KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
238
THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH DINH DƯỠNG
TRONG BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG CỦA BỆNH NHÂN
KHOA BỆNH MÁU LÀNH TÍNH CÓ KÈM THEO THÁO ĐƯỜNG TYPE 2 -
VIỆN HUYẾT HỌC TRUYỀN MÁU TRUNG ƯƠNG NĂM 2023
Phan Kim Dung1, Bùi Thị Khoa1, Chu Thúy Quỳnh1,
Nguyễn Thị Hậu1, Hoàng Thị Liễu1,
Trịnh Đức Vượng1, Nguyễn Thị Thúy1
TÓM TẮT25
Nghiên cứu được tiến hành trên 126 bệnh
nhân (BN) thuộc nhóm bệnh máu lành tính có
kèm theo bệnh đái tháo đường (ĐTĐ), với mục
tiêu tìm hiểu thực trạng kiến thức và đánh giá
thực hành về dinh dưỡng trong bệnh ĐTĐ. Kết
quả nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu đa số là
hơn 60 tuổi, sống ở khu vực nông thôn và miền
núi (63,5%). Có 11,9% số bệnh nhân có suy dinh
dưỡng (BMI <18,5) và 28,6% thừa cân/béo phì
(BMI >23). Số bệnh nhân phát hiện và điều trị
ĐTĐ trước khi điều trị bệnh máu là 68,2%, tuy
nhiên chỉ có 29,4% bệnh nhân có kiến thức đúng
về nhận biết triệu chứng bệnh ĐTĐ. Có 98%
bệnh nhân hiểu được chế độ ăn có liên quan mật
thiết đến diễn biến bệnh ĐTĐ, nhưng tỷ lệ nhận
biết về nhóm thực phẩm được khuyến nghị phù
hợp cho bệnh ĐTĐ còn thấp. Về thực hành đúng
nguyên tắc dinh dưỡng đạt >50%. Tỷ lệ bệnh
nhân có sử dụng khẩu phần ăn nhiều rau xanh,
hạn chế các loại thịt nhiều chất béo, ăn hoa quả
có chỉ số đường huyết thấp chỉ đạt 48%; một số
các nguyên tắc khác như thứ tự ăn đúng cách (ăn
1Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Phan Kim Dung
SĐT: 0932286367
Email: phandzung11@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
rau đầu tiên, ăn cơm sau cùng) chỉ đạt 25,4%. Tỷ
lệ bệnh nhân duy trì hoạt động thể lực là 53,2%,
trong đó có 73% tập luyện >30 phút/ngày. Bệnh
nhân ăn uống theo chỉ định bệnh lý ĐTĐ chỉ đạt
11,9%. Có mối liên quan giữa một số yếu tố như:
Trình độ học vấn, nghề nghiệp, nơi sống với kiến
thức về bệnh ĐTĐ. Có mối liên quan giữa tình
trạng kinh tế với thực hành lựa chọn và sử dụng
sữa chuyên biệt cho bệnh nhân ĐTĐ.
SUMMARY
KNOWLEDGE AND PRACTICE OF NUTRITION
IN DIABETES AMONG PATIENTS WITH
BENIGN BLOOD DISEASES ASSOCIATED
WITH TYPE 2 DIABETES AT NIHBT IN 2023
The study was conducted on 126 patients
with benign blood diseases associated with
diabetes, with the goal of understanding the
current state of knowledge and evaluating
practice on nutrition in Diabetes. Research
results: Most of the study subjects were over 60
years old, living in rural and mountainous areas
(63.5%). 11.9% of patients were malnourished
(BMI <18.5) and 28.6% were overweight/obese
(BMI >23). The number of patients who detected
and treated diabetes before treating blood
diseases was 68.2%, however only 29.4% of
patients had correct knowledge about
recognizing symptoms of diabetes. 98% of
patients understand that diet is related to
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
239
diabetes, but the rate of awareness of
recommended food groups suitable for diabetes
is low. Regarding correct practice of nutritional
principles for diabetes, it reached >50%. The
proportion of patients consuming a diet rich in
vegetables, limiting high-fat meats, and eating
low-glycemic fruits was only 48%; adherence to
other principles such as proper meal sequence
was 25.4%. 53.2% of patients maintained
physical activity, with 73% exercising more than
30 minutes per day. Only 11.9% of patients
followed dietary recommendations specific to
diabetes. There was a correlation between factors
such as education level, occupation, and
residence with diabetes knowledge. Economic
status was related to practices regarding the
choice and use of specialized milk for diabetic
patients.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Một số nhóm bệnh máu lành tính với
những phác đồ điều trị đặc hiệu, sử dụng
nhóm thuốc ức chế miễn dịch như corticoid
trong một thời gian dài bệnh nhân sẽ gặp
nhiều các tác dụng phụ như: rối loạn mỡ
máu, điện giải, đặc biệt là rối loạn chuyển
hoá glucose. Hoặc với những bệnh nhân có
mắc bệnh lý ĐTĐ type 2 kèm theo mặc dù
các nhóm thuốc này không trực tiếp làm tăng
đường huyết nhưng gián tiếp ảnh hưởng đến
sự bài tiết insulin, tăng đề kháng insulin,
hoặc làm giảm tác dụng của insulin nên làm
tăng đường huyết và làm nặng thêm bệnh
ĐTĐ.
