BÀI 12: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH
VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I.Mục tiêu :
- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính( X và Y)
- Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm
trên NST thường với gen nằm trên NST giới tính.
- Nêu được 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.
- Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết 1 gen nằm ở
trong nhân hay ngoài nhân.
II.Phương tiện dạy học:
- Giáo án ,SGK
III. Phương pháp: Vấn đáp- giảng giải
VI. Tiến trình:
1. Ổn định:Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh.
2. Bài cũ: Ở cà chua, Gen A quy định màu đỏ, gen a quy định màu trắng.Xác định kiểu gen và
kiểu hình ở phép lai sau :
P
t/c:
♂ màu đỏ x ♀ màu trắng P
t/c:
♂ màu trắng x ♀ màu đỏ
Xác định kiểu gen và kiểu hình ở F
1
?
3. Bài mới:
Đặt vấn đề: Trong các thí nghiệm của Menđen kết quả phép lai thuận và nghịch hoàn toàn
giống nhau, sự phân bố tính trạng đều ở cả 2 giới. Nhưng khi Moocgan cho lai ruồi giấm cũng
thuần chủng, khác nhau bởi 1 cặp tính trạng tương phản trong phép lai thuận nghịch không thu
được tỉ lệ phân tính kiểu hình giống với thí nghiệm của Menđen. Hiện tượng này được giải thích
như thế nào?
Hoạt động thầy và trò Nội dung
GV: Thế nào là NST giới tính?
Gv: Quan s¸t h×nh, em h·y cho biÕt
®Æc ®iÓm cña c¸c gen n»m trªn
vïng t−¬ng ®ång vµ kh«ng t−¬ng
®ång cña cÆp XY ?
GV: Cho ví dụ về 1 cặp NST giới
tính ở 1 số sinh vật ?
Gv lưu ý hs: trước khi làm bài tập về
di truyền lkết với giới tính đặc biệt
chú ý đến đối tượng nghiên cứu và
xác định đúng cặp NST giới tính của
đối tượng đó.
GV: Em h·y cho biÕt ®èi t−îng,
tÝnh tr¹ng nghiªn cøu?
Hs: ruồi giấm ,tính trạng màu sắc
mắt .
I. Di truyÒn liªn kÕt víi giíi tÝnh
1. NST giíi tÝnh vµ c¬ chÕ tÕ bµo häc x¸c ®Þnh giíi
tÝnh b»ng NST
a, NST giíi tÝnh
- Là loại NST có chứa gen quy định giới tính
- Trong cặp NST giới tính ở người:
Cặp XX gồm 2 chiếc tương đồng
Cặp NST XY có vùng tương đồng và có vùng
không tương đồng.
b, Mét sè c¬ chÕ tÕ bµo häc x¸c ®Þnh giíi tÝnh
b»ng NST
- §éng vËt cã vó ,ruåi giÊm: ®ùc XY; c¸i XX.
- Chim vµ b−ím: ®ùc XX; c¸i XY.
- C
Ch
h©
©u
u
c
ch
hÊ
Êu
u,
,
b
bä
ä
x
xÝ
Ýt
t,
,
r
rÖ
Öp
p
:
:
c
c¸
¸i
i
X
XX
X,
,
®
®ù
ùc
c
X
XO
O.
.
- Bä nhËy : c¸i XO , ®ùc XX
2. Di truyÒn liªn kÕt víi giíi tÝnh
a. Gen trªn NST X
- Thí nghiệm:
* Lai thuËn P
t/c
: ♂ m¾t tr¾ng x ♀ m¾t ®á
F
1
: toµn mắt ®á
F
2
: 100%♀ mắt ®á : 50%♂mắt ®á: 50% ♂
m¾t tr¾ng
* Lai nghịch: P
t/c
: ♀ m¾t tr¾ng x ♂ m¾t ®á
GV: Trình bày thí nghiệm ?
Hs : Trình bày thí nghiệm
GV: Qua kết quả lai ở thí nghiệm
lai thuận và lai nghịch em cã nhËn
xÐt g× vÒ kÕt qu¶ nµy?
Cã g× kh¸c so víi Men§en ?
GV: Hình 12.2 cho thấy gen quy
định màu mắt nằm trên NST giới
tính nào?
GV: Con bố truyền tính trạng cho
con của mình là con cái, con cái mẹ
truyền cho con của minh là con đực.
Hiện tượng DT này là gì ?
Hs: Di truyền chéo
GV: Viết sơ đồ lai ?
GV: Con bố truyền tính trạng cho
con của mình là con đực không
truyền cho con của minh là con cái .
Tại sao?
