TƯ DUY CHÈO

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

181
lượt xem 51
download

TƯ DUY CHÈO

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chèo hay bất cứ hình thức sân khấu nào khác cũng chỉ là một trong những thứ trò chơi con người bầy ra để tiêu khiển. Người nghệ sĩ chẳng thường dùng từ "chơi" nghệ thuật để nói về công việc sáng tạo của mình hay sao. Điều ai cũng thấy là trò chơi nào cũng có phương tiện chơi riêng, có luật lệ, có phép tắc chơi riêng của nó. Nghề "chơi" ở từng chủng loại sân khấu cũng tương tự như vậy. Kịch nói đòi một tư duy riêng cho nó gọi là tư duy kịch nói. Chèo đòi...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TƯ DUY CHÈO

TƯ DUY CHÈO Chèo hay b t c hình th c sân kh u nào khác cũng ch là m t trong nh ng th trò chơi con ngư i b y ra đ tiêu khi n. Ngư i ngh sĩ ch ng thư ng dùng t "chơi" ngh thu t đ nói v công vi c sáng t o c a mình hay sao. Đi u ai cũng th y là trò chơi nào cũng có phương ti n chơi riêng, có lu t l , có phép t c chơi riêng c a nó. Ngh "chơi" t ng ch ng lo i sân kh u cũng tương t như v y. K ch nói đòi m t tư duy riêng cho nó g i là tư duy k ch nói. Chèo đòi m t tư duy riêng cho nó g i là tư duy chèo. Tư duy k ch nói khác bi t tư duy chèo. Dùng tư duy k ch nói làm chèo thì ngh ch lý ch ng khác gì đưa m t ki n tư ng c vua đ n đ u v i m t ki n tư ng c tư ng. V y tư duy chèo là gì? 1. Là tư duy thơ Ngư i làm chèo (tác gi , đ o di n, di n viên) là nh ng nhà thơ t s , nhà thơ k chuy n b ng ngh thu t chèo. V i tư duy thơ ngư i ngh sĩ chèo miêu t cu c s ng không d ng thái t nhiên như ngoài đ i. Cu c s ng vào chèo đư c khái quát hoá lên, tinh ch n nh ng nét thi t y u mang ý thơ. Và ý thơ y l i đư c th hi n thông qua ngôn ng ngh thu t đa d ng c a chèo, thông qua nh ng th đo n ngh thu t giàu tính bi u hi n như ư c l , n d , tư ng trưng…
Văn h c chèo là văn h c thơ. Ngư i ta th y chèo h u như t t c các th lo i thơ phú Vi t Nam. Dùng ph bi n là th ngũ ngôn, th t ngôn, th l c bát, các th bi n c a nó và thơ văn bi n ng u. Ca dao t c ng lai láng trong chèo to ra v hương thanh khi t ng t ngào c a h n quê Vi t Nam. Ngôn t thơ trong chèo gi v trí đ c bi t quan tr ng. Vì l i thơ đây g n ch t v i các l i nói (nói s , nói l ng, nói chênh, nói l ch…) v i ngâm, v nh, v a, v i các giai đi u hát. L i thơ không nh ng là linh h n c a giai đi u mà còn là y u t góp ph n cho giai đi u đ p thêm lên. Trái tr l i, giai đi u (g m c hát, các l i nói và ngâm v nh) nâng niu, nh n nhá t ng t trong l i thơ khi n cho ý c a t , v đ p âm thanh c a t như đư c tôn lên m t s c đ m i. Ngôn t rác rư i c v n vò thành thơ không th đ ngâm lên, hát lên. Mà c gư ng ép đưa vào thì ch làm cho giai đi u b ô nhi m đi mà thôi. Văn h c k ch b n là khâu đ u trong quá trình sáng t o m t trò di n. Nó ph i là ngu n c m h ng, là cơ s đ ngư i đ o di n cùng b s u nh ng di n viên, nh c công, nh c sĩ… sáng t o lên m t trò di n mang đ m đà ch t thơ c a chèo. Đ ng tác trong di n xu t chèo là đ ng tác thơ. chèo, vi c đưa lên sân kh u nh ng c nh sinh ho t như th c ngoài đ i v i r m r t nh ng đ ng tác v n v t mang thu n tính sinh lý là đi u c m k . Chèo x lý ch y u nh ng đ ng tác đã đư c ch n l c, nh ng đ ng tác có ý nghĩa. Nh ng đ ng tác này l i đư c làm đ p ho c tô đi m thêm b ng đ ng tác trang s c mà nhà ngh g i đó là đ ng tác cách đi u, đ ng tác múa. Và t ch t li u này ngư i ngh sĩ bi u di n t o nên nh ng bài thơ đ ng tác th c s . L p múa "m i trà" c a Suý Vân đón m ng ch ng là Kim Nham tr v đã ch ng là m t bài thơ v tình yêu và hy v ng. L p múa ra trò c a Th M u ch ng đã là m t bài thơ r c l a v khát v ng
