Thực vật có hoa
NXB Đại học quốc gia Hà Nội 2006.
Tr 137 – 151.
Từ khoá: Xác định tên cây, mô tả cây, lập khóa xác định.
Tài liệu trong Thư viện điện tử ĐH Khoa học Tự nhiên có thể được sử dụng cho mục
đích học tập và nghiên cứu cá nhân. Nghiêm cấm mọi hình thức sao chép, in ấn phục
vụ các mục đích khác nếu không được sự chấp thuận của nhà xuất bản và tác giả.
Mục lục
Chương 10 Phương pháp xác định tên cây.......................................................................3
10.1 Các thuật ngữ hình thái học .............................................................................3
10.2 Phân loại các mẫu cây .....................................................................................3
10.3 Phân tích trước khi xác định ..........................................................................12
10.4 Sử dụng khóa để phân loại.............................................................................13
10.5 Mô tả.............................................................................................................14
10.6 Lập khóa xác định .........................................................................................15
Chương 10. Phươn
g
pháp xác định tên
cây
Nguyễn Nghĩa Thìn
3
3
Chương 10
Phương pháp xác định tên cây
Định loại là một phần trong toàn bộ các công tác nghiên cứu phân loại. Đây là quá trình xác
định tên của một mẫu cây. Để định loại cần thiết phải có một số bước:
Tìm hiểu phương pháp phân loại, những đặc trưng của taxôn và thuật ngữ.
Tìm hiểu những tư liệu như cẩm nang và phòng mẫu cây khô.
Kỹ năng khi xác định tên cây.
10.1 Các thuật ngữ hình thái học
Công tác xác định mẫu vật đòi hỏi kiến thức sâu rộng về hình thái học thực vật, tuy nhiên
do mức độ đa dạng của thực vật nên có rất nhiều những thuật ngữ khác nhau, mô tả về hình
thái của các cơ quan, bộ phận của các tiêu bản. Do đó một bản mô tả, hướng dẫn cụ thể về các
thuật ngữ này được thể hiện bằng hình vẽ sẽ giúp ích rất nhiều trong công tác giám định mẫu
vật. Nó tránh cho việc sử dụng nhầm khi xác định nhầm đặc điểm hình thái.
Với việc hình hóa các thuật ngữ thì người giám định mẫu có thể hình dung ra một cách dễ
dàng đặc điểm của mẫu vật khi đọc bản mô tả, khóa mặc dù chưa cần đến sự hỗ trợ của các
dụng cụ phân tích (kính lúp, hiển vi quang học…). Một số hình vẽ để minh họa các thuật ngữ
và những khái niệm về hình thái học sẽ được trình bày trong các hình vẽ 10.1 – 10.23.
10.2 Phân loại các mẫu cây
Khi có một tập hợp nhiều mẫu cây khác nhau được thu trong một vùng nào đó thì bước
đầu tiên phải phân loại chúng thành từng nhóm căn cứ trên những đặc điểm giống nhau lần
lượt từ các bậc taxôn lớn như họ đến chi và loài. Để làm nhanh cần có những chuyên gia có
nhiều kinh nghiệm. Các chuyên gia có thể nhận dạng và phân loại một cách nhanh chóng
thành từng họ, chi và loài khác nhau. Sau đó chỉ có những mẫu nào không thể phân loại được
chúng ta mới phân tích và xác định căn cứ trên những khóa xác định đã có sẵn.
Các mẫu đã được các chuyên gia cho tên, cần kiểm tra lại qua các bản mô tả trong các bộ
Thực vật chí (flora).
Khi đã phân loại thành các họ hoặc chi thậm chí cả hai loài riêng biệt chúng ta mới bắt
tay công tác phân loại sâu hơn. Đầu tiên chúng ta có thể dựa vào các mẫu đã có tên trong
phòng mẫu cây khô để đối chiếu. Nếu chúng giống các mẫu trong phòng mẫu cây khô thì tạm
ghi tên vào nhãn và xếp riêng ra để kiểm tra sau.
4
4
RÔ chïm
RÔ cäc
Th©n cñ
Th©n rÔ
RÔ giß
G. Bäng hµnh
Th©n hµnh
RÔ giß
Hình 10.1.
Các thuật ngữ chỉ thân và rễ
Chåi ngän
Lãng
Chåi n¸ch
§èt
V
Õt l¸
VÕt l¸ kÌm
L¸ kÌm
Cuèng l¸
PhiÕn l¸
B× kh
æ
ng
VÕt l¸ bÑ chåi bóp
Cuèng l¸
L¸ kÌm
Hình 10.2.
Thuật ngữ chỉ các dấu hiệu hình thái cành
Tua cuèn
Gai cµnh Gai l¸ Gai l¸ kÌm Gai biÓu b×
Hình 10.3.
Các thuật ngữ chỉ sự biến đổi của các bộ phận của cây
5
5
L¸ ®¬n
L¸ kÐp l«ng
chim mét lÇn
L¸ kÐp l«ng
chim hai lÇn
L¸ kÐp ch©n vÞt
PhiÕn
Cuèng
Cuèng
Cuèng
l¸ chÐt
Sãng
L¸ chÐt
L¸ cÊp 1
L¸ cÊp 2
Sãng 1
Sãng 2
PhiÕn
Cuè
n
g
Hình 10.4.
Các thuật ngữ chỉ các dạng phiến lá
T
õ gè
c
Mäc c¸ch Mäc ®èi Mäc vßng
Hình 10.5.
Các thuật ngữ chỉ các cách mọc của lá
Song song
L«ng chim
Ch©n vÞ
t
Hình 10.6.
Các thuật ngữ chỉ các dạng gân lá phổ biến