Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Việt Nam (nghiên cứu trường hợp Đại học Quốc gia Hà Nội)

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:252

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án xây dựng khung lý thuyết đặc thù về phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC làm căn cứ để đánh giá thực trạng tại các trường thuộc ĐHQGHN, chỉ ra những hạn chế hiện nay. Từ đó, luận án đề xuất các giải pháp phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở ĐHQGHN nói riêng và ứng dụng cho các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam nói chung.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Việt Nam (nghiên cứu trường hợp Đại học Quốc gia Hà Nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐOÀN VĂN CƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU Ở VIỆT NAM (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI) LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐOÀN VĂN CƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU Ở VIỆT NAM (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI) LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 9 14 01 14 Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Lê Quân 2. PGS.TS. Phạm Văn Thuần HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Nghiên cứu sinh ĐOÀN VĂN CƯỜNG
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy, cô giáo tham gia giảng dạy đã cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới GS.TS. Lê Quân và PGS.TS. Phạm Văn Thuần - hai cán bộ hướng dẫn khoa học đã tận tâm giúp đỡ và chỉ dẫn cho tôi những kiến thức cũng như phương pháp luận trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn các trường đại học định hướng nghiên cứu trong Đại học Quốc gia Hà Nội và các đơn vị có liên quan đã cung cấp tài liệu; lãnh đạo Đại học Quốc gia Hà Nội, Ban Tổ chức Cán bộ và các đồng nghiệp, những người thân, gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn tất cả! Nghiên cứu sinh ĐOÀN VĂN CƯỜNG
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................................i LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................i DANH MỤC BẢNG ......................................................................................................... ii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ ......................................................................................iv MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................................ 4 4. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học .......................................................................................................... 4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................................... 5 7. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................... 5 8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 6 9. Luận điểm bảo vệ ...........................................................................................................10 10. Những đóng góp mới của luận án ...............................................................................10 11. Cấu trúc của luận án .....................................................................................................11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU ........12 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................................12 1.1.1. Nghiên cứu về trường đại học nghiên cứu............................................................12 1.1.2. Nghiên cứu về đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ..........................................................................................................................14 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu......................................................................................................18 1.1.4. Vấn đề đặt ra cho luận án ......................................................................................23 1.2. Một số khái niệm cơ bản.............................................................................................24 1.2.1. Khái niệm bộ môn, trưởng bộ môn và đội ngũ trưởng bộ môn ..........................24 1.2.2. Khái niệm trường đại học định hướng nghiên cứu ..............................................26 1.2.3. Khái niệm đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu.28 1.2.4. Khái niệm phát triển đội ngũ trưởng bộ môn .......................................................29
