1
SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO AN GIANG
TRƢỜNG THPT NGUYỄN HỮU CẢNH
-------------------------------------------
BÁO CÁO SÁNG KIẾN
BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH
TỰ ÔN TẬP CHƢƠNG MÔN VẬT LÝ THPT
Họ và tên : TRẦN ANH ĐIỀN
Tổ: Vật lý - KTCN
NĂM HỌC 2018-2019
2
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
TRƢỜNG THPT NGUYỄN HỮU CẢNH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
------------------------
An Giang, ngày 20 tháng 02 năm 2018
BÁO CÁO
Kết quả thực hiện sáng kiến, cải tiến, giải pháp kỹ thuật, quản lý, tác nghiệp, ứng
dụng tiến bộ kỹ thuật hoặc nghiên cứu khoa học sƣ phạm ứng dụng
I- Sơ lƣợc lý lịch tác giả:
- Họ và tên: Trần Anh Điền Nam, nữ: Nam
- Ngày tháng năm sinh: 28/08/1984
- Nơi thường trú: Số 07, tổ 1, ấp Long Thượng, xã Kiến An, Chợ Mới, An Giang
- Đơn vị công tác: Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh
- Chức vụ hiện nay: Giáo viên
- Trình độ chuyên môn: Thạc sĩ
- Lĩnh vực công tác: Dạy lớp
II.- Sơ lƣợc đặc điểm tình hình đơn vị:
1. Thuận lợi
+ Được sự quan chỉ đạo sâu sát của Ban lãnh đạo nhà trường.
+ Cơ sở vật chất tương đối đầy đủ tạo điều kiện cho hoạt động dạy học.
+ Đây là phương pháp học tập mới, mang lại sự thoải mái, vui vẻ và sáng tạo
cho HS.
+ Chương trình môn Vật lý có nhiều nội dung phù hợp với phương pháp giảng
dạy dùng sơ đồ để hệ thống hóa kiến thức.
+ Phương pháp sử dụng sơ đồ trong dạy học các kiểu bài phù hợp tâm sinh
lý lứa tuổi HS, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp dạy học truyền
thống. Vì vậy, gây hứng thú cho người học, kích thích HS tư duy tích cực.
2. Khó khăn
+ Đây là phương pháp dạy học mới nên HS không tránh khỏi lúng
túng trong một số kĩ năng sử dụng, đòi hỏi GV phải chuẩn bị chu đáo.
+ GV khó khăn trong việc đánh giá cụ thể hiệu quả làm việc của từng HS.
+ Năng lực HS không đồng đều nên đôi khi việc lập sơ đồ trong học tập là sự
máy móc không hiệu quả.
3
- Tên sáng kiến/đề tài giải pháp: Biện pháp giúp học sinh tự ôn tập chương môn Vật lý
THPT
- Lĩnh vực: Phương pháp dạy học
III. Mục đích yêu cầu của đề tài, sáng kiến:
1. Thực trạng ban đầu trƣớc khi áp dụng sáng kiến
Để thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương pháp dạy
học theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản chất
của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc
lập, sáng tạo của người học. Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người GV
cần nhận thức rõ ràng là quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt
động chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng, kĩ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa
kiến thức” một cách thụ động.
Trong thực tế hiện nay, còn nhiều HS học tập một cách thụ động, chỉ đơn
thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kĩ năng tư duy. HS chỉ
học bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên
hệ kiến thức với nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống.
Sử dụng bản đồ tư duy (Sơ đồ) giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và nâng
cao hiệu quả học tập.
2. Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến
Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo
trong đó nhấn mạnh: "Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo
dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu
cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát
huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ
quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả". Mục tiêu đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Ngành Giáo dục
phải liên tục đổi mới nhằm đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện.
Điều 28 của Luật Giáo dục quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm
của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo
4
nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm,
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Quá trình đổi mới toàn diện trên nhiều lĩnh vực của giáo dục phổ thông mà tâm
điểm là đổi mới chương trình giáo dục để đáp ứng yêu cầu xây dựng đạt được mục tiêu
việc “dạy chữ, dạy người, dạy nghề”, định hướng nghề nghiệp cho học sinh (HS) trong
hoàn cảnh mới của xã hội Việt Nam hiện đại. Trọng tâm của đổi mới chương trình và
sách giáo khoa giáo dục phổ thông là tập trung đổi mới phương pháp dạy học, thực
hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo của HS với sự tổ chức và
hướng dẫn thích hợp của giáo viên (GV), nhằm phát triển tư duy độc lập, góp phần
hình thành phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi dưỡng hứng thú học tập,
tạo niềm tin và vui thích trong học hành.
