CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
294
NGHIÊN CỨU SO SÁNH HIỆU QUẢ CỦA CHẾ ĐỘ ĂN HẠN CHẾ IOD
TRONG 2 TUẦN SO VỚI 4 TUẦN ĐỐI VỚI CÂN NẶNG, BMI
VÀ CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG CỦA NGƯỜI BỆNH UNG THƯ TUYẾN GIÁP
Trần Châu Quyên1,2, Chu Văn Tuynh1, Đàm Trọng Nghĩa1,
Bùi Thị Kim Huế1, Trần Thị Năm1,
Nguyễn Thị Loan1, Lê Thị Như Hoa1
TÓM TẮT36
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả về cân nặng,
BMI và chất lương cuộc sống của chế độ ăn hạn
chế iod trong 2 tuần so với 4 tuần của người bệnh
ung thư tuyến giáp tại Bệnh viện Ung Bướu Hà
Nội năm 2021-2022.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu so sánh tiến hành trên 2 nhóm bệnh
nhân (56 người/nhóm) có so sánh trước – sau.
Một nhóm được được tư vấn và thực hiện chế độ
ăn hạn chế iod trong 2 tuần; một nhóm được tư
vấn và thực hiện chế độ ăn hạn chế iod ≥ 4 tuần
theo thường quy. Các chỉ số đánh giá bao gồm
cân nặng, BMI và QLQ THY34.
Kết quả: Nhóm hạn chế iod 2 tuần có cân
nặng trung bình giảm 0,2±0,5 kg, nhóm hạn chế
iod ≥ 4 tuần giảm trung bình 0,1±1,3 kg. Sự khác
biệt giữa cân nặng trước hạn chế iod và sau hạn
chế iod sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê
với p>0,05. Nhóm hạn chế iod 2 tuần có BMI
trung bình giảm 0,08±1,1, nhóm hạn chế iod ≥ 4
tuần giảm trung bình 0,1±0,5, sự khác biệt không
có ý nghĩa thống kê với p>0,05. Điểm các triệu
chứng khác ở bộ đánh giá chất lượng sống QLQ
1Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
2Viện Dinh dưỡng Quốc gia
Chịu trách nhiệm chính: Trần Châu Quyên
Email: quyentc@bvubhn.vn
Ngày nhận bài: 23/07/2024
Ngày phản biện khoa học: 10/09/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
THY34 ở nhóm hạn chế iod 2 tuần đều thấp hơn
nhóm hạn chế iod ≥ 4 tuần, sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê với p < 0,05.
Kết luận và khuyến nghị: Chế độ ăn hạn
chế iod trong 2 tuần không cho thấy hiệu quả
khác biệt so với chế độ ăn hạn chế iod 4 tuần về
sự thay đổi cân nặng và BMI trước và sau hạn
chế iod. Có sự cải thiện các chỉ số chất lượng
cuộc sống ở nhóm sử dụng chế độ ăn hạn chế iod
2 tuần so với chế độ ăn hạn chế iod 4 tuần. Cần
mở rộng can thiệp chế độ ăn hạn chế iod trong 2
tuần tại các bệnh viện có điều trị bằng I131 để
người bệnh được tiếp cận điều trị sớm và nâng
cao chất lượng sống.
Từ khóa: chế độ ăn hạn chế iod, ung thư
tuyến giáp, BMI, cân nặng, chất lượng cuộc
sống.
SUMMARY
A STUDY COMPARING EFFECTS OF
THE 2-WEEK VERSUS 4-WEEK LOW-
IODINE DIET ON WEIGHT, BMI AND
QUALITY OF LIFE OF THYROID
Background: To evaluate the effects of the
2-week versus 4-week low-iodine diet on weight,
BMI and the quality of life (QoL) of thyroid
cancer patients at Hanoi Oncology Hospital in
2021-2022.
Subjects and Methods: The comparative
study with pre-post comparison was conducted
on two groups of patients (56 participants/group).
One group was counseled and followed a low-
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
295
iodine diet for 2 weeks; the other group was
counseled and followed a standard low-iodine
diet for ≥ 4 weeks. The evaluation indicators
included weight, BMI and QLQ-THY34.