1.3. Đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ..................32 1.3.1. Trường đại học định hướng nghiên cứu ...............................................................32 1.3.2. Đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu .............39 1.4. Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu .53 1.4.1. Sự cần thiết phải phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu......................................................................................................53 1.4.2. Mô hình lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực...................................................57 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ..........................................................................................................................59 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu .........................................................................................71 1.5.1. Các yếu tố khách quan............................................................................................71 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ................................................................................................73 Kết luận Chương 1:.............................................................................................................75 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU THUỘC ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ..................................................................76 2.1. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học nghiên cứu ..............................................................................................................76 2.1.1. Kinh nghiệm của Singapore ...................................................................................76 2.1.2. Kinh nghiệm của Mỹ ...............................................................................................77 2.1.3. Kinh nghiệm ở Đài Loan, Trung Quốc .................................................................79 2.1.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .......................................................................79 2.2. Khái quát về trường đại học định hướng nghiên cứu tiêu biểu ở Việt Nam - Đại học Quốc gia Hà Nội ...................................................................................................80 2.3. Giới thiệu tổ chức khảo sát .........................................................................................82 2.3.1. Mục đích khảo sát thực trạng.................................................................................82 2.3.2. Nội dung khảo sát....................................................................................................82 2.3.3. Phương pháp khảo sát, đối tượng và công cụ khảo sát.......................................82 2.3.4. Chuẩn đánh giá .......................................................................................................83 2.3.5. Mẫu khảo sát và địa bàn khảo sát .........................................................................83 2.4. Thực trạng năng lực đội ngũ trưởng bộ môn trong các trường đại học định hướng nghiên cứu thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội ..............................................84
2.4.1. Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo trình độ, kinh nghiệm ................................84 2.4.2. Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo giới tính, độ tuổi ........................................87 2.4.3. Năng lực đội ngũ trưởng bộ môn...........................................................................88 2.4.4. Phẩm chất đội ngũ trưởng bộ môn ..................................................................... 107 2.5. Thực trạng phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Đại học Quốc gia Hà Nội......................................................................... 114 2.5.1. Xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí vị trí trưởng bộ môn .......................................... 114 2.5.2. Thực trạng hoạt động phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ................................ 115 2.5.3. Đánh giá kết quả phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ........................................ 129 2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Đại học Quốc gia Hà Nội .. 132 2.7. Đánh giá chung về thực trạng phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Đại học Quốc gia Hà Nội ...................................... 