ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ
TRẦN HỮU THUẦN
ĐÁNH GIÁ VÀ LỰC
TRONG BÌNH LUẬN THỂ THAO
TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT
Major: NGÔN NGỮ ANH
Code: 9.22.02.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
(TÓM TẮT)
Đà Nẵng, 2025
Công trình được hoàn thành tại trường Đại học Ngoại ngữ,
Đại học Đà Nẵng
Người hướng dẫn: TS. Ngũ Thiện Hùng
TS. Lê Thị Giao Chi
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án đã được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án
Chuyên ngành: Ngôn ngữ Anh
Thời gian:
Địa điểm: Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Đà Nẵng
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Trung tâm Thông tin và Học liệu, trường Đại học Ngoại ngữ -
Đại học Đà Nẵng
- Trung tâm Thông tin - Học liệu và Truyền thông, Đại học Đà
Nẵng
- Thư viện quốc gia Việt Nam
TÓM TẮT
Ngôn ngữ trong các bình luận thể thao thường phản ánh các
lập trường đánh giá, cho phép người viết thể hiện thái độ và thu hút
người đọc trong bối cảnh sôi động của các sự kiện thể thao. Luận án
này nghiên cứu việc sử dụng Đánh giá (Appreciation) và Lực (Force)
trong các bài bình luận thể thao dạng viết bằng tiếng Anh và tiếng
Việt. Dựa trên nền tảng Ngữ pháp Chức năng Hệ thống (Halliday,
1989, 1994, 2004) và Lý thuyết Đánh giá (Appraisal Theory) do
Martin và White (2005) phát triển, nghiên cứu nhằm khám phá các đặc
điểm ngữ nghĩa và cấu trúc ngữ pháp liên quan đến các giá trị đánh
giá trong cả hai ngôn ngữ. Với cách tiếp cận mô tả - đối chiếu, nghiên
cứu sử dụng phương pháp định lượng và định tính để thu thập và phân
tích 777 đơn vị ngôn ngữ mang giá trị Đánh giá, được trích xuất từ
150 bình luận thể thao bằng tiếng Anh và 150 bình luận bằng tiếng
Việt, bao gồm 396 đơn vị tiếng Anh và 381 đơn vị tiếng Việt thể hiện
Đánh giá và Lực. Dữ liệu được thu thập từ bốn tờ báo thể thao trực
tuyến bằng tiếng Anh và tiếng Việt, xuất bản trong giai đoạn từ 2018
đến 2024. Nghiên cứu áp dụng khung phân tích tổng hợp được điều
chỉnh từ Lý thuyết Đánh giá của Martin và White (2005) để khảo sát
cách thức các giá trị Đánh giá và Lực được sử dụng trong hai ngôn
ngữ, từ đó thực hiện phân tích đối chiếu việc tạo ý nghĩa đánh giá trong
diễn ngôn thể thao. Kết quả nghiên cứu cho thấy những điểm tương
đồng và khác biệt trong việc sử dụng ngôn ngữ đánh giá, đồng thời chỉ
ra cách thái độ được thể hiện và diễn đạt thông qua ngôn ngữ trong
bình luận thể thao. Các kết quả từ nghiên cứu này được kỳ vọng sẽ
góp phần nâng cao hiểu biết về đặc điểm ngôn ngữ, cấu trúc ngữ pháp,
và chức năng giao tiếp của ngôn ngữ đánh giá trong diễn ngôn thể
thao, đóng góp vào các lĩnh vực ngôn ngữ học đối chiếu, nghiên cứu
ngôn ngữ đánh giá, và phân tích diễn ngôn..
1
Chương Một
MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Ngôn ngữ đóng vai trò then chốt trong quá trình giao tiếp của
con người, là phương tiện giúp cá nhân truyền đạt tư tưởng, quan điểm
và cảm xúc. Trong lĩnh vực bình luận thể thao, ngôn ngữ không chỉ
đơn thuần phản ánh thông tin mà còn là công cụ để các bình luận viên
thể hiện giao tiếp, bày tỏ thái độ, khẳng định lập trường cũng như kích
thích cảm xúc nơi người đọc và khán giả. Trong đó, ngôn ngữ mang
chức năng Đánh giá, đặc biệt là Đánh giá (Appreciation) và Lực
(Force) trong hệ thống Lý thuyết Đánh giá (Appraisal Theory), được
sử dụng phổ biến nhằm tăng cường hiệu quả biểu đạt trong các phát
ngôn mang tính bình luận.