Nhằm tìm hiểu các đặc điểm để nâng cao
kiến thức và thực hành dinh dưỡng giúp
giảm thiểu những nguy cơ do thuốc điều trị
hay tiến triển của bệnh và đạt hiệu quả trong
quá trình điều trị cho các nhóm bệnh này,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu với mục tiêu
tìm hiểu thực trạng kiến thức và đánh giá
thực hành về dinh dưỡng trong bệnh ĐTĐ
của bệnh nhân khoa Bệnh máu lành tính.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian
nghiên cứu
Các BN điều trị tại khoa Bệnh máu lành
tính có kèm theo bệnh ĐTĐ type 2 tại khoa
Bệnh máu lành tính (H4) tại Viện Huyết học
- Truyền máu Trung ương từ tháng 3/2023
đến tháng 9/2023.
2.2. Thiết kế nghiên cứu: Sử dụng
phương pháp mô tả cắt ngang có phân tích.
2.3. Phương pháp thu thập số liệu
- Cỡ mẫu và kỹ thuật chọn mẫu: Phương
pháp chọn mẫu thuận tiện bao gồm tất cả
bệnh nhân tại khoa Bệnh máu lành tính có
bệnh lý ĐTĐ kèm theo trong thời gian tiến
hành nghiên cứu và thỏa mãn tiêu chuẩn lựa
chọn nêu trên.
- Thu thập số liệu: Sử dụng kỹ thuật
phỏng vấn và quan sát thực tế thực hành của
bệnh nhân thông qua bảng câu hỏi được lập
sẵn.
- Xử lý số liệu: Số liệu được nhập mã
hoá, xử lý và phân tích bằng phần mềm
SPSS.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Thông tin chung về đối tượng
nghiên cứu
Tỷ lệ bệnh nhân (BN) trong nghiên cứu ở
độ tuổi trên 60 là cao nhất 68,3%, thấp nhất
là dưới 50 11,1%; tỷ lệ giới Nam: Nữ ~ 1:1;
trình độ học vấn chủ yếu là dưới THPT
47,6%; nghề nghiệp chủ yếu làm ruộng
27,8%; khu vực sống chủ yếu ở nông thôn và
miền núi 63,5%, ở thành thị 36,5%; về kinh
tế gia đình tỷ lệ BN thuộc hộ nghèo, cận
nghèo chiếm 59,5%; thời gian phát hiện và
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
240
điều trị bệnh máu phần lớn từ 1 – 5 năm
(50,8%); thời gian phát hiện bệnh ĐTĐ từ 1
– 5 năm là 78,6%; tỷ lệ bệnh nhân có bệnh lý
kèm theo khác là 41,3%; có 11,9% số bệnh
nhân có suy dinh dưỡng (BMI < 18,5). Tỷ lệ
BN có chẩn đoán ĐTĐ thứ phát sau điều trị
bệnh máu là 31,8%.
3.2. Kiến thức về bệnh đái tháo đường
và chế độ dinh dưỡng bệnh ĐTĐ
3.2.1. Kiến thức về bệnh đái tháo đường
Tỷ lệ BN có kiến thức đúng về các triệu
chứng, yếu tố nguy cơ của bệnh ĐTĐ là
29,4% và 23,8%.