134 2.7.1. Ưu điểm ................................................................................................................. 134 2.7.2. Tồn tại, hạn chế .................................................................................................... 136 Kết luận Chương 2:.......................................................................................................... 138 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU Ở VIỆT NAM.140 3.1. Định hướng phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Việt Nam............................................................................... 140 3.2. Nguyên tắc xây dựng các giải pháp ........................................................................ 143 3.2.1. Đảm bảo tính pháp lý........................................................................................... 143 3.2.2. Đảm bảo tính kế thừa........................................................................................... 143 3.2.3. Đảm bảo tính hệ thống ........................................................................................ 143 3.3. Giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................................................... 144 3.3.1. Tổ chức xây dựng khung năng lực trưởng bộ môn đặc thù của trường đại học định hướng nghiên cứu ..................................................................................... 144 3.3.2. Lập quy hoạch đội ngũ trưởng bộ môn gắn với chiến lược phát triển đội ngũ nhà khoa học đầu ngành .................................................................................. 148 3.3.3. Quản lý tuyển chọn và sử dụng đội ngũ trưởng bộ môn theo khung năng lực trưởng bộ môn ................................................................................................. 155 3.3.4. Tổ chức bồi dưỡng đội ngũ trưởng bộ môn dựa vào năng lực ........................ 160
3.3.5. Đánh giá trưởng bộ môn theo kết quả thực hiện công việc dựa vào năng lực.... 167 3.3.6. Tạo điều kiện thúc đẩy tự chủ học thuật cho trưởng bộ môn........................... 173 3.4. Khảo nghiệm và thử nghiệm giải pháp .................................................................. 176 3.4.1. Khảo nghiệm giải pháp........................................................................................ 176 3.4.2. Thử nghiệm giải pháp .......................................................................................... 181 Kết luận Chương 3:.......................................................................................................... 188 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 190 1. Kết luận......................................................................................................................... 190 2. Khuyến nghị ................................................................................................................. 191 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................ 193 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 194 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 0
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBKH : Cán bộ khoa học CBQL : Cán bộ quản lý CNH : Công nghiệp hóa CNTT : Công nghệ thông tin ĐH : Đại học ĐHĐHNC : Đại học định hướng nghiên cứu ĐHNC : Đại học nghiên cứu ĐHQG : Đại học quốc gia ĐHQGHN : Đại học Quốc gia Hà Nội ĐNTBM : Đội ngũ trưởng bộ môn ĐT-BD : Đào tạo, bồi dưỡng ĐNGV : Đội ngũ giảng viên GDĐH : Giáo dục đại học GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo HĐH : Hiện đại hóa KH&CN : Khoa học và công nghệ NCKH : Nghiên cứu khoa học NCS : Nghiên cứu sinh NCV : Nghiên cứu viên NNL : Nguồn nhân lực QLGD : Quản lý giáo dục KT-CN : Kỹ thuật - Công nghiệp KT-XH : Kinh tế - Xã hội TBM : Trưởng bộ môn SĐH : Sau đại học i
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp các tiêu chí năng lực của trưởng bộ môn qua các công trình nghiên cứu đã công bố ........................................................................................................49 Bảng 1.2: Tổng hợp xây dựng khung năng lực của trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu .........................................................................................52 Bảng 2.1: Thang đánh giá ..................................................................................................83 Bảng 2.2: Thống kê mẫu khảo sát .....................................................................................84 Bảng 2.3: Mức độ hiểu biết chương trình đào tạo (ĐH và SĐH) của ĐNTBM ...........88 Bảng 2.4: Đánh giá về