HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
24
Guideline for the Diagnosis and Management
of Gastroesophageal Reflux Disease, Am J
Gastroenterol 2022. 117:27–56.
2. R. Jones, O. Junghard, J. Dent, N. Vakil,
K. Halling, B. Wernersson & T. Lind.
Development of the GerdQ, a tool for the
diagnosis and management of
gastrooesophageal reflux disease in primary
care, Alimentary Pharmacology &
Therapeutics. 2009. vol 30. pp 1030 – 1038.
3. Quách Trọng Đức, Hồ Xuân Linh. Giá trị
của bộ câu hỏi GERDQ trong chẩn đoán các
trường hợp bệnh trào ngược dạ dày thực
quản có hội chứng thực quản. Tạp chí Y học
thành phố Hồ Chí Minh. 2012. Số 16. 15-22.
4. Catarina J, Mari-Ann W, Saga J, Roar J
& Kristian Hveem. Stressful psychosocial
factors and symptoms of gastroesophageal
reflux disease: a population-based study in
Norway. Scandinavian Journal of
Gastroenterology. 2010. vol 45. pp 21 – 29.
5. Abdulaziz A. Alrashed. Prevalence and risk
factors of gastroesophageal reflux disease
among Shaqra University students, Saudi
Arabia, Journal of Family Medicine and Primary
Care. 2019. Volume 8, Issue 2, 462-467.
6. Nabil J. Awadalla. Personal, academic and
stress correlates of gastroesophageal reflux
disease among college students in
southwestern Saudi Arabia: A cross-section
study, Annals of Medicine and Surgery.
2019. Vol 47. pp 61–65.
7. Martinucci, et al. Gastroesophageal reflux
symptoms among Italian university students:
epidemiology and dietary correlates using
automatically recorded transactions. 2018.
BMC Gastroenterol. 18 (2018) 116.
8. Sheldon Cohen, Tom K. and Robin M. A
Global Measure of Perceived Stress. Journal
of Health and Social Behavior. 1983. Vol.
24, No. 4. pp. 385-396.
TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC, TỰ CHĂM SÓC VÀ CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG
CỦA NGƯỜI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG
Ở MỘT SỐ BỆNH VIỆN CỘNG ĐỒNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Bửu Tân1, Edreck D. Estioko2
TÓM TẮT4
Mục tiêu: Đánh giá sự tuân thủ sử dụng thuốc
(TTSDT), tự chăm sóc (TCS) và chất lượng cuộc
1Trường Đại học Công nghệ Tp Hồ Chí Minh
2Trinity University of Asia
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Bửu Tân
SĐT: 0385227427
Email: nguyenbuutan2018@gmail.com
Ngày nhận bài: 28/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
sống (CLCS) của người bệnh (NB) tiểu đường.
Đồng thời, tìm hiểu sự tương quan giữa các yếu tố
này trong việc NB tự quản lý bệnh tiểu đường.
Phương pháp: Nghiên cứu tương quan mô tả,
trên 308 NB tiểu đường từ 40 - 59 tuổi đang điều
trị ngoại trú tại một số bệnh viện cộng đồng ở
Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả: Phần lớn NB
tiểu đường tuân thủ dùng thuốc, tự chăm sóc và có
chất lượng cuộc sống tốt liên quan đến sức khỏe.
Có mối tương quan vừa phải giữa TTSDT và TCS
(r = 0,556, KTC 95% [0,400 - 0,667], p = 0,000).
Có mối tương quan vừa phải giữa TTSDT và
CLCS (r = 0,513, KTC 95% [0,318 - 0,665], p =
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
25
0,000). Có mối tương quan chặt chẽ giữa việc
TCS và CLCS (r = 0,718, KTC 95% [0,592 -
0,816], p = 0,000). Có mối liên quan giữa việc
TTSDT, khả năng TCS và CLCS (p = 0,000).
TTSDT ảnh hưởng đến CLCS (p = 0,041), việc
TCS cũng ảnh hưởng đến CLCS (p = 0,000). Việc
TTSDT và TCS ảnh hưởng đến CLCS 52,5%
(Bình phương R hiệu chỉnh = 0,525). Kết luận:
Để cải thiện CLCS của NB tiểu đường, việc tự
quản lý bệnh tiểu đường phải được cải thiện thông
qua việc TTSDT và TCS.
