Ngày nhận bài: 09-12-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 26-02-2025 / Ngày đăng bài: 28-02-2025
*Tác giả liên hệ: Nguyễn Thị Phương Lan. Khoa Điều dưỡng - Kỹ thuật Y học, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí
Minh, Việt Nam. E-mail: nguyenthiphuonglan@ump.edu.vn
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
74 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 28(2):74-83
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.02.10
Theo dõi đặc điểm vết mổ phẫu thuật chỉnh hình chi dưới
bằng công cụ đánh giá vết mổ SWAT tại bệnh viện Quân
Y 175
Trịnh Thị Thơm1, Lê Thị Hồng Nhung1, Lê Ngọc Huyền1, Nguyễn Thị Thảo Ngân1, Nguyễn Thị
Phượng1, Nguyễn Thị Huyền Trang1, Nguyễn Thị Mỹ1, Nguyễn Trần Mai Thi1, Phạm Thị Hoa1,
Nguyễn Thị Phương Lan2,*
1Khoa Phẫu thuật Chi dưới, Bệnh viện Quân y 175, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Khoa Điều dưỡng - Kỹ thuật Y học, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Đánh giá và theo dõi vết mổ đóng vai trò thiết yếu trong chăm sóc hậu phẫu. Tuy nhiên, việc sử dụng các
công cụ chuẩn hóa để hỗ trợ đánh giá trong thực hành vẫn còn hạn chế.
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm vết mổ sau phẫu thuật chỉnh hình chi dưới bằng công cụ SWAT, xác định điểm số SWAT, tỷ
lệ nhiễm khuẩn vết mổ (NKVM) và các yếu tố liên quan.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 261 vết mổ chỉnh hình chi dưới tại bệnh viện
Quân Y 175 từ tháng 11/2023 tới tháng 5/2024. Vết mổ được đánh giá tại 3 thời điểm lần đầu thay băng, ngày thứ 5 sau
mổ và ngày ra viện.
Kết quả: Có 63,2% người bệnh là nam giới, tuổi trung bình 53,8 ± 17,8. Lần đầu thay băng 85,8% vết mổ có dịch máu;
65,6% sưng nề; 62,1% đau trung bình. Lần thứ hai, 77% băng khô và 51% sưng nề. Ngày ra viện, 98,2% vết mổ khô.
Các đặc điểm vết mổ thay đổi có ý nghĩa thống kê qua ba lần thay băng (p <0,05), ngoại trừ mùi vết mổ. Điểm SWAT
qua 3 lần đánh giá lần lượt là 11,6±2,3; 9,3±3,1 và 8,2±2,6. Tỷ lệ NKVM là 3,1%. Các yếu tố liên quan: phẫu thuật cấp
cứu, vị trí phẫu thuật (bàn chân - mắt cá) và các đặc điểm vết mổ như da tấy đỏ, mép vết mổ, số lượng và tính chất dịch.
Kết luận: Đặc điểm vết mổ phù hợp với quá trình lành thương. Điểm SWAT giảm dần qua 3 lần đánh giá. Tỷ lệ NKVM là
3,1%. Các yếu tố liên quan gồm: phẫu thuật cấp cứu, vị trí phẫu thuật và các đặc điểm vết mổ như da tấy đỏ, mép vết
mổ, số lượng và tính chất dịch.
Từ khóa: SWAT; vết mổ; phẫu thuật chỉnh hình chi dưới
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 2 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.02.10 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 75
Abstract
MONITORING SURGICAL WOUND CHARACTERISTICS OF LOWER LIMB
ORTHOPEDIC SURGERY USING THE SWAT WOUND ASSESSMENT
TOOL AT MILITARY HOSPITAL 175
Trinh Thi Thom, Le Thi Hong Nhung, Le Ngoc Huyen, Nguyen Thi Thao Ngan, Nguyen Thi
Phuong, Nguyen Thi Huyen Trang, Nguyen Thi My, Nguyen Tran Mai Thi, Pham Thi Hoa,
Nguyen Thi Phuong Lan
Background: Postoperative wound assessment and management play a crucial role in postoperative care. However,
the use of standardized tools to support evaluation in clinical practice remains limited.
Objectives: Describe the characteristics of postoperative wounds after lower limb orthopedic surgery using the SWAT
tool and to determine SWAT scores, the surgical site infection (SSI) rate and its associated factors.
