Mạng lưới xã hội và sự thể hiện bản sắc với Internet: Phần 2

Chưoĩìg 4<br /> IN TER N ET VÀ s ụ THẺ HIỆN BẢN SẮC<br /> <br /> Trong thế giới của internet mà chúng ta đang quan tâm,<br /> quá trình tạo dựng và thể hiện bản sắc liên quan tới những<br /> người sử dụng internet là một chủ đề được nhiều nghiên cứu<br /> bàn tới. Có thể kể tới nghiên cứu của Annette N. Markham<br /> (1998) đã diễn giải các cách mà người sử dụng internet tạo<br /> nên ý nghĩa cho những sự trải nghiệm trực tuyến của họ, hay<br /> nghiên cứu của Daniel and Don Slater (2000) cũng khẳng<br /> định rằng, internet đang định hình và bị định hình bởi cuộc<br /> sống của những người sử dụng nó. Như vậy, việc con người<br /> trải nghiệm cuộc sổng của mình trong thế giới của internet đã<br /> tạo nên những ý nghĩa nhất định, những sự định hình nhất<br /> định cho cuộc sống của họ và đỏ chính là cách mà họ tạo<br /> dựng nên bản sẳc của họ và thể hiện bản sắc đó trong cộng<br /> đ ồ n g m ạ n g v à tr o n g th ự c t ế đ ờ i s ố n g . S ự t h ể h iệ n b ản s ắ c n à y<br /> <br /> cũng đã được các tác giả David Morley, Kevin Robins;<br /> Routledge (1995) bàn tới mà chúng tôi đã dẫn ra ở mục Tình<br /> hình nghiên cứu trong phần M ở đầu. Từ những gợi mở đ ó ,<br /> vấn đề mà chúng tôi quan tâm ờ chương này là tìm hiểu xem<br /> giới trẻ thể hiện bản sắc cá nhân và bản sấc nhóm như thế nào<br /> trong không gian ảo của internet? Sự chi phối lẫn nhau giữa<br /> việc thể hiện bản sẳc trong không gian ảo và không gian thực<br /> cùa cuộc sống? Tại sao giới trẻ lại cần đến không gian ảo đ ể<br /> <br /> d tư ư n g 4. I nt er ne t và s ự thể hiện b án sác<br /> <br /> 187<br /> <br /> thẻ hiện da chiều bản sắc? Tại sao xã hội lại dùng các thuật<br /> ngừ liên quan tới thế giới mạng để định danh giới trẻ như: thô<br /> hệ facebook, thế hệ net?,...<br /> 1. Nhu cầu thể hiện bản sắc trên mạng của giói trẻ<br /> Nhu cầu thể hiện bản thân, thể hiện cái tôi của mỗi cá nhân<br /> trên mạng có lẽ là nhu cầu cùa hầu hết các bạn trẻ hiện nay. Có<br /> bạn thỉ thể hiện rõ nhu cầu đó, có bạn thì không, song đa số<br /> những bạn trẻ mà chúng tôi đã phỏng vấn đều cho rằng, việc<br /> thể hiện bản sắc cùa cá nhân họ trên mạng là điều cần thiết và<br /> nên làm. Có thể nói, sự thể hiện bản sắc cá nhân qua internet là<br /> một nhu cầu có thực và quan niệm này chiếm sổ đông, có bạn<br /> có nhu cầu thể hiện bản thân trên mạng cho chính mình, có bạn<br /> lại có nhu cầu hướng hình ảnh bản thân đến sự tiếp nhận cùa<br /> cộng đồng mạng, song dù cách nào thì mồi cá nhân cũng thể<br /> hiện một nét bản sắc như thế nào đó khi họ tham gia vào thế<br /> giới ảo đa tiện ích của internet. Có rất nhiều cách thức thể hiện<br /> nhu cầu bộc lộ bản sắc cá nhân trên mạng, tuy nhiên, ờ đây<br /> chủng tôi bàn tới một số khía cạnh sau:<br /> - Thể hiện bản sac do thói quen bộc lộ cái tôi tự nhiên<br /> Khi lý giải sự thể hiện mình trên mạng, một bạn nữ, 30<br /> tuồi (Hà Nội) cho rằng, sự thề hiện bản sắc của bạn ấy trên<br /> mạng là do có thói quen thể hiện cái tôi trong mọi