MÙA LẠC
Nguyễn Khải
I . ĐẶT VẤN ĐỀ .
Nguyễn Khải là một trong những cây bút nổi tiếng thuộc thế hệ các nhà văn
trưởng thành từ sau cách mạng tháng Tám . Trong thời kì miền Bắc xây dựng chủ
nghĩa xã hội, cũng như nhiều nhà văn khác, Nguyễn Khải tập trung miêu tả sự thây
đổi to lớn trong đời ssống mới . Năm 1960 ông cho ra đời tập truyện ngắn “Mùa lạc”
trong Mùa lạc là một trong những tác phẩm thành công nhất bởi nó đề cập đến vấn đề
khám phá cuộc sống, khẳng định ý nghĩa của cuộc sống mới trong việc làm thay đổi
số phận con người . Trong đó nhân vật Đào là điển hình cho sự vận động hồi sinh đó .
II . GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ .
Mùa lạc mở đầu bằng một hình ảnh toàn cảnh rất điện ảnh . Tưởng ống kính
nhà văn đang lướt nhanh trên cánh đồng phía tây Hồng Cúm qua màu xanh lặng lẽ của
lá lạc, lá cỏ nghệ và rút đòng . Thị giác của người đọc loãng ra trong không gian mênh
mông của bãi lạc , chợt có tiếng động ù ù, lạo xạo của máy móc, rồi từ trung tâm của
cảnh hiện ra những chiếc máy tuốt lạc giữa bụi và âm thanh . Và trung tâm của bức
tranh lao động đó là hình ảnh cặp đoàn viên của đội sản xuất số 6 : đó là Đào và Huân
. Trong đó đáng chú ý là Đào . Nhân vật của chúng ta hiện lên mở đầu tác phẩm là
như thế , và cũng từ thủ pháp rất điện ảnh đó, nhân vật Đào bộc lộ một cách trọn vẹn
con người, tính cách ...
Đào là người gặp một lần là nhớ mãi . Đào không xinh đẹp, trái lại chị có
những nét thiếu hoà hợp đến thô mộc . Hai con mắt hẹp và dài đưa đi đưa lại rất
nhanh, hoà hợp với hàm răng khểnh của người luon ưa đừa cợt . Đặt Đào bên cạnh
Huân, chàng thanh niên đẹp trai nhất đội , đang trong độ xuân sức càng làm nỏi bật sự
thua thiệt về mặt hình thức của chị , và như thể đó là trò đùa của tạo hoá . Chị ít duyên
dáng đến độ sồ sề . Cái đầu nhọn, đôi chân ngắn ngủn,bàn tay có những ngón rất thô .
Song ẩn đằng sau những nét thiếu duyên dáng ấy lại là cái tinh tường bẩm sinh hiếm
thấy . Phải chăng đôi mắt dài lóng lánh của Đào chính là điểm sáng trên dung nhan
của chị ? Nó báo trước một tính cách khác thường .
Đào sắc sảo ngay trong lời ăn tiếng nói . Chị thuộc nhiều ca dao, tục ngữ và rất
linh hoạt khi vận dụng . Ngôn ngữ đối thoại của Đào vì thế rất ấn tượng, chứa đầy
mặc cảm, nhưng cũng tự tin đến mức tàn nhẫn . Xót xa về thân phận mình , chị cất lên
thành lời : Các anh đã biết đời em rồi đấy . Mỗi năm một tuổi , cái tuổi nó đuổi xuân
đi . Hoặc là : Trâu quá sá, mạ quá thì, hồng nhan bỏ bị còn gì là xuân . Nhưng ý thức
về cái tôi trong Đào cũng vô cùng mạnh mẽ . Biết mọi người đùa ác khi gán ghép
mình với Huân, chị đã đốp chát không kém phần ngoa ngoắt , bởi “việc gì phải tủi,
phải nhún nhường, người nào mà chả có phần tốt đẹp” . Với một người nghèo xấu xí,
lỡ làng và trơ trọi như Đào thì đấy là phương thức duy nhất để đáp lại sự coi thường
và những trò tai quái của người đời . Chỉ một câu ca dao bật ra bất ngờ nhưng Đào đã
khiến mọi người kinh ngạc : Huê thơm bán một đồng mười . Huê tàn nhị rữa giá đôi
lạng vàng . Đúng là đáo để thật nhưng không phải là không có xót xa , cay đắng . Có
lẽ chỉ nên hiểu cái đanh đá , chanh chua đấy là một phương cách để có quên đi nỗi đau
và giấu cho đừng ai nhìn thấy những giọt nước mắt đọng trong tâm hồn vẫn còn chưa
kịp ráo .
Cũng qua ngôn ngữ đối thoại, ta thấy Đào là một người già dặn, trải đời .
Nhưng cũng chính sự mạnh mẽ này đã làm nảy sinh những điểm yếu như một mâu
thuẫn không thể khác được . Đào gồng mình lên để sống, chị chao chát, bướng bỉnh
đến góc cạnh . Vậy mà trái tim chị luôn rỉ máu khi nghe những câu nói đùa cửa
miệng của Lâm . Lần nào nghe những câu nói ấy chị cũng buồn tủi như chợt được biết
lần đầu về mình . Chỉ một trò đùa ghép đôi đầy bỡn cợt, với Đào cũng là một nỗi ám
ảnh , một khắc khoải khôn nguôi . Cuộc đời đầy khỏ đau đã biến Đào thành một con
nhím luôn xù lông tự vệ .
Quả thực quá khứ của đào đầy rẫy những bất hạnh . Sinh ra chị đã khổ , những
nỗi khổ truyền kiếp của phụ nữ nông thôn Việt Nam . Nhà nghèo không có ruộng, chị
làm nghề đậu phụ . Thời địch tạm chiếm lại xoay sang ủ men nấu rượu . Lấy chồng từ
năm 17 tuổi nhưng gặp phải anh chồng cờ bạc bỏ đi Nam . Trở về sống với nhau chưa
được bao lâu thì ốm chết . Mấy tháng sau , đứa con trai lên hai tuổi cũng bỏ chị mà đi
. Không còn gia đình, không nơi nương tựa, Đào bơ vơ không biết bám víu vào đâu .
Chị ngược xuôi buôn bán , đòn gánh trên vai, tối đâu là nhà , ngã đâu là giường .
Những tháng năm cơ cực, lang thang đã làm biến đổi cả diện mạo của chị . Mái tóc
óng mượt ngày xưa qua năm tháng đã khô lại, đỏ đi như chết, hàm răng phai không
buồn nhuộm, soi gương thấy gò má càng cao, tàn nhang nổi càng nhiều . Cảnh đời