Ờ Ầ L I NÓI Đ U
ữ ươ ệ ạ ầ Trong nh ng năm g n đây, trên các ph ng ti n thông tin đ i chúng,
ầ ượ ề ệ ả ạ ọ ị không ít l n, chúng ta đ c nghe ph n ánh v vi c d y h c và thi môn L ch
ườ ọ ố ệ ể ử s trong các tr ng h c, qua các kì thi t t nghi p THPT. Làm sao đ các em
ử ọ ố ị ộ ấ ử ề ị ọ h c sinh yêu L ch s , h c t t môn L ch s ? Đây là m t v n đ nói thì t ưở ng
ự ế ạ ừ ư ơ ả ch ng đ n gi n nh ng th c t l i vô cùng khó khăn.
ẫ ườ ớ ươ Chúng ta v n th ằ ng nói v i nhau r ng: không có ph ng pháp nào là
ạ ỉ ệ ườ ầ ố “v n năng”, ch có cái tâm và nhi ế ủ t huy t c a ng ữ ề i th y là “li u thu c” h u
ể ự ệ ệ ươ ư ệ ạ ả ọ hi u đ th c hi n các ph ng pháp d y h c hi u qu . Nh ng cái tâm, s ự
ệ ườ ể ầ ả nhi ế ủ t huy t c a ng i th y không th là cái gì đó... chung chung, mà ph i là
ụ ể ữ ờ ạ ệ ả ọ ố cái c th nh ng gi d y h c hi u qu và lôi cu n.
ự ế ậ ằ ạ ộ ừ ạ ả ọ Trên th c t ho t đ ng d y h c chúng ta ph i th a nh n r ng do tâm lí
ủ ứ ế ế ồ ợ ọ ôm đ m ki n th c, s không trình bày h t các ý c a sách giáo khoa thì h c
ế ẽ ắ ầ ộ sinh s không n m h t các n i dung theo yêu c u nên giáo viên không giành
ượ ở ộ ụ ệ ả ạ ạ ờ đ c th i gian cho vi c m r ng bài gi ng, không m nh d n áp d ng các
ứ ự ạ ặ ệ ố ớ ữ ậ ổ ọ hình th c d y h c tích c c, đ c bi ế t là đ i v i nh ng bài ôn t p, t ng k t.
ả ấ ả ế ể ữ ề ề ệ Sau n a, không ph i t t c các giáo viên đ u có đi u ki n, tâm huy t đ tìm
ứ ệ ươ ố ư ằ ợ tòi, nghiên c u các tài li u và ph ng pháp t i u, phù h p nh m ph c v t ụ ụ ố t
ạ ọ cho quá trình d y h c.
ướ ự ễ ữ ệ ầ ạ Tr ồ c nh ng yêu c u th c ti n đó, chúng tôi Ban biên so n tài li u b i
ườ ự ụ ụ ệ ưỡ d ng th ng xuyên xây d ng 02 chuyên đ : ọ ề Tài li u văn h c ph c v các bài
ạ ọ ổ ứ ế ế ơ ử ả ị gi ng l ch s dân t c ộ và Thi t k và t ch c trò ch i trong d y h c các bài ôn
ổ ế ươ ệ ằ ạ ồ ộ nh m giúp các b n đ ng nghi p có m t ậ t p, t ng k t ch ng trình THPT
ồ ư ệ ữ ươ ạ ọ ụ ụ ự ngu n t li u h u ích, ph ệ ạ ọ ng pháp d y h c tích c c ph c v cho vi c d y h c
ượ ố ơ đ c t t h n.
ệ ạ Ban biên so n Tài li u BDTX
1
Ử Ụ Ọ Ề Ệ Ả CHUYÊN Đ 1: S D NG TÀI LI U VĂN H C TRONG GI NG
Ạ Ị Ử D Y L CH S DÂN T C Ộ Ở ƯỜ TR NG THPT
Ọ Ắ Ạ Ị I. NGUYÊN T C LIÊN MÔN TRONG D Y H C L CH S Ử Ở
ƯỜ TR NG THPT
ể ệ ạ ọ ở ườ ử ổ ị Đ vi c d y h c tr ạ ng ph thông nói chung, môn l ch s nói riêng đ t
ụ ệ ả ế ự ệ ể hi u qu cao, có tác d ng thi t th c trong vi c hình thành và phát tri n nhân
ọ ỏ ườ ổ ự ớ ữ ệ ả cách h c sinh đòi h i ng i giáo viên ph i có nh ng n l c l n trong vi c làm
ậ ụ ủ ứ ễ ầ ả ươ ch tri th c và v n d ng nhu n nhuy n vào các bài gi ng, có ph ng pháp s ư
ố ạ ph m t t.
ộ ị ữ ấ ổ ọ B môn l ch s ử ở ườ tr ng ph thông cung c p cho h c sinh nh ng tri
ự ủ ờ ố ể ủ ị ứ ề ề ộ th c v nhi u lĩnh v c c a đ i s ng xã h i trong quá trình phát tri n c a l ch
ử ế ớ ộ ị ứ ị ử ế ế ỉ ử s dân t c và l ch s th gi i. Ki n th c l ch s không ch liên quan đ n tri
ọ ự ứ ả ọ ệ ữ ố ộ th c khoa h c xã h i mà c khoa h c t nhiên. M i quan h gi a các môn,
ử ượ ị ể ệ ạ ặ ệ các khóa trình l ch s đ c th hi n trong các lo i bài, đ c bi t các bài v ề
ề ạ ậ ọ cách m ng, v văn hóa, khoa h c, kĩ thu t, kinh t ế .
ệ ọ ậ ệ ạ ọ ế ừ Vi c d y h c liên môn và tính k th a trong vi c h c t p các khóa trình
ứ ự ụ ử ể ậ ộ ộ ố ị l ch s làm cho các em nh n th c s phát tri n xã h i m t cách liên t c, th ng
ấ ượ ấ ự ủ ờ ố ệ ữ ơ ữ ố ộ nh t, th y đ ể c m i liên h h u c gi a các lĩnh v c c a đ i s ng xã h i, hi u
ệ ủ ị ụ ượ ề ắ ạ ượ đ ử c tính toàn di n c a l ch s . Đi u này kh c ph c đ ờ ạ c tình tr ng r i r c,
ứ ủ ọ ế ạ ắ ượ ứ ố ả t n m n trong ki n th c c a h c sinh. N m đ ữ ệ ế c m i liên h ki n th c gi a
ệ ố ử ẽ ứ ị ủ ả ọ ọ các môn h c, tính h th ng c a các tri th c l ch s s giúp h c sinh có kh năng
ể ủ ị ự ệ ố ự ử ả ấ ậ phân tích s ki n, tìm ra b n ch t, quy lu t chi ph i s phát tri n c a l ch s . Có
ớ ữ ư ậ ứ ế ệ ắ ắ ọ nh v y h c sinh n m ki n th c m i v ng ch c và vi c giáo d c t ụ ư ưở t ng
ệ ọ ớ ả thông qua môn h c m i có hi u qu .
2
ắ ủ ử ụ ứ ế ậ ộ ạ ộ Vì v y, s d ng ki n th c liên môn là m t nguyên t c c a ho t đ ng
ử ọ ị ạ d y h c l ch s .
ể ự ệ ượ ườ ỉ Đ th c hi n đ ắ c nguyên t c này, ng ế i giáo viên không ch có ki n
ắ ề ộ ứ ữ ả ắ ữ ộ ươ th c v ng ch c v b môn mà còn ph i n m v ng n i dung, ch ng trình các
ượ ả ổ ướ ế ị ộ b môn đ c gi ng d y ạ ở ườ tr ng ph thông, tr ọ c h t là văn h c, đ a lí, giáo
ữ ữ ệ ả ụ d c công dân; ph i tìm ra nh ng khái ni m, nh ng t ư ưở t ng chung có trong
ữ ữ ứ ụ ế ậ ả ọ ợ các môn h c và v n d ng nh ng h p lí nh ng ki n th c đó vào bài gi ng.
ủ ộ ự ầ ồ ờ ọ ệ ọ ậ ộ Đ ng th i, h c sinh cũng c n có thái đ tích c c, ch đ ng trong vi c h c t p
ở ữ ứ ế ộ ắ theo nguyên t c liên môn, vì ọ đây các em huy đ ng nh ng ki n th c đã h c
ộ ự ệ ắ ượ ậ ệ ể ể đ hi u sâu s c, toàn di n m t s ki n. Các em đ ố ổ ủ c ôn t p, c ng c , t ng
ứ ở ứ ế ơ ế ậ ụ ợ h p các ki n th c m c cao h n và bi ọ ậ t v n d ng thông minh trong h c t p,
ứ ơ ọ ượ ọ ỗ ế làm sáng rõ h n ki n th c mà h c sinh đ c h c trong m i môn.
Ọ Ị Ử Ụ Ạ Ệ Ử Ọ II. S D NG TÀI LI U VĂN H C TRONG D Y H C L CH S
ử ụ ọ ị ử ệ ạ ả ọ ộ ấ S d ng tài li u văn h c trong d y h c l ch s không ph i là m t v n
ừ ấ ượ ứ ề ậ ề ớ đ m i mà t ề lâu v n đ này đã đ c các nhà nghiên c u lí lu n v ph ươ ng
ử ẳ ọ ị ạ ị pháp d y h c l ch s kh ng đ nh.
ề ặ ỗ ế ạ ậ ả ớ V m t lí lu n mà nói, m i ti t d y trên l p, giáo viên không ph i làm
ụ ệ ạ ấ ả ữ ắ nhi m v nói l i t t c nh ng gì sách giáo khoa đã trình bày hay tóm t t sách
ể ạ ượ ự ứ ọ ậ ự ọ giáo khoa. Đ t o đ c s h ng thú h c t p cho h c sinh, tránh s nhàm
ỗ ế ạ ỏ ườ ả ầ ư chán, khô khan, m i ti t d y đòi h i ng i giáo viên ph i đ u t ứ , nghiên c u
ớ ố ượ ạ ộ ợ ọ và trình bày m t cách sáng t o, phù h p v i đ i t ứ ng h c sinh. Công th c
ư ế ở ẫ ấ ủ c a ti n sĩ N.G. Đari đ a ra đã tr thành khuôn m u chung nh t cho ng ườ i
ự ệ ạ ả giáo viên th c hi n công tác so n gi ng.
1 2
2 3
ơ ồ ừ ầ ố ộ ỉ Theo ông, con s 2 trong s đ ch ph n n i dung v a có trong bài
3
ề ơ ả ữ ừ ả ấ ấ gi ng, v a có trong sách giáo khoa. Đó là nh ng v n đ c b n nh t, khó
ữ ữ ữ ề ệ ắ ấ ấ ắ ắ ộ nh t. N m v ng nh ng v n đ này m t cách sâu s c, v ng ch c là nhi m v ụ
ượ ệ ặ ầ ố ỉ đ ầ c đ t ra hàng đ u. Con s 1 ch ph n tài li u không có trong sách giáo
ư ầ ả ằ ọ khoa. Giáo viên đ a ph n này vào bài gi ng nh m nâng cao tính khoa h c, s ự
ừ ứ ỉ ộ ủ ố trong sáng, tính v a s c c a sách giáo khoa. Con s 3 ch n i dung không
ở ả ự ọ ở ớ ả gi ng ọ trên l p mà h c sinh ph i t h c nhà.
ệ ử ụ ử ệ ả ọ ị ộ Vi c s d ng tài li u văn h c trong các bài gi ng l ch s chính là m t
ấ ượ ữ ệ ằ ơ ồ ả trong nh ng bi n pháp nh m nâng cao ch t l ng bài gi ng theo s đ nói trên
ủ c a Đari.
ọ ừ ư ử ế ộ ẩ Các tác ph m văn h c t ị x a đ n nay, trong l ch s dân t c cũng nh ư
ử ế ớ ị ố ớ ọ ị ệ ạ ớ trong l ch s th gi i, có vai trò to l n đ i v i vi c d y h c l ch s ử ở ườ tr ng
ữ ẩ ằ ổ ọ ượ ụ ể ph thông. Các tác ph m văn h c, b ng nh ng hình t ộ ng c th , có tác đ ng
ẽ ế ư ưở ạ ả ườ ọ ặ m nh m đ n t t ng, tình c m ng ư ữ i đ c, trình bày nh ng nét đ c tr ng,
ệ ượ ể ế ữ ị ủ đi n hình c a các hi n t ng kinh t ậ ủ ờ ố , chính tr , nh ng quy lu t c a đ i s ng
ử ọ ữ ệ ộ ọ ố xã h i. Gi a văn h c và s h c có m i quan h khăng khít. Trong khi sáng tác
ộ ể ọ ầ ể ế ị ử ộ ế m t ti u thuy t văn h c (dù l ti u thuy t l ch s hay tâm lí xã h i), nhà văn
ứ ị ọ ự ử ả ẩ ộ ư ệ ị ph i nhiên c u l ch s . Không ít tác ph m văn h c t nó đã là m t t li u l ch
s .ử
ể ử ụ ử ấ ệ ạ ọ ọ ị Tài li u văn h c có th s d ng trong d y h c L ch s r t phong phú:
ế ị ể ệ ạ ọ ơ ử ồ Văn h c dân gian, ti u thuy t l ch s , h i kí cách m ng, th ca ... Vi c xác
ụ ệ ạ ả ầ ọ ợ ớ ị ả đ nh các lo i tài li u văn h c ph i phù h p v i m c đích, yêu c u bài gi ng
ấ ủ ừ ự ệ ệ ượ và tính ch t c a t ng s ki n, hi n t ử ị ng l ch s .
ọ ấ ử ậ ộ ộ ị ể ủ ị ề L ch s là m t khoa h c r t thú v v quá trình v n đ ng, phát tri n c a
ặ ư ứ ề ủ ứ ậ ộ ọ ử xã h i. Tuy nhiên, đ c tr ng c a môn s là h c sinh nh n th c v quá kh thông
ự ệ ờ ượ ệ ể qua vi c tìm hi u các s ki n. Trong th i l ạ ủ ng có h n c a m t ti ộ ế ọ ạ ị t h c, l i b
ặ ư ề ể ạ ộ ở ị ự ơ tác đ ng b i quan đi m chính tr … nên đ c tr ng này ít nhi u đã t o nên s đ n
ệ ử ụ ọ ị ủ ệ ệ ộ ọ ử đi u, khô khan c a m t bài h c l ch s . Vi c s d ng tài li u văn h c trong
ạ ị ử ẽ ả ườ ụ ượ ắ ữ gi ng d y l ch s s giúp cho ng i giáo viên kh c ph c đ c nh ng khó khăn
4
ấ ẫ ứ ả ầ ộ ọ nói trên, làm cho bài gi ng h p d n, sinh đ ng, góp ph n nâng cao h ng thú h c
ậ ủ ọ t p c a h c sinh.
