Thách thức tài chính của các tổ chức cộng đồng phòng; chống HIV/AIDS trong bối cảnh cắt giảm kinh phí

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> THÁCH THỨC TÀI CHÍNH CỦA CÁC TỔ CHỨC CỘNG ĐỒNG<br /> PHÒNG, CHỐNG HIV/AIDS TRONG BỐI CẢNH CẮT GIẢM KINH PHÍ<br /> Phạm Phương Mai, Trần Ngọc Mai, Trần Minh Hoàng, Lê Minh Giang<br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Nghiên cứu được thực hiện nhằm mô tả sự thay đổi kinh phí của các tổ chức cộng đồng đang hoạt động<br /> trong lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam trong bối cảnh cắt giảm tài trợ, tác động của sự thay đổi<br /> đến nhân lực và số lượng hoạt động, và cơ cấu các nguồn tài chính hiện có của các tổ chức. Kết quả cho<br /> thấy trên 50% các tổ chức cộng đồng bị giảm kinh phí trong năm 2014 và lý do chính là do sự cắt giảm ngân<br /> sách tài trợ. Tác động của việc giảm nguồn kinh phí dẫn đến việc giảm nhân lực tham gia vào công tác<br /> phòng, chống HIV/AIDS, đồng thời tạo sức ép mạnh mẽ lên các tổ chức cộng đồng khi tiếp tục phải duy trì<br /> và gia tăng số lượng hoạt động. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự đa dạng trong cơ cấu các nguồn tài chính hiện<br /> nay, trong đó có sự tham gia đóng góp tích cực của các thành viên.<br /> Từ khóa: HIV/AIDS, tổ chức cộng đồng, kinh phí, cắt giảm tài trợ<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Kể từ thời kỳ đổi mới, các tổ chức xã hội ở<br /> <br /> chính trị, xã hội và đạo đức mà Việt Nam chưa<br /> <br /> Việt Nam đã không ngừng phát triển trên mọi<br /> <br /> từng gặp phải trước đây” [5]. Chính phủ Việt<br /> Nam hiểu rằng HIV là vấn đề quan trọng cần<br /> <br /> lĩnh vực. Hiện tượng này không chỉ bắt nguồn<br /> từ nhu cầu kết nối và giao lưu mạnh mẽ của<br /> người dân nhằm xây dựng các mạng lưới hỗ<br /> trợ xã hội [1; 2] mà còn liên quan trực tiếp tới<br /> việc nhà nước đã thừa nhận và khuyến khích<br /> <br /> có sự tham gia của các khu vực khác nhau,<br /> đặc biệt là sự tham gia của các nhóm đồng<br /> đẳng, các tổ chức cộng đồng của những đối<br /> tượng đích [5].<br /> <br /> sự tham gia của các tổ chức xã hội vào việc<br /> <br /> Được sự ủng hộ của Nhà nước và với sự<br /> <br /> phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong những<br /> <br /> hỗ trợ tích cực của các tổ chức quốc tế như<br /> <br /> lĩnh vực cần có sự chung tay góp sức của xã<br /> <br /> UNDP, Health Policy Initiative, Ford Founda-<br /> <br /> hội nhằm nâng cao chất lượng các dịch vụ xã<br /> <br /> tion và sau này là Global Fund, PEPFAR/<br /> <br /> hội cơ bản [1]. Bên cạnh đó, Nhà nước tiếp<br /> <br /> USAID vv...các tổ chức xã hội bao gồm tổ<br /> <br /> tục hoàn thiện khung chính sách để đảm bảo<br /> <br /> chức phi chính phủ Việt Nam, các tổ chức<br /> <br /> cho các tổ chức này hoạt động trong khuôn<br /> <br /> cộng đồng bao gồm các tổ chức có đăng ký tư<br /> <br /> khổ pháp luật chung [3; 4].