Results: The group with 2-week low-iodine
diet had an average weight loss of 0.2±0.5 kg,
while the group with ≥ 4-week low-iodine diet
had an average weight loss of 0.1±1.3 kg. The
difference between the weight before and after
iodine restriction was not statistically significant
(p>0.05). The group with 2-week low-iodine diet
had an average BMI loss of 0.08±1.1, the group
with ≥ 4-week low-iodine diet had an average
weight loss of 0.1±0.5, the pre-post difference
was not statistically significant (p>0.05). The
scores of other symptoms in the THY34 QLQ
assessment of the 2-week low-iodine diet group
were all lower than those of the ≥ 4-week low-
iodine diet group; this difference is statistically
significant (p < 0.05).
Conclusions and recommendations: The
effectiveness of 2-week low-iodine diet was not
different from that of the 4-week low-iodine diet
regarding changes in weight and BMI before and
after iodine restriction, but there was an
improvement of all QoL indicators in the 2-week
low-iodine diet group compared to the 4-week
low-iodine diet. It is necessary to expand the 2-
week low-iodine diet intervention in hospitals
that have radioiodine therapy to increase the
opportunity for patients to access early treatment
and improve the patient's quality of life.
Keywords: low-iodine diet, thyroid cancer,
BMI, weight, quality of life
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tỉ lệ ung thư tuyến giáp đang gia tăng
với tốc độ nhanh chóng trên toàn thế giới và
Việt Nam. Theo hướng dn thực hành chn
đoán, điều trị và theo dõi Ung thư tuyến giáp
của Hội Y học Ung Bướu Châu Âu
(European Society for Medical Oncology-
ESMO) năm 2019 (1), điều trị bằng I131 áp
dụng sau khi phu thuật cắt toàn bộ tuyến
giáp và xạ hình toàn thân bằng I131 để xác
định giai đoạn bệnh và ghi nhận ái lực của
I131 tại các cơ quan trong cơ thể. Việc ước
tính mức độ nguy cơ của bệnh, nguy cơ tái
phát giúp xác định điều trị hạn chế iod phóng
xạ khi nào và liều bao nhiêu.
Để nâng cao hiệu quả điều trị của I131,
người bệnh được yêu cầu thực hiện chế độ ăn
hạn chế iod. Hiện nay, người bệnh tại Việt
Nam thường được hướng dn thực hiện chế
độ ăn hạn chế iod trong 4 tuần (2). Tuân thủ
nghiêm ngặt chế độ ăn hạn chế iod có thể
khiến bệnh nhân lo lắng và tốn thời gian cho
nhân viên y tế để theo dõi thực hiện (3).
Việt Nam là quốc gia nằm trong vùng
thiếu hạn chế iod. Các khuyến nghị hiện tại
trên thế giới chỉ yêu cầu người bệnh hạn chế
iod < 50 μg/ngày trong 1-2 tuần. Chế độ ăn
hạn chế iod kéo dài khiến người bệnh mệt
mỏi, chán chường, nôn, buồn nôn, hạ natri
máu, giảm chất lượng cuộc sống của người
bệnh (4). Nghiên cứu này được tiến hành
nhằm mục tiêu: đánh giá hiệu quả tư vấn
dinh dưỡng tích cực chế độ ăn hạn chế iod
trong 2 tuần tới cân nặng, chỉ số khối cơ thể
(BMI) và chất lượng cuộc sống so với chế độ
của người bệnh ung thư tuyến giáp tại Bệnh
viện Ung Bướu Hà Nội năm 2021-2022.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu (ĐTNC) được lựa
chọn từ Khoa Ngoại đầu cổ và Phòng khám
tuyến giáp, bệnh viện Ung Bướu Hà Nội.
