1
ĐỀ TÀI
Tìm hiểu về trọng tài
quốc tế và sự khác biệt
giữa trọng tài quốc tế
và tòa án
2
MỞ ĐẦU
Hiện nay, trọng tài quốc tế đã trở thành một phương thức phổ biến
trong việc giải quyết các tranh chấp quốc tế, đặc biệt là các tranh chấp thương
mại quốc tế. Đây là một phương thức giải quyết tranh chấp tư, được lựa chọn
bởi các bên tranh chấp như là một phương thức hiệu quả làm chấm dứt tranh
chấp giữa họ mà không cầu viện đến tòa án. Bài làm này đi làm rõ vấn đề
Tìm hiểu về trọng tài quốc tế và sự khác biệt giữa trọng tài quốc tế và tòa
án.
NỘI DUNG
I. Lịch sử hình thành và phát triển của trọng tài quốc tế.
Trọng tài là một trong những phương thức cổ xưa nhất để giải quyết bất
hòa giữa người với người, giữa quốc gia với quốc gia. Người Hy Lạp và La
Mã cổ đại đã biết sử dụng phương thức này để giải quyết tranh chấp. Quy
định sơ khai về trọng tài trong luật mua bán hàng hóa cho phép các lái buôn
được tự phân xử bất hòa của mình không cần có sự can thiệp của Nhà nước.
Về sau Luật La Mã cho phép mở rộng phạm vi tranh chấp, không chỉ trong
biên giới lãnh thổ, mà còn ở những nước La Mã có trao đổi hàng hóa, có
nghĩa là trải rộng trên hầu khắp lục địa Châu Âu.
Trong hệ thống luật của Anh, văn bản pháp luật đầu tiên về trọng tài
phải kể đến Luật Trọng tài 1697, nhưng vào thời điểm luật được thông qua,
đây đã là một phương thức rất phổ biến (phán quyết đầu tiên của trọng tài ở
Anh được đưa ra vào năm 1610). Tuy nhiên các quy định sơ khai về trọng tài
trong hệ thống luật common law thể hiện một hạn chế cơ bản là bất cứ bên
tham gia tranh chấp nào cũng có thể khước từ việc thực hiện phán quyết của
trọng tài nếu thấy phán quyết đó bất lợi cho mình. Hạn chế này đã được khắc
phục trong Luật năm 1697. Trong Hiệp ước Jay năm 1794, Anh và Mỹ đã
thống nhất đưa các vấn đề còn đang tranh chấp liên quan đến các khoản nợ và
biên giới ra giải quyết ở trọng tài. Việc giải quyết tranh chấp này kéo dài 7
năm, và được coi là kết thúc thành công. Từ đầu thế kỷ XX, các nước (trong
đó có Pháp và Mỹ) bắt đầu thông qua các đạo luật quy định và khuyến khích
3
việc phân xử ở cấp trọng tài thay cho kiện tụng ở tòa án vốn được cho là kém
hiệu quả hơn.
Trước sự phát triển mạnh mẽ của thương mại thế giới, phương thức giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài cũng phát triển, dẫn tới việc hình thành những
tổ chức trọng tài quốc tế để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong các hợp
đồng thương mại quốc tế. Tầm quan trọng của việc giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài ngày càng được thừa nhận rộng rãi, đặc biệt là trong các thập kỷ gần
đây. Các quốc gia sửa đổi luật pháp về trọng tài cho phù hợp với tình hình
thực tế; các điều ước quốc tế về trọng tài đang có thêm những thành viên mới;
trọng tài trở thành một môn học trong chương trình đào tạo ngành luật; các
doanh nghiệp ngày càng tin tưởng vào một phương thức giải quyết tranh chấp
linh hoạt, công bằng, với phán quyết được công nhận rộng rãi trên phạm vi
thế giới. hậm chí, trọng tài hiện nay còn giải quyết tranh chấp “trực tuyến”
(thường được biết đến với thuật ngữ ODR – online dispute resolution nghĩa là
giải quyết tranh chấp trực tuyến). Trọng tài trực tuyến tiến hành khi có khiếu
nại trực tuyến, thủ tục tố tụng diễn ra trên internet, trọng tài phân xử và ra
phán quyết dựa vào hồ sơ do các bên xuất trình.
Ở tất cả các nước trên thế giới, các tranh chấp dân sự dù có hay không
có yếu tố nước ngoài đều được giải quyết không chỉ bằng toà án mà bằng cả
trọng tài. Trọng tài là một cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập và ngày càng
được sử dụng rộng rãi trong thực tiễn xét xử quốc tế, đặc biệt là trong lĩnh
vực quan hệ kinh tế quốc tế. Cuối thế kỷ 19, người ta đã cố gắng hợp thức hoá
tính cách pháp lý cho hình thức trọng tài qua hai Hội nghị Quốc tế. Đó là hội
nghị Hoà bình tổ chức tại La – Hay Hà Lan vào năm 1899 và 1907. Hai hội
nghị này đã đi đến việc soạn thảo quy chế và thủ tục và nỗ lực hướng dẫn các
quốc gia áp dụng triệt để các hiệp ước trọng tài. Cũng như các thuật ngữ khoa
học pháp lý khác, khái niệm “Trọng tài” được đề cập nhiều trong luật quốc tế.