tình yêu. Trư ng đo n múa không l i trong l p trò Suý Vân gi d i là m t bài thơ t s tuy t v i. Qua nh ng ngôn ng tác đ ng Suý Vân h i nh l i th i niên thi u c a mình: Nh ng c nh r c dâu chăn t m, se tơ d t l a, kim ch vá may… B n ch t c a âm nh c là thơ. Âm nh c có ph n đóng góp l n trong ngh thu t chèo. Nhi u h th ng làn đi u v i hơn hai trăm ca khúc. L i còn nh ng hình th c nói l i, ngâm, v nh, v a… Âm nh c chèo b t ngu n t n n văn hóa c hàng ngàn năm c a ngư i Vi t châu th sông H ng đã t o cho phong cách ngh thu t này m t s c thái dân t c đ c thù. Đ o di n chèo ph i là ngư i am hi u các lu t thơ trên, là ngư i đ ng ra ch đ o, bi t k t h p hài hoà ch t thơ c a ngôn t , c a đ ng tác, c a âm nh c đ cu i cùng t o nên m t trò di n thơ. Nh ng trò di n chèo đ p đ , sang tr ng đư c sáng t o m t cách công phu như th chúng ta th y nhi u nh ng năm tháng th nh vư ng c a ngh thu t chèo. Song chúng ta cũng đã l i th y ngh thu t chèo b dung t c hóa, b tha hóa đi như th nào trong nh ng năm b suy thoái. nhi u trò di n, ngôn t rác rư i, đ ng tác rác rư i, âm nh c l i càng rác rư i. Không còn là ngh thu t chèo n a. Chèo đã m t đi ch t thơ b n nguyên c a nó. Ngư i có tư duy thơ mu n sáng t o trư c h t ph i hi u bi t lu t làm thơ. Song còn m t đi u cơ b n, m t đi u quan tr ng hơn n a là ph i có h n thơ. H n thơ là gì? Nói chung, là khát v ng hư ng t i cái Chân, cái Thi n, cái M . Chân- Thi n- M tuy ba nhưng ch là m t. Nó
là tia l a thiêng ti m n trong con ngư i t th i nguyên thu . Nó là cái mà Lão t g i là Đ o, Ph t g i là Chân như. H n thơ t o nên c m h ng c a ngư i ngh sĩ. Ngh thu t nào cũng mang trong nó m t h n thơ. V y h n thơ trong chèo là gì? T xa xưa, ngư i di n chèo cùng ngư i xem chèo s ng thân thi t v i nhau sau lu tre làng. Thân thi t t i m c ngư i di n có th k chuy n ti u lâm trên chi u chèo và ngư i xem có th can vào trò b ng nh ng ti ng đ bình ph m ho c đôi khi còn cãi vã v i vai di n làm "xôm" h n l p trò. H là nh ng ngư i nông dân làm ăn v t v hai sương m t n ng, ph i ch ng ch i liên miên v i thiên tai đ ch ho , v i nh ng th l c đen t i trong xã h i. D u r ng v y, trong tâm h n h v n sáng to ra m t ni m l c quan yêu đ i. H cư i vui gi u c t ngay c trong đau kh . Và cũng ngay t nh ng n i kh đau c a ki p ngư i y cháy r c lên h nh ng khát v ng tâm linh. H khát v ng m t cu c s ng yên vui. H khát v ng đư c s ng trong lòng v tha, trong tình yêu thương n ng nàn c a c ng đ ng. T khát v ng y h làm ra nh ng ca dao, nh ng đi u dân ca, dân vũ, nh ng truy n ti u lâm, nh ng th n tích, nh ng trò vui tưng b ng trong các l h i. Và chính do ti p n i đư c cái h n thơ mãnh li t c a ông cha ta mà nh ng ngh nhân chèo vô danh đã sáng t o nên nh ng tích chèo c mà lưu truy n t i ngày hôm nay. Nh ng ngư i xem chèo c không th quên hình tư ng nhà sư gái gi trai Th Kính s n sàng ch i đ ng bi t bao s nh c oan trái c a xã h i, ngày ngày đi xin s a đ nuôi h t máu rơi c a Th M u thành ngư i.