3.2.2. Kiến thức về dinh dưỡng bệnh đái
tháo đường
Biểu đồ 1. Tỷ lệ kiến thức đúng về dinh dưỡng bệnh ĐTĐ (%)
Nhận xét: Kiến thức đúng về chế độ ăn
liên quan đến đường huyết 96,8%, chia nhiều
bữa/ngày 63,5%; ăn nhiều rau 88,1%; nhóm
tinh bột khuyến nghị tốt nhất cho bệnh nhân
ĐTĐ 33,3%; loại TP làm tăng đường huyết
nhanh sau ăn 6,3%; loại quả có chỉ số đường
huyết trung bình và thấp 57,9%; hạn chế sử
dụng các món ăn xào, rán, nội tạng động vật,
thịt có chứa nhiều mỡ 15,1%; không uống
các loại nước ngọt, nước có ga, rượu, bia
89,7%; sử dụng sữa chuyên biệt là 70,6%;
duy trì hoạt động thể lực là 76,2%.
3.3. Thực hành chế độ dinh dưỡng đối
với bệnh đái tháo đường
3.3.1. Thực hành dinh dưỡng bệnh
ĐTĐ theo khuyến nghị
Biểu đồ 2. Tỷ lệ thực hành dinh dưỡng đúng bệnh ĐTĐ (%)
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
241
Nhận xét: 96,8% BN có sử dụng rau
xanh, ăn rau đúng khuyến nghị có tỷ lệ là
48,4%; ăn đúng cách 25,4%; chia nhỏ bữa
ăn 50,8%; hạn chế thực phẩm chứa nhiều mỡ
81,7%; dùng dầu TV chế biến món ăn
89,7%; chọn các loại quả có chỉ số GI trung
bình và thấp là 85,7%; không sử dụng các
loại nước ngọt, đồ uống có ga, rượu, bia
89,7%; sử dụng sữa chuyên biệt 69,0%; uống
sữa đúng cách 70,1%; duy trì hoạt động thể
lực 53,2%; thời gian tập trên 30 phút 73,1%.
3.3.2. Thực hành tuân thủ chỉ định suất
ăn bệnh lý: Tỷ lệ BN mua suất ăn tại nhà ăn
khoa Dinh dưỡng là 44,4%, mua ở ngoài là
43,7%, chỉ có 11,9% BN đăng ký suất ăn
dinh dưỡng bệnh lý.
3.4. Một số yếu tố liên quan đến nhận
thức và thực hành dinh dưỡng bệnh ĐTĐ
Bảng 3.1. Mối liên quan giữa một số yếu tố nhân khẩu của BN với nhận thức về các
triệu chứng bệnh ĐTĐ
Kiến thức về triệu chứng của ĐTĐ
Yếu tố nhân khẩu học
Đúng
Sai
p
n
%
n
%
Trình độ học vấn
3
5,0
57
95,0
<0,05
34
51,5
32
48,5
Nghề nghiệp
1
2,9
34
97,1
<0,05
36
39,6
55
60,4
Nơi sống
Nông thôn, miền núi
29
36,2
51
63,8
<0,05
8
17,4
38
82,6
Nhận xét: Có ý nghĩa thống kê giữa trình độ học vấn, nghề nghiệp, nơi sống của bệnh
nhân với p < 0,05.