Định nghĩa sớm nhất về trọng tài được nêu trong Công ước La-Hay năm
1988, theo đó: “Trọng tài là nhằm để giải quyết những bất đồng giữa các bên
thông qua một người thứ ba do chính các bên lựa chọn trên cơ sở tôn trọng
4
luật pháp”. Hiệp định La-Hay 1907 qui định: “Trọng tài quốc tế có đối tượng
giải quyết là những tranh chấp giữa các quốc gia qua sự can thiệp của những
trọng tài viên do các quốc gia tranh chấp tự chọn và đặt trên cơ sở của sự tôn
trọng luật pháp”.
Có thể thấy, theo thời gian, cơ chế trọng tài được quy chế hóa nhiều
hơn, tuy bản chất không thay đổi nhưng phải tuân thủ pháp luật một cách
tuyệt đối hơn.
II. Khái niệm trọng tài quốc tế.
1. Định nghĩa.
Theo khoa học luật, Trọng tài quốc tế được hiểu là phương thức giải
quyết tranh chấp trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, chủ yếu trong
quan hệ ngoại thương, thương mại và đầu tư trên cơ sở thỏa thuận giữa các
bên đương sự và được tiến hành theo trình tự thủ tục nhất định thông qua cơ
quan xét xử là trọng tài do các bên thỏa thuận chọn ra.
2. Đặc trưng.
Trọng tài quốc tế là một hình thức giải quyết tranh chấp lai. Nó bắt đầu
bằng một thỏa thuận tư giữa các bên. Nó tiếp tục bắt đầu bằng các thủ tục tư,
trong đó ý chí các bên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, nó chấm dứt
với một phán quyết có hiệu lực pháp lý bắt buộc và, dựa trên những điều kiện
thích hợp, tòa án của hầu hết các quốc gia xét công nhận và cho thi hành.
Dưới đây là các đặc trưng cơ bản của trọng tài quốc tế:
a. Tính “quốc tế” của trọng tài quốc tế:
Thuật ngữ “quốc tế” được sử dụng để phân biệt sự khác nhau giữa các
vụ trọng tài thuần túy trong nước với các vụ trọng tài, ở một phương diện nào
đó, vượt qua biên giới quốc gia và được gọi là quốc tế.
Có hai tiêu chí chủ yếu được sử dụng hoặc riêng rẽ, hoặc kết hợp để
định nghĩa thuật ngữ “quốc tế”:
- Tiêu chí thứ nhất là bản chất của tranh chấp.
Quy tắc tố tụng hiện hành của ICC xác định chức năng của Trọng tài
quốc tế ICC là “tiến hành giải quyết các tranh chấp bằng trọng tài các tranh
5
chấp kinh doanh có tính chất quốc tế phù hợp với Quy tắc này” 1 Không có
định nghĩa cụ thể về “tranh chấp kinh doanh có tính chất quốc tế” trong Quy
tắc này nhưng cuốn sách phát hành giải thích bởi ICC đã xác định: “…bản
chất quốc tế của trọng tài không có nghĩa là các bên phải khác quốc tịch với
nhau. Bởi vì đối tượng của nó, hợp đồng tuy nhiên có thể mở rộng ra ngoài
biên giới quốc gia, ví dụ khi một hợp đồng được giao kết giữa hai công dân
của cùng một quốc gia nhưng để thực hiện hợp đồng đó ở một quốc gia khác,
hoặc khi hợp đồng được giao kết giữa một nhà nước với công ty con của một
công ty nước ngoài kinh doanh tại quốc gia đó”.2
Thuật ngữ “quốc tế” cũng được tìm thấy trong luật của Pháp về trọng
tài quốc tế. Điều 1492 Nghị định ngày 12 tháng 5 năm 1981 về trọng tài quốc
tế quy định đơn giản là “một vụ trọng tài là quốc tế khi nó bao hàm các lợi ích
của thương mại quốc tế”. Trước đó, Tòa án tối cao Pháp đã đưa ra một quyết
định mà sau này được công nhận bằng quy định trên: “người ta công nhận
rộng rãi rằng định nghĩa này bao gồm việc luân chuyển hàng hóa hoặc tiền từ
một nước sang một nước khác, với sự quan tâm tới các yếu tố khác như quốc
tịch các bên, địa điểm giao kết hợp đồng,…”
- Tiêu chí thứ hai nhấn mạnh vào các bên, hoặc là quốc tịch hoặc nơi
thường trú.
Tiêu chí này xem xét quốc tịch, nơi thường trú hoặc trụ sở thương mại
của các bên trong thỏa thuận trọng tài. Đây là cách tiếp cận được chấp nhận
trong Công ước châu Âu 1961. Công ước này quy định: “các thỏa thuận trọng
tài được giao kết với mục đích giải quyết các tranh chấp phát sinh trong
thương mại quốc tế giữa các thể nhân hay pháp nhân, khi xác lập thỏa thuận
có nơi thường trú hoặc trụ sở ở các quốc gia khác nhau”.3
Thụy Sỹ cũng là một ví dụ về một nước mà quốc tịch các bên xác định
trọng tài có phải là quốc tế hay không. Từ ngày 01 tháng 01 năm 1989, các vụ
trọng tài quốc tế được tiến hành ở Thụy Sỹ được điều chỉnh bằng luật về
1 Quy tắc trọng tài ICC, Điều 1(1).
2 Giải quyết quốc tế những tranh chấp thương mại quốc tế - ICC Arbitration, ICC Publication No.301 (1977),
trang 19, bản quyền ICC 1983.
3 Công ước châu Âu 1961, Điều 1(1)(a).