Hs: Di truyền thẳng
GV: Nêu ý nghĩa của hiện tượng di
truyền liên kết với giới tính ?
GV: Ở chương trình sinh học lớp
10 ADN ngoài nhân ra còn có bào
quan nào chứa ADN nữa ?
F
1
100% ♀ mắt ®á : 100% ♂ m¾t tr¾ng
F
2
: 50%♀ mắt ®á : 50% ♀ m¾t tr¾ng
50%♂mắt ®á: 50% ♂m¾t tr¾ng
- Nhận xét: Kết quả lai thuận và lai nghịch khác
nhau, khác kết quả của lai thuận nghịch của
MenDen.
- Giải thích: Gen quy định màu mắt nằm trên NST
X mà không có alen trên Y → con ♂ XY chỉ cần 1
gen lặn/NST X đã biểu hiện kiểu hình.
- Đặc điểm DT của gen/NST X: Di truyền chéo
- ViÕt ®−îc s¬ ®å lai:
* Lai thuËn:
P
t/c
♀ X
W
X
W
x ♂ X
W
Y
G
p
: ( X
W
) ( X
W
, Y )
F
1
: X
W
X
W
vµ X
W
Y (100% m¾t ®á)
F
1
x F
1
: X
W
X
W
x X
W
Y
GF
1
: ( X
W ,
X
W
) x ( X
W ,
Y )
F
2
:
X
W
Y
X
W
X
W
X
W (®á)
X
W
Y
(®á)
X
W
X
W
X
W (®á)
X
W
Y
(tr¾ng)
- TØ lÖ : 3 ®á (b×nh th−¬ng) : 1 tr¾ng : bÖnh -> con
®ùc
* Lai nghÞch:
P
t/c
♀ X
W
X
W
(tr¾ng) x ♂ X
W
Y (®á)
G
p
: X
W
X
W
, Y
F
1
: 100% ♀ X
W
X
W
(tr¾ng) 100% ♂ X
W
Y (tr¾ng)
F
2
: 50% ♀ ®á 50% ♀ tr¾ng
50% ♂ ®á 50% ♂ tr¾ng
b) Gen trên NST Y
- VD: người bố có túm lông tai sẽ truyền đặc điểm
này cho tất cả các con trai mà con gái thì không bị
tật này
- Giải thích: Gen quy định tính trạng/NST Y, không
có alen tương ứng trên X → Di truyền cho cá thể
mang kiểu gen XY.
- Đặc điểm DT của gen/NST Y: Di truyền thẳng
c) Ý nghĩa của hiện tượng di truyền liên kết với
giới tính
- Phân biệt sớm giới tính vật nuôi để tiện cho việc
chăn nuôi đem lại lợi ích kinh tế cao.
- Phát hiện sớm các bệnh do sự rối loạn cơ chế phân
li, tổ hợp của cặp NST giới tính.
GV: Trình bày thÝ nghiÖm cña
C«ren ?
GV: Em rót ra nhËn xÐt g× ?
Hs: F
1
có kiểu hình giống mẹ.
NÕu cho F
1
trong mçi phÐp lai trªn
giao phÊn víi nhau th× F
2
sÏ cã tØ lÖ
ph©n li kiÓu h×nh nh− thÕ nµo ?
- HS :
+ Con lai lu«n gièng mÑ, dï lai thËn
hay lai nghÞch
+ Suy ra : gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng
trªn n»m ngoµi nh©n (ti thÓ hay lôc
l¹p)
II. DI TRUỀN NGOÀI NHÂN.
1. Thí nghiệm:
* PhÐp lai thuËn:
P: ♀ l¸ ®èm x ♂ l¸ xanh
F
1
: 100% l¸ ®èm
* PhÐp lai nghÞch:
P: ♀ l¸ xanh x ♂ l¸ ®èm
F
1
: 100% l¸ xanh
- Nhận xét : F
1
có kiểu hình giống mẹ.
2. Giải thích:
- Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu
như không truyền tế bào chất cho trứng.
3. Đặc điểm dt ngoài nhân
- Các gen nằm trong tế bào chất (trong ty thể hoặc
lục lạp) đều di truyền theo dòng mẹ.
- Các tính trạng di truyền qua TBC ko tuân theo các
định luật chặt chẽ như sự di truyền qua nhân (TL
KH...)
4. Củng cố:
Câu 1: VËy thÕ nµo lµ di truyÒn lªn kÕt víi giíi tÝnh?