Ho c hình tư ng Th Phương trong su t mư i tám năm lo n l c thay ch ng nuôi m . Vào hang qu xin ăn cho m , c t th t mình cho c p ăn đ c u m , hy sinh hi n c đôi m t cho Sơn th n đ l y thu c c u b nh cho m . Ho c hình tư ng Dương L đưa v đi nuôi b n và ngư i v Châu Long s ng bên c nh Lưu Bình m t nho sinh hào hoa phong nhã trong ba năm tr i v n gi đư c lòng chung thu . Trong tích T m Cám, hình tư ng cô T m ch t đi s ng l i bao l n ph i chăng là bi u tư ng cái Chân- Thi n- M , tia l a thiêng không bao gi có th m t đi con ngư i? Ý nghĩa đ o đ c trong chèo thư ng đư c lãng m n hoá, nâng lên t i m c tuy t đ i, siêu phàm mang cái ch t huy n bí c a đ o giáo phương Đông. 2. N i dung siêu phàm mang nhi u y u t tâm linh đòi h i m t tư duy ngh thu t tương ng: Tư duy huy n tho i T th i c xưa, thơ luôn g n bó v i huy n tho i. Trong quá trình l ch s huy n tho i có xu hư ng đi g n l i cu c s ng tr n t c, bi n hoá thành ba d ng thái khác nhau. Ba d ng thái này đ u th y rõ trong các tích chèo c . M t là nh ng tích huy n tho i đích th c có th n tiên, b t thánh, qu th n tham gia, k v nh ng s vi c siêu phàm như l y v tiên, hoá Ph t, t m nư c th n hoá đ p, đôi ng c lưu ly nh y vào làm lành đôi m t… Thu c vào d ng này có th k đ n nh ng tích chèo c như: Trương Viên, T Th c, Quan Âm Th Kính… D ng th hai là nh ng tích nói v nh ng m i quan h gi a nh ng con ngư i trong đ i thư ng, song nh ng s vi c, nh ng tính cách trong tích l i mang tính siêu phàm. Như tích c Lưu Bình Dương L . S vi c Dương L đưa v đi nuôi b n cũng như s vi c Châu Long
thu chung v i ch ng trong su t ba năm s ng bên c nh chàng thư sinh hào hoa Lưu Bình là vư t lên kh i l đ i. Tình b n c a Dương L , t m lòng thu chung c a Châu Long đ u đư c nâng lên t i m c tuy t đ i mang tính ch t lý tư ng. Cũng siêu phàm như v y, lòng v tha c a Trinh Nguyên trong tích chèo cùng tên. Gi a con ch ng và con mình Trinh Nguyên đã t nguy n dành án t hình cho đ a con đ c a mình. d ng th ba, nh ng tích chèo ch còn gi l i hai t ch t cơ b n c a huy n tho i là tính kỳ và tính lãng m n. Hai y u t này t tư ng tư ng t o nên chính ch t thơ c a trò di n. Nhi u tích chèo c thu c d ng này như trò Ki u, Suý Vân, T ng Chân Cúc Hoa… Trong đ nh nghĩa c a các t đi n thì c ba d ng trên đ u n m trong ph m trù huy n tho i (myth). Huy n tho i là nói v nh ng tích truy n, nh ng nhân v t không có th t, ch do tư ng tư ng bày đ t ra. Mà n u có th t thì ít nhi u cũng ph i mang tính siêu phàm. Tư duy huy n tho i trong chèo bi u hi n theo cách riêng c a nó. Siêu phàm xen l n v i phàm t c. Cao c th n tiên xen l n v i dung t c. Ngư i nông dân nghèo như mu n níu kéo c nh gi i huy n tho i xu ng v i đ i s ng th c t đ y nư c m t và ti ng cư i