<br /> <br /> cách pháp nhân hay chỉ đơn thuần là nhóm tự<br /> <br /> Khi dịch HIV/AIDS xuất hiện tại Việt Nam,<br /> Templer đã chỉ ra rằng “HIV đưa đến cho<br /> Việtnam hàng loạt các vấn đề về kinh tế,<br /> <br /> lực của những người có HIV, người tiêm<br /> chích, đồng tính nam, phụ nữ bán dâm đã ra<br /> đời [6]. Hoạt động của các tổ chức xã hội đã<br /> góp phần đáp ứng nhu cầu của những người<br /> có HIV và các nhóm yếu thế [7]. Do đó vai trò<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Phạm Phương Mai, Trung tâm Nghiên cứu<br /> và Đào tạo HIV/AIDS, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: phamp.mai@gmail.com<br /> Ngày nhận: 10/10/2015<br /> Ngày được chấp thuận: 26/02/2016<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> và sự đóng góp của các tổ chức xã hội ngày<br /> càng được nhà nước ghi nhận, đặc biệt trong<br /> các lĩnh vực vận động chính sách và nâng cao<br /> khả năng tiếp cận dịch vụ sẵn có [8; 9].<br /> <br /> 163<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Tuy nhiên, hoạt động của các tổ chức xã<br /> <br /> tại Việt Nam, bao gồm: các tổ chức hay các<br /> <br /> hội đang gặp phải thách thức lớn khi phải đối<br /> mặt với tình hình cắt giảm kinh phí từ phía các<br /> <br /> nhóm do thành viên các nhóm cộng đồng<br /> người có HIV hoặc nhóm có nguy cơ cao<br /> <br /> nhà tài trợ trong bối cảnh chung của toàn cầu<br /> [10]. Hiện nay chỉ còn hai nguồn chính là Quỹ<br /> <br /> (người tiêm chích, nam tình dục đồng giới,<br /> phụ nữ bán dâm,…) thành lập, có hoặc không<br /> <br /> toàn cầu và PEPFAR nhưng cả hai nhà tài trợ<br /> này cũng sẽ cắt giảm dần kinh phí hỗ trợ<br /> <br /> có đăng ký tư cách pháp nhân với các cơ<br /> quan chức năng. Các tổ chức này có thể tham<br /> <br /> chương trình trong những năm tới (cụ thể, từ<br /> <br /> gia các mạng lưới các tổ chức cộng đồng<br /> <br /> sau năm 2012 PEPFAR sẽ giảm tài trợ ở mức<br /> 10-15% mỗi năm). Theo số liệu của Cục<br /> <br /> (VCSPA, VNPUD, VNP+,…) nhưng cũng có<br /> thể hoạt động độc lập. Các tổ chức cộng đồng<br /> <br /> phòng, chống HIV/AIDS, dự kiến thiếu hụt về<br /> nguồn lực cho chương trình HIV/AIDS ở Việt<br /> <br /> không bao gồm các tổ chức phi chính phủ của<br /> người Việt Nam, các doanh nghiệp xã hội, các<br /> <br /> Nam ngày càng nghiêm trọng, từ 6,9 triệu<br /> USD năm 2014 tăng lên 27,3 triệu USD vào<br /> <br /> tổ, nhóm hợp tác xã do những người không<br /> phải từ cộng đồng nhưng cũng hoạt động<br /> <br /> năm 2016 [10]. Trong khi đó, nguồn ngân<br /> <br /> trong lĩnh vực phòng, chống HIV/AIDS. Để<br /> <br /> sách nhà nước chi cho công tác phòng chống<br /> HIV/AIDS là rất nhỏ, tổng số 23 triệu USD cho<br /> <br /> đảm bảo thu thập đủ thông tin nghiên cứu,<br /> chúng tôi loại trừ các tổ chức mới thành lập<br /> <br /> giai đoạn 2001 - 2005 và gần 30 triệu USD<br /> cho giai đoạn 2004 - 2009 [8].<br /> <br /> sau tháng 10/2014, các tổ chức đã tan rã<br /> trước tháng 6/2014.<br /> <br /> Trong giai đoạn tới vấn đề sống còn của<br /> hoạt động phòng, chống HIV/AIDS là đảm bảo<br /> <br /> 2. Thời gian: tháng 11/2014 đến tháng<br /> 6/2015.