Người kể chuyện và giọng điệu kể chuyện trong loạt truyện rối loạn tâm thần của Edgar Allen Poe

Người kể chuyện và giọng điệu kể chuyện trong loạt truyện rối loạn tâm thần của Edgar Allen Poe

Trước khi đi vào vấn đề người kể chuyện và giọng điệu kể chuyện trong loạt

truyện Rối loạn tâm thần của Poe, chúng tôi xin giới thiệu sơ qua việc phân loại

những truyện ngắn của ông. Truyện ngắn của Poe là một sự pha trộn tài tình. Trong

một truyện trinh thám người ta có thể thấy những yếu tố kinh dị đan xen những tình

tiết hài hước. Trong một truyện kinh dị người ta lại thấy những ý tưởng ngộ nghĩnh

của nhân vật hoặc giọng văn đôi chỗ rất hóm hỉnh. Ngoài ra bạn đọc còn thấy những

tình tiết hé lộ những ý tưởng rất thực tiễn về khoa học, cụ thể hơn là y học. Lại có

truyện có vẻ như thuần tuý hài hước nhưng lại bộc lộ khá rõ tình trạng thần kinh

không bình thường của nhân vật chính. Phân loại truyện ngắn của Poe là một công

việc rất khó khăn. Có lẽ gọi chúng là những dị truyện thì thích hợp hơn cả vì chúng

luôn vượt quá khuôn khổ nội dung của một câu chuyện thông thường, chúng luôn

hướng tới sự độc đáo và gây nên những ấn tượng rất mạnh mẽ cho bạn đọc. Dựa vào

những truyện ngắn đặc sắc nhất của Poe có thể tạm chia truyện ngắn của ông thành

ba dạng chính: kinh dị, trinh thám và rối loạn tâm thần. Vì khuôn khổ bài viết có

hạn, chúng tôi sẽ chỉ khảo sát người kể chuyện và giọng điệu kể chuyện trong

ba truyện ngắn Rối loạn tâm thần đặc sắc của Poe . Đó là những truyện ngắn Trái

tim kể tội (The tell-tale heart), Con mèo đen (The black cat), Thùng rượu

Amontillado (The cast of Amontillado).

Trong Trái tim kể tội, kẻ sát nhân tìm mọi cách giết ông lão hàng xóm với một lý

do rất vô lý và nực cười. “Tôi nghĩ mọi sự chỉ tại con mắt của lão. Vâng, chính là nó.

Một bên mắt của lão giống mắt của loài kền kền - một con mắt xanh lợt có màng phủ

lên. Bất cứ lúc nào nó xói vào tôi là máu trong người trở nên lạnh buốt. Và từng bước

một, dần dà, tôi đi đến quyết định tước bỏ mạng sống của lão già, có thế tôi mới tự giải thoát mình khỏi ánh mắt đó vĩnh viễn”(1). Để thực hiện điều này gã phải mất một tuần

để cư xử thật tử tế với nạn nhân. Suốt bẩy đêm gã tìm cách mò vào phòng ngủ của nạn

nhân một cách hết sức khó khăn nhưng lại không ra tay vì nạn nhân không hề hé mắt.

Gã cho rằng lão hàng xóm không đáng ghét mà chính con mắt quái gở của lão mới làm

gã điên tiết. Vào đêm thứ tám gã đã thực hiện được ý đồ vì nạn nhân bỗng mở to mắt

kinh hoàng. Gã cảm thấy nghe rõ tiếng tim đập sợ hãi của nạn nhân, nó khiến gã thêm

phẫn nộ vì nghe cứ như “tiếng trống thúc quân ra trận”. Vụ giết người được thực hiện

nhanh chóng. Sau đó gã chặt nhỏ tử thi, cắt rời đầu và chân tay nhét dưới ván sàn và

xoá hoàn toàn dấu vết. Đến bốn giờ sáng ba nhân viên an ninh vào nhà vì một người

