệnh viện Thanh Nhàn; Người bệnh đủ 18
tuổi trở lên và đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.3.2. Tiêu chuẩn loại trừ: Người bệnh
được xác định không đủ thể lực và tinh thần
để hoàn thành phỏng vấn bởi điều tra viên
(mê sảng, mất trí nhớ,…).
2.4. Cỡ mẫu: Lấy mẫu toàn bộ tất cả
người bệnh được chẩn đoán xác định ung thư
nguyên phát đang điều trị nội trú tại Khoa
Ung Bướu – Bệnh viện Thanh Nhàn đáp ứng
tiêu chuẩn lựa chọn trong thời gian khảo sát.
2.5. Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
bằng kỹ thuật chọn mẫu thuận tiện.
Thực tế điều tra được 63 người bệnh.
2.6. Kỹ thuật và công cụ thu thập số
liệu: Thông tin được thu thập bằng cách
phỏng vấn và tham khảo hồ sơ bệnh án: Điều
tra viên phỏng vấn trực tiếp người bệnh theo
phiếu khảo sát có sẵn và ghi nhận thông tin
trả lời vào phiếu. Phiếu khảo sát có sẵn do
nhóm nghiên cứu tự thiết kế, có tham khảo
bộ câu hỏi HADS, gồm 3 phần:
Phần A: Thông tin chung: gồm 6 câu hỏi
(từ câu A1 đến câu A6) khai thác thông tin
về đặc điểm cá nhân như: tuổi, giới tính, dân
tộc,…
Phần B: Thang đánh giá lo âu và trầm
cảm tại bệnh viện (HADS): Gồm 14 câu hỏi,
được chia đều thành 2 phần: HADS-A (đánh
giá mức độ lo âu, gồm 7 câu hỏi) và HADS-
D (đánh giá mức độ trầm cảm, gồm 7 câu
hỏi). Nội dung và đánh giá: Mỗi câu hỏi có 4
mức độ trả lời từ 0 đến 3, tổng điểm của mỗi
phần dao động từ 0 đến 21, từ 8 điểm trở lên
được đánh giá là có lo âu/ trầm cảm. Cụ thể:
0 – 7 điểm: Không lo âu/không trầm cảm.
8–10 điểm: Lo âu/trầm cảm mức độ nhẹ.
11–14 điểm: Lo âu/trầm cảm mức độ
vừa.
15 – 21 điểm: Lo âu/ trầm cảm mức độ
nặng.
Phần C: Tình trạng bệnh và một số yếu tố
khác: gồm 15 câu hỏi (từ câu C1 đến câu
C15) khai thác tình trạng bệnh (loại ung thư,
giai đoạn, phương pháp điều trị,...), và các
yếu tố liên quan đến lo âu, trầm cảm (tình
trạng tâm lý, thói quen/ hành vi,…).
2.7. Xử lý và phân tích số liệu: Số liệu
khảo sát được nhập bằng phần mềm Excel
phiên bản 2021 và phân tích bằng phần mềm
SPSS phiên bản 26; các biến định tính được
xác định tần suất và tỷ lệ để mô tả phân bố
các giá trị của đối tượng nghiên cứu. Sử
dụng test 2 (Chi-square) để xác định sự
khác biệt về tỷ lệ với mức ý nghĩa thống kê p
< 0,05. Hồi quy nhị phân đa biến được sử
dụng để xác định mối liên quan của một số
yếu tố với lo âu, trầm cảm với mức ý nghĩa
thống kê p < 0,05.
2.8. Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu
được sự đồng ý của Ban Giám đốc Bệnh viện
Thanh Nhàn. Người bệnh tham gia nghiên
cứu trên tinh thần tự nguyện sau khi đã được
giải thích rõ về mục đích và ý nghĩa của
nghiên cứu. Mọi thông tin thu thập được
trong nghiên cứu đều trung thực, khách quan,
được bảo mật tuyệt đối và chỉ sử dụng cho
mục đích nghiên cứu. Trong quá trình tiến
hành nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu có
quyền từ chối tham gia bất cứ lúc nào.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Thông tin chung của đối tượng nghiên
cứu: Phần lớn đối tượng nghiên cứu từ 50
tuổi trở lên (69,8%), trong đó nhóm từ 60
tuổi trở lên chiếm 46%. Nữ giới chiếm tỷ lệ
nhỉnh hơn nam giới với 54%. Đa số đối
tượng đã kết hôn (88,9%) và 38,1% đang
nghỉ hưu. Ung thư đại trực tràng (23,8%) và
ung thư vú (14,3%) là hai loại ung thư có tỷ
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
663
lệ mắc nhiều nhất; phần lớn người bệnh đang
ở giai đoạn I (49,2%) và giai đoạn II (31,7%)
của bệnh, với 81% thời gian mắc bệnh dưới 1
năm. Đa số người bệnh (65,1%) đang được
điều trị bằng từ 2 phương pháp trở lên và
81% có bệnh lý kèm theo.
3.1. Thực trạng lo âu, trầm cảm của
người bệnh ung thư
Sử dụng thang điểm HADS để đánh giá
tình trạng lo âu, trầm cảm của người bệnh kết
quả cho thấy có 55,6% người bệnh không
biểu hiện lo âu, 30,2% lo âu ở mức độ nhẹ và
14,3% lo âu ở mức độ vừa; phần lớn người
bệnh (74,6%) không có dấu hiệu trầm cảm,
trong khi 17,5% người bệnh trầm cảm mức
độ nhẹ, 6,3% trầm cảm mức độ vừa và chỉ có
1,6% trầm cảm mức độ nặng.
