CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
236
KHẢO SÁT TỈ LỆ VIÊM DA DO XẠ TRỊ TRÊN BỆNH NHÂN
UNG THƯ VÒM HẦU ĐANG XẠ TRỊ TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2023
Nguyễn Ngọc Lan1, Đặng Thanh Bình1, Lê Minh Đức1
TÓM TẮT29
Mục tiêu: Khảo sát tỉ lệ viêm da do xạ trị
trên bệnh nhân ung thư vòm hầu đang xạ trị tại
bệnh viện Ung Bướu TP.HCM.
Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô
tả trên 40 BN ung thư vòm hầu đang xạ trị tại
bệnh viện Ung Bướu TP.HCM từ tháng 9/2023
đến tháng 6/2024.
Kết quả: Kết quả cho thấy 100% BN xạ trị
có tổn thương da cấp tính.Theo phân độ RTOG,
ghi nhận cao nhất là độ I chiếm 52%, độ II chiếm
tỉ lệ 47,5%. Các biểu hiện da cấp tính bao gồm
hồng ban thoáng qua là 10%, hồng ban nhạt là
12,5%, hồng ban đậm là 75%, tróc vảy khô là
20%, rụng lông là 25%, đau rát là 25%, ngứa là
12,5%, loét chỉ có 2,5%.
Kết luận: Viêm da do xạ trị là tác dụng phụ
rất thường gặp.Tỉ lệ bệnh nhân xạ trị vòm hầu
biến chứng viêm da là 100%.
Từ khoá: Ung thư vòm hầu, viêm da do xạ
trị, thang điểm RTOG, chăm sóc da xạ trị.
SUMMARY
SURVEYING THE RATE OF
RADIATION-INDUCED DERMATITIS
ON NASOPHARYNGEAL CANCER
PATIENTS UNDERGOING
1Khoa Xạ 2 - Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Ngọc Lan
Email: lanlannguyen1990@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/08/2024
Ngày phản biện khoa học: 19/08/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
RADIOTHERAPY AT HO CHI MINH
CITY ONCOLOGY HOSPITAL IN 2023
Objective: To survey the rate of radiation-
induced dermatitis on nasopharyngeal cancer
patients undergoing radiation therapy at Ho Chi
Minh City Oncology Hospital.
Research method: Descriptive study on 40
patients with nasopharyngeal cancer undergoing
radiation therapy at Ho Chi Minh City Oncology
Hospital from September 2023 to June 2024.
Results: 100% of patients undergoing
radiation therapy had acute skin lesions.
According to the RTOG grading, patients with
grade I accounted for the highest recorded rate -
52%, grade II accounted for 47.5%. Acute skin
manifestations include transient erythema,
appeared in 10% of patients, pale erythema -
12.5%, dark erythema - 75%, dry desquamation -
20%, hair loss - 25%, burning pain - 25%, itching
- 12.5%, and skin ulcer - only 2.5%.
Conclusion: Radiation-induced dermatitis is
a very common side effect. The rate of patients
undergoing nasopharyngeal radiation therapy
having dermatitis complication is 100%.
Keywords: Nasopharyngeal cancer,
radiation-induced dermatitis, RTOG score,
radiation skin care.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư vòm hầu là loại ung thư ít gặp
trên thế giới, tỉ lệ lưu hành chung cho cả hai
giới khoảng 1,2/100.000 dân. Tuy nhiên, suất
độ ung thư vòm hầu rất khác nhau giữa các
vùng địa lý và chủng tộc, trong đó, Việt Nam
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
237
đứng thứ 5 trên thế giới về số ca mắc mới. Ở
Việt Nam, ung thư vòm hầu đứng thứ 9 về
suất độ và là ung thư thường gặp nhất trong
các ung thư vùng đầu cổ1. Điều trị ung thư
vòm hầu đòi hỏi sự kết hợp đa mô thức,
trong đó xạ trị là phương thức chính yếu
trong hầu hết các giai đoạn, mang lại lợi ích
về kiểm soát tại chỗ tại vùng, tuy nhiên cũng
gây nên những tác dụng phụ như viêm niêm
mạc miệng, khó nuốt, viêm da, rối loạn tiêu
hóa, hoại tử xương và các bệnh về miệng:
khô miệng, khô nước bọt, viêm loét niêm
mạc miệng, chán ăn.. Những tác dụng phụ
này làm ảnh hưởng đến việc điều trị, cũng
như chất lượng sống của bệnh nhân sau điều
trị. Mặc dù có nhiều tiến bộ trong kĩ thuật xạ
trị nhưng tổn thương da do xạ trị vn là một
vấn đề nghiêm trọng, tỉ lệ này gặp khoảng
95% bệnh nhân (BN) xạ trị ung thư, thường
cấp tính, từ mức độ nhẹ là xuất hiện hồng
ban đỏ đến nặng như tróc vảy ướt, loét, hoại
tử da, đôi khi BN phải gián đoạn xạ trị cho
đến khi tổn thương da được điều trị lành.