Ạ Ị Ọ Ụ Ụ Ả Ệ Ử III. TÀI LI U VĂN H C PH C V CHO GI NG D Y L CH S
ầ ự ờ ướ ế ờ ắ ế 1. Th i kì đ u d ng n ộ c đ n h t th i B c thu c
ệ ọ ế ề ạ ị ử ư ề Tài li u văn h c vi ứ t v giai đo n l ch s này không có nhi u, nh ng kí c
ử ượ ệ ề ế ọ ị l ch s đ c tái hi n trong văn h c dân gian (ca dao, truy n thuy t…) cũng khá
ạ ỏ ế ố ữ ế ườ ầ phong phú. N u g t b nh ng y u t hoang đ ng, th n bí chúng ta th y ấ ở
ồ ư ệ ự ậ ị ử ượ ữ ả ngu n t li u này nh ng s th t l ch s , đ c ph n ánh qua cách nhìn dân gian
ộ ấ r t sinh đ ng.
ề ướ ế ộ ề ể ạ ả Khi gi ng v n c Âu L c, chúng ta có th khai thác truy n thuy t C t đá
ươ ươ ế ề ể ề ọ ổ th , truy n thuy t An D ng V ng xây thành C Loa đ minh h a. Liên quan
ế ầ ố ộ ố ướ ế đ n cu c kháng chi n ch ng quân T n xâm l ượ ở c ế ỉ cu i th k III tr c công
ế ộ ề ề ả ụ ộ ề ộ nguyên, truy n thuy t C t đá th cũng gi ủ i thích v m t phong t c đ c đáo c a
ườ ệ ố ổ ụ ế ể ằ ươ ề ờ ng i Vi ờ t t c th qu c t Hùng V ng. Truy n thuy t k r ng: Th i Hùng
ệ ươ ươ ứ ầ ố ươ ế V ng th 18 (Hùng Du V ng), nhà T n sai quân xu ng ph ng Nam ti n đánh
ườ ạ ệ ẽ ớ ế ặ ườ ướ ự ướ n c ta. Ng i L c Vi t đã đoàn k t ch t ch v i ng i Tây Âu d ạ i s lãnh đ o
ụ ủ ế ế ầ ố ộ ế ủ c a th lĩnh Th c Phán ti n hành cu c kháng chi n ch ng quân T n. Kháng chi n
ươ ế ể ắ ạ ợ th ng l i, Hùng V ng không có con trai, l i già y u nên chuy n ngôi báu cho
ậ ớ ụ ụ ạ Th c Phán. Tây Âu sát nh p v i Văn Lang thành Âu L c. Sau khi Th c Phán lên
ề ề ậ ộ ươ ươ ư ờ ờ ngôi x ng là An D ng V ng đã cho l p c t đá th , th muôn đ i th cũng đ ể
ớ ơ ị ẫ ư ưở t ng nh công n các v vua Hùng. ề ế Trong dân gian cho đ n nay v n l u truy n
ắ ế ụ ươ câu ca nh c đ n t c gi ỗ ổ t Hùng V ng:
ề ọ Ai v Phú Th cùng ta
ườ Vui ngày gi ỗ ổ t ồ tháng ba m ng m i.
ượ ề Dù ai đi ng c v xuôi
ớ ỗ ổ ồ Nh ngày gi ườ m ng m i tháng ba. t
ề ề ắ Kh p mi n truy n mãi câu ca,
5
ẫ ướ ướ N c non v n n c non nhà ngàn năm.
ươ ươ ể ề ế Chúng ta cũng có th khai thác truy n thuy t An D ng V ng xây
ồ ư ệ ị ử ổ ớ ọ ế ợ thành C Loa k t h p v i ngu n t ể ể li u l ch s khác đ giúp h c sinh hi u
ộ ề ệ ấ ộ ộ ệ ế vi c xây thành trên m t n n đ t thu c vùng chiêm trũng là m t công vi c h t
ế ể ằ ứ ề ổ ế ứ s c khó khăn, gian kh . Truy n thuy t k r ng thành c xây xong, đêm đ n
ỷ ệ ứ ổ ố ấ ả các loài ma qu hi n lên phá đ làm cho nhân dân t n bao công s c, v t v ,
ỏ ầ ự ệ ệ ằ ầ ấ ọ ủ nh c nh n. S xu t hi n th n Kim Quy và N th n chính là hi n thân c a
ệ ủ ự ệ ể ạ ự năng l c sáng t o, trí tu c a nhân dân đã đúc rút kinh nghi m đ xây d ng
ủ ộ ổ ộ ố ự ộ C Loa thành m t tòa thành kiên c , m t công trình phòng th quân s đ c
ự ể ề ệ ậ ạ ổ ủ ự ớ đáo. Thành C Loa là bi u hi n c a s l n m nh v kĩ thu t quân s , kh ả
ữ ướ ủ năng gi c c a cha ông ta. n
ư ề ề ộ ớ ự Ca dao x a cũng nói v công trình này v i m t ni m t hào:
ấ ế ổ C Loa là đ t đ kinh
ạ ấ Trông ra l i th y tòa thành tiên xây
ề ệ Hay: Ai v qua huy n Đông Anh
ụ ả ươ Ghé xem phong c nh Loa Thành Th c V ng
ổ ố ườ C Loa thành c khác th ng
ư ắ ả ầ Tr i bao m a n ng dãi d u còn đây.
ề ự ấ ạ ủ ướ ả ạ ướ ộ ấ Khi gi ng v s th t b i c a n c Âu L c tr c cu c t n công xâm l ượ c
ủ ế ệ ể ọ ị ề Tri u Đà, chúng ta có th khai thác truy n thuy t Tr ng Th y M Châu. G t b ạ ỏ
ế ố ữ ườ ử ở ộ ấ ả nh ng y u t hoang đ ự ậ ị ng, s th t l ch s đây chính là thái đ m t c nh giác,
ầ ủ ươ ề ệ ạ ạ ự ụ t ươ ph và b c đãi trung th n c a An D ng V ng đã t o đi u ki n thu n l ậ ợ i
ệ ượ ự ệ ư ế ủ ạ ượ cho Tri u Đà th c hi n đ c m u k c a mình và đánh b i đ ạ c Âu L c. Bài
ượ ắ ế ố ữ ấ ố ớ ẻ ọ ả h c c nh giác đ i v i k thù này cũng đ c T H u nh c đ n trong m y câu
th : ơ
ệ ư ể ị Tôi k chuy n x a nàng M Châu
ỗ ể ầ ầ Trái tim l m ch đ trên đ u.
6
ỏ ầ ặ N th n vô ý trao tay gi c,
ỗ ơ ồ ắ ể Nên n i c đ đ m bi n sâu.
ế ợ ữ ể ệ ọ ổ K t h p gi a hai tài li u này, giáo viên có th cho h c sinh trao đ i, đánh giá
ấ ướ ề ằ ươ ươ ủ ệ công b ng v nguyên nhân m t n c, trách nhi m c a An D ng V ng và M ị
Châu.
ổ ở ầ ạ ụ ướ ờ ộ ươ ủ N c Âu L c s p đ m đ u cho m t th i kì đau th ộ ng c a dân t c
ế ỉ ắ ộ ơ ờ ườ ệ th i B c thu c. Trong h n 10 th k đó, ng i Vi ấ ụ ứ t đã liên t c đ ng lên đ u
ố ạ ộ ủ ế ề ố tranh ch ng l ộ i ách đô h c a các chính quy n phong ki n Trung Qu c. Cu c
ư ở ượ ế ề ắ ẩ kh i nghĩa Hai Bà Tr ng đã đ c nh c đ n khá nhi u trong các tác ph m văn
ư ề ệ ạ ờ ờ ọ ọ h c dân gian cũng nh văn h c th i trung đ i. Tùy theo đi u ki n th i gian
ườ ậ ụ ữ ụ ể ẩ ng i giáo viên có th khai thác, v n d ng. Tác ph m Thiên Nam Ng l c đã k ể
ứ ư ệ ắ ơ ướ ủ ỏ ạ ằ l i b ng th chuy n Tr ng Tr c đã đ ng tr ồ c ba quân, b khăn tang c a ch ng
ầ ề ố trên đ u xu ng và th :
ử ạ ộ ướ M t xin r a s ch n c thù
ạ Hai xin đem l ệ ư ọ i nghi p x a h Hùng,
ẻ ồ ứ Ba k o oan c lòng ch ng,
ẹ ẹ ở ố B n xin v n v n s công lênh này.
ố ử ễ ủ ẩ ạ ườ ậ Tác ph m Đ i Nam qu c s di n ca c a Lê Ngô Cát cũng t ng thu t:
ở ư Bà Tr ng quê Châu Phong
ườ ạ ẳ ồ ậ Gi n ng i tham b o, thù ch ng ch ng quên
ộ ờ ị ặ Ch em n ng m t l ề i nguy n
ấ ờ ươ ử ề ướ Ph t c n ng t thay quy n t ng quân.
ầ ổ Ngàn tây n i áng phong tr n
Ầ ầ ầ ố m m binh mã xu ng g n Long Biên.
ẹ ướ ồ ầ H ng qu n nh b c chinh yên,
ẹ ổ ị Đu i ngay Tô Đ nh, d p yên biên thành.
7
Đô kì đóng cõi Mê Linh
ề ộ ướ Lĩnh Nam riêng m t tri u đình n c ta.
ử ệ ộ ướ ệ ạ Nhà Hán c Mã Vi n m t viên t ậ ng già d n dày kinh nghi m tr n
ộ ạ ạ ầ ộ ở ộ ỉ m c ch huy m t đ o quân sang đàn áp cu c kh i nghĩa. Sau g n m t năm anh
ự ượ ố ấ ạ ư ế ắ ộ ị dũng ch ng đ ch, do l c l ng y u, quân đ i Tr ng Tr c đã th t b i trong
ế ủ ơ ằ ư ề ấ ậ tr n C m Khê. V cái ch t c a Hai Bà Tr ng, dân gian có th r ng:
ể ế ấ C m Khê đ n lúc hi m nghèo
ả ề ớ ế ấ ị Ch em th t th ph i li u v i sông.
ủ ệ ề ả ộ ở ị ể ọ Khi gi ng v cu c kh i nghĩa c a Tri u Th Trinh, chúng ta có th đ c
ề ườ ọ ườ cho h c sinh nghe các câu ca dao nói v ng ụ ữ i ph n can tr ẫ ng, l m li ệ ứ t x
Thanh:
ủ Ru con con ng cho lành
ể ẹ ướ ử Đ m múc n c r a bành con voi
ố Mu n coi lên núi mà coi
ệ ướ ưỡ ồ Coi bà Tri u t ng c i voi, đánh c ng
ỉ ố Ai qua Nông C ng t nh Thanh
ừ ớ ị ệ D ng chân nh Tri u Th Trinh anh hùng
ề ậ ề ộ Ai v H u L c, Phú Đi n
ề ệ ơ ậ N i đây Bà Tri u tr n ti n xung phong
ấ ờ ở ố ạ ố Năm 542, Lí Bí ph t c kh i nghĩa ch ng l ươ ị ủ i ách th ng tr c a nhà L ng.
ệ ề ưở ứ ắ ộ ở Hào ki ơ t kh p n i kéo v h ng ng. Cu c kh i nghĩa nhanh chóng giành đ ượ c
ế ặ ắ ợ ướ th ng l i. Mùa xuân năm 544, Lí Bí lên ngôi hoàng đ , đ t tên n ạ c là V n Xuân,
ở ử ử ướ ễ ẩ ố ị ị ự d ng kinh đô c a sông Tô L ch. Nguy n Ái Qu c trong tác ph m L ch s n c ta
đã ca ng i:ợ
Anh hùng thay ông Lí Bôn
8
ứ ơ ườ Tài kiêm văn võ, s c h n muôn ng i.
ổ ạ Đánh Tàu đu i s ch ra ngoài,
ươ ề ề ậ L p nên tri u Lí sáu m i năm li n.
ề ự ệ ề ạ ạ ằ V s ki n Ngô Quy n đánh b i quân Nam Hán trên sông B ch Đ ng
ơ ằ dân gian có th r ng:
ữ ặ Đánh gi c thì đánh gi a sông
ỗ ạ ừ ắ Đ ng đánh ch c n m c chông mà chìm
ơ ớ ấ ờ Con i nh l y l i cha
ừ ả ớ Gió to, sóng c ch qua sông R ng
ấ ộ ề ạ ằ ọ G i là sông B ch Đ ng vì sông này khi tri u dâng lòng sông r t r ng,
ườ ầ ớ ữ ệ ấ ạ ạ ằ ơ ọ th ư ng xu t hi n nh ng c n sóng b c đ u l n nên g i là B ch Đ ng. X a
ừ ừ ậ ờ ọ kia hai bên b sông là r ng r m ken dày do đó dân gian còn g i là sông R ng.
ể ạ ằ ạ ố ử ễ Đ i Nam Qu c s di n ca cũng k l i r ng:
ử ằ Hán sai Thái t Ho ng Thao
ứ ệ Đem quân ng vi n toàn vào giúp công.
ạ ằ ộ ậ B ch đ ng m t tr n giao phong,
ề ằ ạ ầ ộ Ho ng Thao l c vía, Ki u Công n p đ u.
ử ướ ủ ề ễ ố ị Đánh giá công lao c a Ngô Quy n, Nguy n Ái Qu c trong L ch s n c ta
vi t:ế
ề ở ườ Ngô Quy n quê Đ ng Lâm
ứ ầ ỏ C u dân ra kh i cát l m ngàn năm.