Bảng 3.2. Mối liên quan giữa một số yếu tố nhân khẩu học của BN với nhận thức về
các nguy cơ dẫn đến bệnh ĐTĐ
Nhận thức về nguy cơ dẫn
đến bệnh ĐTĐ
Yếu tố nhân khẩu học
Đúng
Sai
p
n
%
n
%
Trình độ học vấn
<THPT
2
3,3
58
96,7
< 0,05
≥THPT
28
42,4
38
57,6
Nghề nghiệp
Làm ruộng
2
5,7
33
94,3
< 0,05
Nghề nghiệp khác
28
30,8
63
69,2
Nơi sống
Nông thôn, miền núi
27
33,8
53
66,2
< 0,05
Thành thị
3
6,5
43
93,5
Nhận xét: Có mối liên quan giữa trình độ học vấn, nghề nghiệp, nơi sống của BN với
nhận thức về các nguy cơ dẫn đến bệnh ĐTĐ đều với p<0,05.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
242
Bảng 3.3. Mối liên quan giữa kinh tế hộ gia đình với thực hành dinh dưỡng ĐTĐ
Phân loại kinh tế
Yếu tố liên quan
Hộ nghèo, cận nghèo
Không thuộc đối tượng bên
p
n
%
n
%
Số bữa ăn/ngày
Từ ≥ 4 bữa
23
38,3
37
61,7
< 0,05
Từ ≤ 3 bữa
52
78,8
14
21,2
Sử dụng sữa
chuyên biệt
Có
47
54,0
40
46,0
< 0,05
Không
28
71,8
11
28,2
Nhận xét: Mối liên quan có ý nghĩa
thống kê giữa kinh tế của bệnh nhân với thực
hành dinh dưỡng với p< 0,05.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Thực trạng kiến thức về dinh
dưỡng trong bệnh đái tháo đường
Kiến thức đúng về triệu chứng và nguy
cơ của bệnh ĐTĐ chỉ có 29,4% và 23,8%.
Kiến thức đúng về chế độ dinh dưỡng có liên
quan đến chỉ số đường huyết có 96,8%, chế
độ ăn đóng vai trò quyết định trong việc quản
lý, phòng ngừa bệnh tiểu đường, giúp kiểm
soát lượng đường trong máu, duy trì cân
nặng hợp lý và làm chậm quá trình tiến triển
của bệnh và giảm nguy cơ các biến chứng
Nguyên tắc quan trọng là chia nhỏ bữa ăn
(4-6 bữa) giúp hạn chế tăng đường huyết
nhanh sau ăn và hạ đường huyết lúc đói có
63,5% BN trả lời đúng. Kết quả này cao hơn
nhiều so với nghiên cứu của Nguyễn Trọng
Nhân và Vũ Văn Thành ở bệnh viện Nội tiết
tỉnh Bắc Giang năm 2019 là 33,7%1. Việc
cần sử dụng nhiều rau xanh trong khẩu phần
ăn để tăng cường vitamin, chất xơ làm chậm
quá trình hấp thu glucose vào máu, đạt
88,1%, cao hơn nghiên cứu ở Bắc Giang năm
2019 là 74,5%1 và thấp hơn nghiên cứu ở
Thái Bình là 90,7%2. Kiến thức về chọn
nhóm tinh bột khuyến nghị cho BN ĐTĐ thì
có 33,3% các đối tượng có nhận biết đúng.
Về các loại thực phẩm làm tăng đường huyết
nhanh sau ăn chỉ có 6,3% BN trả lời đúng.
Kết quả này thấp hơn so với kết quả nghiên
cứu ở Bắc Giang là 29,6% 1. Các loại quả có
chỉ số đường huyết trung bình và thấp (GI <
70) có đa số các đối tượng nghiên cứu có
kiến thức đúng 57,9%, cao hơn nghiên cứu
của Nguyễn Trọng Nhân là 39,8%1. Một
trong những nguyên nhân thứ phát phổ biến
khi ăn quá nhiều dầu mỡ gây tăng mỡ máu sẽ
dẫn đến rối loạn đường máu, kiến thức này
hầu hết BN không nắm được, việc sử dụng
hạn chế các món xào, rán, nội tạng động vật
và thịt có chứa nhiều mỡ thì chỉ có 15,1%
BN có kiến thức đúng, nghiên cứu ở Bắc
Giang thì tỷ lệ này là 43,9% - 49,2%1 và thấp
hơn nhiều so với nghiên cứu ở Nam Phi
84%3. Hiểu biết cần hạn chế các loại đồ uống
có chứa nhiều đường, rượu, bia đạt đến
89,7%, kết quả này cao hơn nhiều so với kết
quả nghiên cứu của Nguyễn Trọng Nhân và
Nguyễn Trung Thành 3,1%1. Đa số BN đều
có kiến thức đúng về sử dụng sữa chuyên
biệt là 70,6%. Hiểu biết về sự cần thiết phải
duy trì hoạt động thể lực cũng khá cao
76,2%.