Viêm da là một trong những tác dụng phụ
ảnh hưởng đến quá trình điều trị của bệnh
nhân.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện trên 40 BN
được xạ trị tại khoa Xạ trị đầu cổ, tai mũi
họng, hàm mặt bệnh viện Ung Bướu
TP.HCM từ tháng 09/2023 đến tháng
06/2024
Tiêu chuẩn chọn đối tượng
BN ung thư vòm hầu bắt đầu xạ trị tại
khoa Xạ trị đầu cổ, tai mũi họng, hàm mặt
BV Ung Bướu TP.HCM
Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu
Tiêu chuẩn loại trừ
BN không đáp ứng được các tiêu chí
chọn
Trong quá trình tham gia bị sự cố (trở
nặng) không 3thể tiếp tục được
Không hoàn thành quá trình xạ theo lịch
trình
BN từ chối tham gia nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô tả
Nội dung nghiên cứu
Xác định các bệnh đặc điểm bệnh lý của
đối tượng nghiên cứu trước xạ trị thông qua
hồ sơ bệnh án và khai thác trên BN các dữ
liệu thu thập gồm: tuổi, giới, BMI cơ thể,
tiền căn, giai đoạn, ung thư khác...chn đoán,
giai đoạn, phương pháp điều trị, bệnh lý mãn
tính khác: đái tháo đường, tăng huyết
áp...tình trạng cơ địa da, bệnh lý da trước đó.
Nghiên cứu viên hỏi kĩ về bệnh sử, thăm
khám lâm sàng cn thận nhằm xác định bệnh
lý da liễu hiện tại và tình trạng da cổ trước
khi xạ trị.
Thăm khám đánh giá tổn thương da cấp
tính tại vị trí chiếu xạ theo thang điểm
RTOG( Radiation therapy oncology group
scoring criteria for acute radiation dermatitis)
sau khi kết thúc tại các lần tia xạ trị là
5,10,15, 20, 25, 30, 35 tương ứng với liều xạ
là 10-10,6Gy, 20-21,2Gy, 30-31,8Gy, 40-
40,2Gy, 50-53Gy, 60-63,6gGy, 70Gy. Thang
điểm RTOG chia tổn thương da cấp sau xạ
trị làm 5 cấp độ:
Độ 0: Không có phản ứng hay thay đổi
trên da vùng tổn thương
Độ 1: Ban đỏ nhạt, tróc vảy khô, rụng
lông, giảm tiết mồ hôi, có thể ngứa.
Độ 2: Ban đỏ trung bình, viêm da tiết
dịch và phù nề mức độ vừa, có loét nhỏ.
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
238
Độ 3: Viêm da tiết dịch, phù nề nhiều
hơn nếp gấp và đau.
Độ 4: Loét, xuất huyết, hoại tử.
Tất cả các buổi, quá trình thăm khám,
đánh giá BN của nghiên cứu viên đều thực
hiện cùng với những lần khám, theo dõi,
đánh giá và điều trị, hẹn tái khám của bác sĩ
đều được nghiên cứu viên ghi nhận đầy đủ
vào phiếu thu thập số liệu.