Từ khóa: tuân thủ sử dụng thuốc, tự chăm
sóc, chất lượng cuộc sống, bệnh tiểu đường, bệnh
tiểu đường type 2
SUMMARY
MEDICATION ADHERENCE, SELF-CARE
AND QUALITY OF LIFE AMONG ADULT
DIABETIC PATIENTS IN SELECTED
COMMUNITY HOSPITAL
IN HO CHI MINH CITY
Objective: This study aimed to assess
medication adherence, self-care, and quality of life
in adult diabetic patients. Method: A descriptive-
correlational research design on 308 adult diabetic
patients from 40 - 59 years old, at outpatient
department of community hospitals in Ho Chi
Minh City. Results: This study found remarkable
results. The majority of diabetic patients are
medication adherence, self-care, and have a good
health-related quality of life. There is moderate
correlation between medication adherence and
self-care (r = 0.556, 95% CI [0.400 - 0.667], p =
0.000). There is moderate correlation between
medication adherence and quality of life (r =
0.513, 95% CI [0.318 - 0.665], p = 0.000). There
is strong correlation between self-care and quality
of life (r = 0.718, 95% CI [0.592 - 0.816], p =
0.000). There is a significant relationship between
the self-assessed medication adherence, self-care
and health-related quality of life (p = 0.000).
Medication adherence affects quality of life (p =
0.041), self-care also affects quality of life (p =
0.000). Medication adherence and self-care affect
52.5% to quality of life (Adjusted R Square =
0.525). Conclusion: In order to improve the
quality of life of diabetic patients, self-
management of diabetes must be improved
through medication adherence and self-care.
Keywords: medication adherence, self-care,
quality of life, diabetes, type 2 diabetes.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh tiểu đường là một loại bệnh lý mạn
tính phổ biến ở Việt Nam và trên thế giới. Thật
vậy, đã có nhiều nghiên cứu với các số liệu
thống kê về tỷ lệ mắc mới, mức độ gia tăng của
bệnh tiểu đường ở nước ta trong những năm
qua. Do đó, gánh nặng bệnh tật do bệnh tiểu
đường đã trở nên đáng kể ở Việt Nam [1]. Đã
có báo cáo rằng, những NB mắc bệnh mãn tính
tuân thủ điều trị có thể cải thiện CLCS và
ngược lại [2]. Mặc dù người ta kỳ vọng rằng
TTSDT được cải thiện sẽ có tác động tích cực
đến CLCS ở NB tiểu đường thông qua kết quả
lâm sàng tốt hơn, nhưng những phát hiện trong
tài liệu lại trái ngược nhau. Do đó, điều quan
trọng là phải cung cấp thêm các hiểu biết sâu
sắc hơn về tác động của CLCS đối với việc
tuân thủ điều trị bằng thuốc trị tiểu đường [3].
Bên cạnh đó, việc tuân thủ thực hành TCS
bệnh tiểu đường đã cho thấy CLCS tốt hơn [4].
Tuy nhiên, một nghiên cứu kết hợp cả ba
yếu tố là TTSDT, TCS và CLCS của NB tiểu
đường chưa được thực hiện ở Việt Nam. Như
một điều tất yếu và xuất phát từ nhu cầu thực
tiễn, nghiên cứu này muốn đánh giá sâu hơn về
TTSDT, TCS, CLCS và mối tương quan giữa
các yếu tố này của NB tiểu đường tại các bệnh
viện cộng đồng được lựa chọn ở Thành phố Hồ
Chí Minh để đưa ra khuôn khổ cải thiện về
quản lý bệnh tiểu đường.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: người bệnh
tiểu đường được điều trị ngoại trú tại một số
bệnh viện cộng đồng được chọn ở Thành phố
Hồ Chí Minh từ tháng 10/2022 - 01/2023 .
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
26
2.1.1. Tiêu chí lựa chọn: người bệnh được
điều trị bệnh tiểu đường ngoại trú ít nhất một
năm, từ 40 - 59 tuổi, có khả năng giao tiếp tốt
và đọc, hiểu tốt bộ câu hỏi, đồng ý tham gia
vào nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chí loại trừ: người bệnh tiểu
đường được điều trị ngoại trú dưới một năm,
ngoài độ tuổi 40 - 59 tuổi, không có khả năng
giao tiếp tốt, không có khả năng đọc và hiểu tốt
bộ câu hỏi, không hoàn thành bộ câu hỏi.