ự ờ ố ế 2. Th i kì xây d ng qu c gia phong ki n đ c l p t ộ ậ ự ủ ừ ế ỉ ch (t th k
ế ỉ ữ ế X đ n gi a th k XIX)
9
ề ạ ồ ạ ế ỉ ư ủ ắ ề Th k X, ba tri u đ i Ngô, Đinh, Ti n Lê tuy t n t i ng n ng i, nh ng đã
ể ủ ế ộ ự ữ ế ắ ạ ặ ề đ t n n móng v ng ch c cho s phát tri n c a ch đ phong ki n Đ i Vi ệ ở t giai
ạ đo n sau.
ơ ằ ủ ề ươ Đánh giá công lao c a Ngô Quy n, nhà th H ng Ph ng đã sáng tác
ề ơ bài th “Thăm lăng Ngô Quy n”:
ườ Đây chính xã Đ ng Lâm
ề ư Lăng Ngô Quy n x a đó
ả ộ ấ ồ C m t vùng đ t đ i
ư ầ ộ Nh Châu tu n bên m .
Hôm nay con cháu đ nế
ưỡ ờ Chiêm ng ả ề ng c đ n th
ạ ằ ọ ế C c B ch Đ ng gi ặ t gi c
ớ ơ ẫ Nh sóng v n đang m
ấ ự Trên lăng d ng t m bia
ơ ơ ố ữ Đ n s có b n ch
ự Mà s tích anh hùng
ữ ấ ờ ự ỡ Gi a đ t tr i r c r .
ẹ ạ ộ Trong d p yên n i lo n
ạ ổ ặ Ngoài đu i gi c ngo i xâm
ề Xây n n móng t ự ủ ch
ầ Cho Đinh, Lê, Lí, Tr n …
ộ ộ ề ề ấ ươ ụ ụ Sau khi Ngô Quy n m t, n i b chính quy n trung ộ ng l c đ c, m t
ị ươ ổ ậ ạ ắ ố ế ự s th l c đ a ph ng nhân đó n i d y, gây nên tình tr ng chia c t, tranh
ấ ẫ ứ ử ạ ọ ộ ừ ch p l n nhau, s cũ g i là lo n 12 s quân. Đinh B Lĩnh đem quân t Hoa
ấ ượ ứ ư ẹ ố ấ ướ L (Ninh Bình) đánh d p các s quân khác, th ng nh t đ c đ t n ạ c. Đ i
ố ử ễ ắ ọ ủ ư ả Nam qu c s di n ca đã kh c h a hình nh và công lao c a ông nh sau:
10
ọ ộ Có ông B Lĩnh h Đinh,
ứ ử ở Con quan Th s ư thành Hoa L .
ườ Khác th ng t ừ ưở th ơ còn th ,
ụ ở ờ ụ ủ R đoàn m c th m c bông lau.
ẻ ướ ậ ườ D p dìu k tr c ng i sau,
ấ ươ ầ ầ Tr n ai đã th y v ng h u uy dung.
ầ ộ ề ớ M t mai v v i Tr n Công
ệ ư ạ ắ Hi u x ng V n Th ng anh hùng ai qua?
ố ươ ạ ộ B n ph ng thu l i m t nhà,
ườ ứ ướ ề M i hai s t ng đ u là quét Thanh.
ế ỉ ế ỉ ế ướ ề ạ ầ ố Th k XI đ n th k XIV, d ế i tri u đ i Lí Tr n, qu c gia phong ki n
ệ ề ọ ế ỉ ữ ữ ể ạ ạ Đ i Vi ụ ư ặ t phát tri n v ng m nh v m i m t. Đây là nh ng th k “Ph c h ng
ư ầ ượ ủ ư ẩ ộ ố dân t c” nh cách đánh giá c a giáo s Tr n Qu c V ng. Lí Công U n ng ườ i
ở ề ộ ậ ế ị ủ ữ ạ khai m tri u đ i nhà Lí là m t b c minh quân. Nh ng quy t đ nh c a ông có
ả ưở ể ủ ố ớ ự ự ố nh h ộ ng tích c c, lâu dài đ i v i công cu c xây d ng, phát tri n c a qu c gia
ạ ệ ử ướ ễ ị ế phong ki n Đ i Vi ố t. Nguy n Ái Qu c trong L ch s n ợ c ta ca ng i Lí Công
U n:ẩ
ẻ ẩ ườ Công U n là k phi th ng,
ề ướ ự ầ D ng lên nhà Lí c m quy n n c ta.
ở ướ M mang văn hóa n c nhà,
ể ữ ộ ắ Đ p đê đ gi ru ng nhà cho dân.
ế ụ ầ ầ ầ ả ờ ấ Th i Tr n, vua Tr n Thái Tông (Tr n C nh) ti p t c nêu cao t m
ươ ấ ứ ể ễ ầ ạ ố ổ ạ g ệ ng “l y đ c đ giáo hóa”. Chuy n Tr n Li u n i lo n ch ng l i em mình
ử ệ ế ả ặ ị ư ể đ tranh giành ngôi báu không ph i là chuy n hi m g p trong l ch s . Nh ng
ả ầ ế ế ẻ ổ ườ ư ạ Tr n C nh đã không gi ủ t ch t k n i lo n nh vua Đ ng Thái Tông c a
ố ế ộ ượ ế ẫ Trung Qu c gi t anh mình là Ki n Thành mà v n bao dung, đ l ng, coi
11
ụ ụ ệ ề ầ ọ ố ơ tr ng tình anh em c t nh c h n ngôi báu. V chuy n này, Tr n D Tông có
ơ ợ th ca ng i:
ự ệ ệ ườ D ng nghi p Vi t Đ ng hai Thái Tông
ọ ư H x ng Trinh Quân ta Nguyên Phong
ế ế ố Ki n Thành thì ch t Yên Sinh s ng
ứ ư ế ệ ẳ ồ Mi u hi u nh nhau, đ c ch ng đ ng.
ầ ấ ủ ợ ẩ ạ Nhà Lí Tr n r t quan tâm công tác th y l i, đ y m nh khai hoang m ở
ị ổ ấ ả ị ế ể ạ ả ộ r ng s n xu t. Chính tr n đ nh, kinh t phát tri n đã t o nên c nh thái bình
ủ ế ề ầ ị ị ườ th nh tr . Vua Tr n Nhân Tông nhân chuy n v thăm Ph Thiên Tr ứ ng đã t c
ế ả c nh vi t:
ề ở ả ườ C nh chi u Thiên Tr ng
ướ ồ ỏ Tr c xóm sau thôn t a khói l ng
ề ườ Bóng chi u d ng có l ạ ườ i d ng không
ụ ồ ề ế Theo sáo m c đ ng trâu v h t
ừ ệ ắ ố ồ Cò tr ng t ng đôi li ng xu ng đ ng.
ụ ố ặ ớ ế ỉ ữ ả ộ ộ Th k XI XIV, dân t c ta ph i liên t c đ i m t v i nh ng cu c xâm
ớ ủ ề ả ặ ố ượ l ộ c quy mô l n c a quân T ng, gi c Mông Nguyên. Khi gi ng v các cu c
ủ ể ế ạ ố ắ ế kháng chi n ch ng ngo i xâm c a cha ông, chúng ta không th không nh c đ n
ể ệ ộ ượ ủ ữ ả ơ nh ng áng văn th hào s ng, th hi n khí phách c a dân t c đ ộ c các quý t c
ố ơ ủ ầ ạ Lí, Tr n sáng tác trong giai đo n này. Bài Nam qu c s n hà c a Lí Th ườ ng
ệ ướ ủ ầ ấ ố ượ Ki ị t, H ch t ng sĩ c a Tr n Qu c Tu n đ ữ c đánh giá là nh ng áng “Thiên
ổ c hùng văn”.
ố ơ Nam qu c s n hà
ướ ở Sông núi n c Nam vua Nam ,
ậ ạ ị ờ Rành rành đ nh ph n t i sách tr i.
ặ ạ ớ C sao lũ gi c sang xâm ph m,
12
ẽ ị ơ ờ Chúng bay s b đánh t i b i.
ướ ị H ch t ng sĩ
ươ ạ ạ ả ặ ờ ớ ổ … Ta cùng các ng i sinh ra ph i th i lo n l c, l n lên g p bu i gian nan.
ụ ạ ườ ố ấ ưỡ ứ Lén nhìn s ng y đi l i nghênh ngang ngoài đ ng, u n t c l ề i cú di u mà
ẻ ổ ụ ề ụ Ỷ ệ ấ lăng nh c tri u đình; đem t m thân dê chó mà khinh r t ph . ố m nh H t
ệ ọ ụ ụ ự ệ ể ấ T t Li t mà đòi ng c l a đ ph ng s lòng tham khôn cùng; khoác hi u Vân
ươ ể ạ ạ ệ ủ ậ Nam V ng mà h ch b c vàng, đ vét ki ạ t c a kho có h n. Th t khác nào
ọ ề ổ ỏ ị đem th t ném cho h đói, tránh sao kh i tai h a v sau.
ườ ớ ữ ư ắ ướ ỗ ố ử ộ Ta th ng t i b a quên ăn, n a đêm v g i, ru t đau nh c t, n ắ c m t
ể ả ị ộ ỉ ậ ư ẫ ố ầ đ m đìa; ch gi n ch a th x th t, l t da, ăn gan, u ng máu quân thù; d u cho
ộ ỏ ự ệ ơ ọ trăm thân ta ph i ngoài n i c , nghìn thây ta b c trong da ng a, cũng nguy n xin
làm.
ề Theo vua v kinh đô
ả ầ (Tr n Quang Kh i)
ươ ướ Ch ươ ng D ng c ặ p giáo gi c
ử ắ ử C a Hàm T b t thù
ắ ứ Thái bình nên g ng s c
ướ ấ Non n c y nghìn thu.
ằ ạ Phú sông B ch Đ ng
ươ ng Hán Siêu) (Tr
ộ ả ằ …Sông Đ ng m t d i dài ghê!
ồ ề ể ồ ớ Lu ng to sóng l n d n v Bi n ĐÔng
ẻ ờ Tr i Nam sinh k anh hùng
ữ ề ặ Tăm k nh yên l ng, non sông v ng vàng.
ầ ị Vua Tr n hai v thánh quân.
ầ ấ ẩ Sông kia còn d u t y tr n giáp binh
13
ư ẫ ộ Nghìn x a ng m cu c thăng bình
ứ ứ ể ở Tài đâu đ c hi m, b i mình đ c cao.
ậ Thu t hoài
ạ (Ph m Ngũ Lão)
ấ ả Múa giáo non sông tr i m y thu
ư ạ ố Ba quân khí m nh nu t sao Ng u
ử ươ ợ Công danh Nam t còn v ng n
ệ ẹ ầ ố Lu ng th n tai nghe chuy n Vũ h u.
ầ ạ ượ ạ ắ Ba l n đ i th ng quân xâm l ủ c Mông Nguyên c a quân dân Đ i Vi ệ t
ở ế ỉ ầ ừ ề ẫ ế th k XIII đã làm cho uy danh nhà Tr n l ng l y, chính quy n phong ki n
ươ ế ỉ ứ ể ề ả ắ ầ ố ph ng B c ph i ki ng n . Cu i th k 13, Tr n Phu s nhà Nguyên khi
ướ ơ ể ạ ỗ ủ ế ế đ n n c ta đã làm bài th k l ả i n i khi p hãi ám nh c a quân sĩ nhà
ị ạ ậ ở ạ ệ Nguyên khi b b i tr n Đ i Vi ư t nh sau:
ả ổ Kim qua nh lí đan tâm kh
ạ ồ ổ Đ ng c thanh trung b ch phát sinh
ệ ạ ạ Dĩ h nh quy lai, thân ki n t i
ộ ồ ướ M ng h i do giác tr ồ ng h n kinh.
ạ ị T m d ch:
ươ ắ ắ Ánh g m s t lóe, lòng cay đ ng
ế ạ ố ồ Ti ng tr ng đ ng vang, tóc b c sinh
ượ ở ề ạ ỏ May đ c tr v thân m nh kh e,
ơ ồ ấ Trong m còn th y vía h n kinh.
ữ ắ ả ậ ờ ơ ệ ọ Th ca đ i sau cũng kh c h a hình nh nh ng nhân v t ki ấ t xu t, có
ắ ợ ủ ễ ố ộ ị ớ đóng góp to l n vào th ng l i c a dân t c. Nguy n Ái Qu c trong L ch s ử
ướ ủ ợ ườ ệ n c ta ca ng i công lao c a Lí Th ng Ki t:
14
ườ ệ ầ Lí Th ng Ki ề t là hi n th n,
ổ ố Đu i quân nhà T ng, phá quân Chiêm Thành.
ổ ỉ Tu i già ph chí công danh
ướ Mà lòng yêu n c trung thành không phai.
ọ ầ Khen Tr n Bình Tr ng
ế (Phan K Bính)
ỏ ầ ọ Gi i thay Tr n Bình Tr ng
ạ Dòng dõi Lê Đ i Hành.
ạ ặ ư Đánh gi c d tài m nh,
ộ ế ờ Th vua m t ti t trung.
ắ ươ ụ ố B c v ng s ng mà nh c,
ỷ ế ẫ Nam qu ch t v n vinh.
ứ ỏ C ng c i lòng trung nghĩa,
ỏ ạ Ngàn thu t đ i danh.
ế ỉ ặ ầ ồ Đ u th k XV, gi c Minh tràn sang xâm l ượ ướ c n c ta. Nhà H không
ợ ượ ấ ướ ẩ ặ ầ ả ậ t p h p đ ố c nhân tâm sĩ khí ch ng gi c đã đ y đ t n c vào c nh l m than.
ủ ễ ế Trong Cáo Bình Ngô c a Nguy n Trãi vi t:
ư ồ …V à r i:
ọ ồ ự ề Nhân h H chính s phi n hà
ể ướ ậ Đ trong n c lòng dân oán h n
ư ơ ạ ồ Quân cu ng Minh th à c gây lo n
ọ ướ ầ B n gian tà còn bán n c c u vinh
ọ ử ướ N ng dân đen trên ng n l a hung tàn
ỏ ố ướ ầ Vùi con đ xu ng d ạ i h m tai v
ố ờ ừ ủ ế D i tr i l a dân đ muôn ngàn k
ươ ế ấ ả Gây thù k t oán tr i m y m i năm
15
ả ấ ờị ạ B i nhân nghĩa nát c đ t tr
ế ặ ầ ạ N ng thu khóa s ch không đ m núi.