Methods: A descriptive cross-sectional study was conducted on 261 patients with lower limb orthopedic surgical
wounds at the 175 Military Hospital from November 2023 to May 2024. The wound was evaluated at 3 times of the first
dressing change, the 5th day after surgery and the day of discharge.
Results: 63.2% patients were men, the average age was 53.8±17.8; During the first dressing change, 85.8% of wounds
exhibited serosanguineous discharge, 65.6% swelling, 62.1% patients experienced moderate pain. At the second
dressing change, 77% of wounds had dry bandages, and 51% still showed swelling. By discharge, 98.2% of wounds
were dry. Wound characteristics changed significantly over the three dressing changes (p <0.05), except for wound
odour. The SWAT score through 3 assessments was 11.6±2.3, 9.3±3.1 and 8.2±2.6. The SSI rate was 3.1%. Factors
associated with SSI included emergency surgery, surgical site location at the foot-ankle, and wound characteristics
such as redness, wound edges, and the quantity and nature of exudate.
Conclusion: The wound characteristics observed were consistent with the healing process. The SWAT score gradually
decreased through 3 assessments. The SSI rate was 3.1%. Factors associated with SSI included emergency surgery,
surgical site location, and wound characteristics such as redness, wound edges, and the quantity and nature of exudate.
Keywords: SWAT; surgical wound; lower limb orthopedic surgery
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phẫu thuật chỉnh hình chi dưới chiếm tỉ lệ lớn trong các ca
phẫu thuật với tần suất 500/100.000 dân [1]. Các phẫu thuật
chi dưới bao gồm thay khớp gối, thay khớp háng và cố định
xương gãy, thường có nguy cơ biến chứng cao như nhiễm
trùng, chậm lành và biến dạng vết thương [2]. Đánh giá và
quản lý vết mổ là thành phần thiết yếu trong chăm sóc hậu
phẫu, đặc biệt là trong phẫu thuật chỉnh hình. Do đó, việc
đánh giá vết thương hiệu quả là rất quan trọng để phát hiện
sớm các biến chứng, can thiệp kịp thời và nâng cao chất lượng
chăm sóc người bệnh (NB).
Tại Việt Nam, việc đánh giá vết mổ thường dựa vào quan
sát chủ quan, thiếu các công cụ chuẩn hóa, dẫn đến nguy cơ
thiếu nhất quán và bỏ sót các biến chứng [3]. Trong khi đó,
việc sử dụng các công cụ đánh giá chuẩn hóa có thể nâng cao
độ chính xác từ 35% lên đến 71%, góp phần cải thiện tổng
thể chất lượng chăm sóc NB [4,5]. Hiện nay, một số công cụ
đánh giá vết thương đã được phát triển như NNIS (The
National Nosocomical Infection Surveillance System),
Southampton và ASEPSIS (tên viết tắt của 7 thông số đánh
giá vết thương bao gồm: A-điều trị bổ sung, S-dịch tiết huyết
thanh, E-ban đỏ, P-dịch mủ, S-tách mô sâu, I-phân lập vi
khuẩn, S-thời gian nằm viện trên 14 ngày), tuy nhiên, các
công cụ này chỉ tập trung vào một số loại vết mổ nhất định và
chưa mô tả đầy đủ các đặc điểm vết mổ cũng như các yếu tố
của NB ảnh hưởng đến quá trình lành thương [6-8].
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 2 * 2025
76 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.02.10
Để khắc phục những hạn chế này, năm 2019 tác giả Đỗ Thị
Thu Hiền đã phát triển Công cụ đánh giá vết mổ (Surgical
Wound Assessment Tool - SWAT) như một phương pháp tiêu
chuẩn hóa để đánh giá vết thương phẫu thuật [3]. SWAT cung
cấp một cách tiếp cận có cấu trúc và hệ thống trong việc đánh
giá vết thương, bao gồm các yếu tố NB và bệnh lý đi kèm,
yếu tố liên quan đến phẫu thuật và đặc điểm vết mổ. SWAT
đã được áp dụng thử nghiệm trong đánh giá vết mổ ở nhiều
lĩnh vực như phẫu thuật chỉnh hình, ngoại tiêu hóa, tiết niệu,
thần kinh và lồng ngực, chỉ số giá trị nội dung thang đo tổng
thể là 0,9, độ tin cậy cao với ICC (Intra-Class Correlation
index) 0,8 và thời gian hoàn thành bộ công cụ trong 3 phút là
khả thi trong điều kiện lâm sàng ở Việt Nam [9]. Tuy nhiên,
công cụ này chưa được áp dụng rộng rãi trong lâm sàng tại
các bệnh viện và trong phẫu thuật chỉnh hình chi dưới, liệu
đặc điểm vết mổ sẽ thay đổi như thế nào nếu sử dụng công cụ
SWAT để đánh giá?
