VĂN BI U C M VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN BI U C MỂ Ả Ể Ả
I. Khái ni m văn bi u c mệ ể ả
Văn bi u c m là văn b n vi t ra nh m bi u đt tình c m, c m xúc, s đánh giá c aể ả ả ế ằ ể ạ ả ả ự ủ
con ng i đi v i th gi i xung quanh và khêu g i lòng đng c m n i ng i đc.ườ ố ớ ế ớ ợ ồ ả ơ ườ ọ
Tình c m y đc b c l tr c ti p thông qua nh ng suy nghĩ, nh ng n i ni m,ả ấ ượ ộ ộ ự ế ữ ữ ỗ ề
nh ng c m xúc trong lòng ng i.ữ ả ườ
Khi vi t văn bi u c m (dù d ng th hay văn xuôi), ng i ta v n th ng hay k tế ể ả ở ạ ơ ườ ẫ ườ ế
h p s d ng nh ng ph ng th c khác nh miêu t , t s đ b c l thái đ, tình c mợ ử ụ ữ ươ ứ ư ả ự ự ể ộ ộ ộ ả
gián ti p thông qua nh ng đi t ng, nh ng hình nh có ý nghĩa n d .ế ữ ố ượ ữ ả ẩ ụ
Khi v n d ng ph ng th c miêu t và t s vào văn bi u c m thì cũng c n l u ý:ậ ụ ươ ứ ả ự ự ể ả ầ ư
có t thì cũng không t m t cách c th , hoàn ch nh; có k thì cũng không k m t cáchả ả ộ ụ ể ỉ ể ể ộ
chi ti t, đy đ, rõ ràng. Ng i vi t văn bi u c m ch ch n nh ng đc đi m, nh ngế ầ ủ ườ ế ể ả ỉ ọ ữ ặ ể ữ
s vi c, nh ng thu c tính nào đó có kh năng g i c m đ bi u hi n t t ng, tìnhự ệ ữ ộ ả ợ ả ể ể ệ ư ưở
c m c a mình.ả ủ
II. Cách làm:
B c 1ướ : Xác đnh yêu c u c a đ và tìm ý. Căn c vào các t ng và c u trúc c a đị ầ ủ ề ứ ừ ữ ấ ủ ề
bài đ xác đnh n i dung, t t ng, tình c m mà văn b n s vi t c n ph i h ng t i.ể ị ộ ư ưở ả ả ẽ ế ầ ả ướ ớ
T đó đt câu h i đ tìm ý (n i dung văn b n s nói v đi u gì? Qua đó c n b c lừ ặ ỏ ể ộ ả ẽ ề ề ầ ộ ộ
thái đ, tình c m gì?)ộ ả
B c 2ướ : Xây d ng b c c (dàn bài). B c c c a văn bi u c m bao g m ba ph n:ự ố ụ ố ụ ủ ể ả ồ ầ
M bài – Thân bài – k t bàiở ế . Tuy nhiên vi c s p x p ý đ t o thành m t b c cệ ắ ế ể ạ ộ ố ụ
hoàn ch nh ph thu c vào m ch c m xúc c a ng i vi t, không h máy móc áp đtỉ ụ ộ ạ ả ủ ườ ế ề ặ
m t ki u nào.ộ ể
M bài:ở Có th gi i thi u s v t, c nh v t trong th i gian và không gian. C m xúcể ớ ệ ự ậ ả ậ ờ ả
ban đu c a mình.ầ ủ
Thân bài: Qua miêu t , t s mà bi u l c m xúc, ý nghĩ m t cách c th , chi ti t,ả ự ự ể ộ ả ộ ụ ể ế
sâu s c.ắ
K t bàiế: k t đng c m xúc, ý nghĩ ho c nâng lên bài h c t t ng.ế ọ ả ặ ọ ư ưở
B c 3:ướ Hoàn thành văn b n. ả
- Trên c s là dàn bài đã xây d ng, ng i vi t tri n khai thành bài văn hoàn ch nh.ơ ở ự ườ ế ể ỉ
L u ý trong quá trình di n đt ph i bi t k t h p v i các ph ng th c bi u đt khácư ễ ạ ả ế ế ợ ớ ươ ứ ể ạ
(miêu t , t s , ngh lu n); đng th i ph i bi t s d ng các bi n pháp ngh thu t đcả ự ự ị ậ ồ ờ ả ế ử ụ ệ ệ ậ ặ