c a h . Đang lúc T Th c ngây ng t trư c đ ng tiên Th n Phù thì anh H xem tư ng Tiên, g i mi ng Tiên là cái h cơm, g i b ng c Tiên là cái bàn b c, vì theo H : "G n cô con, không l y tay th y b c thì c m đũa th y g p à". Hay như vai Tơ H ng khi xe duyên T Th c l y nàng tiên Giáng Hương không quên tranh th ch tay xu ng m t cô gái đ p ng i gi a khán gi "xe" luôn vào mình. Chèo đã t o nên m t th gi i cho riêng mình, m t th gi i v a th c l i v a huy n o.
Th k XX, chuy n sang th i kỳ chèo hi n đ i, tư duy chèo g p s đ i ngh ch c a tư duy t th c đ n t ngh thu t phương Tây. Sân kh u chèo c i lương tuyên ngôn theo khuynh hư ng t th c c a k ch "Thái Tây". Vào gi a th k , t th c v n là khuynh hư ng ch đ o trong n n văn h c ngh thu t cách m ng. Năm 1957, Nhà hát Chèo xây d ng tích L nư c th n l n đi các y u t huy n tho i đ làm n i b t nên ý th c đ u tranh c a ngư i nông dân ch ng cư ng quy n. Ph i t i l n d ng l i th ba (1972) trò di n m i tr v là m t tích chèo huy n tho i th c s . Đ i v i nh ng v v đ tài hi n đ i thì tư duy t th c k ch nói đã l n át, h u như thay th tư duy huy n tho i c a chèo. Đây là giai đo n xu t hi n nh ng v "k ch chèo" còn g i là "k ch pha ca". V k ch chèo Con trâu hai nhà c a tôi ra đ i vào năm 1965. Ch sau nh ng năm g n gũi h c t p các ngh nhân trong H i di n nghiên c u chèo và sau đó trong công vi c ph c h i m t s v di n chèo c tôi m i nh n ra sai l m u trĩ c a mình và t đó c g ng s p tích trò v đ tài hi n đ i theo cách tư duy c a chèo. Trong Cô gái và anh đô v t, m t tích truy n v cách m ng tháng Tám đã đư c huy n tho i hoá. Tích k v m t cô gái hoang dã không có đ n c cái tên, cái tu i. Cô thư ng l y tr m g o c a nhà Ngh Tư ng đem v c u nh ng ngư i thân đang b ch t d n vì n n đói. M t l n, cô b tên sĩ quan Nh t b n b thương, ch y l n vào trong r ng, g p m t ông Ké đem v nuôi d y. Sau đó ông Ké đ t cho cô cái tên Thu H ng và c đi làm chính tr viên m t đ i tuyên truy n vũ trang. Cô v cùng ngư i yêu là Đô L c - đ i trư ng đ i t v gi i phóng quê hương. S thay đ i th n kỳ c a con ngư i cô làm m i ngư i kinh ng c. Cu i v cô gái k l i:
Ngày y… tr n b y ác qu Con l n vào r ng sâu B ng đói v t thương đau Chân không còn đ ng v ng Có lá truy n đơn mang ngôi sao vàng nho nh Con v n gi t bên mình t ngày h i đ u xuân Như ch T m lúc nguy nan Li n l y ra con c u kh n L kỳ thay ngôi sao vàng năm cánh B ng hi n lên to l n l thư ng Đ ng bên là m t Ké già dáng d p xương xương Chòm râu thưa đôi m t hi n t to sáng - M t ông tiên? - Vâng m t ông tiên… Ông tiên! Đưa con v qu núi Có su i nư c reo vui Tròn vòm là xanh tươi Có chim r ng đua hót