Mục tiêu nghiên cứu
(1) Mô tả đặc điểm của vết mổ chỉnh hình chi dưới ở lần
đầu thay băng, ngày thứ 5 sau mổ và ngày ra viện.
(2) Xác định điểm số SWAT ở lần đầu thay băng, ngày thứ
5 sau mổ và ngày ra viện.
(3) Xác định tỷ lệ nhiễm khuẩn vết mổ (NKVM) ở người
bệnh phẫu thuật chỉnh hình chi dưới trong thời gian nằm viện
và các yếu tố liên quan.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Người bệnh (>18 tuổi) được điều trị phẫu thuật mở bao
gồm cả mổ chương trình và mổ cấp cứu tại khoa Phẫu thuật
Chi dưới bệnh viện Quân Y 175 từ tháng 11/2023 - 5/2024.
2.1.1. Tiêu chuẩn loại trừ
Trường hợp NB phẫu thuật bằng phương pháp nội soi hoặc
ghép da, có vết thương mạn tính (kéo dài trên 6 tuần), hoặc
không tham gia đủ 3 lần lấy mẫu trong thời gian nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
2.2.2. Cỡ mẫu
Áp dụng công thức ước lượng một tỷ lệ, dựa trên tỷ lệ
nhiễm khuẩn vết mổ (p = 0,054) từ nghiên cứu của Đặng
Phồn Như tại Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình bệnh viện
Trung ương Huế, với d = 0,03 [10]. Cỡ mẫu tính được là 261
vết mổ.
Kĩ thuật chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện dựa trên lịch phẫu
thuật của khoa thỏa mãn các tiêu chuẩn chọn mẫu trong thời
gian thu thập số liệu tới khi đủ 261 vết mổ.
2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu
Chọn lựa 5 điều dưỡng có trên 2 năm kinh nghiệm chăm
sóc NB chỉnh hình chi dưới tham gia nghiên cứu được tập
huấn sử dụng bộ công cụ SWAT, sử dụng ca lâm sàng mẫu và
thực hành trên NB thực tế để đạt được kết quả tương đồng
giữa các điều dưỡng viên.
Thu thập thông tin cá nhân (giới tính, năm sinh, vị trí tổn
thương, chẩn đoán, ngày vào viện và ra viện) từ hồ sơ bệnh
án. Thông tin trong bộ công cụ SWAT thu thập từ hồ sơ bệnh
án và đánh giá trực tiếp trên NB.
Hình 1. Lưu đồ nghiên cứu
2.2.4. Biến số nghiên cứu
SWAT gồm 3 phần được cho điểm từ 0 tới 3 điểm:
Phần A: Yếu tố NB và bệnh lý kèm theo gồm 9 yếu tố:
Tuổi, BMI, đái tháo đường, hút thuốc lá, sử dụng steroid, điều
trị hóa chất, suy giảm miễn dịch, nguy cơ suy dinh dưỡng và
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 2 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.02.10 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 77
vết thương gây ra bởi chấn thương. Thang điểm từ 0 -2 điểm,
tổng điểm phần A là 17 điểm.
Phần B: Những yếu tố liên quan tới phẫu thuật: phân loại
vết mổ, loại phẫu thuật, thời gian phẫu thuật, kháng sinh dự
phòng và loại phẫu thuật đặc biệt (gãy hở). Thang điểm cho
mỗi yếu tố trong phần B từ 0 - 3 điểm. Tổng điểm phần B là
10 điểm.
Phần C: Đánh giá đặc điểm lâm sàng vết mổ: gồm 11 yếu
tố: Vị trí, kích thước, bờ mép, nền vết mổ, sự sưng nề, da tấy
đỏ, tụ máu, màu sắc và tính chất dịch tiết, số lượng dịch tiết,
mùi, và tình trạng đau. Thang điểm từ 0 - 3 điểm cho mỗi yếu
tố. Tổng điểm phần C là 13 điểm.
Tổng điểm 3 phần của bộ công cụ là 40 điểm với mức ý
nghĩa điểm càng cao nguy cơ biến chứng vết mổ càng cao.