s c (so sánh, nhân hoá, n d , đi p ng , nói quá…).ắ ẩ ụ ệ ữ
- Câu văn có s bi n hoá linh ho t (có câu tr n thu t, câu c m, câu nghi v n, câu c uự ế ạ ầ ậ ả ấ ầ
khi n; câu dài, câu ng n; có câu t nh l c, câu câu t n t i…). L i văn ph i có c m xúcế ắ ỉ ượ ồ ạ ờ ả ả
v i v n t ng giàu hình nh, giàu s c g i c m.ớ ố ừ ữ ả ứ ợ ả
B c 4: Ki m tra l i bàiướ ể ạ : Ngoài vi c ki m tra cách di n đt, s a l i c n ph iệ ể ễ ạ ử ỗ ầ ả
ki m tra l i xem văn b n đã toát lên t t ng, tình c m chính ch a, ho c đã t o đcể ạ ả ư ưở ả ư ặ ạ ượ
s xúc đng cho ng i đc ch a.ự ộ ườ ọ ư
III. Cách l p ý trong văn bi u c mậ ể ả
- Liên h hi n t i v i t ng lai: Là hình th c dùng trí t ng t ng đ liên t ng t iệ ệ ạ ớ ươ ứ ưở ượ ể ưở ớ
t ng lai, m n hình nh t ng lai đ kh i g i c m xúc v đi t ng bi u c mươ ượ ả ươ ể ơ ợ ả ề ố ượ ể ả
trong hi n t i. Cách bi u c m này t o nên m i liên h và t ng lai.ệ ạ ể ả ạ ố ệ ươ
Vd: Vào đêm tr c ngày khai tr ng c a con. M đã chu n b nhi u tâm tr ng và t ngướ ườ ủ ẹ ẩ ị ề ạ ưở
t ng m t s tình hu ng s x y ra, nh ng m đã không h nghĩ r ng đêm nay m không ngượ ộ ố ố ẽ ả ư ẹ ề ằ ẹ ủ
đc. M t ngày kia, s còn xa l m ngày đó, con s bi t th nào là không ng đc. Còn bâyượ ộ ẽ ắ ẽ ế ế ủ ượ
gi gi c ng đn v i con d dàng nh u ng m t ly s a, ăn m t cái k o.ờ ấ ủ ế ớ ễ ư ố ộ ữ ộ ẹ
- H i t ng quá kh và suy nghĩ hi n t i : là hình th c liên t ng t i nh ng kí cồ ưở ứ ệ ạ ứ ưở ớ ữ ứ
trong quá kh , g i s ng d y nh ng k ni m đ t đó suy nghĩ v hi n t i.ứ ợ ố ậ ữ ỉ ệ ể ừ ề ệ ạ
vd: M còn nh h i con đi h c M u giáo l n đu tiên , m ch n tr ng g n ch m làm, đẹ ớ ồ ọ ẫ ầ ầ ẹ ọ ườ ầ ỗ ẹ ể
c m t hai ti ng đng h m l i ch y qua tr ng ngó ch ng con m t cái. M s con l n đuứ ộ ế ồ ồ ẹ ạ ạ ườ ừ ộ ẹ ợ ầ ầ
xa m s khóc nhi u r i sinh b nh. Nh ng cô giáo con có nhi u kinh nghi m, b o m đngẹ ẽ ề ồ ệ ư ề ệ ả ẹ ừ
đ cho con th y m t. Con ch khóc m y b a đu, mà cũng ch khóc đu gi sáng khi v a xaể ấ ặ ỉ ấ ữ ầ ỉ ầ ờ ừ
m và đu gi chi u khi ng tr a d y không th y m . R i con quen v i cô giáo và b n bè,ẹ ầ ờ ề ủ ư ậ ấ ẹ ồ ớ ạ
đn ngày ngh mà cũng đòi đi h c , làm m có lúc đâm ghen v i cô giáo. Nh ng m tin là côế ỉ ọ ẹ ớ ư ẹ
nh n xét đúng: con có tính h ng ngo i ,d hòa đng, thích nghi môi tr ng t t, năng đngậ ướ ạ ễ ồ ườ ố ộ
và đc l p. V i nh ng tính cách nh v y, m hy v ng con s s m coi tr ng c p m t nhộ ậ ớ ữ ư ậ ẹ ọ ẽ ớ ườ ấ ộ ư
nhà mình.