<br /> <br /> nguồn tài chính bền vững, trong đó có nguồn<br /> tài chính cho hoạt động của các tổ chức xã hội<br /> [11]. Tổ chức cộng đồng là một trong nhiều<br /> <br /> 3. Cỡ mẫu và chọn mẫu<br /> Điều tra các tổ chức cộng đồng có tham<br /> <br /> loại hình của tổ chức xã hội, được định nghĩa<br /> là những tổ chức do chính các thành viên<br /> <br /> gia phòng chống HIV/AIDS trên cả nước dựa<br /> trên danh sách của các mạng lưới và của<br /> <br /> cộng đồng thành lập, vận hành và tự nguyện<br /> tham gia nhằm đáp ứng với các nhu cầu của<br /> <br /> Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật (VUSTA)<br /> <br /> cộng đồng hoặc ứng phó với các thách thức<br /> <br /> và phương pháp hòn tuyết lăn (snowballing).<br /> Quá trình chọn mẫu và tiến hành điều tra gồm<br /> <br /> đối với chính cộng đồng đó hoặc xã hội nói<br /> chung. Bài viết này mô tả sự thay đổi kinh phí<br /> <br /> 3 bước.<br /> <br /> và ảnh hưởng của sự thay đổi đến hoạt động<br /> và nhân lực của các tổ chức cộng đồng, đồng<br /> <br /> cộng đồng từ các nguồn bao gồm: VCSPA,<br /> Dự án Quỹ toàn cầu – Ban quản lý thành<br /> <br /> thời mô tả cơ cấu các nguồn tài chính hiện<br /> nay của các tổ chức này trong bối cảnh cắt<br /> giảm nguồn tài trợ.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> - Bước 1: Thu thập danh sách các tổ chức<br /> <br /> phần VUSTA, các mạng lưới quốc gia, Hội<br /> Phòng chống HIV/AIDS Hà Nội, Cần Thơ,<br /> Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> - Bước 2: sàng lọc các tổ chức cộng<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> <br /> đồng từ các danh sách để tránh trùng lặp và<br /> loại trừ các nhóm không phù hợp tiêu chuẩn<br /> <br /> Lãnh đạo các tổ chức cộng đồng hoạt<br /> <br /> chọn mẫu.<br /> <br /> động trong lĩnh vực phòng, chống HIV/AIDS<br /> 164<br /> <br /> - Bước 3: Liên hệ theo danh sách, kết hợp<br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> phương pháp hòn tuyết lăn để phát hiện các<br /> <br /> hành trực tiếp tại cơ sở của tổ chức cộng<br /> <br /> tổ chức mới và mời tham gia điều tra.<br /> Sau khi hoàn thành thu thập số liệu, tổng<br /> <br /> đồng hoặc qua điện thoại đối với những tổ<br /> chức muốn điều tra theo cách này hoặc ở các<br /> <br /> cỡ mẫu là 277 tổ chức cộng đồng tại 24 tỉnh,<br /> thành phố trên cả nước. Trong mẫu nghiên<br /> <br /> tỉnh xa và không có nhiều tổ chức.<br /> <br /> cứu, các tỉnh có số lượng tổ chức tập trung<br /> cao nhất là TP. Hồ Chí Minh (92), Hà Nội (32),<br /> Thái Nguyên (28), Hải Phòng (23), Cần Thơ<br /> (13). Một số tỉnh có số lượng tổ chức ít như<br /> Tiền Giang (2), Thanh Hoá (2), Hà Tĩnh (2),<br /> Bình Dương (3) và Lâm Đồng (3).<br /> 4. Kỹ thuật thu thập thông tin và phân<br /> <br /> 5. Xử lý số liệu<br /> Số liệu được nhập, quản lý và phân tích<br /> bằng phần mềm STATA 11.0. Phân tích số<br /> liệu sử dụng thống kê mô tả số lượng, %, và<br /> chi-square test để tìm sự khác biệt giữa hai<br /> nhóm.<br /> 6. Đạo đức nghiên cứu<br /> Nghiên cứu đã được Hội đồng đạo đức<br /> <br /> tích số liệu<br /> Đối tượng chấp thuận tham gia nghiên cứu<br /> được phỏng vấn theo bộ câu hỏi đã được điều<br /> chỉnh qua điều tra thử. Phỏng vấn được tiến<br /> <br /> trong nghiên cứu y sinh trường Đại học Y Hà<br /> Nội thông qua (số 173/HĐĐĐĐHYHN ngày<br /> 12/3/2015).