Trả lời : D
Di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n
l
li
iª
ªn
n
k
kÕ
Õt
t
v
ví
íi
i
g
gi
ií
íi
i
t
tÝ
Ýn
nh
h:
:
l
lµ
µ
h
hi
iÖ
Ön
n
t
tư
ưî
în
ng
g
d
di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n
c
c¸
¸c
c
t
tÝ
Ýn
nh
h
t
tr
r¹
¹n
ng
g
m
mµ
µ
c
c¸
¸c
c
g
ge
en
n
x
x¸
¸c
c
®
®Þ
Þn
nh
h
c
ch
hó
ón
ng
g
n
n»
»m
m
t
tr
rª
ªn
n
n
nh
hi
iÔ
Ôm
m
s
s¾
¾c
c
t
th
hÓ
Ó
g
gi
ií
íi
i
t
tÝ
Ýn
nh
h.
.
Câu 2: Sù kh¸c biÖt gi÷a di truyÒn trªn NST X vµ trªn NST Y?
Trả lời : l
lµ
µ
d
do
o
N
NS
ST
T
g
gi
ií
íi
i
t
tÝ
Ýn
nh
h
X
X
c
cã
ã
n
nh
h÷
÷n
ng
g
g
ge
en
n
q
qu
ui
i
®
®Þ
Þn
nh
h
t
tÝ
Ýn
nh
h
t
tr
r¹
¹n
ng
g
m
mµ
µ
t
tr
rª
ªn
n
N
NS
ST
T
Y
Y
k
kh
h«
«n
ng
g
c
cã
ã
h
ho
oÆ
Æc
c
t
tr
rª
ªn
n
Y
Y
c
cã
ã
m
mµ
µ
t
tr
rª
ªn
n
X
X
t
th
h×
×
k
kh
h«
«n
ng
g.
.
C
Câ
âu
u
3
3:
:
VËy lµm thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt gen;n»m trªn NST thưêng, NST giíi tÝnh hoÆc gen
ngoµi nh©n (TBC)?
Trả lời : P
Ph
hư
ư¬
¬n
ng
g
p
ph
h¸
¸p
p
p
ph
h¸
¸t
t
h
hi
iÖ
Ön
n
q
qu
ui
i
l
lu
uË
Ët
t
d
di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n:
:
d
dï
ïn
ng
g
p
ph
hÐ
Ðp
p
l
la
ai
i
t
th
hu
uË
Ën
n
n
ng
gh
hÞ
Þc
ch
h
-
-
N
NÕ
Õu
u
k
kÕ
Õt
t
q
qu
u
2
2
p
ph
hÐ
Ðp
p
l
la
ai
i
k
kh
h¸
¸c
c
n
nh
ha
au
u
v
vµ
µ
t
tÝ
Ýn
nh
h
t
tr
r¹
¹n
ng
g
d
di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n
c
ch
hÐ
Ðo
o
g
ge
en
n
n
n»
»m
m
t
tr
rª
ªn
n
n
nh
hi
iÔ
Ôm
m
s
s¾
¾c
c
t
th
hÓ
Ó
g
gi
ií
íi
i
t
tÝ
Ýn
nh
h
X
X,
,
t
tÝ
Ýn
nh
h
t
tr
r¹
¹n
ng
g
d
di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n
t
th
h¼
¼n
ng
g
g
ge
en
n
n
n»
»m
m
t
tr
rª
ªn
n
n
nh
hi
iÔ
Ôm
m
s
s¾
¾c
c
t
th
hÓ
Ó
g
gi
ií
íi
i
t
tÝ
Ýn
nh
h
Y
Y(
(D
DT
TL
LK
KG
GT
T)
)
-
-
N
NÕ
Õu
u
k
kÕ
Õt
t
q
qu
u
2
2
p
ph
hÐ
Ðp
p
l
la
ai
i
k
kh
h¸
¸c
c
n
nh
ha
au
u
v
vµ
µ
c
co
on
n
c
cã
ã
k
ki
iÓ
Óu
u
h
h×
×n
nh
h
g
gi
iè
èn
ng
g
m
mÑ
Ñ
D
Di
i
t
tr
ru
uy
yÒ
Òn
n
n
ng
go
oµ
µi
i
n
nh
h©
©n
n.
.
-
-
N
NÕ
Õu
u
k
kÕ
Õt
t
q
qu
u
2
2
p
ph
hÐ
Ðp
p
l
la
ai
i
g
gi
iè
èn
ng
g
n
nh
ha
au
u
g
ge
en
n
n
n»
»m
m
t
tr
rª
ªn
n
N
NS
ST
T
t
th
hừ
ừê
ên
ng
g.
.
5.Hướng dẫn về nhà :
- Trả lời các câu hỏi, bài tập sgk
- Giữa gen, môi trường và tính trạng có mối quan hệ tương tác nhau như thế nào?