273
NGHI THỨC CHÀO HỎI
TRONG VĂN HÓA GIAO TIẾP CỦA NGƯỜI NHẬT
Đỗ Xuân Hồng
Trường Đại học Công Nghệ TP.HCM (HUTECH)
Viện Công nghệ Việt - Nhật (VJIT)
Tóm tắt: Khi bắt đầu học một ngôn ngữ, thường điều đầu tiên các bạn sẽ được
dạy là những câu chào hỏi. Đối với tiếng Nhật cũng như thế. Hơn nữa việc nói xin
chào trong tiếng Nhật vô cùng quan trọng. Thế nên, người Nhật có rất là nhiều
cách để nói xin chào. Trong giao tiếp truyền thống của người Nhật có những quy
tắc, lễ nghi mà mọi người đều phải tuân theo tùy thuộc vào vị trí xã hội, mối quan
hệ xã hội của từng người tham gia giao tiếp. Những biểu hiện đầu tiên trong quá
trình giao tiếp của người Nhật là thực hiện những quy tắc chào hỏi. Tất cả các lời
chào của người Nhật bao giờ cũng phải cúi mình và kiểu cúi chào như thế nào phụ
thuộc vào địa vị xã hội, từng mối quan hệ xã hội của mỗi người khi tham gia giao
tiếp.
Từ khóa: nghi thức cúi chào, văn hóa giao tiếp, chào hỏi của người Nhật.
1. Đặt vấn đề
Ông cha ta có câu: “Tiên học lễ, hậu học văn”. Thật vậy, lễ nghĩa là những
phép tắc trong gia đình và những nghi lễ ngoài xã hội, đó là nét đẹp văn hóa trong
khi giao tiếp. Người Việt Nam rất coi trọng việc chào hỏi. Có câu nói rằng: “Lời
chào cao hơn mâm cỗ”. Chào hỏi không chỉ mang tính văn hóa mà còn thể hiện
nhân cách và đạo đức của con người. Không ai muốn mình bị xem là thiếu đạo
đức, vì tiêu chuẩn cao nhất để xác định giá trị của con người là đạo đức.
Còn khi nhắc đến Nhật Bản, người ta thường ấn tượng về cảnh sắc thiên nhiên
đa dạng đẹp như tranh, kinh tế thì phát triển vượt bậc khiến Nhật Bản được mệnh
danh là con rồng Châu Á, và đặc biệt là nền văn hóa độc đáo đa dạng. Bên cạnh
những giá trị văn hóa truyền thống được bảo tồn cho đến ngày nay thì nền văn hóa
274
hiện đại của Nhật cũng rất đáng ngưỡng mộ. Trong đó chào hỏi cũng là một nét
văn hóa đặc trưng của người Nhật.
Trong văn hóa Nhật Bản, cúi chào chỉ đơn giản thể hiện lòng kính trọng của
mình đối với người khác, thường sẽ là một người lớn tuổi hơn hay có địa vị cao
hơn. Quy tắc quan trọng nhất văn hóa chào hỏi của người Nhật là cách cúi chào.
Có những quy tắc bắt buộc mọi người phải tuân theo tùy vào địa vị xã hội, mối
quan hệ. Nếu không, sẽ bị xem là thất lễ hay mất lịch sự.
Có thể thấy, chào hỏi được xem như một nghi thức vô cùng quan trọng thể
hiện sự tôn trọng và lịch sự trong quá trình giao tiếp. Đối với những đối tượng khác
nhau người Nhật sẽ có các cách chào hỏi khác nhau. Bên cạnh đó chúng ta còn
phải chú ý đến một số lưu ý trong quá trình chào hỏi để không bị xem là mất lịch
sự và không tôn trọng người đối diện.
Chính vì thế, với đề tài nghiên cứu “Nghi thức chào hỏi trong văn hóa giao
tiếp của người Nhật” tác giả hi vọng sẽ đóng góp một phần nhỏ trong việc giúp
người đọc hiểu rõ thêm về các nguyên tắc khi chào hỏi được xem như nghệ thuật
với nhiều quy tắc luật lệ nghiêm ngặt của người Nhật trong các tình huống giao
tiếp hằng ngày. Từ đó người đọc sẽ có một cách nhìn tổng quát hơn, có thể giúp
bản thân tự tin hơn khi giao tiếp với người Nhật.
2. Cơ sở lý luận
2.1. Các khái niệm
2.1.1. Khái niệm về “văn hóa”
Theo giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam của Giáo sư – Tiến sỹ Trần Ngọc
Thêm có định nghĩa: “Văn hóa là một hề thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh
thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong
sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội”.
2.1.2. Khái niệm về “nghi thức chào hỏi”
275
Thạc sỹ Phạm Văn Minh – Phó trưởng Khoa Quản trị kinh doanh, Đại học Đại
Nam có nói “Nghi thức chào hỏi của người Việt không chỉ thuộc phạm vi văn
hoá và ngôn ngữ, mà còn thuộc phạm trù đạo đức, là một cách thể hiện nhân cách
của chủ thể chào và nhân cách của đối tượng được chào, cho dù đó là
lời chào nghi thức hoặc lời chào không nghi thức thì cũng thể hiện giao tiếp có văn
hoá.”