<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Đặc điểm của các tổ chức cộng đồng trong mẫu nghiên cứu<br /> Bảng 1. Một số đặc điểm của các tổ chức cộng đồng<br /> Thời gian thành lập<br /> <br /> NCH<br /> MSM<br /> <br /> IDU<br /> <br /> SW<br /> <br /> PSP<br /> <br /> Khác<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> ≤ 1 năm<br /> (n = 24)<br /> <br /> 2 - 5 năm<br /> (n = 122)<br /> <br /> 6 - 10 năm<br /> (n = 109)<br /> <br /> ≥ 10 năm<br /> (n = 22)<br /> <br /> 277<br /> <br /> 4<br /> <br /> 41<br /> <br /> 69<br /> <br /> 11<br /> <br /> 125<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 33,6%<br /> <br /> 63,3%<br /> <br /> 50%<br /> <br /> 45,1%<br /> <br /> 8<br /> <br /> 35<br /> <br /> 11<br /> <br /> 3<br /> <br /> 57<br /> <br /> 33,3%<br /> <br /> 28,7%<br /> <br /> 10,1%<br /> <br /> 13,6%<br /> <br /> 20,6%<br /> <br /> 1<br /> <br /> 20<br /> <br /> 14<br /> <br /> 3<br /> <br /> 38<br /> <br /> 4,2%<br /> <br /> 16,4%<br /> <br /> 12,8%<br /> <br /> 13,6%<br /> <br /> 13,7%<br /> <br /> 11<br /> <br /> 18<br /> <br /> 6<br /> <br /> 2<br /> <br /> 37<br /> <br /> 45,8%<br /> <br /> 14,8%<br /> <br /> 5,5%<br /> <br /> 9,0%<br /> <br /> 13,4%<br /> <br /> 0<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3<br /> <br /> 2<br /> <br /> 11<br /> <br /> 4,9%<br /> <br /> 2,8%<br /> <br /> 9,0%<br /> <br /> 4,0%<br /> <br /> 2<br /> <br /> 6<br /> <br /> 1<br /> <br /> 9<br /> <br /> 1,6%<br /> <br /> 5,5%<br /> <br /> 4,5%<br /> <br /> 3,2%<br /> <br /> 0<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> 165<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> *NCH: nhóm nghiên cứu; MSM: nam tình dục đồng giới; IDU: người sử dụng ma túy; SW: phụ<br /> nữ bán dâm; PSP: bạn tình của nam giới nguy cơ cao.<br /> Bảng 1 cho thấy trong các tổ chức cộng đồng, nhóm người nhiễm HIV chiếm tỷ lệ cao nhất tuy<br /> nhiên tỷ lệ này đã giảm hẳn trong thời gian gần đây. Tiếp đó là nhóm người sử dụng ma túy và<br /> nhóm nam tình dục đồng giới. Trong số những nhóm mới thành lập dưới một năm thì nhóm phụ<br /> nữ bán dâm và nhóm nam tình dục đồng giới chiếm tỷ lệ lớn nhất.<br /> <br /> 100<br /> 80<br /> <br /> 94,2<br /> 57,8<br /> <br /> 60<br /> <br /> 57,4<br /> 40,8<br /> <br /> 33,2<br /> <br /> 40<br /> 20<br /> 0<br /> Cung c?p Nâng cao<br /> d?ch v?<br /> nang l? c<br /> <br /> Nghiên<br /> c? u<br /> <br /> V?n d?ng<br /> chính<br /> sách<br /> <br /> T? thi?n<br /> <br /> Biểu đồ 1. Hoạt động trọng tâm liên quan đến PC HIV/AIDS<br /> Về các hoạt động, biểu đồ 1 chỉ ra ba hoạt động chính do các tổ chức cộng đồng triển khai<br /> bao gồm: cung cấp dịch vụ (94,2%), nâng cao năng lực (57,8%) và từ thiện (57,4%).<br /> 2. Thách thức về tài chính của các tổ chức cộng đồng<br /> 2.1 Thay đổi kinh phí trong bối cảnh cắt giảm tài trợ<br /> Kết quả khảo sát cho thấy 261/277 tổ chức có cung cấp thông tin về sự thay đổi kinh phí trong<br /> năm 2014; trong đó có 131 tổ chức (50,2%) bị giảm kinh phí, 44 tổ chức (16,9%) có sự tăng kinh<br /> phí, số còn lại là các nhóm không có thay đổi về ngân sách (32,9%).