ườ ị ư ể ọ ố Ng i b ép xu ng bi n dòng l ng mò ng c,
ồ ồ ậ Ngán thay cá m p thu ng lu ng.
ẻ ị K b đem vào núi đãi cát tìm vàng,
ố ướ ộ ỗ ừ Kh n n i r ng sâu n c đ c.
ả ậ ố ướ ắ ả ố Vét s n v t, b t dò chim s , ch n ch n l i chăng.
ắ ẫ ươ ễ ơ ơ ạ Nhi u nhân dân, b t b y h u đen, n i n i c m
đ t. ặ
ạ ả ố ỏ Tàn h i c gi ng côn trùng cây c ,
ụ ẻ ố Nheo nhóc thay k góa b a kh n cùng.
ứ ệ ằ Th ng há mi ng, đ a nhe răng,
ỡ ấ ư Máu m b y no nê ch a chán,
ấ ắ Nay xây nhà, mai đ p đ t,
ụ ị ừ Chân tay nào ph c d ch cho v a?
ề ữ ặ ổ N ng n nh ng n i phu phen
ử ề ả Tan tác c ngh canh c i.
ế ộ ộ ơ Đ c ác thay, trúc Nam S n không ghi h t t i,
ơ ẩ ướ ử ạ ả D b n thay, n c Đông H i không r a s ch mùi!
ườ ề ậ Lòng ng i đ u căm gi n,
ờ ấ ẳ Tr i đ t ch ng dung tha…
ơ ủ ộ ở ổ ở ợ Cu c kh i nghĩa Lam S n c a Lê L i đã bùng n năm 1418 và tr thành
ủ ướ ỏ ờ trung tâm c a phong trào yêu n c. Tâm lí mong m i, trông ch ngày nghĩa quân
ợ ế ắ ả ượ ả Lê L i ti n ra B c, gi i phóng Đông Kinh đ ư c ph n ánh qua câu ca dao x a:
ạ ả ờ L y tr i cho c gió lên
ờ ị C vua Bình Đ nh bay trên kinh thành.
16
ủ ệ ế ễ ề ạ ộ Bình Ngô đ i cáo c a Nguy n Trãi cũng đã tái hi n cu c kháng chi n b n b ỉ
ủ ư 10 năm c a nhân dân ta nh sau:
Ta đây:
ấ ơ Núi Lam S n d y nghĩa
ố ươ Ch n hoang dã n ng mình
ộ ờ ẫ ớ Ng m thù l n há đ i tr i chung
ặ ướ ề ố Căm gi c n c th không cùng s ng
ườ ứ ấ ờ ố Đau lòng nh c óc, ch c đà m i m y năm tr i
ậ ằ ế ả ộ ớ ố N m m t n m gai, há ph i m t hai s m t i.
ụ ắ ắ …Ta g ng trí kh c ph c gian nan.
ộ ố Nhân dân b n cõi m t nhà,
ọ ờ ự ầ ấ ớ D ng c n trúc ng n c ph p ph i
ướ ụ ử ộ T ng sĩ m t lòng ph t ,
ướ ượ ọ Hòa n c sông chén r u ng t ngào.
ấ ỳ ấ ế ế ậ ạ ố Th tr n xu t k , l y y u ch ng m nh,
ụ ấ ề ị Dùng quân mai ph c, l y ít đ ch nhi u.
ọ Tr n hay:
ể ắ ạ Đem đ i nghĩa đ th ng hung tàn,
ể ấ ườ ạọ L y chí nhân đ thay c ng b
ồ ằ ậ ớ ậ ấ Tr n B Đ ng s m vang ch p gi t,
ẻ ề Mi n Trà Lân trúc ch tro bay.
ạ Sĩ khí đã hăng quuân thanh càng m nh.
ầ ấ ơ ơ ọ Tr n Trí, S n Th nghe h i mà m t vía,
ươ ở ầ Lý An, Ph ng Chính, nín th c u thoát thân.
ừ ế ắ ổ ạ Th a th ng đu i dài, Tây Kinh quân ta chi m l i,
ề ế ể ấ Tuy n binh ti n đánh, Đông Đô đ t cũ thu v .
ề ả ạ ặ Ninh Ki u máu ch y thành sông, tanh hôi v n d m
ấ ầ ộ ơ ể ụ ộ T y Đ ng thây ch t đ y n i, nh đ ngàn năm.
ệ ầ ả ặ ầ Phúc tâm quân gi c: Tr n Hi p đã ph i bêu đ u
17
ọ ượ ỏ ạ ẻ M t gian k thù: Lý L ng cũng đành b m ng.
…Đinh mùi tháng chín,
ễ ừ ạ Li u Thăng đem binh t Khâu Ôn kéo l i
ườ ấ Năm y tháng m i,
ộ ườ ừ ế ạ M c Th nh chia đ ng t Vân Nam ti n sang.
ướ ủ ể ề Ta tr c đã đi u binh th hi m,
ặ Ch t mũi tiên phong
ạ ướ ẹ ườ Sau l i sai t ng ch n đ ng
ồ ươ ệ ự Tuy t ngu n l ng th c
ườ ễ ấ ậ ế Ngày m i tháng tám, tr n Chi Lăng, Li u Thăng th t th
ụ ầ ươ ễ ậ Ngày hai m i, tr n Mã Yên, Li u Thăng c t đ u
ạ ạ ử Ngày hăm lăm, bá t ướ ươ c L ng Minh đ i b i t vong
ượ ế ự ẫ ư Ngày hăm tám, th ng th Lý Khánh cùng k t v n.
ư ưỡ ậ Thu n đà ta đ a l i dao tung phá
ướ ặ Bí n c gi c quay mũi giáo đánh nhau
ạ ặ ố L i thêm quân b n m t vây thành
ườ ữ ế ẹ ệ H n đ n gi a tháng m i di ặ t gi c
ố ườ Sĩ t t kén ng ổ i hùng h
ề ọ ẻ ố B tôi ch n k vu t nanh
ươ G m mài đá, đá núi cũng mòn
ướ ướ ả ạ ố Voi u ng n c, n c sông ph i c n.
ộ ậ ạ ạ Dánh m t tr n, s ch không kình ng c
ậ Đánh hai tr n tan tác chim muông.
ạ ơ C n gió to trút s ch lá khô,
ổ ế ổ ỡ ụ T ki n h ng s t toang đê v .
ố ố ờ ạ ộ ụ Đô đ c Thôi T lê g i dâng t t t i,
ượ ể ự ư Th ng th Hoàng Phúc trói tay đ t xin hàng.
ấ ầ ườ ạ ạ ơ L ng Giang, L ng S n, thây ch t đ y đ ng
ươ ỏ ướ X ng Giang, Bình Than, máu trôi đ n c
18
ả ổ ắ ớ Ghê g m thay! S c phong vân ph i đ i,
ệ ả ạ ả ậ ờ Th m đ m thay! Ánh nh t nguy t ph i m .
ặ ở ị B ta ch n Lê Hoa,
ỡ ậ ế ờ Quân Vân Nam nghi ng , khi p vía mà v m t
ở ầ ạ Nghe Thăng thua C n Tr m,
ạ ể ạ ộ Quân M c Th nh xéo lên nhau, ch y đ thoát thân.
ả ố Su i Lãnh Câu, máu ch y thành sông,
ướ ẹ ế N c sông ngh n ngào ti ng khóc
ấ Thành Đan Xá, thây ch t thành núi,
ỏ ộ ầ C n i đ m đìa máu đen.
ứ ẳ ạ ị C u binh hai đ o tan tành, quay gót ch ng k p,
ặ ố ở ố Quân gi c các thành kh n đ n, c i giáp ra hàng
ắ ừ ề …Xã t c t ữ đây v ng b n
ơ ừ ớ Giang s n t ổ đây đ i m i
ồ ạ Càn khôn bĩ r i l i thái
ệ ố ồ ạ ậ Nh t nguy t h i r i l i minh
ế ạ ụ Ngàn năm v t nh c nhã s ch làu
ở ề ữ ắ Muôn thu n n thái bình v ng ch c
ờ ờ ấ ổ Âu cũng nh tr i đ t t tông
ầ ợ ặ Linh thiêng đã l ng th m phù tr ;
ộ ỗ ế ắ Than ôi! M t c nhung y chi n th ng,
ệ Nên công oanh li t ngàn năm
ố ươ ể ả B n ph ng bi n c thanh bình,
ế ắ ố Ban chi u duy tân kh p ch n.
ế ắ ộ ợ ậ ợ Năm 1428, cu c kháng chi n th ng l ề i, Lê L i lên ngôi vua l p ra tri u
ậ Ở ế ỉ ế ộ ế ạ ờ ơ ệ H u Lê. th k XV, th i Lê s ch đ phong ki n Đ i Vi ể t phát tri n
ị ấ ư ạ ơ ị ị ợ ả th nh đ t. Dân gian đã có th ca ng i c nh thái bình th nh tr y nh sau:
ờ ổ Đ i Lê Thái T , Thái Tông
19
ầ ồ ẳ Thóc lúa đ y đ ng gà ch ng thèm ăn.
ẫ Bò đen húc l n bò vàng,
ắ ố Hai con húc ch c đâm quàng xu ng sông.
ở ế Thăng Long tr thành trung tâm kinh t ị ớ chính tr l n nh t n ấ ướ ớ ự c v i s
ể ủ ề ủ ả ố ồ ộ phát tri n c a các ngh th công, c nh mua bán, ph xá ph n hoa, đô h i.
ủ ắ ơ R nhau ch i kh p Long Thành
ươ ẳ ố Ba m i sáu ph rành rành ch ng sai
ạ ồ Hàng B , Hàng B c, Hàng Gai
ồ ế Hàng Bu m, Hàng Thi c, Hàng Hài, Hàng Khay
ế Mã Vĩ, Hàng Đi u, Hàng Giày
ờ Hàng L , Hàng Cót, Hàng Mây, Hàng Đàn
ồ ứ ấ …Ph n hoa th nh t Long Thành
ắ ử ố ườ ờ Ph giăng m c c i, đ ng quanh bàn c
ườ ề ớ ả ẩ ơ Ng i v nh c nh ng n ng
ơ ư ề ầ Bút hoa xin chép v n th l u truy n.
ế ỉ ạ ệ ế ụ ữ ể ạ Th k XV, văn hóa Đ i Vi ự t ti p t c phát tri n và đ t nh ng thành t u
ữ ự ế ườ ỗ ạ ớ l n. Lê Thái Tông đã cho d ng bia Ti n sĩ vinh danh nh ng ng i đ đ t đã
ượ ạ ố ử ễ ạ đ c ghi l i trong Đ i Nam Qu c s di n ca
ở ộ ườ Thái Tông m r ng khoa tr ng
ậ ọ ườ ư ế L p bia ti n sĩ tr ng đ ng t văn.
ụ ụ ầ ọ ọ ườ ủ ơ ượ Tinh th n coi tr ng giáo d c, tr ng d ng ng ề i tài c a tri u Lê s đã đ c th ể
ệ ấ ủ ế ề ủ :"...Hi n tài là nguyên khí c a hi n r t rõ qua bài văn bia Ti n sĩ c a Thân Nhân Trung
ế ướ ố ị ư ạ ị qu c gia, nguyên khí th nh thì th n c m nh mà h ng th nh, nguyên khí suy thì th ế
ậ ế ươ ế ấ ờ ướ ế n c y u mà th p hèn. Vì th các b c đ v ng thánh minh không đ i nào không coi
ọ ẻ ụ ệ ồ ố ệ vi c giáo d c nhân tài, kén ch n k sĩ, vun tr ng nguyên khí qu c gia làm công vi c
ế ầ c n thi t...”
20
ộ ấ ờ ố ở Lê Thánh Tông là m t đ ng minh quân. Su t th i kì ngôi, vua đã n ổ
ạ ộ ự ế ề ặ ố ỏ ự l c ho t đ ng c ng hi n trên nhi u lĩnh v c và m t nào cũng t ấ ắ ra xu t s c.
ố ử ễ ạ ợ Đ i Nam Qu c s di n ca ca ng i Lê Thánh Tông:
ầ ố …Thánh Tông c t cách th n tiên
ề ệ ạ L i thêm kinh thánh truy n hi n gia công.
ố ườ ậ Qu c âm, đ ng lu t tinh thông
ườ Thiên văn, toán pháp, binh nhung cũng t ng.
ử ướ ễ ố ế ị Trong L ch s n c ta, Nguy n Ái Qu c cũng vi t:
ề Vua hi n có Lê Thánh Tông
ở ạ ờ M mang b cõi đã khôn l i lành
ế ỉ ở ộ ủ ế ỉ ễ ữ Th k XV là th k n r c a nh ng tài năng ngoài Nguy n Trãi, Lê
ư ề Thánh Tông còn có nhi u nhà văn hóa khác nh Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên,
ươ ơ ằ ế L ế ng Th Vinh… th nên có th r ng:
ạ ươ Tr ng nguyên L ế ng Th Vinh
ứ ễ ả B ng nhãn Nguy n Đ c Trinh
Thám hoa Quách Đình B oả
ạ ộ Thiên h c ng tri danh.
ử ệ ị ừ ế ỉ ế ỉ ế ế 3. L ch s Vi t Nam t th k XVI đ n h t th k XVIII.
ế ỉ ộ ộ ề ầ ữ ạ Đ u th k XVI, tri u đình nhà Lê ngày càng b c l ế nh ng h n ch ,
ể ử ụ ề ự ủ ề ẫ ả mâu thu n. Khi gi ng v s suy vi c a tri u Lê, chúng ta có th s d ng câu
ạ ể ọ ữ ề ễ ca mà dân gian đã so sánh gi a hai tri u đ i đ h c sinh d hình dung:
ộ ờ Đ i vua Vĩnh T lên ngôi
ẻ ẳ ầ ồ ắ ơ ồ C m tr ng đ y n i, tr ch ng bu n ăn
ừ ả ị T ngày C nh Tr lên ngôi
ử ổ ọ ồ Khoai ch a m c ch i đã nh lên ăn.
21
ấ ầ ộ ị ự ấ ạ Nhà Lê m t d n vai trò tích c c. M c Đăng Dung m t v võ quan c p
ấ ộ ượ ế th p trong quân đ i nhà Lê đ ờ ừ c th i t ng b ướ ươ c v n lên, xây bè, k t cánh.
