1
PH N M ĐUẦ Ở Ầ
1. L i gi i thi uờ ớ ệ
Qua nhi u năm gi ng d y, tôi nh n th y: đi v i các d ng bài t p về ả ạ ậ ấ ố ớ ạ ậ ề
dòng đi n không đi còn nhi u h c sinh g p khó khăn khi gi i các bài toánệ ổ ề ọ ặ ả
tính toán đi n tr , công su t và công su t c c đi. Đc bi t trong bài toánệ ở ấ ấ ự ạ ặ ệ
công su t l n nh t c a các m ch đi n ph c t p, h c sinh không th gi iấ ớ ấ ủ ạ ệ ứ ạ ọ ể ả
quy t m t cách d dàng và nhanh chóng b ng các ph ng pháp thông th ng.ế ộ ễ ằ ươ ườ
Ph ng pháp ngu n đi n t ng đng s giúp cho h c sinh nhanh chóng gi iươ ồ ệ ươ ươ ẽ ọ ả
quy t đc bài toán này và bi n bài toán ph c t p thành bài toán đn gi n, tế ượ ế ứ ạ ơ ả ừ
đó h c sinh yêu thích và đam mê h n v i môn V t lý. Tuy nhiên hi n nay cònọ ơ ớ ậ ệ
ít giáo viên và h c sinh s d ng ph ng pháp này do ngu n tài li u ch aọ ử ụ ươ ồ ệ ư
nhi u và vi c quan tâm t i cách gi i nhanh mà ph ng pháp mang l i ch aề ệ ớ ả ươ ạ ư
sâu r ng.ộ
2. Tên sáng ki nế
Vì v y tôi đã ch n đ tài ậ ọ ề “V n d ng ph ng pháp ngu n t ngậ ụ ươ ồ ươ
đng đ gi i m t s bài toán dòng đi n không đi”ươ ể ả ộ ố ệ ổ làm đ tài nghiên c uề ứ
c a mình.ủ
3. Tác gi sáng ki nả ế
H và tên: ọĐ Tr ng Quýỗ ọ
Đa ch tác gi sáng ki n:ị ỉ ả ế Liên B o – Vĩnh Yên – Vĩnh Phúcả
S đi n tho i: ố ệ ạ 0982561437
Email: dotrongquy.gvtranphu@vinhphuc.edu.vn
4. Ch đu t t o ra sáng ki n:ủ ầ ư ạ ế
Đ Tr ng Quýỗ ọ
5. Lĩnh v c áp d ng sáng ki nự ụ ế
Gi ng d y, ôn, luy n thi THPT Qu c gia và ôn, luy n thi HSGả ạ ệ ố ệ
6. Ngày sáng ki n đc áp d ng l n đuế ượ ụ ầ ầ
H c kì 1 năm h c 2017 – 2018ọ ọ
2
7. Mô t b n ch t c a sáng ki nả ả ấ ủ ế
Đi v i các d ng bài t p v dòng đi n không đi còn nhi u h c sinhố ớ ạ ậ ề ệ ổ ề ọ
g p khó khăn khi gi i các bài toán tính toán đi n tr , công su t và công su tặ ả ệ ở ấ ấ
c c đi. Đc bi t trong bài toán công su t l n nh t c a các m ch đi n ph cự ạ ặ ệ ấ ớ ấ ủ ạ ệ ứ
t p, h c sinh không th gi i quy t m t cách d dàng và nhanh chóng b ngạ ọ ể ả ế ộ ễ ằ
các ph ng pháp thông th ng. Ph ng pháp ngu n đi n t ng đng sươ ườ ươ ồ ệ ươ ươ ẽ
giúp cho h c sinh nhanh chóng gi i quy t đc bài toán này và bi n bài toánọ ả ế ượ ế
ph c t p thành bài toán đn gi n, t đó h c sinh yêu thích và đam mê h n v iứ ạ ơ ả ừ ọ ơ ớ
môn V t lý. ậ
I. C s lí thuy tơ ở ế
Cho m ch đi n nh hình v , các ngu n có su t đi n đng và đi n trạ ệ ư ẽ ồ ấ ệ ộ ệ ở
trong t ng ng là (eươ ứ 1;r1); (e2;r2); (e3;r3). Tìm su t đi n đng và đi n trấ ệ ộ ệ ở
trong c a b ngu n này n u coi A và B là hai c c c a ngu n đi n t ngủ ộ ồ ế ự ủ ồ ệ ươ
đng.ươ
Gi s ngu n đi n t ng đng có c c d ng A, c c âm B. ả ử ồ ệ ươ ươ ự ươ ở ự ở
- Đ tính eểb, ta tính UAB. Gi s chi u dòng đi n qua các nhánh nh hìnhả ử ề ệ ư
v (gi s các ngu n đu là ngu n phát).ẽ ả ử ồ ề ồ
- Áp d ng đnh lu t Ôm cho các đo n m ch:ụ ị ậ ạ ạ
- T i nút A: Iạ2 = I1 + I3. Thay các bi u th c c a dòng đi n tính trên vàoể ứ ủ ệ ở
ta đc ph ng trình xác đnh Uượ ươ ị AB:
- Bi n đi thu đc: ế ổ ượ