<br /> <br /> Biểu đồ 2. Phân bố số tổ chức theo tỷ lệ tăng – giảm kinh phí năm 2014<br /> <br /> 166<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Biểu đồ 2 thể hiện tỷ lệ tăng giảm kinh phí của các tổ chức. Trong 44 tổ chức tăng kinh phí, có<br /> 43 tổ chức có báo cáo tỷ lệ tăng, trong đó có hơn một nửa có tỷ lệ tăng kinh phí dưới 50%. Trong<br /> khi đó, ở các nhóm giảm kinh phí (131 tổ chức giảm kinh phí, trong đó có 123 tổ chức báo cáo tỷ<br /> lệ giảm), mức độ giảm kinh phí lớn nhất ở nhóm có tỷ lệ giảm từ 21 - 50%, tiếp đến là nhóm giảm<br /> từ 71 - 100%.<br /> Về đặc điểm của các tổ chức có thay đổi<br /> <br /> được ghi nhận có số lượng các nhóm tăng<br /> <br /> kinh phí (tăng hoặc giảm), các tổ chức của<br /> người nhiễm HIV chiếm tỷ lệ cao nhất trong số<br /> <br /> kinh phí lớn nhất với 19 nhóm, chiếm 43,2%<br /> tổng số các tổ chức tăng kinh phí. Lý do chính<br /> <br /> các tổ chức giảm kinh phí, so với các tổ chức<br /> đặc thù khác như nhóm phụ nữ bán dâm,<br /> <br /> cho sự thay đổi kinh phí của các tổ chức cộng<br /> đồng này là do sự thay đổi kinh phí tài trợ. Kết<br /> <br /> người sử dụng ma túy, nam tình dục đồng<br /> giới, bạn tình âm tính của nhóm nguy cơ cao<br /> <br /> quả khảo sát chỉ ra rằng 66,9% nhóm giảm<br /> ngân sách và 34,1% nhóm tăng ngân sách là<br /> <br /> (với 64/131 nhóm người nhiễm HIV báo cáo<br /> <br /> do ảnh hưởng của ngân sách tài trợ.<br /> <br /> có sự giảm kinh phí). Trong khi đó, các tổ<br /> chức cộng đồng nam tình dục đồng giới lại<br /> <br /> 2.2. Thay đổi nguồn nhân lực và số<br /> lượng hoạt động của tổ chức<br /> <br /> Bảng 2. Thay đổi nhân lực và số lượng hoạt động khi kinh phí thay đổi<br /> Kinh phí<br /> <br /> Nhân lực<br /> của tổ chức<br /> <br /> Tăng lên<br /> (n = 43)<br /> <br /> Giảm đi<br /> (n = 131)<br /> <br /> Không thay đổi<br /> (n = 85)<br /> <br /> Tăng lên<br /> <br /> 36 (83,7%)<br /> <br /> 28 (21,4%)<br /> <br /> 31 (36,5%)<br /> <br /> Giảm đi<br /> <br /> 2 (4,7%)<br /> <br /> 54 (41,2%)<br /> <br /> 6 (7,1%)<br /> <br /> Không thay đổi<br /> <br /> 5 (11,6%)<br /> <br /> 49 (37,4%)<br /> <br /> 48 (56,5%)<br /> <br /> Kinh phí<br /> <br /> Số lượng<br /> hoạt động<br /> <br /> Tăng lên<br /> (n = 44)<br /> <br /> Giảm đi<br /> (n = 131)<br /> <br /> Không thay đổi<br /> (n = 85)<br /> <br /> Tăng lên<br /> <br /> 37 (84,1%)<br /> <br /> 47 (35,9%)<br /> <br /> 38 (44,7%)<br /> <br /> Giảm đi<br /> <br /> 2 (4,6%)<br /> <br /> 56 (42,7%)<br /> <br /> 12 (14,1%)<br /> <br /> Không thay đổi<br /> <br /> 5 (11,4%)<br /> <br /> 28 (21,4%)<br /> <br /> 35 (41,2%)<br /> <br /> Bảng 2 cho thấy trong nhóm tổ chức có kinh phí tăng lên thì tỷ lệ các tổ chức có nguồn nhân<br /> lực và số lượng hoạt động tăng lên rất cao (tỷ lệ lần lượt là 83,7% và 84,1%). Tuy nhiên trong<br /> nhóm tổ chức có kinh phí giảm, tỷ lệ các tổ chức có nhân lực và số lượng tăng lên vẫn chiếm một<br /> tỷ lệ đáng kể (21,4% và 35,9%). Đồng thời trong nhóm các tổ chức có kinh phí không đổi, tỷ lệ<br /> các nhóm có nhân lực và số lượng hoạt động tăng lên cũng chiếm tỷ lệ cao (36,5% và 44,7%).<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> 167<br /> <br />