Xử lý số liệu: số liệu được nhập mã hoá
và xử lý bằng phần mềm SPSS 15.0
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
n
%
Giới tính
Nam
25
62,5
Nữ
15
37,5
Tuổi
<50
13
32,5
50-60
16
40
>60
11
27,5
Giai đoạn
1
2
5
2
7
17,5
3
14
35
4
23
57,5
BMI
>20,5
30
75
<20,5
10
25
Tiền căn về da
Không có ca nào có tiền căn về da trước đó
Kĩ thuật
3D
3
7,5
IMRT
37
92,5
Hóa Xạ Đồng Thời
Có
16
40
Không
24
60
Sử dụng thuốc bôi
Biafine
19
47,5
Eosin
4
10
Strata
1
2,5
Nhận xét: Nhóm tuổi từ 50-60 chiếm tỉ
lệ 40%, nhóm tuổi trên 60 tuổi chiếm 27,5%.
Nhóm tuổi dưới 50 tuổi chiếm tỉ lệ 32,5%
Bệnh lý ung thư vòm hầu ở giai đoạn IV
chiếm tỉ lệ cao nhất là 57,5% với 23 trường
hợp. Biểu hiện ở giai đoạn III chiếm 35%,
Giai đoạn II chiếm 17,5% và giai đoạn I
chiếm 5%.
Kĩ thuật xạ trị chiếm 92,5% với 37 ca là
IMRT chỉ có 3 trường hợp xạ theo kĩ thuật
3D.
Có 16 trường hợp có kết hợp với hoá xạ
đồng thời chiếm tỉ lệ 40%
Trong 40 bệnh nhân thì không ghi nhận
ca bệnh nào có tiền sử về da trước đó.
Viêm da cấp tính sau xạ trị theo thang
điểm RTOG
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
239
Bảng 3.1. Tỉ lệ viêm da cấp tính sau xạ trị theo thang điểm RTOG
Viêm da
Tần số
Độ 0
0
Độ 1
21
Độ 2
19
Độ 3
0
Độ 4
0
Bảng 3.2. Thời gian bắt đầu xuất hiện viêm da trong quá trình xạ trị
Viêm da xuất hiện
Tần số
Tỉ lệ
Tuần 1
0
0%
Tuần 2
18
45%
Tuần 3
12
30%
Tuần 4
7
17,5%
Tuần 5
2
5%
Tuần 6
1
2,5%
Tuần 7
0
0%
Nhận xét: Viêm da bắt đầu xuất hiện vào
tuần thứ 2 của quá trình xạ trị, nhiều nhất vào
tuần thứ 2 có 18 BN bắt đầu viêm da chiếm tỉ
lệ 45% cao nhất trong 7 tuần xạ trị. Tuần đầu
tiên và tuần cuối cùng thì chưa ghi nhận BN
nào có xuất hiện các dấu hiệu viêm da. Trong
các tuần kế tiếp thì dấu hiệu viêm da cũng
lần lượt xuất hiện với những bệnh nhân khác
theo tỉ lệ giảm dần.
Bảng 3.3. Tỉ lệ viêm da độ 2 cao nhất trong quá trình điều trị
Thời gian
Tần số
Tỉ lệ
Tuần 4
1
7%
Tuần 5
2
12%
Tuần 6
4
25%
Tuần 7
9
56%
Nhận xét: Khi kết thúc quá trình xạ trị từ
5 đến 7 tuần tương đương với 50Gy đến
70Gy, cấp độ tổn thương da cấp tính cấp độ
trung bình ghi nhận là độ II, 19 ca chiếm
47,5%. Độ 0 và độ III,IV không ghi nhận
trường hợp nào, tức là không có bệnh nhân
nào không bị tổn thương da sau xạ trị và
không có tổn thương da nặng đến độ III, IV.
Không có trường hợp nào bị tác dụng phụ
nặng ngoài da do xạ trị mà phải gián đoạn
hay ngưng việc xạ trị.