Phép tiên giúp con b ng đôi m t Bi t đ c ch bi t cách nói năng Bi t ăn đi đ ng đàng hoàng Sáng láng khôn ngoan như ngư i cách m ng T cái Gái t i tăm l m than t i nh c Con tr thành Thu H ng ngư i con gái t do. Hình tư ng ông Ké n d Bác H . Cô Gái bi u trưng tình thương yêu c a cách m ng. Đ L c bi u trưng s c m nh c a cách m ng. Trong các huy n tho i xưa, khát v ng c a con ngư i đ u nh vào l c c a thánh th n mà th c hi n. Ngày nay, l c phù tr y là cách m ng. Ý nghĩa c a huy n tho i này là như v y. N u Cô Gái và anh Đô v t thu c vào d ng miêu t th nh t c a tư duy huy n tho i thì v Chuy n tình nh ng năm 80 th hi n ý đ ng d ng d ng miêu t th hai vào m t v chèo v đ tài hi n đ i. Xã h i Vi t Nam vào nh ng năm 80 c a th k XX đã ch ng ki n s bùng n m t cu c đ u tranh quy t li t gi a m t bên là đ o đ c cách m ng đư c nuôi dư ng t cách m ng tháng Tám, m t bên là th l c đ c ác c a đ ng ti n t n n kinh t th trư ng m i nhen nhóm. Nhân v t Quang bi u trưng cho tâm h n trong sáng đ n m c lý tư ng c a con ngư i. Nhân v t Tư bi u trưng cho th l c hu ho i đ ng ti n. Và gi a hai c c tư tư ng đ i l p đó là s d n v t tìm đư ng c a Thơm Th o cô gái văn công và L - m t anh giáo làng. đây chú ý đ n tính tuy t đ i mang ý nghĩa lý tư ng c a hai tính cách Quang và Tư.
D ng th ba có ng d ng ph bi n trong các v chèo v đ tài hi n đ i. Tích và tính cách nhân v t có th l y t đ i thư ng. Song cái đ i thư ng này ph i đư c lãng m n hoá, kỳ hoá đi. Ý đ này đã đư c thí nghi m trong v di n Tình r ng. Tính kỳ trư c h t tích truy n k v m t gia đình sơn tràng đoàn t sau hai mươi năm chia lìa vì m t cơn lũ r ng. Tình r ng th hi n ba s c thái khác nhau ba tính cách nhân v t: M t anh công binh c n g , m t cô k sư nông nghi p tr ng r ng và cô gái ngư i Dao tươi đ p như m t s hoá thân c a r ng xanh. Tính kỳ và tính lãng m n n i lên rõ ràng nh t Dàn đ r ng xu t hi n m đ u cho b n mùa (b n đo n di n c a v ) v i hình th c khác nhau. Dàn đ là hình th c r ng đư c nhân v t hoá, v a gi vai trò d n truy n, v a tâm tình cho chuy n v i nhân v t trong k ch. Nhìn chung, n u quan sát tư ng t n các tích chèo c và ba tích chèo v đ tài hi n đ i gi i thi u chúng ta có th đi đ n nh n xét r ng: Tính lãng m n, tính kỳ là hai y u t cơ b n, hai y u t "c t tu " không th sao nhãng đư c trong tư duy huy n tho i. 3. Tư duy chèo là tư duy ư c l . Tư duy c a đ o giáo phương Đông là tư duy hư ng n i. Văn h c ngh thu t phương Đông v i ch c năng "t i Đ o" đã t tư duy y hư ng s miêu t c a mình vào nhi m v nói lên b ng hình tư ng ngh thu t cái "ý", cái "th n" bên trong c a s v t. Phương pháp miêu t y là phương pháp ư c l . Cho nên, còn có th g i tư duy hư ng n i c a chèo là tư duy ư c l . Phương pháp ư c l s d ng các phương ti n ngh thu t như tư ng trưng, bi u trưng, n d , ng ý, liên tư ng… đ di n t .