Biến số NKVM được xác định dựa trên chấn đoán của bác
sĩ (BS) điều trị theo hướng dẫn giám sát NKVM được Bộ Y
Tế ban hành kèm theo quyết định số 1526/QĐ_BYT ngày 24
tháng 3 năm 2023 và được áp dụng tại bệnh viện Quân Y 175.
Có 4 giá trị: Không/ Có- NKVM nông/Có-NKVM sâu/ Có-
NKVM khoang cơ thể.
2.2.5. Phân tích và xử lý số liệu
Số liệu nghiên cứu được phân tích bằng phần mềm SPSS
phiên bản 26.0. Đối với các biến định tính, kết quả được báo
cáo bằng tần số và tỷ lệ phần trăm. Đối với các biến định
lượng, kết quả được báo cáo bằng trung bình và độ lệch chuẩn
(nếu dữ liệu phân bố chuẩn) hoặc trung vị và khoảng tứ phân
vị (nếu dữ liệu không phân bố chuẩn). Phép kiểm phương sai
lặp một chiều (One-Way Repeated Measures ANOVA),
Cochran’s Q test và McNemar test được áp dụng để so sánh
sự thay đổi điểm trung bình SWAT và tỷ lệ phần trăm các đặc
điểm vết mổ theo thời gian. Phép kiểm Chi bình phượng được
sử dụng để đánh giá mối liên quan giữa các yếu tố: người
bệnh, phẫu thuật, đặc điểm lâm sàng vết mổ với tỉ lệ nhiễm
khuẩn vết mổ.
3. KẾT QUẢ
3.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu từ 261 vết mổ có 250 vết mổ kín và 11
vết mổ hở. Đặc điểm tình trạng NB trước phẫu thuật được
đánh giá dựa trên phần A của bộ công cụ SWAT. Tỷ lệ mẫu
không sử dụng Steroid, không điều trị hóa chất và không có
tình trạng suy giảm miễn dịch chiếm 100%. Tỷ lệ người bệnh
không hút thuốc lá và không có bệnh lý đái tháo đường chiếm
đa số. Phân loại vết mổ sau phẫu thuật với đa số là vết mổ
sạch, mổ theo chương trình chiếm 81,2%. Thời gian phẫu
thuật phổ biến nhất từ 1-3 giờ và sử dụng kháng sinh điều trị
chiếm đa số. Phẫu thuật gãy xương hở chiếm 8,1% (Bảng 1).
Bảng 1. Đặc điểm nhân khẩu học, bệnh lý đi kèm và đặc điểm
phẫu thuật của dân sô nghiên cứu (n=261)
Biến số Giá trị biến số n (%)
Nhóm tuổi < 65 tuổi 184 (70,5)
>= 65 tuổi 110 (29,5)
Giới tính Nam 165 (63,2)
Nữ 96 (36,8)
Vị trí phẫu
thuật
Bàn chân và mắt cá 28 (10,7)
Đùi 126 (48,2)
Cẳng chân 62 (23,8)
Gối 38 (14,6)
Khác 7 (2,7)
Chỉ số khối
cơ thể
Nhỏ hơn 18,5 (Nhẹ cân) 12 (4,6)
18,5 - 22,9 (Bình thường) 153 (58,6)
23-27,5 (Thừa cân) 81 (31)
Lớn hơn 27,5 (Béo phì) 15 (5,7)
Đái tháo
đường
Có (HbA1c <=7 %) 11 (4,2)
Có (HbA1c >7%) 16 (6,1)
Không 234 (89,7)
Hút thuốc lá
Có hút, đã bỏ ít nhất 4 tuần trước
phẫu thuật 30 (11,5)
Có hút và hút đến ngày phẫu thuật
32 (12,3)
Không 199 (76,2)
Nguy cơ suy
dinh dưỡng
Có 16 (6,1)
Không 245 (93,9)
Vết thương
gây ra bởi
chấn thương
Không 69 (26,4)
Có, tới lúc phẫu thuật dưới 6 giờ 17 (6,5)
Có, tới lúc phẫu thuật trên 6 giờ 175 (67)
Phân loại vết
mổ sau
phẫu thuật
Sạch 170 (65,1)
Sạch - nhiễm 75 (28,7)
Nhiễm 14 (5,4)
Bẩn 2 (0,8)
Phẫu thuật
cấp cứu