ợ ụ ươ Năm 1527, l i d ng vua Lê ề n hèn, các quan trong tri u xâu xé ông đã ép vua
ườ ự ệ ề ậ ạ ượ ễ Lê Cung Hoàng nh ng ngôi, l p ra tri u M c. S ki n này đ c Nguy n Ái
ắ ế ử ướ ố ị Qu c nh c đ n trong L ch s n ư c ta nh sau:
ế ề … Trăm năm truy n đ n Cung Hoàng
ế ạ M c Đăng Dung đã hoành hành chi m ngôi.
ờ ướ ấ B y gi trong n c lôi thôi,
ạ ơ ắ ạ Lê Nam, M c B c r ch đôi s n hà.
ạ ậ ỏ ị ị Năm 1692, nhà M c đã b quân Lê Tr nh đánh b t kh i Thăng Long.
ườ ự ượ ạ ạ ằ ộ ố M t s ng ấ i trong tôn th t cùng l c l ng còn l i ch y lên Cao B ng, xây
ứ ở ớ ị ế ệ ự d ng thành lũy cát c đây mãi đ n năm 1697 m i b tiêu di t hoàn toàn. Kí
ứ ề ờ ượ ể ệ c dân gian v th i kì này đ c th hi n trong câu ca:
ặ ộ ờ Cái cò l n l i b sông
ư ế ạ ỉ ồ Gánh g o, đ a ch ng ti ng khóc n non
ề Nàng v nuôi cái cùng con
ẩ ướ ể ằ Đ anh đi tr y n c non Cao B ng
Ở ớ nhà cò nh anh chăng?
ệ ể ể ằ Đ anh k chuy n Cao B ng cho nghe.
ề ộ ấ ướ ế ả ả ắ ị Khi gi ng v n i chi n và c nh đ t n c b chia c t chúng ta không
ủ ế ế ể ắ ả ộ ị ị th không nh c đ n Qu ng Bình chi n đ a c a cu c phân tranh Tr nh
ễ ườ ượ ể ệ ỗ Nguy n. N i lòng ng ơ i dân n i này đ c th hi n qua câu ca:
ướ ả Sông Gianh n c ch y đôi dòng
ọ ế ọ Đèn chong đôi ng n bi t trông ng n nào?
ủ ế ể ặ ộ ị ở ặ Đ ngăn ch n các cu c ti n công c a quân Tr nh ắ m t B c, chúa
ư ế ủ ệ ố ừ ắ ễ ấ Nguy n Phúc Khoát đã theo m u k c a Đào Duy T đ p h th ng lũy đ t dài
22
ậ ệ ề ể ề ầ ủ ộ ị ừ t núi Đâu Mâu v bi n Nh t L . Quân Tr nh nhi u l n ch đ ng đánh vào B ố
ể ắ ư ượ ề ề ễ Chính nh ng không th th ng đ c quân chúa Nguy n. V đi u này, dân gian
có câu ca:
ầ ắ Lũy Th y ai đ p mà cao
ớ Sông Gianh ai b i ai đào mà sâu
ượ Có tài thì v t sông Gianh
ẫ ọ ườ D u m c thêm cánh Tr ng thành khó qua
ứ ấ ợ ầ ứ ợ ầ Th nh t là s Lũy Th y, th nhì s l y Võ Xá
ấ ướ ặ ề ế ắ ị ươ M c dù đ t n c b chia c t, chính quy n phong ki n trung ng suy
ở ộ ữ ư ệ ề ệ ạ ổ ố ế y u nh ng vi c m r ng lãnh th qu c gia cũng đã t o nh ng đi u ki n cho
ế ế ụ ế ỉ ữ ự ể ề n n kinh t ể ti p t c phát tri n. Trong nh ng th k XVII, XVIII, s phát tri n
ự ấ ư ủ ề ệ ế ổ ủ c a các ngành th công đã đ a đ n s x t hi n nhi u làng n i ti ng. ế Ở
ề ả Thăng Long có các làng ngh Bát Tràng, Yên Thái, Ngũ X …
ờ Trên tr i có đám mây xanh
Ở ữ ắ gi a mây tr ng xung quanh mây vàng
Ướ ấ ượ c gì anh l y đ c nàng
ể ề ạ Đ anh mua g ch Bát Tràng v xây
ọ ồ ạ Xây d c r i l i xây ngang
ử ệ ồ Xây h bán nguy t cho nàng r a chân
ồ ố Lĩnh hoa Yên Thái, đ g m Bát Tràng
ợ ồ ợ ị Th vàng Đ nh công, th đ ng Ngũ Xã.
Ở ề ệ ụ Hà Đông có ngh d t l a:
ắ ư ỡ H i cô th t l ng bao xanh
ề ạ ề Có v V n Phúc quê anh thì v
23
ạ ộ ề V n Phúc có m t cây đ
ề ắ ắ ơ Có ao t m m t có ngh quay t
ấ ở ụ ươ L a là nh t Ph ng La
ư ẫ ườ ơ Kinh kì x a v n th ng qua n i này
Ở ắ ọ ồ B c Ninh có làng tranh Đông H (tên nôm g i là làng Mái).
ắ ư ỡ H i cô th t l ng bao xanh
ề ề Có v làng Mái quê anh thì v
ị ề Làng Mái có l ch có l
ề ắ Có ao t m mát, có ngh in tranh.
ề ở ả ươ ư Các làng ngh H i D ng, H ng Yên:
ề ầ Ai v Đông Tĩnh, Huê C u
ầ ố ộ Đông Tĩnh bán thu c, Huê C u nhu m thâm
ợ Nào ai đi ch Thanh Lâm
ử ộ ạ ầ Cho anh g i m t áo thâm h t d u.
Ở Đàng Trong thì:
ụ ả Qu ng Nam có l a Phú Bông
ả ồ Có khoai Trà Đ o, có sông Thu B n
ệ ụ ệ Phú Bông d t l a, d t sa
ợ ộ ợ ừ ồ Kim B ng th m c, Ô Gia th r ng
ể ặ ố ỳ M n mà mu i bi n Sa Hu nh
ọ ườ ắ ả Ng t đ ng Qu ng Ngãi th m tình quê ta
ườ ạ ổ Đ ng ph i, chim mía, m ch nha
ộ ầ ử ề ả Ai v Qu ng Ngãi th qua m t l n
24
ế ụ ế ỉ ể ộ ạ Trong các th k XVI XVIII, văn hóa dân t c ti p t c phát tri n m nh
ế ụ ế ủ ị ạ ữ ề ẽ ậ ạ ể m . Đ o Ph t không b h n ch c a chính quy n n a nên ti p t c phát tri n,
ầ ủ ờ ố ễ ăn sâu, bám r vào đ i s ng văn hóa tinh th n c a nhân dân. Chïa PhËt ®·
trë thµnh chç dùa tinh thÇn cho con ngêi, n¬i gëi g¾m íc nguyÖn cña
con ngêi khi cuéc sèng cã ®iÒu Ðo le ngang tr¸i:
ậ ờ ử Nghiêng vai ng a vái Ph t Tr i
ộ ườ ầ ươ ạ ạ ơ Đ ng c n ho n n n đ ng i tr m luân
Chïa PhËt còng lµ n¬i ®Ó con ngêi bµy tá nçi niÒm cay ®¾ng v×
¸p bøc bÊt c«ng; niÖm PhËt lµ mét cøu c¸nh gióp con ngêi chÊp nhËn tr-
íc nh÷ng hiÖn thùc tµn nhÉn mµ m×nh ®ang g¸nh chÞu:
ấ ờ Tr i cao anh kêu không th u
ấ ộ ỏ Đ t r ng anh kêu n thông,
ữ ườ ủ Nh ng ng i bòn c a bòn công
ủ ậ ề Nam mô A di đà Ph t, ph i tay không anh v .
ề ạ ứ ủ ầ ừ ệ ấ ẫ Các quan ni m v đ o đ c c a dân gian cũng th m đ m tinh th n t bi, h x ỉ ả
ậ ủ c a Ph t giáo:
Ai ơ ứ ở i c cho lành
ề ứ ể Tu nhân tích đ c đ dành v sau
ứ ờ Đ i cha tích đ c làm giàu
ẹ ờ ờ ứ ể Đ i m tích đ c đ sau con nh .
ấ ậ ố Lên chùa th y Ph t mu n tu,
ư ề ẹ ề ấ V nhà th y m công phu ch a đ n.
Tu đâu cho chí tu nhà,
ẹ ấ ờ Th cha kính m y là chân tu.
ậ ồ Dù xây chín b c phù đ
25
ứ ẳ ằ ộ Ch ng b ng làm phúc c u cho m t ng ườ i
ụ ư ở ạ ệ ậ ấ Trong khi Ph t giáo có d u hi u ph c h ng tr l i thì Nho giáo ngày
ứ ự ẩ ạ ễ ạ càng suy vi. Các chu n m c đ o đ c, l nghĩa đ o Nho không còn là khuôn
ướ ượ ườ ờ ờ ữ ụ ễ ỉ vàng th ọ c ng c đ c ng i đ i ca t ng, tôn th n a. Nguy n B nh Khiêm
ư ậ ấ ữ ả ờ ơ ố ố trong bài th thói đ i đã ph n ánh nh ng thói h t t x u, l ự ụ i s ng th c d ng
ộ ươ ư ờ ờ ủ c a xã h i đ ơ ng th i trong bài th Thói đ i nh sau:
ế ả ế ồ Th gian bi n c i vũng nên đ i
ặ ạ ẫ ọ M n nh t chua cay l n ng t bùi
ệ ử ề ạ Còn b c, còn ti n, còn đ t
ế ơ ế ượ ế H t c m, h t r u, h t ông tôi.
ư ọ ườ ự ề X a nay đ u tr ng ng i chân th c,
ư ẻ ấ Ai n y nào a k đãi bôi
Ở ế ớ ườ ạ th m i hay ng i b c ác,
ế Giàu thì tìm đ n, khó thì lui!
ế ộ ế ỉ ế ố ệ ướ Cu i th k XVIII, ch đ phong ki n Vi t Nam b ạ c vào giai đo n
ủ ả ở ộ ổ ể ơ kh ng ho ng. Cu c kh i nghĩa Tây S n bùng n đã nhanh chóng phát tri n
ứ ữ ộ ộ ớ ớ thành m t phong trào nông dân r ng l n. Kí c dân gian ghi nh nh ng ngày
ư ế ầ ạ ộ ở ắ ầ ủ đ u c a cu c kh i nghĩa và chi n th ng R ch G m Xoài Mút nh sau:
ổ ế An Khê n i ti ng Hòn Bình
ệ ẩ ư ễ ơ Khi x a Nguy n Hu n danh n i này
ầ ậ ố ờ B n Gie đ m đ u sáng ng i
ầ ạ ấ ờ R ch G m soi d u muôn đ i oai danh.
ạ ượ ơ ữ ễ ỉ Sau khi quân Tây S n h đ c thành Phú Xuân, Nguy n H u Ch nh
ừ ế ệ ễ ắ ắ ự ệ khuyên Nguy n Hu nên th a th ng xông lên, đánh chi m B c Hà. S ki n
ượ ố ử ễ ạ ạ này đ c Đ i Nam qu c s di n ca chép l i:
ỉ Khéo đâu Ch nh l ạ ư ườ i đ a đ ng
26
ế ự ằ ườ R ng, “Trong th s chi nh ng cho ai
ướ ờ T ậ ng công uy d y bên tr i,
ườ ẳ ờ ẳ Này c phá trúc h n m i ch ng xa!
ấ ọ ị B y lâu h Tr nh gian tà
ắ Binh kiêu, dân oán ạ t là b i vong!
ờ Uy tr i ai dám tranh phong,
ừ ắ ổ Hãy xin th a th ng ru i rong cõi ngoài”…
ứ ấ ậ ổ ệ ễ ệ ắ ầ ị Vi c Nguy n Hu ra B c Hà l n th nh t, l t đ chúa Tr nh, trao
ề ạ ượ ớ quy n l i cho nhà Lê đ ứ c ghi nh trong kí c dân gian qua câu:
ễ ạ ề ễ Nguy n ra thì Nguy n l i v
ấ ấ ị Chúa Tr nh m t đ t, vua Lê hãy còn
ề ạ ệ ể ữ ễ ễ ỉ Khi v l i Phú Xuân, Nguy n Hu đ Nguy n H u Ch nh ở ạ l i
ự ằ ỡ ạ ơ ư ữ ệ ễ ỉ nh m giúp đ vua Lê xây d ng l i c nghi p. Nh ng Nguy n H u Ch nh có
ứ ộ ư ề ả ố m u ph n, mu n cát c l ng quy n.
ườ ờ ở ộ Đ ng tr i m r ng thênh thang
ề ộ Ta đây cũng m t tri u đình kém ai?
ữ ủ ộ ỉ ượ ệ ắ ễ Hành đ ng đó c a Nguy n H u Ch nh không qua đ ễ c m t Nguy n Hu . Năm
ễ ắ ệ ề ự ệ ỉ ệ 1787, Nguy n Hu phái quân ra B c di t Ch nh. V s ki n này, dân gian có câu ca
r ng:ằ
Ai đem con sáo sang sông
ổ ồ ể Đ cho con sáo s l ng bay cao
ặ Bay cao thì m c bay cao,
ướ ờ ộ ượ L i tr i đã r ng, thoát nào đ c đâu?
ạ ố ướ ễ Cu i năm 1788, 29 v n quân Thanh tràn sang n ệ ứ ố c ta. Nguy n Hu t c t c
ế ậ ắ ợ ệ ụ ủ ặ lên ngôi Hoàng Đ , t p h p quân sĩ kéo ra B c di ộ t gi c. M c đích c a cu c
ế ượ ọ ị ướ kháng chi n đã đ c ông nêu rõ trong bài h ch đ c tr c quân sĩ
27
ể Đánh cho đ dài tóc
ể Đánh cho đ đen răng
ấ ả Đánh cho chúng chích luân b t ph n
ế ấ Đánh cho chúng phi n giáp b t hoàn
ử ữ ủ ố Đánh cho s tri Nam qu c anh hùng chi h u ch .