Trên sân kh u tu ng, m t c a Quan Công bôi đ . Màu đ bi u trưng cho b n ch t t t đ p bên trong c a nhân v t. Màu đen bi u trưng cho tinh th n nghiêm minh chính tr c c a Bao Công. Nguy n Du vi t v v quan toà x án Ki u: "Trông lên m t s t đen sì" cũng hàm ý t th n đó. Trong di n xu t đi vòng quanh sân kh u v i bài hát Đư ng trư ng trên non ho c v i nh ng đ ng tác hư l i Su i trèo non là đã đ g i ý đ ngư i xem liên tư ng t i c nh đi r ng r i. Ư c l hoá (conventionalize) thư ng đi v i cách đi u hoá (Stylization). Cách đi u hoá là m t bi n pháp khái quát hoá th c hi n. Cách đi u hoá là quá trình đi tìm cái thi t y u mang b n ch t c a s v t và khu ch đ i nó, làm đ p nó lên. Nguy n Du đã cách đi u hoá, còn có th g i là ư c l hoá mùa xuân b ng hai câu l c bát: C non xanh t n chân tr i/ Cành lê tr ng đi m m t vài bông hoa. C nh s c mùa xuân th t là muôn hình muôn v , song đây Nguy n Du ch ch n l y hai ý: C và hoa lê. Hai ý này đư c khoa trương và kỳ hoá đi. Trong sân kh u truy n th ng Chèo, Tu ng, phương pháp ư c l , cách đi u hoá là lu t l , là phép t c cơ b n chi ph i toàn th k ch b n cho đ n di n xu t c a trò di n. Trò di n chèo c m u m c Quan Âm Th Kính đã ch ng minh s th t này. đây, s v t qua ư c l hoá không nh ng bi n d ng đi mà đôi khi còn mang d ng thái ngh ch lý v i đ i thư ng. Ngoài đ i làm gì có M Đ p b c m m th y Xã trư ng b vào gi i th t lưng c a mình đ nói lên thói ăn b n c a b n cư ng hào. Làm gì có vi c làng nào l i ch g m có Th y mù, Hương câm, Đ đi c. Ch ng qua là chèo mu n "ch i" cái tinh th n h b i c a b n chính quy n đã vô trách nhi m x oan Th Kính. Tư duy thơ. Tư duy huy n tho i. Tư duy ư c l . Ba y u t thơ, huy n tho i, ư c l liên h ch ng ch t v i nhau, t o đi u ki n cho nhau
t n t i, h p thành m t t ng th th ng nh t h u cơ. Có th g i đây là tư duy chèo đư c chưa? N u đ nh nghĩa v tư duy Chèo ch ng ng l i t i đây thì th t là chưa đ y đ . Vì nhìn t ng quát, đây m i ch là tư duy ngh thu t, là nh ng l lu t phép t c chung đã s n sinh ra nhi u hình th c sân kh u truy n th ng phương Đông. Các hình th c này, như Chèo và Tu ng ta, tuy cũng m t ngu n tư duy y song r t khác bi t nhau, khác bi t nhau trong ngôn ng ngh thu t, trong c nh ng lu t l phép t c v n d ng chúng. T đây, t ng ch ng lo i sân kh u này l i đòi m t tư duy ngh thu t cho riêng mình: Tư duy Chèo, tư duy Tu ng.? V y cu i cùng tư duy chèo là gì? Là tư duy thơ, tư duy huy n tho i, tư duy ư c l th m đư m trong ngôn ng đ c thù, trong nh ng lu t l phép t c sáng t o đ c thù c a m t hình th c sân kh u g i là Chèo. Thành