Bài 3 - Thực trạng khả năng tự lập của trẻ 5-6 tuổi
(Trích tóm tắt NC thực trạng khả năng tự lập của trẻ 5-
6 tuổi - Khóa luận 2006)
Qua nghiên cứu trong giới hạn khối MGL, 2 trường mẫu
giáo điểm của Hà Nội (Mẫu giáo thực nghiệm Hoa Hồng -
Nghĩa Tân - Cầu Giấy - Hà Nội; và Mầm non Đống Đa -
Đống Đa - Hà Nội), nhìn chung, kết quả cho thấy như sau:
Trẻ chia ra thành 3 nhóm: Mức độ khả năng tự lập tốt, mức
độ khả năng tự lập trung bình, và nhóm mức độ khả năng
tự lập kém.
Nhóm trẻ có mức độ khả năng tự lập tốt: bao gồm những
trẻ hiểu và tự giác thực hiện các công việc của hoạt động
vui chơi và hoạt động tự phục vụ. Những trẻ này không cần
có sự giúp đỡ của một ai ngoài chính mình. Trẻ có khả
năng tự tổ chức và tự thực hiện quá trình chơi, cũng như trẻ
thực hiện các hành động tự phục vụ, có khả năng giải quyết
các tình huống nảy sinh trong suốt quá trình hoạt động, và
cố gắng thực hiện hoạt động từ đầu tới cuối. Trẻ nhóm này
nhanh nhẹn, hoạt bát và rất hứng thú khi thực hiện hoạt
động vui chơi, hoạt động tự phục vụ.
Nhóm trẻ có mức độ khả năng tự lập trung bình: thể hiện
trẻ chưa thực sự cố gắng thực hiện hành động chơi và hành
động tự phục vụ. Trong quá trình thực hiện hành động chơi
và quá trình lao động tự phục vụ, trẻ còn cần sự giúp đỡ và
gợi ý của giáo viên, bạn bè. Khả năng tiến hành hoạt động
của trẻ còn chậm chạp, chưa biết cách xử lý tình huống nảy
sinh cũng như điều chỉnh hành vi khi không phù hợp.
Nhóm trẻ có mức độ khả năng tự lập kém: bao gồm các trẻ
không tự giác, không chủ động thực hiện các công việc của
hoạt động vui chơi cũng như hoạt động tự phục vụ. Trẻ còn
trông chờ, ỷ lại vào giáo viên và bạn bè. Giáo viên phải
nhắc nhở, giúp đỡ trẻ thường xuyên.
Về thực trạng các biện pháp giáo dục trẻ 5-6 tuổi hình
thành khản năng tự lập:
Trong giai đoạn đổi mới nội dung, hình thức và phương
pháp giáo dục trẻ mầm non hiện nay, giáo viên hầu hết đã
xác định được sự cần thiết về giáo dục khả năng tự lập cho
trẻ 5-6 tuổi. Tuy nhiên, họ sử dụng các biện pháp nhằm
mục đích hình thành và rèn luyện khả năng này mới chỉ
mang tính tình huống, nhất thời, không ổn định, không có
có hệ thống. Hầu hết mới chỉ đi vào giáo dục hành vi, chưa
chú trọng tới giáo dục khía cạnh nhận thức và thái độ của
trẻ.
Ví dụ các biện pháp điển hình giáo viên sử dụng:
• Cho trẻ thường xuyên luyện tập các hoạt động vừa sức
• Cho phép trẻ tự quyết định làm mọi việc thích.
• Để trẻ tự làm việc và hướng dẫn khi trẻ gặp khó khăn
• Khi trẻ quan tâm tới việc mà cô đang làm, giáo viên tạo
điều kiện để trẻ cùng làm việc với mình.
• Giao nhiệm vụ trực nhật hàng ngày cho từng cá nhân hay
từng nhóm trẻ.
Hậu quả của sự tác động này là trẻ có thể có kỹ năng tự làm
lấy một việc gì đấy, nhưng chúng chưa có ý thức được tầm
quan trọng của cái "tự" đó, luôn đợi được yêu cầu và chỉ
khi nào giáo viên giao cho chúng công việc đến tận nơi thì
chúng mới bắt đầu tự làm, thái độ không bền vững.
Về phía phụ huynh có con em trong độ tuổi 5-6 đều đã cho
rằng trẻ cần phải biết dần tự lập. Đây là một nhận thức khá
tiến bộ so với những công trình khảo sát của các nhà
nghiên cứu về khả năng tự lập của trẻ thời gian trước.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại một tỉ lệ nhỏ những gia đình chưa
nhận thức được mức độ cần thiết của khả năng tự lập trong
hoạt động của trẻ 5-6 tuổi. Các gia đình này cho rằng trẻ
em 5-6 tuổi vẫn còn nhỏ để tự làm lấy cho mình các công
việc. Nguyên nhân của các quan niệm sai lầm trên do các
bậc phụ huynh không thấy hết được tầm quan trọng của
việc hình thành và phát triển khả năng tự lập ở trẻ 5-6 tuổi,
nhất là trong giai đoạn chuẩn bị bước vào lớp Một - giai
đoạn bước ngoặt mang tính quyết định trong tâm-sinh lý trẻ
em. Mặt khác, tại hầu hết những gia đình này, cha mẹ
thường có nhiều thời gian rảnh rỗi, thường làm thay trẻ
nhiều việc đáng ra trẻ phải tự mình làm lấy.
Phần đông các bậc cha mẹ đồng ý: tự lập là cần thiết ở mỗi
con người, ngay từ tuổi ấu thơ, trong công việc cũng như
tron suy nghĩ. Nhưng ngay trong những gia đình này, các
bậc phụ huynh cũng chưa có biện pháp đúng đắn để giáo
dục hình thành cho con tính độc lập.
Để đi vào giáo dục khả năng tự lập cho trẻ, các biện
pháp của phụ huynh hay áp dụng là:
• Tạo điều kiện để trẻ giúp đỡ người khác.
• Phân chia công việc gia đình và giao cho trẻ một số việc
vừa sức.
• Động viên, khuyến khích trẻ hoàn thành hoặc có cố gắng
trong khi thực hiện công việc.
• Hướng dẫn và chỉ bảo ngay khi giao cho trẻ công việc.
• Chỉ dẫn, giải thích, hay gợi ý khi trẻ yêu cầu hay khi trẻ
gặp khó khăn.
• Luôn khen ngợi khi trẻ tự làm được việc.
Theo như kết quả thu về, tuy đã nhận thức được mức độ
cần thiết của khả năng tự lập của trẻ giai đoạn này, nhưng
những biện pháp mà phụ huynh áp dụng nhằm mục đích
rèn luyện khả năng này cho trẻ lại không được sử dụng một
cách liên tục và có hệ thống, làm cho khả năng tự lập của
trẻ không thể hình thành một cách bền vững. Hầu như phụ
huynh của trẻ nào cũng áp dụng những biện pháp: Động
viên khuyến khích khi trẻ hoàn thành hoặc có cố gắng; luôn
khen ngợi khi trẻ tự làm được việc; hướng dẫn và chỉ bảo
ngay khi giao cho trẻ công việc và hướng dẫn, chỉ bảo. Một
thực tế đặt ra: những biện pháp này thường bị lạm dụng, sử
dụng quá liều, thậm chí sử dụng sai mục đích.