việc. Một<br /> bạn nam, 24 tuổi (Tp. Hồ Chí Minh) có quan điểm tương tự<br /> cho ràng: “giao tiếp trên mạng hay ở đâu thì tôi cũng vẫn là<br /> con người như vậy, ai hay giao lưu với tôi đều biết được, có<br /> thể không biết cả nhung cũng biết những cái cơ bản về tính<br /> cách của tôi, ờ đâu cái tôi của tôi cũng thế”. Mạng xã hội là<br /> một kiểu môi trường giao tiếp khác của xã hội. là một nhánh<br /> <br /> 188<br /> <br /> INTERNET: MẠNG LƯỚI XÀ HỘI VÀ<br /> <br /> của CUỘC Sống, bởi vậy, sự bộc lộ cái tôi trên mạng cũng xảy<br /> ra tất yếu, mang tính bản năng, nhu cầu bộc lộ cái tôi trôn<br /> mạng không phân biệt đáng kể so với đời thực.<br /> - Sử dụng mạng internet để mở rộng cách thức bộc lộ cái tôi<br /> Ờ khía cạnh này, người dùng coi việc sử dụng mạng như<br /> một cách thức lấp đầy nhu cầu tự thể hiện - vốn chưa được<br /> thỏa mãn triệt để trong cuộc sống thực. Nhu cầu thể hiện bản<br /> sắc của những bạn trẻ theo hình thức này có sự ý thức chù<br /> động hơn so với việc thể hiện cái tôi tự nhiên. Kết quả Ihảo<br /> luận nhóm của chủng tôi ờ cả 3 nhóm tuổi: học sinh, sinh viên<br /> và thanh niên đã đi làm đều cho thấy, các bạn trẻ coi mạng là<br /> không gian chia sẻ và thể hiện mình, sự thể hiện ấy mang tính<br /> chủ động và nhiều khi là có mục đích. Các bạn trè đã chia sẻ<br /> khá nhiều trường hợp chủ động xây dựng cá tính trên mạng<br /> theo cách mà họ ưa thích hoặc muốn người khác hiểu về<br /> mình. M ột bạn nam, 21 tuổi (Hà Nội) kể về người bạn thân ở<br /> lớp đại học của mình: “em có thằng bạn thân ở lớp, bình<br /> thường, nó rất ít nói, trầm tính, nhiều đứa trong lớp tức vì<br /> chẳng biết nó nghĩ gì, hiểu gì, có sở thích gì, nhưng em chứng<br /> kiến nó khác hẳn ở trên mạng, nó sôi nổi, hài hước, tự hào<br /> khoe sở thích vẽ của nó, nó toàn up ảnh những bức vẽ của nó<br /> lên mạng và rất nhiều đứa thích nó trên mạng”. Thực trạng<br /> này khá phổ biến, nhiều bạn ngoài đời rất nhút nhát, kém tự<br /> tin do cậu ta học không giỏi, hình thức không đẹp, không có<br /> tài ăn nói,... song, trong không gian ảo của mạng internet, cậu<br /> ta lại thể hiện ra tính cách ngược hẳn và chính điều đó tạo cho<br /> cậu ta sự tự tin thực sự trong thế giới của riêng mình. Điều<br /> này cho thấy, rất nhiều bạn trẻ cần tới thế giới mạng nhằm tạo<br /> thêm sự tự tin hay sức mạnh để khấc phục được những khó<br /> khăn hay mặc cảm thực tế.<br /> <br /> ClticưiiỊị 4. I nt er n e t và s ự thể hiện b ả n sắc<br /> <br /> 189<br /> <br /> Một bạn nữ, 26 tuồi là nhân viên tư vấn, sau 2 năm ờ nhà<br /> lam nội trợ và chăm sóc con đầu lòng, bạn trỏ này sử dụng<br /> inạng xã hội để nối lại liên lạc với bạn bè, cập nhật và chia sẻ<br /> ihông tin với những người ít có dịp gặp gỡ. Mạng xã hội trở<br /> thành một kênh giao tiếp thay thế cho sự giao tiếp thực, qua<br /> lưưng tác với nhũng “người bạn mạng” mà bạn ấy nảy sinh<br /> nhiều hơn nhu cầu bộc lộ, thể hiện bàn thân: “Tôi lên mạng<br /> internet dể tìm hiểu xem cuộc sổng của người khác hiện giờ ra<br /> sao, họ có gì khác trước, có gì kỳ lạ, từ đó so sánh với trải<br /> nghiệm đã qua và cuộc sống hiện tại của tôi. Đen lượt mình,<br /> khi bước vào thế giới mạng, tôi cũng muốn mọi người biết tôi<br /> là ai, tôi khác biệt với mọi người như thế nào”. Rất nhiều bạn<br /> khác cũng chia sẻ rằng, họ cảm thấy tự tin hơn khi thể hiện<br /> bản thân mình trên mạng.