- Tiêu chuẩn lựa chọn: Người bệnh ≥ 18
tuổi, đã phu thuật cắt bỏ toàn bộ tuyến giáp
và nạo vét hạch, chn đoán ung thư tuyến
giáp bằng giải phu bệnh và có chỉ định điều
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
296
trị bằng I131 sau phu thuật, đáp ứng đủ các
tiêu chun điều trị bằng I131 theo kết luận của
bác sĩ khoa Y học hạt nhân sau thời gian thực
hiện chế độ ăn hạn chế iod. Tất cả đối tượng
có khả năng trả lời phỏng vấn, tự nguyện
tham gia nghiên cứu.
- Tiêu chuẩn loại trừ: Người mắc bệnh
bm sinh gây ảnh hưởng tới hấp thu, chuyển
hóa dinh dưỡng (đái tháo đường typ 1, tổn
thương thận cấp tính và bệnh thận mạn tính ở
các mức độ) hoặc đã từng điều trị ung thư
tuyến giáp trước đó.
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 3/2021
đến tháng 4/2022
- Thời gian thu thập số liệu: từ tháng
4/2021 đến tháng 12/2022
- Địa điểm: Khoa Ngoại đầu cổ và Phòng
khám tuyến giáp Khoa Y học hạt nhân, bệnh
viện Ung Bướu Hà Nội.
2.3. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu can thiệp tư vấn dinh dưỡng
tích cực trên 2 nhóm đối tượng có so sánh
trước - sau.
2.4. Cỡ mẫu
Công thức tính cỡ mu: Cỡ mu được
tính bằng công thức so sánh 2 giá trị trung
bình. Vì QLQ THY34 là công cụ mới xây
dựng, chưa có nghiên cứu đánh giá trên thế
giới, do đó nghiên cứu này mong muốn sai
số 10%; tổng cộng có 34 câu hỏi, tổng điểm
tối đa = 4 x 34 = 136 điểm, do đó tổng điểm
sai số (δ) mong muốn là 0,1 x 136 = 13,6
điểm. Mong muốn độ lệch chun của điểm
(ϭ) là 34.
Áp dụng phần mềm tính cỡ mu PS (PS
sample calculation), cần có 51 người bệnh
được nghiên cứu để có độ mạnh 80% và sai
số để loại bỏ sai lầm loại I là 0,05. Thêm
10% để loại trừ bỏ cuộc, cỡ mu cho nghiên
cứu này là 56 người bệnh cho mỗi nhóm.
2.5. Phương pháp thu thập số liệu
- Số liệu được thu thập bằng phỏng vấn
trực tiếp người bệnh dựa trên bộ câu hỏi soạn
sẵn, tại Phòng khám tuyến giáp và Khoa
Ngoại đầu cổ, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
bởi 3 cử nhân dinh dưỡng.
- Phân nhóm ngu nhiên: Lập bảng danh
sách đối tượng đủ tiêu chun nghiên cứu vào
2 nhóm nghiên cứu theo k thuật ngu nhiên
khối, do máy vi tính thực hiện, dựa vào hàm
RANDBETWEEN trên microsoft excel. Mỗi
nhóm được ký hiệu theo chữ cái tương ứng
với chữ cái đầu tiên (nhóm can thiệp và
nhóm đối chứng). Người bệnh sẽ được đưa
vào nhóm can thiệp hoặc nhóm đối chứng
một cách ngu nhiên theo thứ tự đã được sắp
xếp.
- Tiến trình thu thập số liệu:
Bước 1: Chun hóa bộ công cụ EORTC
QLQ THY34 bằng tiếng Việt
Bước 2. Tập huấn phương pháp thu thập
số liệu và phương pháp can thiệp nghiên cứu
cho điều tra viên.
