TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
399
PHẪU THUẬT YOKOYAMA CẢI TIẾN TRONG ĐIỀU TRỊ HỘI CHỨNG
HEAVY EYE: BÁO CÁO LOẠT CA LÂM SÀNG
Nguyễn Thị Hồng Hạnh1, Nguyễn Chí Trung Thế Truyền1
TÓM TẮT49
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả của phương
pháp phẫu thuật Yokoyama cải tiến trong điều trị
hội chứng Heavy Eye Syndrome (HES). Phương
pháp: Báo cáo bao gồm 4 bệnh nhân cận thị cao
có lé trong độ lớn và lé đứng dưới, được điều trị
bằng phương pháp Yokoyama cải tiến tại Bệnh
viện Mắt Thành phố Hồ Chí Minh. Chẩn đoán
dựa trên lâm sàng và hình ảnh MRI. Phương
pháp phẫu thuật được điều chỉnh theo tình trạng
cụ thể của từng bệnh nhân. Kết quả: Tất cả bệnh
nhân đều có cải thiện đáng kể về vị trí mắt, và
giảm độ lé trong và lé đứng dưới sau phẫu thuật.
Chất lượng cuộc sống và khả năng nhìn của bệnh
nhân cũng được cải thiện rõ rệt sau 3 đến 6
tháng. Kết luận: Phương pháp Yokoyama cải
tiến là một lựa chọn hiệu quả trong điều trị HES,
giúp cải thiện thị lực và chất lượng cuộc sống của
bệnh nhân.
Từ khóa: Heavy Eye Syndrome, HES, phẫu
thuật Yokoyama.
SUMMARY
HEAVY EYE SYNDROME OPERATED
WITH MODIFIED YOKOYAMA
PROCEDURE: A CASE SERIES
Objective: To evaluate efficacity of
modified Yokoyama procedure in Heavy Eye
Syndrome (HES) treatment. Methods: The study
1Bệnh viện Mắt Thành phố Hồ Chí Minh
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Hồng Hạnh
Email: hanhdrbvm@gmail.com
Ngày nhận bài: 27.6.2024
Ngày phản biện khoa học: 2.8.2024
Ngày duyệt bài: 5.8.2024
consists of 4 cases diagnosed with HES and
operated with modified Yokoyama procedure.
The diagnostics are based on clinical and MRI
characteristics. The specific procedures are
adjusted according to each case. Results: All of
4 cases gain improvement in strabismus, vision
acuity and quality of life after 3 - 6 months.
Conclusion: The modified Yokoyama surgical
procedure is safe, effective, and stable in HES
treatment. It helps in improvement of strabismus,
vision acuity, and quality of life.
Keywords: Heavy Eye Syndrome, HES,
Yokoyama procedure.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng Heavy Eye Syndrome (HES)
là một tình trạng hiếm gặp và phức tạp,
thường xuất hiện ở những bệnh nhân cận thị
nặng (≥ -6.00D). HES đặc trưng bởi các triệu
chứng lé trong độ lớn và lé đứng dưới, giới
hạn vận nhãn ra ngoài và lên trên.
Cơ chế bệnh sinh của HES liên quan đến
sự kéo dài trục nhãn cầu theo hướng thái
dương trên, dẫn đến sự lệch hướng của cơ
trực trên và cơ trực ngoài, làm suy yếu vòng
mô liên kết giữa hai cơ này, khiến nhãn cầu
bị lệch ra khỏi chóp cơ và tiếp xúc thành
nhãn cầu với thành xương hốc mắt.1
Chẩn đoán HES dựa trên các dấu hiệu
lâm sàng như lé trong độ lớn, lé đứng dưới
và độ cận thị cao, cùng với các phương pháp
hình ảnh học như MRI để xác định góc lệch
và đánh giá tình trạng vòng mô liên kết giữa
cơ trực ngoài và cơ trực trên.2 Theo
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
400
Yamaguchi và cộng sự, góc lệch bình thường
là khoảng 102,9 ± 68 độ, nhưng trong HES,
góc lệch thường mở rộng lên khoảng 179,9 ±
30 độ.3 Hội chứng này cần được phân biệt
với các tình trạng khác như hội chứng
"sagging eye" - một tình trạng lé trong do
thoái biến mô liên kết liên quan đến tuổi,
không kèm cận thị nặng và không có sự di
lệch cơ trực ngoài và cơ trực trên như trong
HES.1,2
Phẫu thuật là phương pháp chính trong
