TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
163
MỐI LIÊN QUAN GIỮA LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH HỌC Ở BỆNH NHÂN
CAO TUỔI NHỒI MÁU NÃO HỆ ĐỘNG MẠCH ĐỐT SỐNG THÂN NỀN
Tạ Văn Hải1, Nguyễn Huy Ngọc2,
Nguyễn Thị Thu Hằng1, Bùi Thị Thu Hà1
TÓM TẮT21
Mục tiêu: Đánh giá mối liên quan giữa lâm
sàng và hình ảnh học ở bệnh nhân cao tuổi bị
nhồi máu não hệ động mạch đốt sống thân nền.
Đối tượng và phương pháp: Gồm 120 bệnh
nhân (BN) ≥ 60 tuổi, bị nhồi máu não (NMN) hệ
động mạch đốt sống thân nền điều trị tại Trung
tâm Đột quỵ Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ từ
01/2022 - 12/2022. Tiêu chuẩn chọn: các BN
thỏa tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới 1990.
Được chụp cộng hưởng từ (MRI) não trong 24
giờ đầu nhập viện và chụp cắt lớp vi tính mạch
não (CTA) hoặc TOF 3D trên phim cộng hưởng
từ não (MRA). Tiêu chuẩn loại trừ: BN có kèm
NMN tuần hoàn trước, chấn thương sọ não, u
não, chảy máu não, viêm não, bệnh não chuyển
hóa, huyết khối tĩnh mạch não, nhồi máu não cũ
có điểm mRS >1, bệnh nhân và gia đình không
đồng ý tham gia nghiên cứu. Phương pháp
nghiên cứu tiến cứu cắt ngang, mô tả và phân
tích, chọn mẫu thuận tiện, sử lý số liệu bằng phần
mềm SPSS 22. Kết quả: Tuổi trung bình: 72,23
tuổi (cao nhất 98 tuổi); tỷ lệ nam/nữ 1,67/1; Các
yếu tố nguy cơ (YTNC) chính: tăng HA (94,2%);
rối loạn chuyển hóa lipid (71,7%); xơ vữa động
mạch theo phân loại TOAST: 66,7% (mạch máu
lớn 48,3%, tắc mạch nhỏ 33,3%); đái tháo đường
1Bệnh viện Đa khoa Phú Thọ
2Sở Y tế tỉnh Phú Thọ
Chịu trách nhiệm chính: Tạ Văn Hải
ĐT: 0974580663
Email: tahaingocha8892@gmail.com
Ngày nhận bài: 16/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 18/7/2024
Ngày duyệt bài: 6/8/2024
(30,8%); chóng mặt (55,85%); mất thăng bằng
(47,5%); rung giật nhãn cầu (34,2%); bất thường
đồng tử (19,2%); liệt tứ chi (20%); bán manh
(21,7%); tổn thương dây thần kinh sọ não ngoại
vi (17,5%). Điểm Glasgow (13-15 điểm): 84,2%;
NIHSS <11 điểm: 83,3% điểm pcASPECTS
trung bình 8,13 điểm (pc ASPECTS 8-10 điểm:
75,8%; tắc hoàn toàn động mạch thân nền: 20%;
tắc động mạch não sau phải, trái lần lượt là
23,3% - 18,3%; tắc động mạch đốt sống phải -
trái (25% - 18,2%). Điểm mRS khi ra viện kết
cục tốt 74,2% (mRS 0-2 điểm), kết cục xấu
25,8% (mRS 3-6 điểm). Kết luận: pc ASPECTS
có tương quan nghịch với NIHSS vào viện (R= -
0,781); có mối liên quan giữa kích thước tổn
thương cầu não với Glasgow và NIHSS vào viện
và mRS ra viện với (p< 0,05). Có mối liên quan
giữa tắc các mạch (thân nền, đốt sống phải, đốt
sống trái, não sau trái) với nhóm NIHSS cao khi
vào viện (11-42 điểm), Glasgow vào viện thấp
(3-12 điểm) và mRS cao khi ra viện (3-6 điểm).
Nhóm tắc từ 2 động mạch trở lên lâm sàng nặng
hơn nhóm tắc 1 động mạch.