<br /> Cũng là một cách mở rộng phương thức bộc lộ cái tôi trên<br /> mạng, nhiều bạn trẻ thể hiện bản sắc cá nhân như một cách<br /> khám phá cái tôi tiềm ẩn của họ. Do tính chất khác biệt của<br /> mạng xã hội so với mọi cách thức giao tiếp khác mà mạng xã<br /> hội có khả năng thúc đẩy con người bộc lộ mình theo những<br /> cách thức mới lạ hơn trong cuộc sống thường ngày. Bạn nam,<br /> 29 tuối (Hà Nội) cho rằng, bản thân bạn ây cần có nhu cầu thế<br /> hiện mình qua mạng xã hội trong khi những người bạn khác<br /> của bạn ấy tùy theo từng người mà nhu cầu này có hoặc<br /> không, bạn này cho biết: “Những thành viên trên mạng<br /> thường thể hiện rõ cá tính, thậm chí là những cá tính ít bộc lộ<br /> trons cuộc sống ngày thường, vì mạng xã hội cho họ nhiều<br /> cách thức khác để thể hiện bản thân hơn các giao tiếp thông<br /> thường (qua việc chia 3C 3Ờ thích, đưa ra ý kiến trong tranh luận,<br /> <br /> 190<br /> <br /> INTERNET: M ẠNG LƯỚI XẢ HỘI VÀ.<br /> <br /> ẩn danh, xây dựng hình ảnh mới về bản thân thône qua “nick<br /> name” và các thông tin liên quan như ảnh đại diện, sờ thích<br /> đại diện được đưa lên...)”. Một bạn nữ, 19 tuồi (Hà Nội) chia<br /> sẻ: “từ ngày có mạng, em thấy mình cũng như các bạn em<br /> khác hẳn, năng động hơn, chịu khó tìm kiếm, chia sẻ thông tin<br /> hơn, em làm được những việc mà trước kia chẳng bao giờ<br /> nghĩ tới và cũng không biết là mình có thể làm được, ví như<br /> làm admin cho một forum chẳng hạn”,... Nhiều bạn trẻ khác<br /> cũng có những tâm sự tương tự. Có thể nói mạng internet, đặc<br /> biệt là mạng xã hội cho phép các bạn trẻ khám phá bàn thân<br /> nhiều hơn, trở nên tự tin, năng động hơn, ví dụ việc tham gia<br /> đóng góp ý kiến trao đổi, gia nhập các hội, nhóm về hoạt động<br /> tình nguyện trẻ trên mạng khi có thời gian rảnh rồi. Như vậy,<br /> khác với môi trường giao tiếp thông thường, không gian mạng<br /> trở thành môi trường cho phép giới trẻ trải nghiệm, làm thử<br /> những việc chưa từng làm, từ đó khám phá góc khuất hay khả<br /> năng tiềm ẩn trong mỗi cá thể và thể hiện được cái tôi cũng là<br /> tạ o dựng bản sắc cá nhân của họ.<br /> Việc khám phá bản thân, tìm kiếm sự tự tin cho bản thân<br /> trong không gian mạng vốn đã là nhu cầu quan trọng với các<br /> bạn trẻ bình thường thì điều này còn quan trọng hơn đối với<br /> các bạn trẻ thuộc các nhóm xã hội đặc biệt. Nghiên cứu của<br /> Steve Jones (1997)1 đã phân tích không gian mở và kết nối<br /> trong thế giới của internet, của mạng xã hội đã tạo dựng nên<br /> một không gian bản sắc cho những nhóm xã hội yếu thể hay<br /> <br /> 1. Steve Jones edited, 1997, Virtual culture:<br /> <br /> cybersociety, Sage Publication Ltd.<br /> <br /> identity and communication in<br /> <br />