điều trị HES, với mục tiêu khôi phục lại vị trí
của các cơ vận nhãn và điều chỉnh lé trong và
lé đứng dưới. Phương pháp Yokoyama cổ
điển tạo một vòng nối giữa cơ trực trên và cơ
trực ngoài để đưa nhãn cầu trở lại vị trí bình
thường trong chóp cơ. Nghiên cứu đã chứng
minh tính hiệu quả của phương pháp này
trong việc điều trị HES, giúp giảm đáng kể lé
trong và lé đứng dưới, cải thiện thị lực và
chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.1,4-6 Các
biến thể Yokoyama bao gồm phương pháp
Yamada - chuyển vị một nửa cơ trực trên và
một nửa cơ trực ngoài kết hợp với lùi cơ trực
trong - và phương pháp Jensen bán phần -
chia đôi các cơ trực trên và trực ngoài từ
điểm bám đến qua xích đạo và chỉ nối các
phần cơ liền kề hai cơ.5 Hai phương pháp
cũng mang lại kết quả khả quan trong điều trị
HES.5,7
Bài báo này nhằm mục đích mô tả và
đánh giá hiệu quả của phương pháp phẫu
thuật Yokoyama cải tiến trong điều trị HES
thông qua một loạt các ca lâm sàng tại Bệnh
viện Mắt Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả
của nghiên cứu này sẽ cung cấp cái nhìn sơ
bộ về hiệu quả của phương pháp phẫu thuật
này và đưa ra các khuyến nghị cho việc điều
trị HES trong thực tiễn lâm sàng.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu này bao gồm bốn bệnh nhân
được chẩn đoán mắc hội chứng Heavy Eye
Syndrome (HES) và được điều trị tại Bệnh
viện Mắt Thành phố Hồ Chí Minh. Các tiêu
chí lựa chọn bệnh nhân bao gồm những bệnh
nhân được chẩn đoán xác định mắc HES:
• Độ tuổi: trung niên.
• Tình trạng cận thị: Độ cận thị nặng (≥
-6.00D) ở bất kỳ mắt nào, không phân biệt
mắt phải (MP), hay mắt trái (MT) hoặc hai
mắt (2M).
• Khám lâm sàng: Lé trong độ lớn, lé
đứng dưới, và hạn chế vận động mắt ra ngoài
và lên trên.
Quy trình chẩn đoán
• Dấu hiệu lâm sàng: Chẩn đoán dựa
trên các triệu chứng như lé trong độ lớn, lé
đứng dưới, và có độ cận thị cao.
• Hình ảnh học (MRI): Được sử dụng
để xác định góc lệch và tình trạng vòng mô
liên kết giữa cơ trực ngoài và cơ trực trên.
Các thông số như góc lệch, độ mỏng, đứt gãy
hoặc thoái biến của vòng mô liên kết cũng
được ghi nhận.
Phương pháp phu thuật
Phương pháp phẫu thuật Yokoyama cải
tiến được sử dụng để điều trị cho các bệnh
nhân:
o Chuyển vị cơ trực ngoài và cơ trực
trên: Thực hiện chuyển vị một nửa cơ trực
ngoài và một nửa cơ trực trên.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
401
o Li cơ trực trong kèm điều chỉnh
quai chỉ: Phụ thuộc vào kết quả khám lại sau
khi tháo bang.
Theo dõi sau phu thuật
o Đánh giá kết quả: Bệnh nhân được
theo dõi và đánh giá sau 1 ngày, 1 tháng, 3
tháng, và 6 tháng sau phẫu thuật. Các thông
số được ghi nhận bao gồm độ lé trong, lé
đứng dưới, và khả năng vận nhãn.
Đánh giá kết quả
• Tiêu chí đánh giá:
o Sự cải thiện vị trí mắt: Đánh giá mức
độ lé trong và lé đứng dưới.
o Chất lượng cuộc sống: Đánh giá dựa
trên phản hồi của bệnh nhân về cải thiện thị
lực và chất lượng cuộc sống sau phẫu thuật.
o Biến chứng: Ghi nhận và đánh giá các
biến chứng nếu có trong và sau quá trình
phẫu thuật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu này bao gồm bốn ca lâm
sàng có hội chứng Heavy Eye Syndrome
(HES), trong đó các bệnh nhân được điều trị
bằng phương pháp phẫu thuật Yokoyama cải
tiến. Các bệnh nhân được chọn lựa dựa trên
tiêu chí cận thị nặng (≥ -6.00D) gây lé trong
độ lớn và lé đứng dưới. Thông tin chi tiết về
từng ca lâm sàng được trình bày dưới đây.