qu c th c a tư duy chèo là nh ng mô hình (m u hình) ngh thu t: Mô hình hát múa, mô hình các lo i nhân v t, mô hình các lo i l p trò v.v…Đ n đây m t v n đ l n đ t ra: Chúng ta đang bư c vào th k XXI, li u tư duy chèo này còn phù h p v i th i đ i không? Tư duy ngh thu t bao gi cũng b t ngu n t tư duy tri t h c, tư duy khoa h c c a th i đ i. N n khoa h c cơ gi i c đi n kh i đ u t Niutơn đã ch ng phương Tây t th k XVII và đ n th k XIX theo ch nghĩa đ qu c tràn sang phương Đông. Cùng v i s ra đ i c a khoa h c c đi n là ch nghĩa duy lý c a Descartes và ch nghĩa t th c trong văn h c ngh thu t. N n khoa h c c đi n t o nên s phát tri n m nh m v k thu t công ngh làm thay đ i r t l n đ i s ng v t ch t c a loài ngư i.
Đ n cu i th k XIX và đ u th k XX Einstein v i thuy t tương đ i, Bohr và Heisenberg v i gi i thích v cơ h c lư ng t đã mang nh ng thay đ i làm đ o l n t n n n t ng khoa h c cơ gi i c đi n. "N n v t lý hi n đ i v a th ng nh t và lý gi i nhi u khái ni m cơ b n c a tri t h c, v a đ ra nh ng câu h i l n c a loài ngư i mà các nhà đ o h c t xưa đã t ng k t, và kỳ l thay, nh ng phát hi n này c a n n v t lý hi n đ i không khác bao nhiêu v i nh ng k t lu n c a các thánh nhân ngày xưa" Th c v y, v t lý hi n đ i trong khí ph đ nh thuy t "H t cơ b n" c a v t lý c đi n l i đ ng nh t v i vũ tr quan "V n v t vi nh t th " - cái chân lý mà các nhà Đ o h c phương Đông đã phát hi n ra b ng tr c giác. S xu t hi n c a khoa h c lư ng t đã làm lung lay th c s ch nghĩa duy lý trong tri t h c và tư duy t th c trong văn h c ngh thu t. Trong ho t đ ng văn h c ngh thu t phương Tây vào nh ng năm 30 c a th k XX n i lên trào lưu "hư ng v phương Đông" đ c bi t ba lĩnh v c thơ, h i ho và sân kh u. Hay ch nói v ngh thu t sân kh u. Pháp, t s g i ý c a sân kh u Bali, Antonin Artaud đ xu t ra "sân kh u thu n tuý" J.L.Barrault "sân kh u t ng th " và ông t thí nghi m nó trên sân kh u. L y c m h ng t sân kh u Nh t B n và Trung Qu c, Meyrhold l p "sân kh u hi n th c ư c l t i nhà hát "Tháng Mư i" Nga; và vào gi a th k B.Brecht Đ c l y l ng v i "sân kh u t s " c a mình. Đ y là không k m t s lo i sân kh u khác trong đó đ c bi t là "sân kh u phi lý" cùng th i xu t hi n phương Tây. Khuynh hư ng nói chung: Tư duy hư ng n i, l y ư c l làm phương pháp, dùng các phương ti n tư ng trưng, n d , liên tư ng… đ di n t như sân kh u phương Đông. Xu t phát t tình hình trên mà nhi u chuyên gia sân kh u phương Tây sang thăm nư c ta vào n a cu i th k XX có nh n xét r ng sân kh u truy n th ng Chèo Tu ng mang nhi u y u t hi n đ i.