Bước 3: Thu thập số liệu
* Với nhóm can thiệp:
Đối tượng nhóm can thiệp (theo kết quả
lựa chọn ngu nhiên) được:
- Thu thập các thông tin về hành chính
(Họ tên, địa chỉ, số bệnh án, ngày vào viện,
tuổi, giới, nghề nghiệp, trình độ học vấn) dựa
vào hồ sơ bệnh án và ghi lại trong phiếu thu
thập số liệu
- Đo chiều cao, cân nặng, tính chỉ số BMI
- Tiến hành tư vấn chế độ ăn hạn chế
theo đơn vị chuyển đổi thực phm, hướng
dn lựa chọn thực phm có hàm lượng thấp
thực phm có hàm lượng hạn chế iod thấp đã
được công bố trong Bảng thành phần thực
phm Việt Nam 2006 (kết quả định lượng
hạn chế iod niệu đã được công bố trong
nghiên cứu của nhóm tác giả Bệnh viện
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
297
Trung ương Quân đội 108) (5). Dinh dưỡng
viên chủ động liên lạc bằng điện thoại với
đối tượng và ngày thứ 1, 3,5 và 12 sau can
thiệp để kịp thời giải đáp các thắc mắc, băn
khoăn trong quá trình thực hiện và nhắc hẹn
tới đánh giá sau 14 ngày thực hiện.
- Đánh giá chất lượng cuộc sống bằng bộ
công cụ EORTC QLQ THY34 đã được Việt
hóa sau 2 tuần thực hiện chế độ ăn hạn chế,
ghi nhận kết quả vào mu phiếu được thiết
kế sẵn
- Đo cân nặng, tính chỉ số BMI sau thời
gian thực hiện chế độ ăn hạn chế iod.
* Với nhóm chứng: thu thập số liệu
tượng tự trên những đối tượng tự thực hiện
chế độ ăn hạn chế iod, thời gian tối thiểu 4
tuần. Đối tượng được tư vấn chế độ ăn hạn
chế iod theo đơn vị chuyển đổi thực phm,
hướng dn lựa chọn thực phm có hàm lượng
hạn chế iod thấp tương tự với nhóm can
thiệp, tuy nhiên không liên lạc để tư vấn tích
cực và người bệnh tới đánh giá lại sau 4 tuần
theo hướng dn thường quy của bác sĩ điều
trị.
- Cân nặng được đo tư thế đứng, trên cân
bàn Tanita BC-541N, sản xuất tại Trung
Quốc, khả năng cân tối đa 100kg. Kết quả
được ghi với độ chính xác 0,1kg.
- Chiều cao được đo ở tư thế đứng bằng
thước đo chiều cao di động SECA 217
(Hamburg, Đức). với 9 điểm chạm (2 gót
chân, 2 bắp chân, 2 mông, 2 bả vai và mỏm
chm). Kết quả đo được ghi lại với độ chính
xác 1mm.
- Chỉ số BMI được tính bằng cân nặng
(kg) chia bình phương chiều cao (m). (BMI =
kg/m2).
- Cách tính điểm đánh giá CLCS:
EORTC QLQ THY34 có 34 câu hỏi. Mỗi
câu hỏi có thể lựa chọn một trong bốn
phương án trả lời, được đánh số theo kiểu
thang Likert từ 1 đến 4 tùy theo mức độ ảnh
hưởng của triệu chứng hoặc khía cạnh đó đến
CLCS của BN (1: không ảnh hưởng; 2; ảnh
hưởng ít; 3: ảnh hưởng nhiều; 4: ảnh hưởng
rất nhiều). Mỗi BN sẽ được tính điểm (theo
thang điểm 100) cho từng chỉ số và theo cách
tính điểm được EORTC QLQ THY34 theo
nguyên tắc như với công cụ EORTC QLQ
C30 (6). Cụ thể: khi BN chọn số nào trong
các lựa chọn thì số đó được gọi là In với n là
số câu hỏi tạo nên chỉ số đang tính điểm. Nếu
chỉ số được tạo nên bởi chỉ 2 câu hỏi (ví dụ:
chỉ số "khó chịu vùng đầu cổ" thì n = 2.
+ Tính điểm thô RawScore (RS) của mỗi
chỉ số = RS = (I1 + I2 + … In)/n.
+ Tính Range là hiệu số chênh lệch giữa
giá trị tối đa có thể có của RS và giá trị tối
thiểu có thể có của RS. Ví dụ các câu hỏi có
4 lựa chọn trả lời thì RS sẽ dao động từ 1 đến
4 thì range = 3.