V y ta thay ph n m ch trên b ng ngu n t ng đng th a mãn ậ ầ ạ ằ ồ ươ ươ ỏ
V y ta có: ậ
3
* Trong đó quy c v d u nh sau: Đi theo chi u t c c d ng sangướ ề ấ ư ề ừ ự ươ
c c âm mà ta gi s c a ngu n t ng đng (t c chi u tính hi u đi n th ):ự ả ử ủ ồ ươ ươ ứ ề ệ ệ ế
- N u g p c c d ng c a ngu n tr c thì e l y d u d ng.ế ặ ự ươ ủ ồ ướ ấ ấ ươ
- N u g p c c âm c a ngu n tr c thì e l y d u âm.ế ặ ự ủ ồ ướ ấ ấ
* N u tính ra eếb < 0 thì c c c a ngu n t ng đng ng c v i đi u giự ủ ồ ươ ươ ượ ớ ề ả
s .ử
II. V n d ng ph ng pháp ngu n t ng đng đ gi i m t sậ ụ ươ ồ ươ ươ ể ả ộ ố
bài toán dòng đi n không điệ ổ
II.1. Các b c v n d ng ph ng pháp ngu n t ng đng.ướ ậ ụ ươ ồ ươ ươ
B c 1: ướ Xác đnh đo n m ch thay th b ng ngu n t ng đng và giị ạ ạ ế ằ ồ ươ ươ ả
s các c c c a ngu n t ng đng.ử ự ủ ồ ươ ươ
B c 2: ướ Tính su t đi n đng và đi n tr trong c a ngu n t ng đngấ ệ ộ ệ ở ủ ồ ươ ươ
và v l i m ch đi n v i ngu n t ng đng.ẽ ạ ạ ệ ớ ồ ươ ươ
B c 3: ướ Th c hi n các tính toán trên m ch ch a ngu n đi n t ngự ệ ạ ứ ồ ệ ươ
đng và ph i h p cùng m ch ban đu đ có k t qu bài toán.ươ ố ợ ạ ầ ể ế ả
B c 4: ướ Bi n lu n và k t lu n bài toán.ệ ậ ế ậ
Trong các b c trên thì b c 1 và 2 là hai b c quan tr ng đ quy tướ ướ ướ ọ ể ế
đnh tính chính xác, khoa h c c a bài toán và là m u ch t quan tr ng trongị ọ ủ ấ ố ọ
vi c v n d ng ph ng pháp này.ệ ậ ụ ươ
II.2. Bài toán tính toán trong m ch đi n.ạ ệ
Bài 1: Cho m ch đi n nh hình v : eạ ệ ư ẽ 1 = 12 V; e2 = 9 V; e3 = 3 V; r1 = r2
= r3 = 1 , các đi n tr RΩệ ở 1 = R2 = R3 = 2 . Tính UΩAB và c ng đ dòng đi nườ ộ ệ
qua các nhánh.
4
Gi iả
- Coi AB là hai c c c a ngu n t ng đng v i A là c c d ng, m ch ự ủ ồ ươ ươ ớ ự ươ ạ
ngoài coi nh có đi n tr vô cùng l n.ư ệ ở ớ
- Đi n tr trong c a ngu n đi n t ng đng là:ệ ở ủ ồ ệ ươ ươ
- Su t đi n đng c a b ngu n t ng đng là: ấ ệ ộ ủ ộ ồ ươ ươ
. C c d ng c a ngu n t ng đng A.ự ươ ủ ồ ươ ươ ở
- Gi s chi u dòng đi n qua các nhánh nh hình v . Áp d ng đnh lu tả ử ề ệ ư ẽ ụ ị ậ
Ôm cho các đo n m ch đ tính c ng đ dòng đi n qua các nhánh:ạ ạ ể ườ ộ ệ
Chi u dòng đi n qua các nhánh nh đi u gi s .ề ệ ư ề ả ử
Bài 2: Cho m ch đi n nh hình v : eạ ệ ư ẽ 1 = 6 V; e2 = 18 V; r1 = r2 = 2 ; RΩ0
= 4 ; Đèn Đ ghi: 6 V – 6 W; R là bi n tr .Ωế ở
a. Khi R = 6 , đèn sáng th nào?Ωế
b. Tìm R đ đèn sáng bình th ng?ể ườ
Gi iả
Nh n xét: ậV i bài t p này h c sinh có th làm bài t p nh bình th ngớ ậ ọ ể ậ ư ườ
v i R là n s , tuy nhiên khi làm nh v y bài toán tr nên ph c t p vì h cớ ẩ ố ư ậ ở ứ ạ ọ
sinh c n áp d ng đnh lu t ôm cho đo n m ch v i các ph ng trình ph c t p.ầ ụ ị ậ ạ ạ ớ ươ ứ ạ
Do v y bài này có th làm theo ngu n t ng đng nh sau:ậ ể ồ ươ ươ ư
a. Khi R = 4 . Ta xét ngu n đi n t ng đng g m hai nhánh ch a haiΩồ ệ ươ ươ ồ ứ
ngu n eồ1 và e2. Gi s c c d ng c a ngu n t ng đng A. Bi n tr R vàả ử ự ươ ủ ồ ươ ươ ở ế ở
đèn là m ch ngoài. ạ
- Đi n tr trong c a ngu n đi n t ng đng là: ệ ở ủ ồ ệ ươ ươ
- Su t đi n đng c a ngu n t ng đng là:ấ ệ ộ ủ ồ ươ ươ
.
5