Ca lâm sàng 1:
Thông tin bệnh nhân: Bệnh nhân nữ, 65
tuổi, địa chỉ tỉnh Tây Ninh.
• Tiền sử bệnh: Lé trong tăng dần từ
nhỏ, song thị > 20 năm. Đeo kính áp tròng
hoặc kính gọng 20 năm.
• Thông số trước phu thuật: MP: -
24,00 D -> 4/10; MT: -21,00 D -> 1/10, lé
trong +90 Δ (45 độ Hirschberg), hạn chế liếc
ngoài và nhìn lên.
• Góc lệch: Góc lệch: MP: 167 độ, MT:
180 độ, Vòng mô liên kết Trực ngoài - Trực
trên: mỏng.
• Trục nhãn cầu: MP: 32,2mm, MT:
31,7 mm
• Phương pháp phu thuật: Chuyển vị
½ cơ trực ngoài và ½ cơ trực trên, lùi cơ trực
trong 10 mm (8mm + quai chỉ 2mm).
• Kết quả sau phu thuật: 2 mắt đồng
trục, không còn song thị, cải thiện chất lượng
cuộc sống sau 3 và 6 tháng.
MT: Lé trong +90 Δ
MT: Hạn chế liếc ngoài
MT: Hạn chế liếc lên trên
Hình 1: Ca lâm sàng 1 - Trước phẫu thuật
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
402
Góc lệch: MP: 167 độ, MT: 180 độ, Vòng mô
liên kết Trực ngoài - Trực trên: mỏng
Chiều dài trục nhãn cầu:
MP: 32,2mm, MT: 31,7 mm
Hình 2: Ca lâm sàng 1 - Hình ảnh MRI
3 thng sau mổ
Hình 3: Ca lâm sàng 1 - Sau phẫu thuật
Ca lâm sàng 2:
Thông tin bệnh nhân: Bệnh nhân nam,
69 tuổi, từ tỉnh Nghệ An.
• Tiền sử bệnh: Lé trong tăng dần từ
nhỏ, song thị > 40 năm.
• Thông số trước phu thuật: MP:
ĐNT 0,5m, MT: ĐNT 0,3m, lé trong +120 Δ,
lé đứng dưới 60 Δ, hạn chế liếc ngoài và nhìn
lên.
• Góc lệch: Góc lệch: MP: 205 độ, MT:
180 độ, Vòng mô liên kết Trực ngoài - Trực
trên: đứt gãy.
• Trục nhãn cầu: MP: 33,5 mm, MT:
30,7 mm.
• Phương pháp phu thuật: Chuyển vị
½ cơ trực ngoài và ½ cơ trực trên, lùi cơ trực
trong tối đa (đến xích đạo).
• Kết quả sau phu thuật: Lé trong tồn
dư 15 Δ, sau 1 - 3 tháng - 30 Δ, bệnh nhân
hài lòng với kết quả.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
403
2M: Lé trong +120
+ Lé
đứng dưới 60
2M: hạn chế liếc ngoài
2M: hạn chế nhìn lên
Hình 4: Ca lâm sàng 2 - Trước phẫu thuật
Góc lệch: MP: 2050, MT: 1800
Vòng mô liên kết TNgoài - TTrên: đứt
gãy
Trục nhãn cầu:
MP: 33,5mm, MT: 30,7 mm
Hình 5: Ca lâm sàng 2 - Hình ảnh MRI
2M: Lé trong tồn dư: 15
3 thng sau mổ:
2M: Lé trong tồn dư: 30
6 thng sau mổ
2M: Lé trong tồn dư: 30
Hình 6: Ca lâm sàng 2 - Sau phẫu thuật
Ca lâm sàng 3:
Thông tin bệnh nhân: Bệnh nhân nữ, 57
tuổi, từ Hoa Kỳ.
• Tiền sử bệnh: Lé trong tăng dần từ
nhỏ, song thị > 12 năm, đeo kính 9 năm.
• Thông số trước phu thuật:
o MP: -11,25 / (-2,50 x 5) -> 4/10.
o MT: -10,25 (-1,25 x 10) -> 5/10.
o Lé trong +90 Δ, hạn chế liếc ngoài và
nhìn lên.
• Góc lệch: Góc lệch: MP: 170 độ, MT:
160 độ, Vòng mô liên kết Trực ngoài - Trực