ẫ ừ ỉ ậ ủ ế ắ ượ Chi n th ng l y l ng c a quân ta trong mùa xuân K D u đã đ c nhân dân ca
ng i:ợ
ư ế ồ Xuân x a vang ti ng Hà H i
ệ ễ ờ Oai danh Nguy n Hu muôn đ i còn ghi
ộ ờ M t tr i khí phách uy nghi
ạ ồ ẹ Đón xuân không th n tu mi L c H ng
ơ ươ ờ ọ ạ ủ ừ ư Nhà th đ ng th i Ngô Ng c Du đã ghi l i không khí t ng b ng c a Thăng
ư ế ắ Long ngày chi n th ng nh sau:
ậ ộ ố ươ Quân vua m t gi n oai b n ph ng.
ầ ố ẳ ổ ớ Th n t c ru i dài xông th ng t i,
ư ờ ố ươ Nh trên tr i xu ng ai dám đ ng.
ộ ậ ồ ặ ử M t tr n r ng l a gi c tan tành,
ỏ ướ ạ B thành c p đò ch y cho nhanh
ỉ ề ế ộ Ba quân đ i ngũ ch nh t ti n,
ọ ậ ườ ế Trăm h ch t đ ng vui ti p nghênh.
ờ ạ ạ Mây t nh mù tan tr i l i sáng,
ẻ ặ ư ầ Đ y thành già tr m t nh hoa,
Chen vai khoác cánh cùng nhau nói:
ẫ ộ Kinh đô v n thu c núi sông ta.
ử ệ ị ử ầ ế ỉ 4. L ch s Vi t Nam n a đ u th k XIX
28
ơ ậ ế ỉ ề ề ễ ầ ễ ạ Đ u th k XIX, Nguy n Ánh đánh b i tri u Tây S n, l p ra tri u Nguy n.
ấ ố ắ ậ ự ủ ư ế ộ ụ ồ ề Dù đã r t c g ng ph c h i n n quân ch và tr t t xã h i phong ki n nh ng nhà
ễ ẫ ụ ượ ự ấ ượ ủ ắ ộ Nguy n v n không kh c ph c đ c s suy thoái c a ch t l ạ ng đ i ngũ quan l i.
ạ ứ ế ễ ộ ị Quan l i ra s c hà hi p, nhũng nhi u nhân dân. Hành đ ng đó đã b nhân dân lên án
ạ ẽ m nh m :
ơ ớ ấ Con i nh l y câu này
ướ ặ ướ C p đêm là gi c, c p ngày là quan.
ộ ộ ộ ộ B Binh, b H , b Hình
ộ ồ ướ ạ Ba b đ ng tình c p g o con tôi
ự ứ ờ ố ư ấ ẫ ờ ố Nh t là vào th i vua T Đ c, đ i s ng nhân dân kh n khó nh ng vua v n cho
ấ ố ạ xây lăng V n Niên r t t n kém nên dân gian cũng có câu
ạ ạ V n Niên là V n Niên nào
ươ Thành xây x ng lính, hào đào máu dân
ị ậ ẩ ộ ậ ạ ậ ả Th m chí đ o trung quân cũng b l t t y khi nhà vua không ph i là m t b c minh
quân:
ừ ự ứ T ngày T Đ c lên ngôi
ư ẳ ơ ầ ồ ẻ C m ch ng đ y n i tr khóc nh ri
ờ ự ứ ế Bao gi T Đ c ch t đi
ớ ễ ạ Thiên h thái bình m i d làm ăn.
ả ổ ộ ủ ứ ễ ề Khi gi ng v tình hình t ch c quân đ i c a nhà Nguy n, chúng ta có
ể ọ ề ả ườ ộ th đ c bài vè trong dân gian v hình nh ng i lính trong quân đ i nhà
Nguy n:ễ
ư ắ Quanh l ng thì th t đai vàng
ầ ấ ộ Đ u đ i nón d u vai mang súng dài
ắ ộ ỏ M t tay thì c p h a mai
29
ắ ộ ố ề M t tay c p giáo quan sai xu ng thuy n
ố Thùng thùng tr ng đánh ngũ liên
ướ ề ướ ố ư ư ắ Chân b c xu ng thuy n n c m t nh m a.
ễ ẫ ấ ị ữ ự ậ ể Tuy v y, nhà Nguy n v n có nh ng đóng góp nh t đ nh trong s phát tri n
ọ ẫ ụ ữ ề ạ ộ ủ c a văn hóa dân t c. N n giáo d c Nho h c v n đào t o nên nh ng danh nhân văn
ứ ề ề ư ễ ớ hóa l n nh Cao Bá Quát, Nguy n Công Tr . V đi u này chúng ta cũng có th ể
ủ ề ễ ọ ậ ụ v n d ng câu ca dao nói v tài h c, tài văn c a Cao Bá Quát, Nguy n Văn Siêu và
ử ươ ươ ư ạ hai hoàng t ệ con vua Minh M ng là Tùng Thi n V ng, Tuy Lí V ng nh sau:
ư ề Văn nh Siêu, Quát vô ti n Hán
ườ ấ ị Thi đáo Tùng, Tuy th t th nh Đ ng.
Ộ Ố Ợ Ề ƯƠ IV. M T S G I Ý V PH Ệ Ử Ụ NG PHÁP S D NG TÀI LI U
Ọ Ị Ọ Ạ Ử VĂN H C TRONG QUÁ TRÌNH D Y H C L CH S
ệ ử ụ ạ ọ ị ụ ụ ử ệ ọ ộ Vi c s d ng tài li u văn h c ph c v cho quá trình d y h c l ch s là m t
ề ấ ươ ể ườ ứ trong r t nhi u ph ư ạ ng pháp s ph m đ ng ử ụ i giáo viên nghiên c u, s d ng
ấ ượ ằ nh m nâng cao ch t l ọ ậ ủ ứ ng chuyên môn, kích thích h ng thú, say mê h c t p c a
ầ ư ử ụ ề ợ ọ h c sinh. Tuy nhiên, trong quá trình s d ng các giáo viên c n l u ý v tính h p lí.
ụ ể C th :
ấ ế ả ố ắ ử ụ ả 1. Không nh t thi t bài gi ng nào cũng ph i c g ng s d ng các t ư
ụ ể ủ ừ ứ ộ ệ ầ ầ ọ ể ự li u văn h c mà c n căn c n i dung, yêu c u c th c a t ng bài đ th c
ệ ượ ệ ứ ẽ ạ ề ể ấ ố hi n. Đi ng c đi u này, r t có th nó s t o hi u ng không t t: làm cho bài
ặ ự ặ ề ơ ặ ạ ủ ặ ả ộ ươ gi ng n ng n h n, ho c s l p đi l p l i c a m t ph ễ ng pháp d gây nên
ự s nhàm chán.
ộ ế ộ ậ ứ ụ ứ ế ả 2. Trong m t ti t gi ng, m c đ v n d ng ki n th c liên môn (văn
ể ậ ụ ủ ừ ừ ể ả ộ ọ h c) cũng v a ph i. Tùy vào n i dung c a t ng bài đ ta có th v n d ng các
ặ ắ ể ộ ộ ể ệ ấ ạ ơ ợ ọ câu chuy n k , th ca …phù h p, đ c s c đ nh n m nh m t n i dung tr ng
ể ấ ả tâm, làm cho bài gi ng có đi m nh n.
30
ủ ộ ư ệ ả ả ọ ợ ớ 3. N i dung c a các t ậ li u văn h c ph i phù h p v i kh năng nh n
ứ ủ ố ượ ở ừ ấ ớ ọ th c c a đ i t ọ ng h c sinh ọ t ng l p h c và c p h c.
ệ ử ụ ư ệ ụ ụ ọ Theo chúng tôi, vi c s d ng t ạ ộ li u văn h c ph c v cho ho t đ ng
ọ ị ử ụ ườ ể ạ d y h c l ch s có th áp d ng cho các tr ợ ng h p sau:
ử ụ ể ạ ể ượ ệ ọ ử 1. S d ng tài li u văn h c đ t o bi u t ị ng l ch s
ế ấ ổ ậ ủ ỗ ợ ư ạ ọ ọ ệ Đây là u th r t n i b t c a tài li u văn h c khi h tr cho d y h c
ể ượ ử ấ ạ ổ ế ề ậ ị l ch s , nh t là t o bi u t ầ ị ng v các nhân v t, các đ a danh n i ti ng … H u
ẫ ở ữ ệ ề ọ ế h t, nh ng tài li u văn h c mà chúng tôi trích d n ể ử ụ đây đ u có th s d ng
ư ề ệ ẳ ạ ạ ở ấ cho bi n pháp này. Ch ng h n khi d y bài v kh i nghĩa Hai Bà Tr ng, m y
ố ử ễ ấ ễ ủ ạ ơ ọ câu th trong Đ i Nam qu c s di n ca c a Lê Ngô Cát r t d giúp h c sinh
ượ ư ữ ề ậ ắ ắ n m đ c nh ng nét chính v nhân v t Tr ng Tr c:
ở ư Bà Tr ng quê Châu Phong
ườ ạ ẳ ồ ậ Gi n ng i tham b o, thù ch ng ch ng quên
ộ ờ ị ặ Ch em n ng m t l ề i nguy n
ấ ờ ươ ử ề ướ Ph t c n ng t thay quy n t ng quân.
ầ ổ Ngàn tây n i áng phong tr n
Ầ ầ ầ ố m m binh mã xu ng g n Long Biên.
ẹ ướ ồ ầ H ng qu n nh b c chinh yên,
ẹ ổ ị Đu i ngay Tô Đ nh, d p yên biên thành.
Đô kì đóng cõi Mê Linh
ề ộ ướ Lĩnh Nam riêng m t tri u đình n c ta.
ơ Ba thu gáng vác s n hà
…
ọ ể ử ụ ữ ứ ệ ậ ọ 2. S d ng tài li u văn h c đ rút ra nh ng bài h c nh n th c.
ọ ể ư ệ ọ ị ữ ử ắ ọ ắ T li u văn h c đ giúp h c sinh n m b t nh ng bài h c l ch s , đánh giá
ự ệ ậ ị ử ủ ủ công lao c a các nhân v t l ch s hay đúc rút nguyên nhân c a các s ki n …
31
ễ ớ ấ ấ ư ế ề ấ ọ không nhi u nh ng n u có thì r t cô đ ng, d nh do đó có d u n lâu dài trong
ử ủ ọ ứ ị ủ ề ậ ạ ẳ trong nh n th c l ch s c a h c sinh. Ch ng h n đánh giá v công lao c a Lí
Công U n: ẩ
ẻ ẩ ườ Công U n là k phi th ng,
ề ướ ự ầ D ng lên nhà Lí c m quy n n c ta.
ở ướ M mang văn hóa n c nhà,
ể ữ ộ ắ Đ p đê đ gi ru ng nhà cho dân.
ề ề Hay đánh giá v Ngô Quy n:
ề ở ườ Ngô Quy n quê Đ ng Lâm
ứ ầ ỏ C u dân ra kh i cát l m ngàn năm.
ế ợ ử ụ ệ ậ ọ ỏ ớ ậ 3. S d ng tài li u văn h c k t h p v i nêu câu h i và bài t p nh n
ứ ể th c trong ki m tra đánh giá.
ể ử ụ ề ể ự ệ ọ ể ế ợ Có th s d ng tài li u văn h c đ k t h p xây d ng đ ki m tra đánh
ủ ứ ậ ạ ộ ọ ướ ứ ự ậ ặ giá ho t đ ng nh n th c c a h c sinh d i hình th c t ắ lu n ho c tr c
ụ ứ ệ ệ ệ ắ nghi m. Tuy nhiên, theo chúng tôi, vi c áp d ng cho hình th c tr c nghi m là
ậ ợ ớ ố ượ ổ ờ ẫ thu n l ợ i và phù h p v i đ i t ơ ng ph thông h n. Nó làm cho l i d n trong
ỏ ắ ớ ự ệ ấ ẫ ả ở ị câu h i tr c nghi m tr nên h p d n, thú v và gi m b t s nhàm chán trong
ỏ ề ể ư ậ ị ử ẳ ạ ỏ cách h i. Ch ng h n, khi h i v các nhân v t l ch s , giáo viên có th đ a ra
ỏ ắ ệ ể câu h i tr c nghi m ki u:
ậ ị ị 1. Em hãy xác đ nh nhân v t “vua Bình Đ nh” trong câu ca sau là ai?
ạ ả ờ L y tr i cho c gió lên
ờ ị C vua Bình Đ nh bay trên kinh thành.
ễ ợ ự a. Lê L i c. Nguy n Trung Tr c
ễ ệ ễ b. Nguy n Hu d. Nguy n Trãi
ề ậ ơ 2. Em hãy đi n đúng tên nhân v t trong câu th sau:
32
ỉ ố Ai qua nông c ng t nh Thanh
ừ ớ D ng chân nh ………………….. anh hùng.
ệ ươ ệ ị ệ a. Tri u Vi t V ng c. Tri u Th Trinh
ướ ầ ậ ậ b. T ng Lê Chân d.Tr n Nh t Du t.
ộ ố ợ ủ ổ ỉ ể ạ ồ Trên đây ch là m t s g i c a t ệ biên so n chúng tôi đ các đ ng nghi p
ủ ự ệ ả ạ tham kh o. Chúng tôi nghĩ s thành công c a chúng tôi khi biên so n tài li u này
ờ ở ự ệ ầ ư ờ ủ chính là nh s nhi t tình, đ u t ạ ự ề ậ ụ th i gian, trí l c đ v n d ng c a các b n
ự ế ả ệ ể ệ ồ đ ng nghi p trong th c t gi ng d y ạ ở ườ tr ề ng mình. Có th tài li u còn nhi u
ạ ồ ế ấ ự ệ ể ế ổ ộ khi m khuy t, r t mong các b n đ ng nghi p trao đ i, góp ý đ xây d ng b tài
ệ ơ ệ ế ự ố ớ ệ ạ ọ ủ ị li u hoàn thi n h n, có ý nghĩa thi t th c đ i v i vi c d y h c c a môn l ch s ử
h n.ơ
Ơ Ổ Ứ Ề Ế Ế Ả CHUYÊN Đ 2: THI T K VÀ T CH C TRÒ CH I TRONG GI NG
Ổ Ạ Ậ Ế ƯƠ D Y CÁC BÀI ÔN T P, T NG K T CH NG TRÌNH THPT
Ổ Ậ Ế Ị I. V TRÍ, VAI TRÒ CÁC BÀI ÔN T P, T NG K T
ắ ạ ắ ọ ứ ế ậ ọ Giúp h c sinh n m ch c l i ki n th c. Ôn t p có nghĩa là h c và
ệ ạ ọ ể ớ ỷ ữ ề ấ ớ luy n l i nh ng v n đ đã h c đ nh k , nh lâu.