2.2. Phương pháp nghiên cứu: dùng thiết
kế nghiên cứu tương quan.
2.2.1. Cỡ mẫu
Sử dụng phân tích G-power, nghiên cứu
này yêu cầu một cỡ mẫu tối thiểu là 279 người
bệnh với r = 0,167 về mối tương quan giữa
TTSDT và CLCS [5], r = 0,167 được chọn vì
nó góp phần tính toán cỡ mẫu tối thiểu, cỡ mẫu
này phù hợp và có giá trị hơn các cỡ mẫu từ
các hệ số r khác, sau đó cộng thêm 10% cho dữ
liệu có khả năng bị mất trong quá trình thu
thập. Vì vậy, cỡ mẫu cho nghiên cứu này là
308 người bệnh. Tính toán này có hiệu suất
(khả năng quyết định đúng) “power (1 - β) là
80%”, kích thước hiệu ứng là 50% và sai lầm
loại 1 (α) là 5%.
2.2.2. Phương pháp chọn mẫu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp lấy mẫu
ngẫu nhiên đơn giản, một loại lấy mẫu xác
suất, trong loại lấy mẫu này, các đối tượng của
mẫu được chọn ngẫu nhiên. Cụ thể, sau khi
điều dưỡng viên sắp các sổ khám bệnh của
người bệnh tiểu đường theo số thứ tự đăng ký
khám bệnh, nghiên cứu viên rút ngẫu nhiên
một sổ khám bệnh và áp dụng tiêu chuẩn chọn
vào, tiêu chuẩn loại ra để chọn mẫu. Cách làm
này được lặp lại nhiều lần đến khi có đủ số
lượng mẫu. Cách thứ hai, tận dụng sự ngẫu
nhiên của việc đăng ký số thứ tự khám bệnh
(xem đó như một cách bốc thăm).
2.2.3. Bộ câu hỏi nghiên cứu
Nghiên cứu dùng các bộ câu hỏi về tuân
thủ sử dụng thuốc, tự chăm sóc và chất lượng
cuộc sống được chuyển ngữ từ tiếng Anh sang
tiếng Việt để khảo sát. Độ tin cậy của các bộ
câu hỏi khảo sát về tuân thủ sử dụng thuốc, tự
chăm sóc và chất lượng cuộc sống lần lượt là
0.95, 0.87, 0.92. Thang điểm Likert 4 được sử
dụng cho các tiêu chí đánh giá (1 điểm: rất
không đồng ý, 2 điểm: không đồng ý, 3 điểm:
đồng ý, 4 điểm: rất đồng ý).
2.2.4. Xử lý số liệu và phép kiểm định
Số liệu được phân tích bằng phần mềm
SPSS 22.0. Kiểm định Pearson r được dùng để
tìm mối tương quan giữa các biến số định
lượng là tuân thủ sử dụng thuốc, tự chăm sóc
và chất lượng cuộc sống. Phân tích hồi quy đa
biến được sử dụng để tìm hiểu mối liên quan
giữa biến số phụ thuộc (chất lượng cuộc sống)
với hai biến số độc lập (tuân thủ sử dụng thuốc
và tự chăm sóc).
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Sự tự đánh giá của NB tiểu đường về tuân thủ sử dụng thuốc, tự chăm sóc và
chất lượng cuộc sống thông qua các khía cạnh cụ thể của từng vấn đề
Bảng 1. Điểm trung bình chung và riêng của từng khía cạnh trong vấn đề TTSDT
Tuân thủ sử dụng thuốc
Điểm trung bình
Độ lệch chuẩn
Tuân thủ sự kê đơn
3,08
0,29
Thái độ đối với thuốc
3,11
0,29
Liệu pháp dược lý
3,09
0,31
Điểm trung bình và độ lệch chuẩn chung
3,09
0,30
Tỷ lệ NB tuân thủ sử dụng thuốc
77,3%
Điểm trung bình TTSDT ở khía cạnh tuân thủ sự kê đơn là 3,08 ± 0,29; thái độ tuân thủ
với thuốc là 3,11 ± 0,29; liệu pháp dược lý là 3,09 ± 0,31 và điểm trung bình chung của vấn
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
27
đề TTSDT là 3,09 ± 0,30. NB tuân thủ sử dụng thuốc chiếm một tỷ lệ khá cao là 77,3%.