Từ khóa: Động mạch thân nền, tuần hoàn
sau, động mạch đốt sống
SUMMARY
RESULTS OF ENDOSCOPIC
INTERVENTION TREATMENT IN
PATIENTS WITH ACUTE ISCHEMIC
STROKE WITHIN THE 6-24 HOUR
WINDOW USING REGULAR
IMAGING AND CEREBRAL
PERFUSION IMAGING
Objective: Evaluate the relationship between
clinical and imaging in elderly patients with
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
164
cerebral infarction of the vertebrobasilar artery
system. Subjects and methods: Including 120
patients ≥ 60 years old, with cerebral infarction
of the vertebrobasilar artery system is treated at
the Stroke Center of Phu Tho Provincial General
Hospital from January 2022 - December 2022.
Selection criteria: patients who meet the criteria
of the World Health Organization 1990. Receive
magnetic resonance imaging (MRI) of the brain
within the first 24 hours of admission and
cerebral computed tomography angiography
(CTA) or 3D TOF on brain magnetic resonance
imaging (MRA). Exclusion criteria: Patients with
anterior circulation stroke, traumatic brain injury,
brain tumor, brain hemorrhage, encephalitis,
metabolic encephalopathy, cerebral venous
thrombosis, old cerebral infarction with mRS
score >1, disease Individuals and families do not
agree to participate in the study. Cross-sectional
prospective research method, description and
analysis, convenient sampling, data processing
using SPSS 22 software. Results: Average age:
72.23 years old (highest 98 years old);
male/female ratio 1.67/1; Main risk factors:
increased BP (94.2%); lipid metabolism
disorders (71.7%); Atherosclerosis according to
TOAST classification: 66.7% (large vessels
48.3%, small vessel occlusions 33.3%); diabetes
(30.8%); dizziness (55.85%); loss of balance
(47.5%); nystagmus (34.2%); pupil abnormalities
(19.2%); quadriplegia (20%); hemianopia
(21.7%); peripheral cranial nerve damage
(17.5%). Glasgow score (13-15 points): 84.2%;
NIHSS <11 points: 83.3% average pcASPECTS
score 8.13 points;pcASPECTS 8-10 points:
75.8%; complete basilar artery occlusion: 20%;
right posterior cerebral artery occlusion, left is
23.3% - 18.3%; right - left vertebral artery
occlusion (25% - 18.2%) respectively. mRS
score at hospital discharge had good outcome
74.2% (mRS 0-2 points), bad outcome 25.8%
(mRS 3-6 points). Conclusion: pc ASPECTS has
a negative correlation with NIHSS admitted to
the hospital (R= - 0.781); There is a relationship
between the size of pontine lesions and Glasgow
and NIHSS at hospital admission and mRS at
hospital discharge (p<0.05). There is a
relationship between occlusion of vessels (basal
trunk, right vertebrae, left vertebrae, left posterior
brain) with high NIHSS group at hospital
admission (11-42 points), low Glasgow hospital
admission group (3-12 points) and mRS high
when discharged from the hospital (3-6 points).
The group with 2 or more arteries occluded was
clinically more severe than the group with 1
artery occlusion.
Keywords: Basilar artery, posterior
circulation, vertebral artery.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhồi máu hệ động mạch sống nền chiếm
khoảng 20-25% nhồi máu não, thường xẩy ra
ở người cao tuổi. Tắc cấp tính hoàn toàn thân
chung động mạch sống nền, kết cục xấu
chiếm 60-70%. Trong một số trường hợp, tắc
động mạch thân nền nhưng bệnh nhân (BN)
có tuần hoàn bàng hệ phong phú, có thể vượt
qua các cơn nguy kịch. Mặc dù ngày nay, các
phương pháp tái thông đã giảm tỷ lệ khuyết
tật và tử vong nhưng vẫn còn rất nặng nề.
Những dấu hiệu lâm sàng nào có giá trị và
hình ảnh học biến đổi ra sao, mối liên quan
giữa lâm sàng và hình ảnh học có ý nghĩa
như thế nào trong tiên lượng bệnh. Chúng tôi
nghiên cứu đề tài này với mục tiêu “Đánh
giá mối liên quan giữa lâm sàng và hình
ảnh học ở bệnh nhân cao tuổi bị nhồi máu
não hệ động mạch đốt sống thân nền”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Gồm gồm 120 bệnh nhân (BN) ≥ 60 tuổi,
bị nhồi máu não (NMN) hệ động mạch đốt
sống thân nền điều trị tại Trung tâm Đột quỵ
Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ từ 01/2022
- 12/2022.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
165
Tiêu chuẩn chọn: các BN thỏa tiêu
chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới 1990,[1],
được chụp cộng hưởng từ (MRI) não trong
24 giờ đầu nhập viện và chụp cắt lớp vi tính
mạch não (CTA) hoặc TOF 3D trên phim
cộng hưởng từ não (MRA).