Tuy nhiên, việc nhận diện và lĩnh hội các yếu tố Đánh giá và
Lực trong bình luận thể thao, dù là bằng tiếng Anh hay tiếng Việt, vẫn
còn là một thách thức đối với người học. Sự khác biệt giữa hai hệ
thống ngôn ngữ về phương thức biểu đạt các giá trị đánh giá khiến cho
việc tiếp cận ý nghĩa hàm ẩn và sắc thái thái độ trong lời bình không
phải lúc nào cũng diễn ra một cách tự nhiên. Nhiều người học tiếng
Anh không dễ dàng nhận ra giá trị đánh giá của một phát ngôn trong
ngữ cảnh thể thao, cũng như không đủ kiến thức để phân tích cấu trúc
ngữ pháp thể hiện các yếu tố này một cách đầy đủ.
Ở góc độ người viết văn bản, tức các bình luận viên thể thao,
không phải ai cũng có sự am hiểu sâu sắc về sắc thái nghĩa khác nhau
của Đánh giá và Lực, dẫn đến khó khăn trong việc sử dụng một cách
hiệu quả các giá trị đánh giá trong lời bình. Đồng thời, ở góc độ người
tiếp nhận – khán giả và độc giả – nếu không có khả năng nhận diện
các biểu thức mang tính đánh giá thì sẽ khó có thể hiểu trọn vẹn thông
điệp mà bình luận viên muốn truyền tải. Cả hai nhóm đối tượng này
đều gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng các giá trị ngữ nghĩa và
cấu trúc ngôn ngữ biểu đạt Đánh giá và Lực, dẫn đến hạn chế trong
hiệu quả giao tiếp trong lĩnh vực thể thao.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, nghiên cứu với đề tài
2
“Đánh giá và Lực trong các bình luận thể thao tiếng Anh và tiếng Việt”
được thực hiện nhằm góp phần làm rõ cách thức các yếu tố Đánh giá
và Lực được sử dụng trong bình luận thể thao viết bằng tiếng Anh và
tiếng Việt. Nghiên cứu kỳ vọng sẽ cung cấp những kiến thức sâu hơn
về đặc trưng ngôn ngữ đánh giá trong diễn ngôn thể thao, từ đó đóng
góp vào việc giảng dạy, học tập và phân tích diễn ngôn trong ngôn ngữ
học đối chiếu và ngữ dụng học.
1.2. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu khảo sát việc sử dụng hai giá trị đánh giá là Đánh
giá và Lực trong các bài viết bình luận thể thao, đặc biệt là bình luận
bóng đá, bằng tiếng Anh và tiếng Việt, dưới góc nhìn của Lý thuyết
Đánh giá do Martin và White (2005) đề xuất – một phần mở rộng thuộc
Ngữ pháp Chức năng Hệ thống của Halliday (2004). Nghiên cứu
hướng đến việc so sánh các biểu thức đánh giá được thể hiện trong hai
ngôn ngữ nhằm nhận diện những điểm tương đồng và khác biệt. Đồng
thời, nghiên cứu cũng mong muốn cung cấp cho người học tiếng Anh
và tiếng Việt, các nhà báo thể thao, cũng như dịch giả, những hiểu biết
chuyên sâu và kiến thức ứng dụng thực tiễn trong việc phân tích và
vận dụng ngôn ngữ đánh giá trong viết và dịch văn bản thể thao.
Để đạt được những mục đích trên, nghiên cứu đề ra các mục
tiêu cụ thể sau:
- Phân tích các đặc điểm ngữ nghĩa của hai giá trị Đánh giá và Lực
trong các bình luận thể thao viết bằng tiếng Anh và tiếng Việt, đặc biệt
là trong lĩnh vực bóng đá;
- Khảo sát các cấu trúc ngữ pháp thể hiện hai giá trị Đánh giá và Lực
trong các bình luận thể thao viết bằng tiếng Anh và tiếng Việt;
- Xác định những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng
hai giá trị Đánh giá và Lực giữa các bình luận thể thao tiếng Anh và
tiếng Việt, xét trên cả phương diện ngữ nghĩa và ngữ pháp.
.1.3. Phạm vi đề tài
Đề tài nghiên cứu tập trung vào hai khía cạnh ngôn ngữ mang
tính đánh giá thường xuất hiện trong các bình luận thể thao do các nhà