Không 212 (81,2)
Có, do bệnh lý 6 (2,3)
Có, do chấn thương 43 (16,5)
Nhỏ hơn 1 giờ 17 (6,5)
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 2 * 2025
78 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.02.10
Biến số Giá trị biến số n (%)
Thời gian
phẫu thuật
Từ 1-3 giờ 237 (90,8)
Từ 3-6 giờ 7 (2,7)
Kháng sinh
dự phòng
trước mổ
Có, trong vòng 120 phút trước rạch
da 19 (7,3)
Không, dùng kháng sinh điều trị 242 (92,7)
Loại phẫu
thuật gãy
xương hở
Có 21 (8,1)
Không 240 (91,9)
n (%): tần số (tỉ lệ %)
3.2. Đặc điểm vết mổ theo công cụ SWAT
Phép kiểm Cochran’s Q test dùng để so sánh đặc điểm vết
mổ tại các lần thay băng ghi nhận được ngoại trừ dấu hiệu
mùi vết mổ, các đặc điểm còn lại đều có sự khác biệt thay đổi
có ý nghĩa thống kê theo thời gian giữa các lần thay băng với
p <0,05. Phép kiểm McNemar test ghi nhận có sự thay đổi
các đặc điểm về mép vết mổ, sưng nề, số lượng dịch, tính chất
dịch và tình trạng đau giữa lần 1, 2 và 3 với p <0,001, tuy
nhiên về đặc điểm nền vết mổ chỉ thấy sự thay đổi có ý nghĩa
thống kê giữa lần 1 và lần 3 với p=0,039 mà chưa thấy sự thay
đổi có ý nghĩa thống kê giữa lần 1 và lần 2; lần 2 và lần 3
(Bảng 2).
Bảng 2. Đặc điểm vết mổ theo công cụ SWAT (n=261)
Đặc điểm vết mổ Tính chất Lần 1
n (%)
Lần 2
n (%)
Lần 3
n (%) P
Mép vết mổ kín (n=250)
Khâu kín tốt
Khâu kín nhưng căng nề
Khâu không kín, căng nề
145 (58,0)
102 (40,8)
3 (1,2)
170 (68,0)
75 (30,0)
5 (2,0)
190 (76,0)
55 (22,0)
5 (2,0) <0,001a
Mép vết mổ hở (n=11)
Mép phẳng
Lồi/ cuộn lại
Hầm/ lỗ dò
3 (27,3)
6 (54,5)
2 (18,2)
6 (54,5)
3 (27,3)
2 (18,2)
7 (63,6)
4 (36,4)
0
Nền vết mổ
Khâu kín/ biểu mô hóa
Phần lớn tổ chức hạt
Phần lớn giả mạc
Phần lớn hoại tử
247 (94,6)
11 (4,2)
3 (1,1
0
251 (96,2)
4 (1,5)
4 (1,5)
2 (0,8)
255 (97,7)
5 (1,9)
1 (0,4)
0
0,035a
0,039b
Sưng vết mổ Có
Không
171 (65,6)
90 (34,5)
133 (51,0)
128 (49,0)
101 (38,7)
160 (61,3) <0,01a
Da tấy đỏ Có
Không
119 (45,6)
142 (54,4)
78 (29,9)
183 (70,1)
52 (19,9)
209 (80,1) <0,001a
Tụ máu Có
Không
61 (23,4)
200 (76,6)
36 (13,8)
225 (86,2)
13 (5,0)
248 (95,0) <0,001a
Màu sắc và tính chất dịch
Phần lớn dịch vàng trong
Phần lớn lẫn máu
Phần lớn dịch trắng đục
37 (14,2)
224 (85,8)
0
178 (68,2)
80 (30,7)
3 (1,1)
205 (78,5)
56 (21,5)
0
<0,001a
Số lượng dịch
Khô, ẩm
Ướt
Thấm đẫm
86 (33,0)
124 (47,5)
51 (19,5)
201 (77,0)
52 (19,9)
8 (3,1)
237 (90,8)
23 (8,8)
1 (0,4)
<0,001a
Mùi
Không mùi
Mùi khi tháo băng
Mùi khi chưa tháo băng
259 (99,2)
2 (0,8)
0
257 (98,5)
4 (1,5)
0
260 (99,6)
1 (0,4)
0
0,47a
Đau
Không đau, nhẹ
Trung bình
Dữ dội
29 (11,1)
162 (62,1)
70 (26,8)
135 (51,7)
123 (47,1)
3 (1,1)
217 (83,1)
44 (16,9)
0
<0,001a
a - Phép kiểm Cochran Q test; b - Phép kiểm McNeMar test lần 1 và lần 3