trình độ chuyên môn của đội ngũ trưởng bộ môn ....................88 Bảng 2.5: Đánh giá về nghiệp vụ sư phạm của đội ngũ trưởng bộ môn .......................90 Bảng 2.6: Đánh giá về năng lực tự học và sáng tạo của đội ngũ trưởng bộ môn .........91 Bảng 2.7: Đánh giá về năng lực ngoại ngữ và ứng dụng CNTT của ĐNTBM ............92 Bảng 2.8: Đánh giá về kỹ năng NCKH và tổ chức NCKH của ĐNTBM .....................93 Bảng 2.9: Đánh giá về năng lực bồi dưỡng phát triển ĐNGV của ĐNTBM................94 Bảng 2.10: Đánh giá về năng lực quản lý hoạt động dạy học của ĐNTBM .................95 Bảng 2.11: Đánh giá về năng lực quản lý tài sản bộ môn của ĐNTBM .......................96 Bảng 2.12: Đánh giá về năng lực phát triển môi trường giáo dục của ĐNTBM ..........97 Bảng 2.13: Đánh giá về năng lực quản lý hành chính của đội ngũ trưởng bộ môn .....98 Bảng 2.14: Đánh giá về năng lực quản lý công tác thi đua - khen thưởng của đội ngũ trưởng bộ môn .......................................................................................................98 Bảng 2.15: Đánh giá về năng lực xây dựng hệ thống thông tin của ĐNTBM..............99 Bảng 2.16: Đánh giá về năng lực kiểm tra đánh giá của đội ngũ trưởng bộ môn ..... 100 Bảng 2.17: Đánh giá về năng lực phân tích và dự báo của đội ngũ trưởng bộ môn . 101 Bảng 2.18: Đánh giá về năng lực thiết kế, định hướng và triển khai của ĐNTBM .. 102 Bảng 2.19: Đánh giá về khả năng quyết đoán, có bản lĩnh đổi mới, tự chịu trách nhiệm thích ứng với công việc mới của đội ngũ trưởng bộ môn....................... 103 Bảng 2.20: Đánh giá về năng lực hiểu biết các vấn đề xã hội và phối hợp với cộng đồng của đội ngũ trưởng bộ môn .......................................................................... 104 Bảng 2.21: Đánh giá về khả năng xây dựng, phát triển các mối quan hệ và hỗ trợ cộng đồng của đội ngũ trưởng bộ môn .......................................................................... 105 Bảng 2.22: Đánh giá về năng lực hợp tác quốc tế của đội ngũ trưởng bộ môn ......... 106 ii
Bảng 2.23: Đánh giá về sự chấp hành chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước của ĐNTBM ................................................................................................... 108 Bảng 2.24: Đánh giá về lòng yêu nghề và tận tuỵ với nghề của ĐNTBM ................. 109 Bảng 2.25: Đánh giá về tinh thần trách nhiệm trong công tác, đoàn kết hợp tác với đồng nghiệp của ĐNTBM ........................................................................................ 111 Bảng 2.26: Đánh giá về lối sống của ĐNTBM ............................................................. 112 Bảng 2.27: Đánh giá mức độ hiệu quả của công tác xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí vị trí trưởng bộ môn theo đối tượng khảo sát ................................................................ 115 Bảng 2.28: Đánh giá mức độ thực hiện công tác quy hoạch trưởng bộ môn theo đối tượng khảo sát ................................................................................................... 117 Bảng 2.29: Đánh giá mức độ hiệu quả của công tác tuyển chọn trưởng bộ môn theo đối tượng khảo sát ................................................................................................... 120 Bảng 2.30: Thống kê số lượng các khoá ĐT-BD ngắn hạn dành cho TBM .............. 122 Bảng 2.31: Khảo sát công tác ĐT-BD dành cho TBM ................................................ 123 Bảng 2.32: Đánh giá hiệu quả công tác bố trí, sử dụng TBM ..................................... 125 Bảng 2.33: Tổng hợp các tiêu chí ảnh hưởng đến phát triển ĐNTBM ...................... 133 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cấp thiết của các giải pháp đề xuất ....... 178 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp đề xuất .......... 180 Bảng 3.3: Khảo sát đánh giá tính hiệu quả trước và sau khi thực hiện giải pháp ...... 185 Bảng 3.4: Khảo sát đánh giá mức độ hài lòng trước và sau khi thực hiện giải pháp. 186 Bảng 3.5: Thống kê các kết quả bộ môn đạt được sau khi thực hiện giải pháp......... 187 iii
DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1: Cấu phần của tổ chức....................................................................................33 Hình 1.2: Đặc điểm trường đại học nghiên cứu theo cách tiếp cận quản trị tổ chức ...36 Sơ đồ 1.3: Mô hình phát triển nguồn nhân lực của Leonard Nadle ...............................58 Sơ đồ 1.4. Các nguyên tắc của mô hình phát triển giảng viên .......................................59 Sơ đồ 1.5: Các nội dung phát triển đội ngũ trưởng bộ môn............................................60 Biểu đồ 2.1: Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo trình độ và chức danh .....................85 Biểu đồ 2.2: Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo kinh nghiệm quản lý và kinh nghiệm giảng dạy, nghiên cứu khoa học..................................................................86 Biểu đồ 2.3: Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo giới tính ............................................87 Biểu đồ 2.4: Cơ cấu đội ngũ trưởng bộ môn theo độ tuổi...............................................87 Biểu đồ 2.5: Đánh giá mức độ hiệu quả của công tác xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí vị trí trưởng bộ môn ......................................................................................................... 114 Biểu đồ 2.6: Đánh giá mức độ hiệu quả của quy hoạch trưởng bộ môn .................... 116 Biểu đồ 2.7: Đánh giá mức độ phù hợp của công tác tuyển chọn trưởng bộ môn .... 120 Hình 2.8: Đánh giá về chính sách đãi ngộ đội ngũ trưởng bộ môn ............................ 128 Biểu đồ 2.9: Đánh giá về công tác đánh giá kết quả phát triển của trưởng bộ môn .. 132 iv
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong trường ĐH và cao đẳng, bộ môn và các đơn vị tương đương (phòng thí nghiệm, labo, trung tâm, nhóm nghiên cứu…) thuộc khoa là các đơn vị chuyên môn nhỏ nhất nhưng lại có ý nghĩa to lớn trong hoạt động đào tạo, KH&CN và quản lý ĐNGV. Bộ môn là bộ phận chịu trách nhiệm về nội dung chất lượng, tiến độ giảng dạy, học tập của một hoặc một số học phần hoặc chuyên ngành trong chương trình đào tạo, kế hoạch giảng dạy chung của khoa, trường; nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, thực hiện các hoạt động học thuật và tham gia phát triển ĐNGV, CBKH của bộ môn, khoa và trường. Vì vậy, những năm gần đây vai trò của bộ môn trong trường ĐH ngày một nâng cao, trở thành nhân tố lõi quyết định chất lượng hoạt động GD&ĐT, KH&CN của nhà trường. Trong bộ môn, TBM là người đứng đầu có vị trí quan trọng nhất, giúp hiệu trưởng và trưởng khoa điều hành, tổ chức các hoạt động đào tạo, KH&CN của bộ môn cũng như quản lý ĐNGV. Chính vì vậy, TBM phải đáp ứng một số tiêu chuẩn để đảm bảo giữ vững vai trò, trách nhiệm của mình. TBM không chỉ là giảng viên, nhà khoa học mà còn là nhà quản lý, nhà lãnh đạo. Ngoài có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, năng lực quản lý chuyên nghiệp, TBM còn phải có uy tín trong lĩnh vực mình đảm trách, có thể chủ động, sáng tạo tiếp cận xu thế phát triển của thế giới và yêu cầu đổi mới GDĐH ở Việt Nam. Quá trình hội nhập quốc tế là tất yếu đối với tất cả lĩnh vực, trong đó đào tạo NNL cần phải chủ động để tiếp cận với trình độ đào tạo của khu vực và thế giới, tạo tiền đề để hội nhập kinh tế. Để đáp ứng nhu cầu đó, ngành GD&ĐT phải nỗ lực nhiều hơn nữa, đặc biệt phải đảm bảo chất lượng đào tạo theo chuẩn quốc tế, tham gia đóng góp vào nền tri thức nhân loại nên yêu cầu đối với các TBM ngày càng cao, đòi hỏi các TBM luôn phải được quan tâm phát triển từng ngày. Cùng với sự phát triển của KT-XH, GD&ĐT luôn được Đảng, Nhà nước Việt Nam quan tâm với nhiều chủ trương, chính sách đổi mới. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, HĐH, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, trong đó 1
đổi mới cơ chế QLGD, phát triển ĐNGV và CBQL giáo dục là khâu then chốt” [30]. Hiện nay, giáo dục Việt Nam đã từng bước phát triển rõ rệt về quy mô, đa dạng về loại hình đào tạo, NNL xã hội được huy động nhiều hơn và đạt được nhiều kết quả tích cực, cung cấp nguồn lao động chủ yếu có trình độ ĐH, SĐH phục vụ sự nghiệp phát triển KT-XH. Đó là bởi chủ trương thường xuyên phát triển ĐNGV và CBQL giáo dục, trong đó có ĐNTBM. Yêu cầu đổi mới khiến cho các TBM không thể tự bằng lòng với những gì đang có mà phải luôn thay đổi, phát triển bản thân dù là người được lựa chọn và đã đáp ứng những tiêu chuẩn ở thời điểm trước. Về lý luận, phát triển ĐNTBM không những đảm bảo cho ĐNTBM của trường ĐH luôn được cập nhật những tri thức hiện đại, cách thức tiếp cận GD&ĐT phù hợp với yêu cầu mới đặt ra của xã hội để tổ chức các hoạt động đào tạo, NCKH của bộ môn, mà còn giúp nhà trường luôn duy trì một đội ngũ CBQL chuyên môn có chất lượng. Vai trò của phát triển ĐNTBM giúp cho nhà trường có NNL vững chắc, làm việc với hiệu quả cao nhất, giúp phát huy tối đa tiềm năng của con người và đảm bảo chất lượng GD&ĐT cho xã hội. Vì vậy, phát triển ĐNTBM là một công tác hết sức quan trọng không chỉ tác động tới hoạt động quản trị nhân