ắ ơ ể ệ ố ệ ự ệ ữ Giúp các em hi u sâu s c h n nh ng khái ni m, m i quan h , s ki n
ướ ọ đã h c tr c đó.
ư ậ ỉ ủ ứ ụ ậ ạ ố Nh v y, m c đích ôn t p không ch c ng c tri th c, mà còn t o kh ả
ủ ọ ữ ử ữ ệ ệ ỹ năng cho giáo viên s a ch a nh ng sai l ch c a h c sinh, rèn luy n k năng,
ự ủ ọ ỹ ả k x o, phát huy tính tích c c c a h c sinh.
ể ọ ế ậ ắ ổ ị ạ ộ Bài ôn t p, t ng k t là d p đ h c sinh n m l i m t cách khái quát
ấ ủ ơ ả ữ ề ộ ươ ạ ộ ộ nh ng đi u c b n nh t c a m t ch ờ ỳ ng, m t giai đo n hay m t th i k .
ữ ế ể ề ơ ổ ọ ươ H n n a, bài t ng k t có th giúp h c sinh v ph ng pháp khái quát hóa, vì
ế ứ ế ế ọ th nó có ý nghĩa h t s c quan tr ng và hoàn toàn không nên bi n nó thành
ắ ạ ộ ứ ế ộ ẻ ạ m t bài nh c l i ki n th c m t cách t ề ặ nh t, n ng n .
33
ế ế ứ ậ ẩ ộ ớ ộ ị Các ti t ôn t p có m t vai trò h t s c to l n, là m t khâu chu n b cho
ữ ủ ế ể ậ ậ ắ ố ọ ứ ki m tra đánh giá. Vì v y, c ng c , ôn t p giúp h c sinh n m v ng ki n th c,
ệ ế ệ ắ ọ ỹ ứ ổ b sung hoàn thi n, kh c sâu ki n th c đã h c, rèn luy n k năng và góp
ầ ả ắ ộ ph n giáo d c t ụ ư ưở t ng, tình c m và thái đ đúng đ n.
Ậ Ổ Ữ Ạ Ế Ệ II. NH NG KHÓ KHĂN TRONG VI C D Y CÁC BÀI ÔN T P, T NG K T
ậ ổ ế ườ ư ằ ở ố ộ Nh trên đã nói các bài ôn t p, t ng k t th ng n m cu i m t ch ươ ng,
ế ạ ươ ộ ọ giai đo n hay k t thúc ch ổ ng trình trong m t năm h c. Do đó, nó mang tính t ng
ẫ ế ệ ọ ề ế ệ ố ợ h p và khái quát cao, đi u này d n đ n vi c h c sinh khó ti p thu, khó h th ng
ứ ế ki n th c.
ậ ổ ế ườ ữ ố ượ ế Nh ng bài ôn t p t ng k t th ng có kh i l ứ ớ ng ki n th c l n, liên quan
ả ả ứ ế ầ ế ắ ờ ki n th c cũ c n ph i gi i quy t trong khi th i gian ng n 45 phút trên ti ế ọ ẫ t h c d n
ệ ờ ạ ủ ệ ả ộ ế đ n vi c giáo viên lúng túng trong gi d y do ph i hoàn thi n n i dung c a bài
h c. ọ
ủ ề ư ề ệ ề ầ ệ Đi u ki n đa ph n nhi u giáo viên còn khó khăn ch a có đ đi u ki n
ế ậ ổ ế ộ máy móc, thi ế ị ể ầ ư t b đ đ u t cho các ti t ôn t p, t ng k t m t cách chu đáo.
ộ ố ứ ế ẵ ỏ ằ M t s không nh giáo viên cho r ng ki n th c đã có s n trong sách
ự ự ệ ố ỉ ầ ư ứ giáo khoa ch c n h th ng, khái quát là xong, ch a th c s nghiên c u k ỹ
ứ ạ ứ ỹ ử ụ ế ẩ ọ ớ chu n ki n th c k năng, không dám s d ng các hình th c d y h c m i.
ư ệ ạ ổ ớ ươ ạ ạ Giáo viên ch a m nh d n trong vi c đ i m i ph ọ ng pháp d y h c
ờ ọ ườ ứ ắ ướ ớ ạ ộ ậ chính vì v y mà gi h c th ng c ng nh c, khó h ng t ủ ọ i ho t đ ng c a h c
sinh.
ụ ể ư ộ ị ươ ề Ch a có quy đ nh c th hay m t ph ng pháp chung nào v cách
ư ộ ố ế ị ứ ế ạ ậ ầ ổ th c d y các bài ôn t p, t ng k t nên h u nh m t s ti ẹ ặ t b xem nh đ c
ệ ế ậ ố bi t là các ti t ôn t p cu i năm.
ử ụ ụ ầ ọ ọ ằ Tâm lý đa ph n h c sinh cho r ng S là môn h c ph , ph huynh
ệ ọ ư ế ớ ử ủ ch a quan tâm đ n vi c h c môn S c a con em mình so v i các môn khác vì
34
ệ ọ ườ ạ ố ọ ế nó liên quan đ n vi c ch n tr ầ ạ ọ ng ch n kh i thi Đ i h c, bên c nh đó h u
ư ươ ử ượ ố ế ự ọ ế nh trong ch ng trình môn S ít đ c b trí ti ch n, ôn tăng ti t t t.
Ậ ƯƠ III. CÁC BÀI ÔN T P TRONG CH Ộ NG TRÌNH THPT VÀ N I
Ắ Ầ DUNG C N N M
ử ị 1. L ch s 10
ử ế ớ ủ ạ ậ ị Bài 12: Ôn t p l ch s th gi ổ ạ i nguyên th y, c đ i và trung đ i.
ượ ử ế ớ ự ệ ủ ị ờ ắ + N m đ ể c các s ki n tiêu bi u c a l ch s th gi i th i nguyên
ủ ổ ạ th y, c trung đ i
ể ủ ừ ủ ự ộ ờ ỳ + S phát tri n c a xã h i nguyên th y qua t ng th i k .
ể ủ ự ế ạ ộ + S hình thành và phát tri n c a xã h i phong ki n trung đ i.
ộ ố ư ệ + Làm rõ m t s khái ni m trong bài nh : nông dân công xã; vua chuyên
ủ ế ế ộ ị ị ch ; xã h i chi m nô; đ a ch ; nông dân lĩnh canh; lãnh chúa; lãnh đ a…
ự ướ Bài 27: Quá trình d ng n c và gi ữ ướ n c
Ở ờ ỳ ự ể ầ + bài này c n chú ý các th i k xây d ng và phát tri n đ t n ấ ướ c
ướ ủ ầ ầ ướ ế ờ ỳ ự (Th i k d ng n ạ c đ u tiên, giai đo n đ u c a nhà n ộ c phong ki n đ c
ờ ỳ ấ ướ ị ế ỷ ắ ậ l p, th i k đ t n c b chia c t, đ t n ấ ướ ở ữ ầ c n a đ u th k XIX).
ệ ấ ướ ế ả ộ ủ + Khái quát các cu c kháng chi n b o v đ t n c c a nhân dân ta
ờ ỳ ỗ trong m i th i k .
ố ướ ệ ờ ề Bài 28: Truy n th ng yêu n c Vi ế t Nam th i phong ki n
ượ ề ướ ệ ế ờ ắ + N m đ ố c truy n th ng yêu n c Vi t Nam th i phong ki n.
ự ề ố ướ ệ + S hình thành truy n th ng yêu n c Vi t Nam.
ự ể ề ố ướ ự ướ + S phát tri n truy n th ng yêu n c trong quá trình d ng n c.
ư ủ ề ặ ố ướ ệ + Nét đ c tr ng c a truy n th ng yêu n c Vi t Nam.
ử ị 2. L ch s 11
ử ế ớ ậ ậ ị Bài 8: Ôn t p l ch s th gi ạ i c n đ i
35
ượ ề ủ ế ủ ộ ố ấ ạ ộ ắ + N m đ c m t s v n đ ch y u c a các cu c cách m ng t ư ả s n
ế ừ ế ỷ t th k XVI đ n XVIII.
ủ ủ ế ể ặ ố + Đ c đi m c a ch nghĩa đ qu c.
ế ớ ế ế ụ ủ + Nguyên nhân và k t c c c a chi n tranh th gi ứ ấ i th nh t.
ờ ậ ữ ự ạ + Nh ng thành t u văn hóa th i c n đ i.
ử ế ớ ầ ừ ệ ậ ị Bài 18: Ôn t p l ch s th gi ạ i hi n đ i ( Ph n t năm 1917 1945)
ự ệ ị ử ế ớ ữ ắ ữ + N m nh ng s ki n l ch s th gi i trong nh ng năm 1917 1945.
ử ế ớ ề ộ ủ ị ữ ấ ệ ạ + Nh ng v n đ (n i dung) c a l ch s th gi ữ i hi n đ i trong nh ng
ể ủ ộ ố ộ ậ ậ năm này và m t s quy lu t v n đ ng, phát tri n c a nó.
ử ệ ơ ế ị Bài 34: S k t l ch s Vi t Nam (1858 1918)
ượ ề ơ ả ị ử ệ ừ ự ắ + N m đ c v c b n l ch s Vi t Nam t khi th c dân Pháp xâm
ế ớ ế ượ ế l ế c đ n h t chi n tranh th gi ứ ấ i th nh t.
ướ ể ủ + Trình bày các phong trào yêu n c tiêu bi u c a nhân dân ta 1858 1918.
ư ủ ộ ố ệ ầ ọ + M t s khái ni m c n làm rõ trong bài cho h c sinh nh ch nghĩa t ư
ộ ị ữ ế ị ướ ủ ư ả ả b n; bình đ nh; thu c đ a n a phong ki n; khuynh h ng dân ch t s n…
ử ị 3. L ch s 12
ử ế ớ ế ị ổ ạ ừ ệ Bài 11: T ng k t l ch s th gi i hi n đ i t ế 1945 đ n 2000
ắ ọ ạ ử ế ớ ự ệ ủ ị ữ + Giúp h c sinh n m l i nh ng s ki n chính c a l ch s th gi ệ i hi n
ạ ừ đ i t 1945 2000.
ủ ế ủ ử ữ ạ ộ ị + Nh ng n i dung ch y u c a giai đo n l ch s này.
ử ệ ế ị ổ ừ Bài: T ng k t l ch s Vi t Nam t năm 1919 2000
ủ ị ử ắ ạ ộ ệ ộ + N m n i dung các giai đo n chính c a l ch s Vi t Nam và n i dung
ạ ừ chính trong t ng giai đo n.
ủ ủ ệ ắ ạ ợ ọ + Nguyên nhân th ng l i, bài h c kinh nghi m c a c a cách m ng Vi ệ t
Nam.
36
ộ ố ệ ầ ả ủ ể ộ ọ + M t s khái ni m c n gi i thích đ làm rõ n i dung c a bài h c nh ư
ế ế ế ặ ệ ụ ộ ế ệ ố kháng chi n, ki n qu c; chi n tranh đ c bi t; chi n tranh c c b ; Vi t Nam
ạ ầ ươ ế ế ế hóa chi n tranh và Đông D ng hóa chi n tranh; chi n tranh phá ho i l n th ứ
ạ ầ ế ấ nh t; chi n tranh phá ho i l n hai …”
ƯƠ Ế Ổ Ơ Ứ Ế III. PH NG PHÁP THI T K , T CH C TRÒ CH I TRONG
Ổ Ậ Ạ Ả Ế GI NG D Y CÁC BÀI ÔN T P, T NG K T
ươ ệ ạ ằ ế ế Ph ọ ng pháp d y h c b ng vi c thi ơ t k các trò ch i có ý nghĩa vô
ặ ọ ệ ố ớ ế ậ ổ cùng quan tr ng đ c bi t là đ i v i các bài ôn t p, t ng k t.
Ư ể ủ ươ ế ế ổ ứ 1. u đi m c a ph ng pháp thi t k , t ơ ch c các trò ch i
ễ ể ứ ị ế ễ ắ ọ ử Giúp h c sinh d hi u, d kh c sâu các ki n th c l ch s .
ệ ố ố ư ứ ế ệ ọ ỷ H th ng hóa t t ki n th c, rèn luy n k năng cho h c sinh nh phán
ử ụ ượ ồ ễ ạ ố đoán, s d ng l ử c đ , di n đ t, x lý tình hu ng…
ế ọ ẫ ấ ộ Ti t h c sinh đ ng, h p d n, ít nhàm chán, kích thích các em làm
vi c…ệ
ế ộ ố ạ 2. M t s h n ch
ề ẩ ố ờ ị T n khá nhi u th i gian chu n b .
ế ử ụ ơ ấ ề ẫ ỏ ể ạ Đ d y ti t s d ng các trò ch i h p d n đòi h i khá nhi u năng
ế ở khi u giáo viên.
ộ ố ư 3. M t s l u ý
ố ớ ạ ụ ơ ọ ợ ớ Ch n trò ch i theo do phù h p v i m c tiêu bài, đ i v i d ng bài ôn
ế ế ử ụ ử ơ ị ậ ổ t p t ng k t n n s d ng trò ch i theo dòng l ch s , rung chuông vàng, hái
ơ ắ ữ hoa, trò ch i l p ghép, ô ch ,..
ủ ọ ớ ỷ ọ ơ ợ ỷ ư Ch n trò ch i phù h p v i k năng c a h c sinh, k năng t ộ duy đ c
ễ ạ ỷ ậ l p, k năng di n đ t…
ị ố ẩ ả ả ơ ế ế ơ Giáo viên ph i chu n b t t trò ch i, ph i thi ộ t k trò ch i bám sát n i
ứ ồ ả ợ ế ạ ờ ở dung ki n th c đ ng th i ph i g i m giúp các em tìm tòi sáng t o.