Cũng theo Ngô Lan Hương – Trung tâm nghiên cứu Nhật bản, Viện nghiên
cứu Đông Bắc Á có nói “Chào hỏi là nghi thức đầu tiên mà các nhân vật tham gia
giao tiếp phải dùng đến. Mặc dù nó không phải là mục đích chính của cuộc giao
tiếp, nhưng nếu chúng ta phạm sai lầm trong hành vi này thì có thể cuộc giao tiếp
không còn diễn ra như mong muốn nữa, thậm chí lại kết thúc.”
2.2. Những kiểu chào hỏi của người Nhật
Tư thế là một yếu tố quan trọng trong việc cúi chào của người Nhật Bản. Khi
cúi đầu chào quan trọng nhất là phải cúi thấp người từ phần eo - thắt lưng trở lên
và phải đứng thẳng với phần đầu gối khép lại với nhau. Người Nhật tùy theo đối
tượng mà phân thành các kiểu chào hỏi khác nhau.
2.2.1. Kiểu Esaku (
会釈
) – Kiểu khẽ cúi chào
- Esaku là kiểu chào hỏi cho những người ở cùng độ tuổi, tầng lớp và địa vị xã
hội, thể hiện sự thân mật, nhẹ nhàng. Trong kiểu chào hỏi này thì thân và mình chỉ
hơi cúi khoảng 15 độ trong vòng từ một đến hai giây, hai tay có thể để bên hông.
- Esaku cũng là kiểu được dùng nhiều nhất trong ngày của người Nhật, cũng
như đơn giản nhất của họ. Người Nhật thưởng chỉ chào đúng theo lễ trong lần gặp
đầu tiên trong ngày, từ những lần gặp sau họ thưởng chỉ khẽ cúi chào. (Hình 1)
276
Hình 1: Một số cách chào hỏi trong giao tiếp văn hóa của người Nhật
2.2.2. Kiểu Keirei (
敬礼
) – Kiểu cúi chào bình thường
- Keirei là kiểu chào có mức độ thể hiện sự sang trọng cao hơn so với Eshaku
thì Keirei thể hiện sự trang trọng ở mức độ cao hơn. Keirei là kiểu cúi chào được
dùng trong chào hỏi với cấp trên, những người lớn tuổi hơn hoặc khách hàng, đối
tác làm ăn….
- Với kiểu cúi chào này, người Nhật sẽ cúi thấp từ 30 đến 35 độ trong khoảng
2 đến 3 giây. Nếu bạn ngồi trên sàn đất mà muốn thực hiện kiểu chào này thì hai
tai phải úp xuống mặt đất và cách nhau từ 10 đến 20cm, khoảng cách từ đầu tới
sàn khi cúi nên ở mức 10 đến 15cm. (Hình 1)
277
2.2.3. Kiểu Saikeirei (
最敬礼
) – Kiểu thay cho những lời chào trang trọng
nhất
- Kiểu chào SAIKEIREI là kiểu chào thể hiện sự tôn trọng cao nhất tới đối
phương, thể hiện lòng biết ơn, niềm kính trọng tới các đấng tối cao và thiêng liêng
như Thần, Phật, Chúa Trời, quốc kỳ…., hoặc đối với các bậc sinh thành như ông
bà, cha mẹ…
- Kiểu chào này cũng thay cho lời xin lỗi, thể hiện thành ý của người Nhật Bản.
Dễ nhận thấy là mức độ trang trọng của lời chào thì tỷ lệ thuận với độ cúi người.
Kiểu chào trang trọng này người Nhật sẽ cúi rất thấp, khoảng 45 đến 60 độ và giữ
nguyên trong khoảng 3 giây, thậm chí lâu hơn. Thường thì người Nhật sẽ nói lời
chào trước rồi mới cúi đầu hoặc thực hiện song song cả hai hành động: vừa nói lời
chào vừa cúi đầu. (Hình 1)
2.3. Các mẫu câu chào hỏi phổ biến của người Nhật trong giao tiếp hằng ngày
2.3.1. Chào ban ngày
「こんにちは」（konnichiwa）= xin chào
Đây là câu chào chung, phổ biến nhất. Thường dùng khi gặp ai đó trong ngày.
Ngoài ra cũng được sử dụng trong mail hoặc thư từ.
2.3.2. Chào buổi sáng
「おはようございます」（ohayougozaimasu）= chào buổi
sáng, buổi sáng tốt lành
Câu chào dùng khi gặp ai đó vào buổi sáng một cách lịch sự. Nếu trong
trường hợp bạn bè thân thiết, hoặc người trong gia đình bạn có thể dùng cách
nói ngắn gọn là: おはよう（ohayo).