+ Tính chỉ số triệu chứng S = [(RS -
1)/range] x100
2.6. Nhập, xử lý và phân tích số liệu
- Số liệu sau khi làm sạch được nhập vào
máy tính với phần mềm Epi Data 3.1 và
được xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0 cho
các thông tin mô tả và phân tích thống kê.
Các biến liên tục được kiểm định phân bố
chun bằng Kolmogorov–Smirnov test. Với
những biến liên tục, số liệu được trình bày
dưới dạng mean ± SD và so sánh giữa các
nhóm bằng Student’s t-test. Số liệu phân bố
không chun được trình bày dạng median và
so sánh giữa các nhóm bằng test Mann–
Whitney. Thống kê được coi là có ý nghĩa
khi giá trị p < 0,05.
Nghiên cứu này được xét duyệt và chấp
thuận của Hội đồng khoa học và Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu y sinh trước khi
triển khai nghiên cứu theo quyết định số
885/QĐ-BVUB ngày 26/4/2021.
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
298
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung và đặc điểm nhân trc của đối tượng nghiên cứu
Bảng 1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Nhóm hạn chế iod 2 tuần
Nhóm hạn chế iod ≥ 4 tuần
Chung
p
Tuổi TB
43,9±12,5
45,4±13,1
44,6±12,8
0,592
Giới
Nam
5 (9,1%)
5 (9,3%)
10 (9,2%)
0,976
Nữ
50 (90,9%)
49 (90,7%)
99 (90,8%)
Nhân xét: Ở cả 2 nhóm, nữ chiếm đa số với 91%; độ tuổi trung bình lần lượt là
43,9±12,5; 45,4±13,1 tuổi với nhóm ăn hạn chế 2 tuần và nhóm ăn hạn chế ≥ 4 tuần.
Bảng 2. Đặc điểm nhân trắc, hóa sinh của đối tượng nghiên cứu trước tư vấn
Đặc điểm
Nhóm hạn chế iod 2 tuần
p (nam)
p (nữ)
Nam
Nữ
Nam
Nữ
Cân nặng
60,4±10,5
52,8±7,6
65,6±9,1
53,5±6,4
0,834
0,219
BMI
22,6±3,8
22,3±2,7
23,1±2,7
22,1±2,3
0,655
0,116
Nhận xét: Các chỉ số cân nặng và BMI không có sự khác biệt giữa 2 nhóm nghiên cứu.
3.2. So sánh sự thay đổi cân nặng và BMI trước và sau thực hiện chế độ ăn hạn chế iod
Bảng 3. Sự thay đổi các chỉ số trước và sau can thiệp
Chỉ số
Thời điểm
Nhóm hạn chế
iod 2 tuần
Nhóm hạn chế iod
≥ 4 tuần
Cân nặng (kg)
Trước hạn chế iod
53,5 ± 8,1
54,5 ± 7,5
Sau hạn chế iod
53,3 ± 8,2
54,4 ± 7,5
Trước hạn chế iod – sau hạn chế iod
0,2 ± 0,5
0,1 ± 1,3
p
0,064
0,597
BMI (kg/m2)
Trước hạn chế iod
22,3 ± 2,7
22,2 ± 2,3
Sau hạn chế iod
22,2 ± 2,8
22,1 ± 2,3
Trước hạn chế iod – sau hạn chế iod
0,08 ± 1,1
0,1 ± 0,5
p
0,070
0,233
Nhận xét: Nhóm hạn chế iod 2 tuần có
cân nặng trung bình giảm 0,2±0,5 kg, nhóm
hạn chế iod ≥ 4 tuần giảm trung bình 0,1±1,3
kg. Tuy nhiên ở cả hai nhóm sự khác biệt
giữa cân nặng trước hạn chế iod và sau hạn
chế iod sự khác biệt không có ý nghĩa thống
kê với p>0,05. Chỉ số BMI trước và sau hạn
chế iod ở hai nhóm hạn chế iod 2 tuần và ≥ 4
tuần cho sự khác biệt không có ý nghĩa thống
kê.
3.3. So sánh đặc điểm chất lượng cuộc
sống giữa nhóm hạn chế iod 2 tuần và 4
tuần