Bảng 3.4. Tỷ lệ viêm da ở bệnh nhân có kết hợp hóa trị
N
Tỉ lệ (%)
Hoá xạ đồng thời
Có
16
40
Không
24
60
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
240
Bảng 3.5. Tỉ lệ các triệu chứng viêm da cấp tính sau xạ trị theo thang điểm RTOG
Tổn thương da
N
Tỉ lệ (%)
Ban đỏ nhiều
30
75
Ban đỏ nhạt
5
12,5
Ban đỏ thoáng qua
4
10
Rụng lông
10
25
Tróc vảy khô
8
20
Khô da
40
100%
Đau rát
10
25
Ngứa
5
12,5
Loét
1
2,5
Tỉ lệ viêm da độ 1: 52,5% triệu chứng
vào tuần thứ 2 trở đi, vùng da tiếp xúc với tia
xạ xuất hiện hồng ban thoáng qua và hồng
ban nhạt, da bắt đầu khô, lúc này bệnh nhân
chưa có triệu chứng đau rát ngứa, vn bình
thường.
Tỉ lệ viêm da độ 2: 47,5% triệu chứng
được ghi nhận trên bệnh nhân có viêm da độ
2 hồng ban ở vùng xạ sáng lên, vùng da sậm
màu hơn, vùng da lúc này khô hơn, ghi nhận
có 8 trường hợp bệnh nhân bị bong da, ngứa,
đau rát.
IV. BÀN LUẬN
Tuổi nghiên cứu thấp nhất là 34 tuổi, cao
nhất là 68 tuổi. Nhóm tuổi cao nhất nằm
khoảng từ 50 đến 60 tuổi chiếm 40%. Xạ trị
tổn thương mạch máu do bức xạ ion hoá, khi
kết hợp với những thay đổi thoái hoá với lớp
biểu bì và hạ bì, dn đến tình trạng viêm da
do bức xạ trầm trọng hơn khi tuổi tác tăng
lên.
52,5% bệnh nhân viêm da độ 1 có triệu
chứng vào tuần thứ 2 trở đi, vùng da tiếp xúc
với tia xạ xuất hiện hồng ban thoáng qua và
hồng ban nhạt, da bắt đầu khô, lúc này bệnh
nhân chưa có triệu chứng đau rát ngứa, vn
bình thường. Hướng dn bệnh nhân rửa bằng
nước ấm, hoặc sữa tắm trẻ em, vấn đề chủ
yếu là giữ m cho vùng da xạ trị.
47,5% bệnh nhân viêm da độ 2 xuất hiện
hồng ban ở vùng xạ sáng lên, vùng da sậm
màu hơn, vùng da lúc này khô hơn, ghi nhận
có 8 trường hợp bệnh nhân bị bong da, ngứa,
đau rát. Da ở vùng điều trị có thể nhạy cảm
hơn với ánh sáng mặt trời. Tránh ánh sắng
mặt trời trực tiếp, Bệnh nhân che kín vùng da
xạ trị bằng quần áo. Không chà sát, gãi, xoa
bóp gây ra ma sát trên vùng da xạ trị, mặc
quần áo cotton rộng rãi. Rửa da bằng nước
ấm, sữa tắm trẻ em,đắp gạc muối sinh lý, giữ
m da, Bôi thuốc chứa Trolamin, Alginat
(5%) bảo vệ da chống ngoại nhiễm, Acid
stearic, Parafin (20%) tạo hiện tượng mao
dn hút nước. Khi thoa da cần làm sạch vùng
da xạ trước hoặc sau xạ trị 4h.
Những nghiên cứu trước cho thấy các kĩ
thuật điều trị cụ thể như xạ trị điều biến
cường độ (IMRT), xạ trị điều biến thể tích
(VMAT) có liên quan đến việc giảm mức độ
nghiêm trọng của viêm da bức xạ cấp tính
liều xạ. Theo ghi nhận 90% bệnh nhân được
xạ bằng kĩ thuật IMRT không có biến chứng
nặng nề trên da chỉ dừng lại ở viêm da độ I,
II thì trong nghiên cứu này cũng phù hợp.
Thời gian bắt đầu xuất hiện tổn thương
da có thể xảy ra trong 3 tuần đầu. Trong tuần
đầu tiên viêm da chưa xuất hiện, từ tuần thứ
2 đến thứ 3 là cao nhất chiếm 45%. Điều này
phù hợp quá trình diễn biến của da đáp ứng