Phương pháp dạy học bộ môn Vật lý đã và đang có những đổi mới nhất định.
Định hướng dạy học tích cực, lấy học sinh HS làm trung tâm, dạy học theo chủ đề, chú
trọng phát triển năng lực HS, tăng khả năng tự học... Tuy nhiên, khả năng tự học của
nhiều học sinh còn hạn chế, nhất là khi học qua hết một chương. Học sinh không thể tự
lực thực hiện việc ôn tập mà luôn cần sự trợ giúp của giáo viên.
Tôi thiết nghĩ cần có những biện pháp dạy học sao cho tập dần cho học sinh khả
năng tự học nói chung, tự ôn tập chương môn Vật lý nói riêng. Từ những lý do nêu
trên tôi lựa chọn đề tài của mình là: "Biện pháp giúp học sinh tự ôn tập chương môn
Vật lý THPT".
3. Nội dung sáng kiến
3.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
3.1.1. Phƣơng pháp tự học bằng sơ đồ hoá kiến thức
Phương pháp học tập một cách tự lực đóng vai trò quan trọng trong việc
tích cực hoá, phát huy tính sáng tạo của HS. Có những phương pháp nhận thức
chung như phương pháp thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, phương pháp tổ
chức làm việc, phương pháp làm việc nhóm, có những phương pháp học tập
chuyên biệt của từng bộ môn. Bằng nhiều hình thức khác nhau, cần luyện tập
cho học sinh các phương pháp học tập chung và các phương pháp học tập trong
bộ môn. Phương pháp sử dụng sơ đồ kiến thức được nhiều môn học sử dụng. Riêng
môn Vật lý được tôi sử dụng hướng dẫn cho học sinh tự học theo cách riêng của mình.
5
Sơ đồ là hình thức ghi chép sử dụng dạng cây thư mục để hệ thống hoá kiến
thức, mở rộng và đào sâu các nội dung. Sơ đồ như một công cụ tổ chức tư duy nền
tảng, là một sự kết hợp các đường nét phù hợp với cấu trúc nội dung kiến thức, giúp
học sinh tự học tốt kiến thức lý thuyết Vật lý. Cơ chế hoạt động của sơ đồ chú trọng
tới các mạng lưới liên tưởng (các nhánh) có liên quan với nhau. Vì vậy, có thể vận
dụng sơ đồ vào hỗ trợ dạy học ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương.
Sơ đồ giúp học sinh có được phương pháp tự học. Việc rèn luyện phương
pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà
còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho thấy một số học sinh học rất chăm chỉ nhưng vẫn
chưa hiệu quả, nhất là môn Vật lý riêng và môn khoa học tự nhiên nói chung. Các
em này thường học bài nào biết bài đó, học phần sau đã quên phần trước và không biết
liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận dụng kiến thức đã học trước đó vào
những phần sau. Phần lớn số HS này khi đọc sách hoặc nghe giảng trên lớp không biết
cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ của mình. Sử
dụng thành thạo sơ đồ trong học tập sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập,
chủ động, sáng tạo, phát triển tư duy từ đó học tốt hơn.
Sơ đồ giúp học sinh học tập một cách tích cực. Cùng một lúc giáo viên có thể
kiểm tra bài cũ của tất cả học sinh trong lớp thay vì trả bài theo cách truyền thống là
vấn đáp từng em.
Sơ đồ giúp học sinh ghi chép có hiệu quả. Do đặc điểm của sơ đồ là ngắn gọn
nên sơ đồ chỉ sử dụng từ khoá có chọn lọc, sắp xếp, bố cục để ghi thông tin cần thiết
nhất và lôgic nhất. Để ghi chép sơ đồ hiệu quả nhất, giáo viên cần hướng dẫn học sinh
dùng từ khóa và ý chính, viết cụm từ, không viết thành câu, dùng các từ viết tắt, có
tiêu đề, đánh số các ý, liên kết ý nên dùng mũi tên.
3. 1.2. Các bƣớc khi lập sơ đồ ôn tập chƣơng
- Tờ giấy nên đặt nằm ngang. Viết tên nội dung cấp 1 là tên chương. Tên
chương sẽ bắt đầu từ bên trái.
- Viết tên nội dung cấp 2 là tên bài hoặc nhóm bài. Viết thêm các tiêu đề được
liệt kê từ tên chương. Dùng các mũi tên tỏa ra một cách cân đối.
- Viết tên nội dung cấp 3 là tên từng nội dung thành phần của bài. Tên các khái
niệm, định nghĩa, định luật... được liệt kê.