hàng xóm nghe tiếng la thất thanh trong đêm. Mọi dấu vết đã được xoá sạch nên chẳng

ai nghi ngờ gì, gã tự tin dắt mọi người tới chính căn phòng của ông già. Mọi việc sẽ

diễn ra xuôn sẻ nếu như trong tai gã không vang lên những âm thanh khó chịu mà gã

cho rằng đó chính là nhịp đập của trái tim nạn nhân. Âm thanh đó ngày một lớn hơn

khiến gã không chịu nổi, gã cho rằng những nhân viên an ninh cũng nghe thấy nhưng

giả tảng không biết mà vẫn cười nói để lừa dối gã. Cuối cùng gã hét lên: “Đừng giả vờ

nữa! Tôi nhận tội! - tháo tung ván sàn ra! - đây, đây này! - tiếng đập từ trái tim tởm lợm của lão ta đấy”(2).

Trạng thái tâm thần bồn chồn, hoảng loạn như vậy còn được mô tả khá kỹ lưỡng

trong Con mèo đen. Diễn biến bệnh trạng tâm thần của nhân vật chính xảy ra như sau:

1. Vui vẻ, yêu vợ, yêu súc vật đặc biệt là chú mèo đen Pluto. 2. Bắt đầu cáu gắt và

ngày càng khó chịu với mọi vật xung quanh, xử sự thô bạo với vợ, hành hạ động vật.

3. Chọc mù mắt mèo Pluto, sau đó giết và treo lên cành cây. 4. Ân hận vì đã giết mèo,

đem về nhà một chú mèo đen khác. Lại bắt đầu muốn giết mèo. 5. Cầm rìu giết mèo,

vợ ngăn lại, tức quá bổ rìu vào đầu vợ, chôn vợ vào trong ngách tường hầm. Kết thúc

của câu chuyện khá giống với Trái tim kể tội nhưng có phần kỳ quái hơn. Cảnh sát đến

điều tra, lục soát kỹ lưỡng. Kẻ sát nhân tỏ ra rất bình tĩnh khiến họ không nghi ngờ gì.

Nhưng trước khi họ ra đi hắn bỗng thốt lên “Tôi có thể nói đây là một ngôi nhà được

xây dựng tuyệt hảo. Những bức tường này - các ngài đi đấy ư? - Những bức tường này được gắn kết vào nhau rất chắc chắn”(3). Và với một “lòng can đảm điên rồ” hắn đã gõ

mạnh cây gậy vào bức tường nơi chôn xác vợ hắn. Lập tức một tiếng tru gào rùng rợn,

thảm thiết như tiếng khóc của con trẻ vọng ra. Hoá ra hắn đã vô tình chôn sống con

mèo cùng với thi thể người vợ tội nghiệp.

Thùng rượu Amontillado cũng kể về hành vi sát nhân bệnh hoạn của Montresor,

một quí ông rất sành rượu vang. Y rắp tâm giết Fortunato chỉ vì Fortunato luôn "gây

tổn thương" cho y. Trong truyện không thấy y đưa dẫn chứng nào chứng tỏ Fortunato

đã từng làm chuyện đó. Bản thân y cũng có lúc thừa nhận anh ta là người "đáng trọng",

"đáng nể" vì nhiều lẽ trong đó nổi bật là sự sành rượu của anh ta. Dường như y không

chịu đựng nổi sự tự tin của Fortunato khi nói về rượu. Y lập kế hoạch giết Fortunato

một cách công phu. Đầu tiên y nói với Fortunato là đã mua được một thùng rượu

Amontillado quí hiếm. Điều này kích thích trí tò mò của Fortunato ghê gớm, anh ta vội

vã đi theo Montresor về tòa lâu đài của y. Ydẫn Fortunato xuống khu hầm mộ của

dòng họ Montresor. Nơi đó chất đầy xương người được chôn cất trong nhiều thế kỷ. Y

