BÀI 12: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I.Mục tiêu :
- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính( X và Y) - Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm trên NST thường với gen nằm trên NST giới tính. - Nêu được 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính. - Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết 1 gen nằm ở trong nhân hay ngoài nhân.
II.Phương tiện dạy học: - Giáo án ,SGK
III. Phương pháp: Vấn đáp- giảng giải VI. Tiến trình: 1. Ổn định:Kiểm tra sĩ số- chuẩn bị bài của học sinh. 2. Bài cũ: Ở cà chua, Gen A quy định màu đỏ, gen a quy định màu trắng.Xác định kiểu gen và kiểu hình ở phép lai sau : Pt/c: ♂ màu đỏ x ♀ màu trắng Pt/c: ♂ màu trắng x ♀ màu đỏ Xác định kiểu gen và kiểu hình ở F1 ? 3. Bài mới: Đặt vấn đề: Trong các thí nghiệm của Menđen kết quả phép lai thuận và nghịch hoàn toàn giống nhau, sự phân bố tính trạng đều ở cả 2 giới. Nhưng khi Moocgan cho lai ruồi giấm cũng thuần chủng, khác nhau bởi 1 cặp tính trạng tương phản trong phép lai thuận nghịch không thu được tỉ lệ phân tính kiểu hình giống với thí nghiệm của Menđen. Hiện tượng này được giải thích như thế nào?
Hoạt động thầy và trò Nội dung
I. Di truyÒn liªn kÕt víi giíi tÝnh 1. NST giíi tÝnh vµ c¬ chÕ tÕ bµo häc x¸c ®Þnh giíi tÝnh b»ng NST a, NST giíi tÝnh - Là loại NST có chứa gen quy định giới tính - Trong cặp NST giới tính ở người: Cặp XX gồm 2 chiếc tương đồng Cặp NST XY có vùng tương đồng và có vùng không tương đồng.
GV: Thế nào là NST giới tính? Gv: Quan s¸t h×nh, em h·y cho biÕt ®Æc ®iÓm cña c¸c gen n»m trªn vïng t−¬ng ®ång vµ kh«ng t−¬ng ®ång cña cÆp XY ? GV: Cho ví dụ về 1 cặp NST giới tính ở 1 số sinh vật ? Gv lưu ý hs: trước khi làm bài tập về di truyền lkết với giới tính đặc biệt chú ý đến đối tượng nghiên cứu và xác định đúng cặp NST giới tính của đối tượng đó. GV: Em h·y cho biÕt ®èi t−îng, tÝnh tr¹ng nghiªn cøu? Hs: ruồi giấm ,tính trạng màu sắc mắt . b, Mét sè c¬ chÕ tÕ bµo häc x¸c ®Þnh giíi tÝnh b»ng NST - §éng vËt cã vó ,ruåi giÊm: ®ùc XY; c¸i XX. - Chim vµ b−ím: ®ùc XX; c¸i XY. - CChh©©uu cchhÊÊuu,, bbää xxÝÝtt,, rrÖÖpp :: cc¸¸ii XXXX,, ®®ùùcc XXOO.. - Bä nhËy : c¸i XO , ®ùc XX 2. Di truyÒn liªn kÕt víi giíi tÝnh a. Gen trªn NST X - Thí nghiệm: * Lai thuËn Pt/c : ♂ m¾t tr¾ng x ♀ m¾t ®á F1 : toµn mắt ®á F2 : 100%♀ mắt ®á : 50%♂mắt ®á: 50% ♂ m¾t tr¾ng * Lai nghịch: Pt/c : ♀ m¾t tr¾ng x ♂ m¾t ®á
, Y )
XW XW vµ XWY (100% m¾t ®á)