sự mà còn có ảnh hưởng tới các hoạt động chuyên môn, gián tiếp ảnh hưởng đến đầu ra của mọi trường ĐH. Trong hai loại hình trường ĐH (định hướng nghiên cứu và định hướng ứng dụng), trường ĐHĐHNC có vai trò ưu việt hơn trong việc duy trì sự ưu tú, tạo ra những kiến thức mới, ý tưởng mới, sáng tạo mới nhằm dẫn dắt tiến bộ xã hội cũng như thúc đẩy sự giàu mạnh của quốc gia. Trường ĐHĐHNC giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình phát triển GD&ĐT, KH&CN, KT-XH và văn hóa của một quốc gia; là nơi tạo ra tầng lớp tinh hoa của xã hội về mặt tri thức, trí tuệ và dẫn dắt hệ thống GDĐH về mặt học thuật [87]. Bộ môn trong trường ĐHĐHNC mà đứng đầu là các TBM càng được coi trọng bởi chức năng, nhiệm vụ trực tiếp hướng tới đạt mục tiêu hoạt động của nhà trường. Tuy nhiên, yêu cầu đối với bộ môn nói chung và TBM nói riêng ở trường ĐHĐHNC có những đặc thù riêng, tập trung nhiều vào các hoạt động KH&CN bên cạnh chuyển giao tri thức với tính tự chủ cao. Điều này đặt ra vấn đề sẽ có sự khác biệt về khung năng lực của ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC với các trường ĐH khác. Để phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC có hiệu quả thì cần thiết phải nghiên cứu một cách sâu sắc về khung năng lực này. 2
Hiện nay, ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC đã đáp ứng được các quy định của Nhà nước về trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức. Tuy nhiên, trên thực tế trước sự thay đổi nhanh chóng của KH&CN, toàn cầu hoá hướng tới nền kinh tế tri thức, nhiều TBM đã khá lúng túng khi thực hiện chức năng là những người tổ chức các hoạt động KH&CN của bộ môn và dẫn dắt ĐNGV; đồng thời là các nhà khoa học, hợp tác quốc tế trong NCKH và chuyển giao công nghệ. Khung năng lực cũng được thay đổi thường xuyên theo yêu cầu bối cảnh mới. Vì thế, trong quá trình hoạt động, các TBM có thể đáp ứng năng lực vào thời điểm này nhưng chưa chắc còn phù hợp vào thời điểm sau. Rất nhiều kỹ năng, yêu cầu riêng đối với ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC vẫn còn thiếu và yếu ở hiện tại, đặt ra vấn đề cấp thiết phải nghiên cứu và thực hiện phát triển ĐNTBM đúng hướng, liên tục và thường xuyên. Trong bối cảnh phát triển GD&ĐT Việt Nam theo định hướng “Chuẩn hóa - Xã hội hóa - HĐH” và tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các trường ĐH hiện nay, mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập tới các vấn đề, cũng như các giải pháp hữu hiệu để phát triển NNL nói chung và đội ngũ CBQL nói riêng trong trường ĐH. Tuy nhiên, bài toán phát triển đội ngũ CBQL chuyên môn, trong đó có ĐNTBM ở mỗi trường ĐH đến nay vẫn còn bỏ ngỏ, chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về vấn đề phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC. Do vậy, tính cấp thiết đặt ra hiện nay là các trường ĐHĐHNC phải rà soát lại công tác phát triển ĐNTBM của mình, đánh giá để tìm ra căn cứ xây dựng chiến lược và thực hiện công tác phát triển ĐNTBM của mình một cách toàn diện, hiệu quả đáp ứng yêu cầu về chức năng, nhiệm vụ trong bối cảnh mới. Với những lý do nêu trên, đồng thời dựa vào cơ sở lý thuyết các mô hình tiếp cận phát triển NNL theo năng lực và dưới góc độ quản lý, NCS chọn đề tài nghiên cứu “Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học định hướng nghiên cứu ở Việt Nam (nghiên cứu trường hợp Đại học Quốc gia Hà Nội”, với mong muốn có những đóng góp cụ thể và thiết thực về mặt lý luận cũng như thực tiễn trong việc giải quyết các vấn đề còn tồn tại, hạn chế trong công tác phát triển NNL, đội ngũ CBQL giáo dục nói chung và đội ngũ CBQL chuyên môn (cụ thể là ĐNTBM) nói riêng trong trường ĐHĐHNC mà Việt Nam đang tập trung xây dựng. 3
2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án xây dựng khung lý thuyết đặc thù về phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC làm căn cứ để đánh giá thực trạng tại các trường thuộc ĐHQGHN, chỉ ra những hạn chế hiện nay. Từ đó, luận án đề xuất các giải pháp phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở ĐHQGHN nói riêng và ứng dụng cho các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam nói chung. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đội ngũ TBM trong trường ĐHĐHNC. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam. 4. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu chính: Các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam cần thực hiện những giải pháp gì để phát triển ĐNTBM trong bối cảnh hiện nay?. Để thực hiện câu hỏi trên, luận án cần phải giải đáp những câu hỏi cụ thể sau: - Khung lý thuyết đặc thù về phát triển ĐNTBM trong các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam là gì?. - Khung năng lực TBM để đáp ứng yêu cầu hoạt động của trường ĐHĐHNC ở Việt Nam hiện nay là gì?. - Thực trạng năng lực và hoạt động phát triển ĐNTBM trong các trường ĐHĐHNC thuộc ĐHQGHN như thế nào?. - Các trường ĐHĐHNC thuộc ĐHQGHN cần làm gì để nâng cao hiệu quả phát triển ĐNTBM trong thời gian tới?. 5. Giả thuyết khoa học Thứ nhất, phát triển ĐNTBM trong các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam có mối quan hệ với khung năng lực TBM. Khung năng lực là căn cứ để đánh giá, xác định những nội dung cụ thể để phát triển ĐNTBM hiệu quả. Thứ hai, công tác phát triển ĐNTBM trong các trường ĐHĐHNC ở Việt Nam vẫn còn những hạn chế, bất cập trước yêu cầu đổi mới GD&ĐT. Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp dựa trên trên lý luận về phát triển NNL và đặc điểm lao động, phẩm chất, năng lực đặc thù của TBM trong trường ĐHĐHNC thì có thể phát 4
triển ĐNTBM đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, nâng cao chất lượng NNL và hoạt động chuyên môn đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về hoạt động phát triển ĐNTBM để tìm ra các giá trị kế thừa và “khoảng trống” mà luận án cần giải quyết. 6.2. Nghiên cứu các vấn đề về phát triển NNL, ĐNTBM, trường ĐHĐHNC để xây dựng khung lý luận về phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC. 6.3. Điều tra, khảo sát và đánh giá thực trạng phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC. 6.4. Đề xuất hệ thống giải pháp đồng bộ để phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ CBQL chuyên môn một cách hiệu quả trong thời gian tới. 6.5. Thực hiện khảo nghiệm và thử nghiệm để đánh giá khách quan về tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất nhằm hoàn chỉnh hơn, giúp các giải pháp của luận án khi triển khai thực tế có hiệu quả. 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Thời gian nghiên cứu: Giai đoạn 2013-2020. Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam tới năm 2025, tầm nhìn năm 2030. 7.2. Không gian nghiên cứu: Luận án tập trung vào nghiên cứu, khảo sát thực trạng phát triển ĐNTBM đối với các bộ môn chuyên ngành trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam. Thực hiện nghiên cứu và khảo sát trường hợp ĐHQGHN, cụ thể tại 06 trường ĐH thành viên thuộc ĐHQGHN gồm: Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường ĐH Ngoại ngữ, Trường ĐH Công nghệ, Trường ĐH Kinh tế, Trường ĐH Giáo dục. 7.3. Nội dung nghiên cứu: Xây dựng tiêu chuẩn năng lực của TBM; nghiên cứu nội dung, quy trình phát triển ĐNTBM điển hình trong trường ĐHĐHNC (06 trường ĐH thành viên) thuộc ĐHQGHN. 7.4. Chủ thể thực hiện phát triển ĐNTBM là nhà trường, cụ thể là đội ngũ CBQL trong các trường ĐHĐHNC như: Ban chủ nhiệm khoa, các vị trí quản lý hành chính, Ban giám hiệu nhà trường. 5
8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp luận và cách tiếp cận Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu. Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử yêu cầu việc nghiên cứu về phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam trước hết phải kế thừa những kết quả nghiên cứu của những người đi trước. Do vậy, NCS đã tích cực trong việc tìm hiểu các tài liệu khoa học viết về phát triển đội ngũ CBQL giáo dục. Trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu, luận án tiếp tục hoàn thiện khung lý luận để phân tích các vấn đề cơ bản ở các chương sau. Ngoài ra, phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC cũng chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Các quan hệ đó luôn được xem xét trong sự vận động, biến đổi. Trên cơ sở đó, đề tài luận án được nghiên cứu theo những cách tiếp cận sau: - Tiếp cận năng lực: Là phương án chuẩn hóa các năng lực để điều khiển hành vi hoạt động của ĐNTBM trong trường ĐH. - Tiếp cận lịch sử: Chuyển từ nhấn mạnh “số lượng, chất lượng” sang yếu tố tiềm năng con người. Phát triển ĐNTBM theo tiếp cận lịch sử, tôn trọng tính kế thừa và bối cảnh lịch sử “TBM vừa là CBQL cấp thấp, vừa là CBQL chuyên môn, vừa là nhà chuyên môn trong trường ĐH”. - Tiếp cận thực tiễn: Phát triển ĐNTBM theo tiếp cận vận dụng những kinh nghiệm của thế giới và phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn của hệ thống GDĐH Việt Nam; đồng thời tôn trọng tính thực tiễn riêng có của định danh CBQL cấp bộ môn trong trường ĐH. - Tiếp cận phát triển NNL: Dựa trên năng lực là kế thừa các thành tựu về khoa học quản trị NNL, sự tối ưu hóa năng suất lao động của NNL và ĐNTBM trong các trường ĐH, luận án nghiên cứu dựa trên mô hình tiếp cận phát triển NNL theo năng lực để xây dựng khung lý thuyết đặc thù. 8.2. Phương pháp thu thập dữ liệu Các dữ liệu thực hiện luận án được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau nhằm đạt mục tiêu nghiên cứu. Luận án sử dụng cả hai nguồn dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. 8.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp 6