Th k XXI là th k c a n n khoa h c hi n đ i. Tư duy ngh thu t sân kh u phương Đông phù h p v i nh ng m u hình tư duy c a khoa h c hi n đ i l nào có th coi nó là l c h u. Có đi u là, trung thành v i tư duy ngh thu t c a mình, m i ch ng lo i sân kh u c truy n phương Đông c n gi i quy t nh ng v n đ ngh thu t riêng c a mình đ đáp ng v i yêu c u th m m luôn luôn đ i m i c a th i đ i. Là nh ng ngư i làm chèo chúng ta tin tư ng có th vư t qua thách th c này n u có đư c m t tư duy chèo phong phú và nh y bén. Làm th nào đ có m t tư duy Chèo phong phú và nh y bén. Trư c h t là thông thu c ngôn ng Ngh thu t chèo, thông thu c nh ng lu t l , phép t c, v n d ng chúng trong sáng t o. S hi u bi t này không ch trên m t lý thuy t mà ph i tr i nghi m nó trong qúa trình làm ngh . Đ i v i ngư i làm ngh chèo cũng như v y. Trư c h t là siêng năng làm ngh , tâm huy t v i ngh . Th hai là không d ng l i trình đ tư duy ngư i chơi c g i là "s ch nư c c n" mà ph i vươn lên t i trình đ gi i quy t đư c nh ng v n đ m i c a ngh thu t. Đ i v i cao th c là th c , nhà thơ là bài thơ hay, còn đ i v i ngư i làm chèo là nh ng mô hình ngh thu t. Ngư i có tư duy chèo phong phú ph i là kho tàng nh ng mô hình ngh thu t chèo thu góp t nh ng trò di n t c chí kim. Nh ng ngh nhân l i l c c a chèo c là như th đó. Như Lý M m - m t ngh nhân chuyên di n "h ". Trong m t bu i gi i thi u vai "h g y" v i b n sân kh u nư c ngoài, c đã di n h t trò n đ n trò kia th i gian dài đ n l i gi a ch ng ph i đ ngh c d ng l i. Tìm hi u ra m i bi t r ng, thì ra t t c các m u trò "h g y" trong t chi ng chèo đ u n m trong con ngư i c . Và tôi không còn l y làm l n a khi nh l i vai "khách trú" trong M t tr n cư i - chèo đ tài hi n đ i c a Nguy n Đình Ngh . C đã ng u h ng sáng t o nên hình tư ng m t nhân v t đương th i hài hư c và sinh đ ng khi n ai đã t ng xem
không th quên đư c. H n ph i có nh ng chú h n bên trong tư duy sáng t o c a c . Thu c cùng lo i v i Lý M m, có th k đ n nh ng ngh nhân như Trùm Th nh, C Tam, Hai Sinh, Tư Liên, Năm Ngũ… H s ng như cá v i nư c trong kho tàng nh ng mô hình chèo truy n th ng. H s ng hàng ngày cũng mang duyên dáng chèo. Do đó h nghĩ lên là chèo. H di n ra là chèo. Đ i v i h , b o làm k ch h cũng làm ra thành chèo. Đây là trư ng h p x y ra trên sân kh u chèo c i lương vào nh ng năm 20 c a th k XX. M c d u Nguy n Đình Ngh - ngư i ch đ o ngh thu t tuyên ngôn c i cách chèo theo hư ng t th c c a k ch Thái Tây, song trên sân kh u L c Vi t th i b y gi v n tung hoành nh ng hình dáng nhân v t chèo, v n ròn rã nh ng ti ng cư i chèo c a T Liên, Năm Ngũ. Thì ra ông Ngh không c i t o n i cái tư duy quá đ m đà ch t chèo c a nh ng ngh nhân thu n p v t t chiêng chèo. Nói tóm l i, đ t t i tư duy chèo phong phú và nh y bén đòi h i ba đi u ki n: M t là, nh n th c đ y đ v ngôn ng chèo, v phép t c v n d ng chúng trong sáng t o, hai là, chi m lĩnh đư c kho tàng mô hình ngh thu t c a chèo, ba là, thư ng xuyên rèn luy n nâng cao tư duy ngh nghi p.