F1 100% ♀ mắt ®á : 100% ♂ m¾t tr¾ng F2 : 50%♀ mắt ®á : 50% ♀ m¾t tr¾ng 50%♂mắt ®á: 50% ♂m¾t tr¾ng - Nhận xét: Kết quả lai thuận và lai nghịch khác nhau, khác kết quả của lai thuận nghịch của MenDen. - Giải thích: Gen quy định màu mắt nằm trên NST X mà không có alen trên Y → con ♂ XY chỉ cần 1 gen lặn/NST X đã biểu hiện kiểu hình. - Đặc điểm DT của gen/NST X: Di truyền chéo - ViÕt ®−îc s¬ ®å lai: * Lai thuËn: Pt/c ♀ XWXW x ♂ XW Y Gp : ( XW ) ( XW F1 : F1x F1 : XW XW x XWY GF1 : ( XW , XW ) x ( XW , Y ) F2 :
XW XW Y XW Y (®á) XW Y (tr¾ng) XW XW XW (®á) XW XW (®á)
XW , Y
GV: Trình bày thí nghiệm ? Hs : Trình bày thí nghiệm GV: Qua kết quả lai ở thí nghiệm lai thuận và lai nghịch em cã nhËn xÐt g× vÒ kÕt qu¶ nµy? Cã g× kh¸c so víi Men§en ? GV: Hình 12.2 cho thấy gen quy định màu mắt nằm trên NST giới tính nào? GV: Con bố truyền tính trạng cho con của mình là con cái, con cái mẹ truyền cho con của minh là con đực. Hiện tượng DT này là gì ? Hs: Di truyền chéo GV: Viết sơ đồ lai ? GV: Con bố truyền tính trạng cho con của mình là con đực không truyền cho con của minh là con cái . Tại sao? Hs: Di truyền thẳng GV: Nêu ý nghĩa của hiện tượng di truyền liên kết với giới tính ? GV: Ở chương trình sinh học lớp 10 ADN ngoài nhân ra còn có bào quan nào chứa ADN nữa ? - TØ lÖ : 3 ®á (b×nh th−¬ng) : 1 tr¾ng : bÖnh -> con ®ùc * Lai nghÞch: Pt/c ♀ XWXW (tr¾ng) x ♂ XW Y (®á) Gp: XW F1: 100% ♀ XW XW (tr¾ng) 100% ♂ XWY (tr¾ng) F2: 50% ♀ ®á 50% ♀ tr¾ng 50% ♂ ®á 50% ♂ tr¾ng b) Gen trên NST Y - VD: người bố có túm lông tai sẽ truyền đặc điểm này cho tất cả các con trai mà con gái thì không bị tật này - Giải thích: Gen quy định tính trạng/NST Y, không có alen tương ứng trên X → Di truyền cho cá thể mang kiểu gen XY. - Đặc điểm DT của gen/NST Y: Di truyền thẳng c) Ý nghĩa của hiện tượng di truyền liên kết với giới tính - Phân biệt sớm giới tính vật nuôi để tiện cho việc chăn nuôi đem lại lợi ích kinh tế cao. - Phát hiện sớm các bệnh do sự rối loạn cơ chế phân li, tổ hợp của cặp NST giới tính.
GV: Trình bày thÝ nghiÖm cña C«ren ? GV: Em rót ra nhËn xÐt g× ? Hs: F1 có kiểu hình giống mẹ. NÕu cho F1 trong mçi phÐp lai trªn giao phÊn víi nhau th× F2 sÏ cã tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh nh− thÕ nµo ? - HS : + Con lai lu«n gièng mÑ, dï lai thËn hay lai nghÞch + Suy ra : gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng trªn n»m ngoµi nh©n (ti thÓ hay lôc l¹p)
II. DI TRUỀN NGOÀI NHÂN. 1. Thí nghiệm: * PhÐp lai thuËn: P: ♀ l¸ ®èm x ♂ l¸ xanh F1 : 100% l¸ ®èm * PhÐp lai nghÞch: P: ♀ l¸ xanh x ♂ l¸ ®èm F1 : 100% l¸ xanh - Nhận xét : F1 có kiểu hình giống mẹ. 2. Giải thích: - Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu như không truyền tế bào chất cho trứng. 3. Đặc điểm dt ngoài nhân - Các gen nằm trong tế bào chất (trong ty thể hoặc lục lạp) đều di truyền theo dòng mẹ. - Các tính trạng di truyền qua TBC ko tuân theo các định luật chặt chẽ như sự di truyền qua nhân (TL KH...)