Bảng 2. Điểm trung bình chung và riêng từng khía cạnh của vấn đề tự chăm sóc
Tự chăm sóc
Điểm trung bình
Độ lệch chuẩn
Ý thức sức khỏe
3,05
0,40
Dinh dưỡng
2,75
0,44
Hoạt động thể chất và giấc ngủ
2,81
0,51
Hoạt động cá nhân và với những người xung quanh
2,64
0,47
Điểm trung bình và độ lệch chuẩn chung
2,81
0,46
Tỷ lệ NB có khả năng tự chăm sóc đạt yêu cầu
70,2%
Điểm trung bình ở khía cạnh ý thức sức khỏe là 3,05 ± 0.40; dinh dưỡng là 2,75 ± 0,44;
hoạt động thể chất và giấc ngủ là 2,81 ± 0,51; hoạt động cá nhân và với những người xung
quanh là 2.64 ± 0,46 và điểm trung bình chung của vấn đề TCS là 2,81 ± 0,46. Tỷ lệ NB có
khả năng tự chăm sóc đạt yêu cầu là 70,2%.
Bảng 3. Điểm trung bình chung và riêng của từng khía cạnh trong vấn đề chất lượng cuộc sống
Điểm trung bình
Độ lệch chuẩn
2,80
0,39
2,70
0,30
2,87
0,31
2,90
0,26
2,82
0,32
70,5%
Điểm trung bình ở khía cạnh sức khỏe thể chất là 2,80 ± 0.39; tâm lý là 2,70 ± 0,30; mối
quan hệ xã hội là 2,87 ± 0,31; môi trường là 2,90 ± 0,26 và điểm trung bình chung của vấn đề
CLCS là 2,82 ± 0,32. Tỷ lệ NB có chất lượng cuộc sống đạt yêu cầu là 70,5%.
3.2. Mối tương quan giữa các yếu tố TTSDT, TCS và CLCS
Bảng 4. Tóm tắt mối tương quan theo cặp giữa các yếu tố tuân thủ sử dụng thuốc, tự chăm sóc
và chất lượng cuộc sống
Khía cạnh tương quan
Hệ số tương quan r
(KTC 95%)
p
Kết luận
TTSDT và TCS
0,556 (0,400 - 0,667)
0,000
Tương quan vừa phải
TTSDT và CLCS
0,513 (0,318 - 0,665)
0,000
Tương quan vừa phải
CLCS và TCS
0,718 (0,592 - 0,816)
0,000
Tương quan mạnh
Mức độ tương quan [6]
0.90 – 1.00: Rất chặt chẽ
0.70 – 0.89: Chặt chẽ (mạnh)
0.40 – 0.69: Vừa phải (trung bình)
0.11 – 0.39: Yếu
0.00 – 0.10: Không đáng kể
3.3. Sự ảnh hưởng của hai yếu tố
TTSDT và TCS đến CLCS
Có mối liên quan giữa việc TTSDT, khả
năng TCS và CLCS (p = 0,000). TTSDT ảnh
hưởng đến CLCS (p = 0,041), việc TCS cũng
ảnh hưởng đến CLCS (p = 0,000). Việc
TTSDT và TCS ảnh hưởng đến CLCS 52,5%
(Bình phương R hiệu chỉnh = 0,525).
IV. BÀN LUẬN
Mối tương quan giữa TTSDT với TCS
được tìm thấy trong nghiên cứu này được hỗ
trợ và đồng ý bởi bằng chứng từ các kết quả
nghiên cứu cụ thể trước đó. Krzemińska và
cộng sự đã kết luận trong nghiên cứu của họ
rằng việc TCS ảnh hưởng đến TTSDT ở NB
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
28
tiểu đường tuýp 2. Hành vi quản lý TCS có tác
động đáng kể đến TTSDT ở NB tiểu đường
tuýp 2. Mức độ tự tin vào năng lực bản thân
trong từng lĩnh vực hoạt động càng cao thì
mức độ tuân thủ càng cao [7]. Đồng thời,
Chantzaras và Yfantopoulos gần đây đã đưa ra
một phát hiện thú vị rằng TTSDT có tác động
tích cực đến việc tự chăm sóc bản thân [3].