Tiêu chuẩn loại trừ: BN có kèm NMN
tuần hoàn trước, chấn thương sọ não, u não,
chảy máu não, viêm não, bệnh não chuyển
hóa, huyết khối tĩnh mạch não, nhồi máu não
cũ có điểm mRS >1, bệnh nhân và gia đình
không đồng ý tham gia nghiên cứu
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, cắt
ngang, mô tả và phân tích.
Cỡ mẫu: chọn mẫu thuận tiện.
Các tiêu chí nghiên cứu:
Lâm sàng: tuổi, giới, các yếu tố nguy cơ,
nguyên nhân, các triệu chứng lâm sàng khi
vào viện (điểm NIHSS, Glasgow khi nhập
viện và ra viện, điểm mRS khi ra viện, thang
điểm pc-ASPECT
Hình ảnh học: vị trí tổn thương trên MRI,
MRI-TOF3D, CTA
Liên quan giữa lâm sàng và hình ảnh
học: điểm pcASPECTS và glasgow vào viện,
NIHSS vào viện, mRS ra viện; liên quan
giữa kích thước tổn thương não với glasgow
vào viện, NIHSS vào viện, mRS ra viện; số
lượng động mạch tắc với Glasgow vào viện,
NHISS vào viện, mRS ra viện; tắc mạch và
hẹp mạch với Glasgow vào viện, NHISS vào
viện, mRS ra viện.
Xử lý số liệu: bằng phần mềm SPSS 22.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1. Đặc điểm chung
Tuổi trung bình
72,23±9,26
Nguyên nhân nhồi máu não
N, (%)
Giới
N, (%)
Xơ vữa động mạch lớn
57 (47,5%)
Nam
75 (62,5%)
Tắc mạch nhỏ
34 (28,33%)
Nữ
45 (37,5%)
Tắc mạch từ tim
10 (8,33%)
Các yếu tố nguy cơ
N, (%)
Nguyên nhân khác
7 (5,83%)
Tăng huyết áp
113 (94,2%)
Không xác định nguyên nhân
12 (10%)
Rung nhĩ.
10 (8,3%)
Xơ vữa động mạch
80 (66,7%)
Đái tháo đường
37 (30,8%)
Rối loạn chuyển hóa lipid
86 (71,7%)
Tuổi trung bình 72,23 ±9,26 (cao nhất 98 tuổi); tỷ lệ nam/nữ: 1,67/1; tăng HA, xơ vữa
động mạch, rối loạn chuyển hóa lipid là các yếu tố nguy cơ phổ biến nhất, rung nhĩ: 8,3 %;
nguyên nhân NMN chủ yếu là XVĐM lớn và tắc các mạch nhỏ.
Bảng 3.2. Triệu chứng lâm sàng khi vào viện
Triệu chứng
n, (%)
Triệu chứng
Đau đầu
25 (20,8%)
Rối loạn cơ tròn
Nôn
35 (29,2%)
Tổn thương TK sọ ngoại vi
Chóng mặt
67 55,8%)
Suy hô hấp do tổn thương não
Mất thăng bằng
57 (47,5%)
Điểm Glasgow
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
166
Rung giật nhãn cầu
41 (34,2%)
3 - 8
Nói khó
40 (33,3%)
9 - 12
Rối loạn ý thức
36 (30%)
13 - 15
Rối loạn cảm giác
81 (67,5%)
Điểm NIHSS
Liệt nửa người
78 (65%)
0 -3
Liệt tứ chi
24 (20%)
4 - 10
Bất thường đồng tử
23 (19,2)
11 - 22
Rối loạn nuốt
63 (52,5%)
23 - 42
Giảm thị lực, bán manh
26 (21,7%)
Chóng mặt (55,8%), mất thăng bằng (47,5%), rung giật nhãn cầu (34,2%), liệt tứ chi
(20%); Glasgow 13-15 điểm (84,2%%), NIHSS 4-11 điểm (83,3%).