chuốc rượu cho Fortunato đến khi say. Chính thế Fortunato đã không ngần ngại theo y

dấn sâu vào khu hầm mộ với hi vọng sẽ được nếm thử rượu Amontillado. Cuối cùng

đến một nghách đường hầm y xích Fortunato lại, sau đó dùng vữa, gạch để sẵn từ trước

và một cái bay thủ sẵn trong túi xây bít kín chôn sống Fortunato tội nghiệp. Sau đó y

xây trát, ngụy trang lại khéo léo đến mức "nửa thế kỷ trôi qua" chẳng ai biết được vụ

ám hại này.

Để tìm hiểu người kể chuyện và giọng điệu kể chuyện trong loạt truyện ngắn nêu

trên, chúng ta không thể bỏ qua một trong những đoạn viết về nghề hay nhất của ông

trong tiểu luận Triết lý về soạn tác (The philosophy of composition): “Trong vô số

những hiệu quả hay ấn tượng có thể gợi ra được ở trái tim, ở trí tuệ hoặc (khái quát hơn)

ở tâm hồn, trong trường hợp này chúng ta, tức là tôi sẽ chọn hiệu quả nào. Sau khi chọn

một hiệu quả với đặc tính thứ nhất là mới, thứ hai là mạnh mẽ, tôi cân nhắc hoặc là viết

bằng những sự cố bình thường và giọng kể đặc biệt, hoặc là ngược lại, sự cố đặc biệt,

giọng bình thường, hoặc là cả sự cố và cả giọng đều đặc biệt - và sau đó cân nhắc (hay

đúng hơn là suy ngẫm) xem tổ hợp những sự cố và giọng nào trong các tổ hợp nói trên sẽ giúp tôi nhiều nhất trong việc gây dựng hiệu quả"(4).

Có thể thấy khá rõ là trong loạt truyện ngắn Rối loạn tâm thần, Poe gây dựng

hiệu quả "mới", “mạnh mẽ" bằng "sự cố" lẫn giọng kể "đặc biệt". "Sự cố" ở đây có thể

hiểu rộng ra là diễn biến cốt truyện. Đây là những cốt truyện thật sự ấn tượng. Một tên

sát nhân bệnh hoạn kể lại quá trình dẫn đến hành vi sát nhân của mình. Nếu như có một

mẩu tin trên báo viết về một sự kiện thế này chắc chắn nó sẽ là một trong những thông

tin được đọc nhiều nhất. Và tương tự như vậy, một truyện ngắn có nội dung tương tự

hẳn sẽ thu hút được lượng độc giả rất lớn. Sinh thời Poe cũng là một người làm báo rất

giỏi, nhiều tờ báo sau khi Poe làm biên tập và viết bài số lượng phát hành đã tăng vọt.

Điều đó chứng tỏ ông rất hiểu thị hiếu của công chúng. Và chắc chắn ông cũng rất biết

làm thế nào để tạo ra một truyện ngắn khuấy động dư luận. Đại đa số độc giả sau khi

đọc những truyện ngắn về tội phạm tâm thần đều cho rằng Poe đã từng bị điên hoặc ông

có sự nhạy cảm phi thường nên mới mô tả được chính xác từng cấp độ tăng dần của các

chứng loạn thần kinh. Từ một số nguồn tư liệu đáng tin cậy, những nhà nghiên cứu văn

học đã biết được lúc đương thời, Poe đã có tìm hiểu qua thực tế và sách vở căn nguyên

và diễn biến của một số chứng bệnh tâm thần bắt đầu lan rộng trong xã hội. Những

truyện ngắn Rối loạn tâm thần của ông thường dựa trên những sự kiện được đăng tải

trên báo. Sau đó ông đã dùng trí tưởng tượng và năng lực kể chuyện thiên tài của mình

thêu dệt nên những câu chuyện cuốn hút kỳ lạ.