37
ổ ế ắ ầ ự ệ ậ ắ ơ ọ Ph bi n cách ch i th t ng n g n khi b t đ u th c hi n trò ch i đ ơ ể
ự ể ệ ượ ờ ợ ớ ọ h c sinh hi u và th c hi n đ ầ c ngay, th i gian cũng phù h p v i yêu c u
ể ờ ủ ọ ổ ộ n i dung c a bài h c, có th m i giáo viên cùng t tham gia.
ữ ớ ể ạ ả ọ ưở ế Gi l p h c trong ph m vi cho phép đ không nh h ớ ng đ n các l p
ả ạ ư ươ xung quanh nh ng ph i t o không khí t i vui.
ể ưở ặ ỏ ọ Nên có đi m th ữ ng cho h c sinh ho c nh ng món quà nh ý nghĩa.
ướ ế 4. Các b c ti n hành
ướ ớ ệ ơ B c 1: Gi i thi u trò ch i
ự
ộ
ọ
ướ B c 2:
ơ L a ch n đ i ch i
ổ ế ướ ậ ờ ơ ị B c 3: Quy đ nh th i gian, ph bi n lu t ch i.
ướ ơ ổ ứ B c 4: T ch c trò ch i.
ướ ế ổ ơ B c 5: T ng k t trò ch i.
Ụ Ọ IV. VÍ D MINH H A
ơ ả Bài 27 ( Sách giáo khoa 12 c b n)
Ử Ệ Ổ Ừ Ế Ế Ị T NG K T L CH S VI T NAM T SAU CHI N TRANH TH GI Ế Ớ I
Ứ Ấ Ế TH NH T Đ N NĂM 2000
ớ ệ ơ ơ ị 1. Gi ử i thi u trò ch i: Trò ch i mang tên Theo dòng l ch s .
ả ớ ự ể ọ ơ ộ ộ 2. L a ch n đ i ch i: Giáo viên hia c l p làm 4 đ i (có th chia theo
ố ượ ặ ỗ ộ ặ ọ ợ ổ t ho c theo đ i t ng h c sinh cho phù h p) sau đó đ t tên cho m i đ i có
ể ệ ắ ớ ệ th là Vi t B c Biên Gi ủ i Đi n Biên Ph Tây Nguyên.
ổ ế ậ ờ ị ơ 3. Quy đ nh th i gian, ph bi n lu t ch i
ơ ẽ ượ ở ộ ế ầ ầ ầ Trò ch i s đ c ti n hành qua 3 ph n thi: Ph n kh i đ ng; Ph n tăng
ề ầ ố t c; Ph n v đích.
ở ộ ẽ ế ể ầ ơ Ph n kh i đ ng: Thang đi m 50 và s ti n hành ch i trong vòng 10
ộ ẽ ế ầ ượ ỏ ờ ổ phút. 4 đ i s ti n hành l n l t 5 câu h i, th i gian suy nghĩ cho m i câu 30
38
ế ế ể ử ụ ổ ợ ả ấ giây, sau đó vi ỗ t k t qu ra gi y A4. (có th s d ng máy tính h tr ) m i
ả ờ ươ ươ ể ớ câu tr l i đúng t ng đ ng v i 10 đi m.
ự ệ ậ ị ử ả ầ ấ ố ề Ph n tăng t c: Kho ng 5 v n đ đoán s ki n, nhân v t l ch s hay
ộ ấ ẽ ế ể ể ề ầ m t v n đ trong bài. Đi m cho ph n thi này là 100 đi m và s ti n hành
ộ ẽ ầ ượ ả ờ ơ ủ ợ ch i trong vòng 15 phút. Các đ i s l n l t tr l i theo g i ý c a giáo viên
ỗ ự ệ ươ ế ễ ứ ể ớ ờ ừ t khó đ n d , m i s ki n t ng ng 20, 15, 10 đi m v i th i gian suy nghĩ
ỗ ộ ỗ ợ ỉ ượ ả ờ ầ ượ l n l t là 5, 10,15 giây cho m i g i ý và m i đ i ch đ c tr l ộ ầ i m t l n và
ả ờ ộ ả ờ ề ộ ế n u đ i nào tr l i đúng thì đ i khác không có quy n tr l i.
ẽ ế ể ề ầ ơ ỗ Ph n v đích: Thang đi m 50 và s ti n hành ch i trong 12 phút, m i
ả ờ ẩ ị ề ộ đ i chu n b 1 phút và tr l ọ i trong vòng 2 phút( h c sinh có quy n tr l ả ờ i 1
ậ ẫ ầ ẩ ọ ầ l n và nh n xét l n nhau) ph n này giáo viên cho h c sinh chu n b tr ị ướ ở c
nhà.
ế ơ 4. Ti n hành trò ch i
ở ộ ứ ừ ế ầ ắ ọ * Ph n kh i đ ng: (Giúp h c sinh n m khái quát ki n th c t ng giai
đo n) ạ
ử ệ ừ ấ ị Câu 1: L ch s Vi t Nam t ạ 19192000 chia ra làm m y giai đo n
chính?
ạ Đáp án: 5 giai đo n: 1919 1930; 1930 1945; 1945 1954; 1954 1975;
1975 2000.
ự ệ ệ ấ Câu 2: S ki n nào đánh d u phong trào công nhân Vi ể t Nam chuy n
ự hoàn toàn t ừ ự t phát sang t giác?
ả ả ộ ệ ờ Đáp án: Đ ng c ng s n Vi t Nam ra đ i.
ễ ậ ả ộ ị ở ủ Câu 3: H i ngh thành l p Đ ng di n ra đâu và do ai ch trì?
ươ ủ ễ ả ố ố Đáp án: H ng C ng Trung Qu c do Nguy n Ái Qu c ch trì.
ụ ơ ả ủ ệ ạ ệ ừ Câu 4: Hai nhi m v c b n c a cách m ng Vi t Nam t 1945 1954 là
gì?
ế ế ố ả Đáp án: Kháng chi n và ki n qu c (giáo viên gi i thích thêm)
39
ạ ị ử ế ạ ả ồ ờ Câu 5: Giai đo n l ch s nào Đ ng ta đã ti n hành lãnh đ o đ ng th i
ụ ự ệ ở ỹ ở ề ấ ắ ố hai nhi m v . Xây d ng CNXH mi n B c và đ u tranh ch ng M ề mi n
Nam?
Đáp án: 19541975.
ề ị ầ ấ ố ở ở ữ ề ấ ồ * Ph n tăng t c: G m 5 v n đ l ch s ử (Trên c s nh ng v n đ sau
ắ ọ ạ ể ả ờ ố ự ệ ữ ể giúp h c sinh n m l i nh ng s ki n tiêu bi u đ tr l i t t câu 3 trong bài)
ự ệ ề ấ V n đ 1: S ki n nào?
ứ ể ệ ấ ợ ơ ạ + G i ý th nh t: Ng An và Hà Tĩnh là n i phong trào phát tri n m nh
nh t.ấ
ộ ậ ượ ầ ứ ạ ợ + G i ý th hai: Cu c t p d t đ u tiên cho cho cách m ng tháng Tám.
ữ ứ ễ ợ + G i ý th ba: Di n ra trong nh ng năm 1930 1931.
ế Đáp án: Phong trào Xô vi ệ t Ngh Tĩnh.
ự ệ ề ấ V n đ 2: S ki n nào?
ợ ệ ị ứ ấ + G i ý th nh t: Tiêu di t 600 tên đ ch.
ứ ợ ế + G i ý th hai: K t thúc 19/12/1947.
ủ ứ ế ả ắ ạ ợ + G i ý th ba: Phá s n k ho ch đánh nhanh th ng nhanh c a Pháp.
ế ị ệ ắ Đáp án: Chi n d ch Vi t B c 1947.
ự ệ ề ấ V n đ 3: S ki n nào?
ứ ấ ự ượ ợ + G i ý th nh t: Phân tán l c l ủ ị ng c a đ ch.
ự ố ợ ớ ộ ộ ứ ợ + G i ý th hai: Có s ph i h p v i b đ i Lào.
ướ ầ ứ ế ạ ả ợ + G i ý th ba: B c đ u làm phá s n k ho ch Nava.
ế ộ Đáp án: Chi n cu c Đông xuân 1953 1954.
ự ệ ề ấ V n đ 4: S ki n nào?
ứ ấ ả ợ ộ ồ ỹ ở ộ + G i ý th nh t: Bu c M ph i ng i vào bàn đàm phán h i ngh ị
Pari.
ứ ế ả ợ ộ ố ỹ ỹ + G i ý th hai: Bu c M ph i tuyên b phi M hóa chi n tranh.
40
ứ ợ ễ + G i ý th ba: Di n ra vào năm 1968.
ổ ậ ế ậ ổ Đáp án: T ng ti n công và n i d y M u Thân năm 1968.
ự ệ ề ấ V n đ 5: S ki n nào?
ứ ấ ễ ợ ổ ư + G i ý th nh t: Nguy n Văn Linh làm t ng bí th .
ư ấ ướ ứ ợ ướ ớ + G i ý th hai: Đ a đ t n c ta b ờ ỳ ổ c vào th i k đ i m i.
ứ ề ế ạ ợ + G i ý th ba: Đ ra k ho ch 5 năm 1986 1990.
ạ ộ ố ầ ứ ả Đáp án: Đ i h i Đ ng toàn qu c l n th VI.
ứ ơ ả ủ ề ế ầ ắ ọ * Ph n v đích: (Giúp h c sinh n m ki n th c c b n c a bài và tr l ả ờ i
câu 1&2)
ủ ề ể ắ ợ ệ ọ Ch đ : Tìm hi u nguyên nhân th ng l i và bài h c kinh nghi m mà
ả ừ ế Đ ng và nhân dân ta đã rút ra t 1930 cho đ n nay.
ử ụ ươ ể ế Đáp án: Giáo viên s d ng ph ế ng pháp thuy t trình đ làm rõ ki n
ứ ọ th c cho h c sinh.
ắ ợ Nguyên nhân th ng l i:
ế ộ ướ ầ ộ + Nhân dân ta đoàn k t m t lòng, giàu lòng yêu n c, lao đ ng c n cù,
ấ ạ ườ ộ ậ ự ả ế sáng t o, chi n đ u kiên c ng dũng c m vì đ c l p t do.
ả ả ệ ứ ầ ồ ộ + Đ ng c ng s n Vi ủ ị t Nam đ ng đ u là Ch t ch H Chí Minh lãnh
ớ ườ ố ạ ạ ắ ạ đ o v i đ ng l i cách m ng đúng đ n, sáng t o.
ệ ọ Bài h c kinh nghi m:
ộ ậ ủ ữ ắ ọ ộ ộ ộ ọ + N m v ng ng n đ c l p dân t c và ch nghĩa xã h i là m t bài h c
ạ ạ ố ướ xuyên su t quá trình lãnh đ o cách m ng n c ta.
ủ ự ệ ạ + S nghi p cách m ng là c a dân, do dân vì dân. Nhân dân là ng ườ i
ị ử làm nên l ch s .
ừ ủ ố ườ ế ả + Không ng ng c ng c , tăng c ng đoàn k t toàn Đ ng, toàn dân,
ế ế ộ đoàn k t dân t c, đoàn k t qu c t ố ế .
41
ờ ạ ứ ế ợ ứ ạ ạ ạ ộ ớ ứ + K t h p s c m nh dân t c v i s c m nh th i đ i, s c m nh trong
ướ ớ ứ n ạ c v i s c m nh qu c t ố ế .
ự ạ ả ố ả ắ ả ầ ủ + S lãnh đ o c a Đ ng là nhân t hàng đ u đ m b o th ng l ợ ủ i c a
ệ ạ cách m ng Vi t Nam.
ứ ứ ệ ế ổ ộ ủ 5. T ng k t, rút kinh nghi m: Căn c vào thái đ , ý th c tham gia c a
ệ ể ầ ậ ợ ọ h c sinh đ giáo viên có ph n nh n xét, rút kinh nghi m h p lý
ể ử ụ ố ượ ồ ư ể Cu i bài giáo viên có th s d ng L c đ t duy đ khái quát l ạ ộ i n i
dung bài h c.ọ
Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O
ấ ị ủ ễ ề 1. C u trúc đ thi môn l ch s ụ ử, Nguy n An Ninh ch biên, Nxb Giáo d c
2009.
ồ ư ầ ặ ị ạ ố ọ ố ằ t h c t ả t b ng b n đ t duy 2. D y t , Tr n Đình Châu Đ ng Th Thu
ủ ộ ụ Th y, Nxb Giáo d c, Hà N i 2011.
ướ ự ệ ẫ ươ ớ ng trình, sách giáo khoa l p12 3. H ng d n th c hi n ch , Phan Ng cọ
ụ ủ Liên ch biên, Nxb Giáo d c 2008.
ề ạ ỷ ế ọ ị ả ộ ố ọ ử ở ườ tr ng ph ổ 4. K y u h i th o khoa h c qu c gia v d y h c l ch s
ệ ụ ộ thông Vi t Nam , Nxb Giáo d c, Hà N i 2012
ử ớ ị ủ ụ ọ 5. L ch s l p 10 ộ , Phan Ng c Liên (Ch biên), Nxb Giáo d c, Hà N i
2008.
ử ớ ị ụ ủ ọ 6. L ch s l p 11 ộ , Phan Ng c Liên (Ch biên), Nxb Giáo d c, Hà N i
2008.
ử ệ ị ụ ủ ọ t Nam 12 7. L ch s Vi , Phan Ng c Liên (ch biên), Nxb Giáo d c, Hà
ộ N i 2008.
ử ị ọ 8. Sách giáo viên l ch s 10 ụ ủ , Phan Ng c Liên (ch biên), Nxb Giáo d c,
ộ Hà N i 2006.
42
ử ị ọ 9. Sách giáo viên l ch s 11 ụ ủ , Phan Ng c Liên (ch biên), Nxb Giáo d c,
ộ Hà N i 2007.
ử ị ọ 10. Sách giáo viên l ch s 12 ụ ủ , Phan Ng c Liên (ch biên), Nxb Giáo d c,
ộ Hà N i 2008.
ứ ỉ ệ ế ẩ ụ ộ 11. Tài li u chu n ki n th c k năng , Nxb Giáo d c, Hà N i 2006.
ệ ạ Tài li u m ng:
Giáo viên.net
Global Education
ế ế ọ ị ử ủ ễ ạ ơ ị Thi t k trò ch i và d y h c l ch s THCS c a Nguy n Th Hoa trên
Google.com.
43