Tài liệu thứ cấp là tài liệu đã được công bố chính thức, được công nhận về độ tin cậy của dữ liệu. Có thể dữ liệu thứ cấp có nguồn gốc từ tài liệu sơ cấp đã được phân tích, giải thích và thảo luận, diễn giải. Các nguồn tài liệu thứ cấp chủ yếu gồm: Sách giáo khoa, công trình nghiên cứu, bài báo, tập san chuyên đề, tạp chí, biên bản hội nghị, báo cáo khoa học, sách tham khảo, luận án, thông tin thống kê, tài liệu văn thư, Internet... Dữ liệu thứ cấp của luận án được thu thập từ các nguồn: Báo cáo của các trường ĐHĐHNC thuộc ĐHQGHN; các văn bản, quyết định liên quan đến phát triển ĐNTBM; các nghiên cứu trong và ngoài nước, các số liệu đã được công bố về ĐNTBM, phát triển ĐNTBM trong trường ĐH. Nghiên cứu sinh thu thập dữ liệu thứ cấp từ các nguồn tài liệu uy tín và có căn cứ khoa học, ví dụ như sách, giáo trình, luận án tiến sĩ và các báo cáo khoa học khác. Các nguồn tài liệu này sẽ được đề cập chi tiết ở các phần sau của luận án. Các tài liệu này cung cấp những thông tin cần thiết cho phần nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài luận án, đánh giá được thực trạng và đưa ra các giải pháp nhằm phát triển ĐNTBM trong các trường ĐHĐHNC. 8.2.2. Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu, luận án sử dụng kết hợp cả phương pháp phỏng vấn sâu và khảo sát đánh giá. - Phỏng vấn sâu: + Mục tiêu: Xem xét ý kiến đánh giá của các chuyên gia, CBQL trong lĩnh vực GD&ĐT, KH&CN, quản trị NNL về xây dựng khung năng lực và hoạt động phát triển ĐNTBM. + Đối tượng: Phỏng vấn khoảng 10-15 chuyên gia và CBQL hoạt động trong lĩnh vực GD&ĐT, KH&CN. + Thu thập thông tin: Để đảm bảo chất lượng phỏng vấn và thu thập đầy đủ các thông tin liên quan, nội dung câu hỏi phỏng vấn cơ bản được xây dựng trên cơ sở nội dung phát triển ĐNTBM và lý luận về các yêu cầu năng lực đối với TBM. Các cuộc phỏng vấn được tiến hành tại văn phòng làm việc. Mỗi cuộc phỏng vấn trung bình kéo dài 20-30 phút, về các nội dung đã nêu. Tất cả đối tượng tham gia phỏng vấn đều rất quan tâm ủng hộ nghiên cứu và sẵn sàng cung cấp các thông tin khi được đề nghị cũng 7
như chia sẻ các quan điểm riêng của cá nhân. Kết quả rút ra không chỉ dựa vào việc tổng hợp lại những ý kiến cá nhân riêng rẽ theo từng nội dung cụ thể mà còn được tập hợp thành quan điểm chung đối với những vấn đề mà các đối tượng phỏng vấn có cách nhìn tương tự như nhau. - Khảo sát đánh giá: + Đối tượng: Khảo sát khoảng 448 bảng hỏi với đối tượng khảo sát là Ban giám hiệu, CBQL cấp trường (phòng/khoa), giảng viên và các TBM trong 06 trường ĐHĐHNC thuộc ĐHQGHN. + Mục tiêu điều tra chọn mẫu: Để thu thập ý kiến đánh giá của đối tượng khảo sát. Do đó, việc sử dụng phiếu điều tra trên diện rộng sẽ giúp NCS thu thập được các nhận định, đánh giá của những người có liên quan về từng nhận định, đánh giá để khắc hoạ thực trạng ĐNTBM và phát triển ĐNTBM cũng như xây dựng hệ thống giải pháp mang tính cấp thiết và khả thi cho phát triển ĐNTBM ở ĐHQGHN giai đoạn tới. + Xây dựng phiếu điều tra: Phiếu điều tra được hình thành trên cơ sở lựa chọn nội dung tiêu chí đánh giá theo khung năng lực và quy trình phát triển ĐNTBM đã được tổng hợp từ các dữ liệu thứ cấp và phỏng vấn chuyên gia, CBQL. Người tham gia khảo sát đưa ra ý kiến đánh giá bằng cách khoanh tròn hoặc đánh dấu (X) vào mức đồng ý của mình theo thang do Likert. + Chọn mẫu và thu thập số liệu: Đối với cuộc điều tra chọn mẫu, nhằm đảm bảo tính đại diện của mẫu, phiếu điều tra được gửi tới đối tượng khảo sát trực tiếp và ngẫu nhiên. - Khảo nghiệm và thử nghiệm. 8.3. Phương pháp xử lý dữ liệu Luận án sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp, trong đó chủ yếu như sau: 8.3.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp Luận án sử dụng phương pháp phân tích trong cả 03 chương. Phân tích trước hết là phân chia các vấn đề của luận án thành những phần nhỏ có mối quan hệ tương quan từ lý luận đến thực tiễn, từ năng lực TBM tới phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC ở Việt Nam. Phân tích từng nội dung của quy trình phát triển ĐNTBM trong trường ĐHĐHNC và đánh giá hiệu quả ở các mặt khác nhau. Từ đó, phát hiện ra thuộc tính, bản chất của từng khía cạnh và giúp chúng ta hiểu được đối tượng nghiên 8