Có mối tương quan vừa phải giữa
TTSDT và CLCS. Phát hiện này đồng ý với
các tác giả trước đó. Cụ thể, đã có nghiên
cứu báo cáo rằng, những NB mắc bệnh mãn
tính tuân thủ điều trị có thể cải thiện chất
lượng cuộc sống và ngược lại [1]. Ngoài ra,
Chantzaras và Yfantopoulos cũng kết luận
rằng, phân tích tương quan cho thấy mối
tương quan nghịch đáng kể giữa việc không
tuân thủ dùng thuốc với chất lượng cuộc
sống và mối tương quan thuận giữa TTSDT
và CLCS [2]. Tuy nhiên, NB có thể ngừng
dùng thuốc vì họ cảm thấy tốt hơn và chất
lượng cuộc sống được cải thiện, điều mà họ
coi là dấu hiệu của bệnh đã khỏi. Hơn nữa,
người bệnh cũng có thể ngừng dùng thuốc vì
họ cảm thấy tồi tệ hơn và họ cho rằng đây là
kết quả của việc điều trị không tốt [3].
Nghiên cứu tìm thấy mối tương quan chặt
chẽ giữa TCS và CLCS. Các nghiên cứu
trước đây cho thấy các hoạt động TCS bệnh
tiểu đường có liên quan tích cực đến sức
khỏe, CLCS và kiểm soát đường huyết tốt
hơn [4]. Điều thú vị là, một nghiên cứu gần
đây (2023) đã lưu ý rằng, CLCS của những
người mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 sống ở
miền Tây Ethiopia được dự đoán tích cực
nhờ thực hành tự quản lý sức khỏe [8].
Ngoài những mối tương quan từ vừa phải
đến chặt chẽ giữa TTSDT, TCS và CLCS thì
nghiên cứu còn phát hiện rằng cần có sự phối
hợp của cả TTSDT và TCS để tạo nên một
sự ảnh hưởng nhất định đến khả năng cải
thiện CLCS cho người bệnh tiểu đường.
Do đó, những phát hiện này góp phần
chứng minh tầm quan trọng của việc tự chăm
sóc và tuân thủ sử dụng thuốc đối với bệnh
tiểu đường và mục tiêu cuối cùng của việc tự
chăm sóc và tuân thủ sử dụng thuốc là hướng
đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
V. KẾT LUẬN
Để cải thiện CLCS của NB tiểu đường,
việc tự quản lý bệnh tiểu đường phải được
cải thiện thông qua việc TTSDT và TCS.
TÀI LIU THAM KHẢO
1. Nagai, M., Matsumoto, S., Tanuma, J.,
Nguyen, D. H. T., Nguyen, D. T.,
Mizushima, D., Oka, S., Pham, T. N.
(2023), Prevalence of and factors associated
with diabetes mellitus among people living
with HIV in Vietnam, Glob Health Med,
5(1), 15-22. https://doi.org/10.35772/
ghm.2022.01061
2. Pratama, I., Andayani, T., Kristina, S.
(2019), Knowledge, adherence and quality of
life among type 2 diabetes mellitus patients,
Int Res J Pharm, 10(4), 52-55.
3. Chantzaras, A., Yfantopoulos, J. (2022),
Association between medication adherence
and health-related quality of life of patients
with diabetes. Hormones, 21(4), 691-705,
https://doi.org/10.1007/s42000-022-00400-y
4. Zhao, F. F., Suhonen, R., Katajisto, J.,
Stolt, M., Leino-Kilpi, H. (2019),
Association between diabetes-related self-
care activities and positive health: a cross-
sectional study, BMJ open, 9(7), e023878,
https://doi.org/10.1136/bmjopen-2018-
023878
5. Farhat, R., Assaf, J., Jabbour, H., Licha,
H., Hajj, A., Hallit, S., Khabbaz, L. R.
(2019), Adherence to oral glucose lowering
drugs, quality of life, treatment satisfaction
and illness perception: A cross-sectional
study in patients with type 2 diabetes, Saudi
pharmaceutical journal, 27(1), 126-132,
https://doi.org/10.1016/j.jsps.2018.09.005
6. Schober, P., Boer, C., Schwarte, L. A.
(2018), Correlation Coefficients: Appropriate
Use and Interpretation. Anesthesia &
Analgesia, 126(5), 1763-1768, https://doi.
org/10.1213/ane.0000000000002864