4. Củng cố: Câu 1: VËy thÕ nµo lµ di truyÒn lªn kÕt víi giíi tÝnh? Trả lời : DDii ttrruuyyÒÒnn lliiªªnn kkÕÕtt vvííii ggiiííii ttÝÝnnhh:: llµµ hhiiÖÖnn ttưưîînngg ddii ttrruuyyÒÒnn cc¸¸cc ttÝÝnnhh ttrr¹¹nngg mmµµ cc¸¸cc ggeenn xx¸¸cc ®®ÞÞnnhh cchhóónngg nn»»mm ttrrªªnn nnhhiiÔÔmm ss¾¾cc tthhÓÓ ggiiííii ttÝÝnnhh.. Câu 2: Sù kh¸c biÖt gi÷a di truyÒn trªn NST X vµ trªn NST Y? Trả lời : llµµ ddoo NNSSTT ggiiííii ttÝÝnnhh XX ccãã nnhh÷÷nngg ggeenn qquuii ®®ÞÞnnhh ttÝÝnnhh ttrr¹¹nngg mmµµ ttrrªªnn NNSSTT YY kkhh««nngg ccãã hhooÆÆcc ttrrªªnn YY ccãã mmµµ ttrrªªnn XX tthh×× kkhh««nngg.. CCââuu 33:: VËy lµm thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt gen;n»m trªn NST thưêng, NST giíi tÝnh hoÆc gen ngoµi nh©n (TBC)? Trả lời : PPhhưư¬¬nngg pphh¸¸pp pphh¸¸tt hhiiÖÖnn qquuii lluuËËtt ddii ttrruuyyÒÒnn:: ddïïnngg pphhÐÐpp llaaii tthhuuËËnn nngghhÞÞcchh -- NNÕÕuu kkÕÕtt qquu¶¶ 22 pphhÐÐpp llaaii kkhh¸¸cc nnhhaauu vvµµ ttÝÝnnhh ttrr¹¹nngg ddii ttrruuyyÒÒnn cchhÐÐoo (cid:1)(cid:1)ggeenn nn»»mm ttrrªªnn nnhhiiÔÔmm ss¾¾cc tthhÓÓ ggiiííii ttÝÝnnhh XX,, ttÝÝnnhh ttrr¹¹nngg ddii ttrruuyyÒÒnn tthh¼¼nngg (cid:1)(cid:1)ggeenn nn»»mm ttrrªªnn nnhhiiÔÔmm ss¾¾cc tthhÓÓ ggiiííii ttÝÝnnhh YY((DDTTLLKKGGTT)) -- NNÕÕuu kkÕÕtt qquu¶¶ 22 pphhÐÐpp llaaii kkhh¸¸cc nnhhaauu vvµµ ccoonn ccãã kkiiÓÓuu hh××nnhh ggiièènngg mmÑÑ (cid:1)(cid:1) DDii ttrruuyyÒÒnn nnggooµµii nnhh©©nn.. -- NNÕÕuu kkÕÕtt qquu¶¶ 22 pphhÐÐpp llaaii ggiièènngg nnhhaauu (cid:1)(cid:1)ggeenn nn»»mm ttrrªªnn NNSSTT tthhừừêênngg.. 5.Hướng dẫn về nhà : - Trả lời các câu hỏi, bài tập sgk - Giữa gen, môi trường và tính trạng có mối quan hệ tương tác nhau như thế nào?