Bảng 3.3. Vị trí tổn thương và thang điểm pc- ASPECTS
Vị trí
n, (%)
Vị trí
n, (%)
Cầu não
78 (65%)
Thùy chẩm phải
14 (11,7%)
Hành não
9 (7,5%)
Thùy chẩm trái
6 (5,0%)
Cuống não
10 (8,3%)
pc ASPECTS (điểm)
N, %)
Tiểu não phải
36 (30%)
0 - 5
6 (5,0%)
Tiểu não trái
34 (28,3)
6 – 7
23 (19,2%)
Đồi thị phải
15 (12,5%)
8 – 10
91 (75,8%)
Đồi thị trái
14 (11,7%)
Tổn thương cầu não (65%), tiểu não phải (30%), tiểu não trái (28,3%); Điểm pc-
ASPECTS trung bình (8,13±1,41), nhóm 8-10 điểm: 75,8%, nhóm < 8 điểm: 24,2%
Bảng 4. Kích thước tổn thương
Kích thước tổn thương
N, %)
Cầu não
< ½ Cầu não
56 (46,7%)
≥1/2 Cầu não
12 (10%)
Toàn bộ cầu não
10 (8,3%)
Cuống não
< ½ Cuống não
2 (1,7%)
≥1/2 Cuống não
4 (3,3%)
Toàn bộ cuống não
4 (3,3%)
Hành não
< 1/2 Hành não
8 (6,7%)
≥ 1/2 Hành não
1 (0,8%)
Toàn bộ hành não
0
Tiểu não
1 bên
18 15%)
2 bên
25 (20,8%)
Thùy chẩm
1 bên
16 (13,3%)
2 bên
2 (1,7%)
Đồi thị
1 bên
21 (17,5%)
2 bên
4 (3,3)%
Nhồi máu cầu não < ½ (46,7%); NM toàn bộ cuống não (3,3%), NM hành não ít gặp; NM
tiểu não cả 2 bên (20,8%); thùy chẩm và đồi thị chủ yếu 1 bên (13,3% và 17,5%).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
167
Bảng 5. Đặc điểm tổn thương mạch máu não
Mạch máu
Mức độ tổn thương
N, (%)
Đốt sống phải
Hẹp mạch
43 (35,8%)
Tắc mạch
30 (25%)
Đốt sống trái
Hẹp mạch
49 (40,8%)
Tắc mạch
22 (18,2%)
Thân nền
Hẹp mạch ≤ 50 %
26 (21,7%)
Hẹp mạch > 50 %
19 (15,8%)
Tắc hoàn toàn
24 (20%)
Não sau phải
Hẹp mạch
36 (30%)
Tắc mạch
28 (23,3%)
Não sau trái
Hẹp mạch
42 (35%)
Tắc mạch
22 (18,3%)
Tắc động mạch thân nền (20%); ĐM đốt sống trái (18,2%); ĐM đốt sống phải (25%); ĐM
não sau phải (23,3%); động mạch não sau trái (18,3%).
Mối liên quan giữa lâm sàng và tổn thương trên hình ảnh học
Biểu đồ 1. Tương quan giữa pc ASPECT với điểm NIHSS vào viên
Có mối tương quan nghịch giữa pc-ASPECTS và NIHSS vào viện với hệ số tương quan
(R= - 0,781). Tại thời điểm vào viện, nếu điểm pcASPECTS càng thấp thì điểm NIHSS cao
và ngược lại, nếu điểm pc ASPECTS cao thì điểm NIHSS thấp.
Bảng 6. Liên quan giữa pc ASPECTS với điểm glasgow khi vào viện
Pc- ASPECTS (điểm)
n
Glasgow VV
p
0-5 (1)
6
9,17±2,48
(1),(3)< 0,05
(2),(3)< 0,05
(1),(2)< 0,05
6-7 (2)
23
11,7±2,99
8-10 (3)
91
14,73±0,79
Điểm Glasgow trung bình ở các nhóm pc- ASPECTS là khác nhau theo xu hướng pc-
ASPECTS càng thấp, Glasgow càng thấp (lâm sàng càng nặng), (p < 0,05).