Bảng 1. Phân bố lo âu, trầm cảm theo đặc điểm chung và tình trạng bệnh
Lo âu
p
Trầm cảm
p
Không
Có
Không
Có
SL
SL
SL
%
SL
%
Giới tính
Nam
23
6
< 0,001
22
34,9
7
11,1
0,832
Nữ
12
22
25
39,7
9
14,3
Tình
trạng
việc làm
Toàn thời gian
7
4
0,007
8
12,7
3
4,8
0,516
Bán thời gian
0
3
1
1,6
2
3,2
Nghỉ hưu
9
15
17
27,0
7
11,1
Thất nghiệp
1
0
1
1,6
0
0
Nội trợ
3
4
6
9,5
1
1,6
Khác
15
2
14
22,2
3
4,8
Loại ung
thư
UT phổi
4
4
0,254
4
6,3
4
6,3
0,411
UT vú
4
5
8
12,7
1
1,6
UT dạ dày
6
2
7
11,1
1
1,6
UT gan
5
1
5
7,9
1
1,6
UT tuyến giáp
4
0
4
6,3
0
0
UT cổ tử cung
3
4
4
6,3
3
4,8
UT đại trực tràng
7
8
11
17,5
4
6,3
Khác
2
4
4
6,3
2
3,2
Bệnh lý
kèm theo
Không
7
5
0,830
12
19,0
0
0
0,025
Có
28
23
35
55,6
16
25,4
Nữ giới có tỷ lệ lo âu cao hơn đáng kể so
với nam giới, với 34,9% nữ giới bị lo âu so
với chỉ 9,5% ở nam giới, và sự khác biệt này
có ý nghĩa thống kê với p < 0,001; người
nghỉ hưu có tỷ lệ lo âu cao nhất (23,8%),
theo sau là nhóm nội trợ (6,3%) và làm việc
toàn thời gian (6,3%), sự khác biệt này cũng
có ý nghĩa thống kê với p = 0,007; người
mắc ung thư đại trực tràng có tỷ lệ lo âu
(12,7%) và trầm cảm (6,3%) cao nhất, tuy
nhiên, sự khác biệt giữa các loại ung thư
không đạt được mức ý nghĩa thống kê (p <
0,05); Người bệnh có bệnh lý kèm theo có tỷ
lệ trầm cảm cao hơn đáng kể (25,4%) so với
không có bệnh lý kèm theo, sự khác biệt này
có ý nghĩa thống kê với p = 0,025; Nghiên
cứu cũng chỉ ra có mối liên hệ rõ ràng giữa
lo âu và trầm cảm, sự khác biệt này có ý
nghĩa thống kê với p < 0,001.
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
664
Bảng 2. Phân bố lo âu, trầm cảm theo tình trạng tâm lý và một số hành vi
Lo âu
p
Trầm cảm
p
Không
Có
Không
Có
SL
%
SL
SL
%
SL
%
Từng trải qua sự kiện
ảnh hưởng nặng nề
đến tâm lý
Không
21
33,3
11
0,102
28
44,4
4
6,3
0,017
Có
14
22,2
17
19
30,2
12
19,0
Lo lắng về tình trạng
bệnh hiện tại
Không
31
49,2
7
<0,001
37
58,7
1
1,6
<0,001
Nhẹ
4
6,3
7
7
11,1
4
6,3
Vừa phải
0
0
10
3
4,8
7
11,1
Rất nhiều
0
0
4
0
0
4
6,3
Người bệnh từng trải qua sự kiện ảnh
hưởng nặng nề đến tâm lý có tỷ lệ trầm cảm
cao hơn đáng kể (19%) so với những người
không trải qua sự kiện như vậy (6,3%) (p =
0,017); mức độ lo lắng về tình trạng bệnh
hiện tại có mối liên hệ rõ ràng với tỷ lệ lo âu
và trầm cảm. Cụ thể, những người lo lắng
vừa phải có tỷ lệ lo âu (15,9%) và trầm cảm
(11,1%) cao hơn so với những người không
lo lắng hoặc lo lắng nhẹ, giá trị p < 0,001 cho
cả hai mối liên hệ này cho thấy sự khác biệt
có ý nghĩa thống kê. Các yếu tố khác như
thời gian ngủ, tập thể dục và hút thuốc lá
không có mối liên hệ rõ ràng với lo âu và
trầm cảm trong mẫu nghiên cứu này.
3.2. Một số yếu tố liên quan đến lo âu,
trầm cảm của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3. Một số yếu tố liên quan đến lo âu
Lo âu
OR
95% CI
p
Giới tính
Nữ
9,914
2,798 – 36,018
0,005
Nam
1
Bệnh kèm theo
Có
0,309
0,042 – 2,268
0,248
Không
1
Trầm cảm
Có
11,035
1,896 – 88,245
0,018
Không
1
Chi trả điều trị khó
khăn
Có
0,365
0,042 – 3,179
0,361
Không
1
Sự kiện ảnh hưởng
tâm lý
Có
1,273
0,252 – 6,439
0,770
Không
1