Đây cũng là hình th c l y quá kh soi cho hi n t i khi n cho c m xúc c a conứ ấ ứ ệ ạ ế ả ủ
ng i tr nên sâu l ng h n. Cách bi u c m này s t o nên m i liên h g n k t r t tườ ở ắ ơ ể ả ẽ ạ ố ệ ắ ế ấ ự
nhiên và nhu n nhuy n gi a hi n t i và quá kh .ầ ễ ữ ệ ạ ứ
- T ng t ng tình hu ng, h a h n, mong c: Là hình th c liên t ng phong phú,ưở ượ ố ứ ẹ ướ ứ ưở
t nh ng hình nh th c đang hi n h u đ đt ra các tình hu ng và g i g m vào đóừ ữ ả ự ệ ữ ể ặ ố ử ắ
nh ng suy nghĩ và c m xúc v đi t ng bi u c m cũng nh nh ng c m hi v ng.ữ ả ề ố ượ ể ả ư ữ ướ ơ ọ
vd: Đêm nay m không ng đc. Ngày mai là ngày khai tr ng l p M t c a con. M sẹ ủ ượ ườ ớ ộ ủ ẹ ẽ
đa con đn tr ng, c m tay con d t qua cánh c ng, r i buông tay mà nói: “Đi đi con, hãyư ế ườ ầ ắ ổ ồ
can đm lên, th gi i này là c a con, b c qua cánh c ng tr ng là m t th gi i kì di u sả ế ớ ủ ướ ổ ườ ộ ế ớ ệ ẽ
m ra”.ở
- Quan sát, suy ng m: Là hình th c liên t ng d a trên s quan sát nh ng hình nhẫ ứ ưở ự ự ữ ả
đang hi n h u tr c m t đ có nh ng suy ng m v đi t ng bi u c m . Cách l p ýệ ữ ướ ắ ể ữ ẫ ề ố ượ ể ả ậ
th ng t o nên nh ng c m xúc chân th c, sâu s c.ườ ạ ữ ả ự ắ
vd: M nghe nói Nh t, ngày khai tr ng là ngày l c a toàn xã h i. Ng i l n ngh vi c đẹ ở ậ ườ ễ ủ ộ ườ ớ ỉ ệ ể
đa tr con đn tr ng, đng ph đc d n quang đãng và trang trí t i vui. T t c quanư ẻ ế ườ ườ ố ượ ọ ươ ấ ả
ch c nhà n c vào bu i sáng ngày khai tr ng đu chia nhau đn d l khai gi ng kh pứ ướ ổ ườ ề ế ự ễ ả ở ắ
các tr ng h c l n nh . B ng hành đng đó, h mu n cam k t r ng, không có u tiên nàoườ ọ ớ ỏ ằ ộ ọ ố ế ằ ư
l n h n u tiên giáo d c th h tr cho t ng lai.ớ ơ ư ụ ế ệ ẻ ươ
IV. H ng D n Làm Nh ng ướ ẫ ữ D ngạ Văn Bi u C mể ả
4.1. Bi u c m v thiên nhiên, c nh v t: dòng sông, cây c i, cánh đng, mùa trongể ả ề ả ậ ố ồ
năm...
M bài:ở Gi i thi u chung v đi t ng (cây,ớ ệ ề ố ượ hoa, qu , c nh thiên nhiên...)ả ả
Thân bài:
- Hình dung đc đi m g i c m c a thiên nhiên, c nh v t trong th i gian, không gianặ ể ợ ả ủ ả ậ ờ
c th đ b c l tình c m c a mình v đi t ng yêu thích.( Có s d ng y u t miêuụ ể ể ộ ộ ả ủ ề ố ượ ử ụ ế ố
t )ả
VD: Cây: r , thân, lá, hoa, qu ...ễ ả
- Suy nghĩ v m i quan h c a thiên nhiên, c nh v t đi v i cu c s ng con ng i ề ố ệ ủ ả ậ ố ớ ộ ố ườ
+ Thân thu c, g n bó, có ích l i v i con ng i nh th nào?ộ ắ ợ ớ ườ ư ế
+ G n bó v i nh ng l a tu i nào?ắ ớ ữ ứ ổ
- Suy nghĩ v quan h c a thiên nhiên, c nh v t đi v i ng i vi t.ề ệ ủ ả ậ ố ớ ườ ế
+ Tình c m, c m xúc nh th nào?ả ả ư ế
+ G i nh ng k ni m thân thi t g n bó nào?ợ ữ ỉ ệ ế ắ
- Thiên nhiên, c nh v t g i cho mình liên t ng gì v cu c s ng? Con ng i? V tìnhả ậ ợ ưở ề ộ ố ườ ề
c m quê h ng, tr ng l p, gia đình?ả ươ ườ ớ
K t bài: ếKh ng đnh tình c m c a mình đi v i thiên nhiên, c nh v t.ẳ ị ả ủ ố ớ ả ậ
VD: Bi u c m v cây ph ngể ả ề ượ
1. Tìm hi u đ:ể ề
- Th lo i: văn bi u c mể ạ ể ả
- Đi t ng: cây ph ngố ượ ượ
- Tình c m: yêu thíchả
2. Tìm ý và l p dàn ýậ
a. Tìm ý:
- Tu i c a hàng ph ng vĩổ ủ ượ
-Tình c m c a m i ng iả ủ ọ ườ
- Tình c m c a em và các b nả ủ ạ
- Hàng ph ng vĩ khi vào hè, m a đn, xuân sang, thu v ....ượ ư ế ề
- Hoa ph ng vĩ vào gi ra ch i, gi h cượ ờ ơ ờ ọ
- Hoa ph ng vĩ v i m i ng i trong tr ngượ ớ ọ ườ ườ
b. L p dàn ýậ
M bài: Gi i thi u hàng ph ng vĩ tr ng emở ớ ệ ượ ườ
- Lí do em yêu thích ( đp, nhi u bóng mát, g n v i k ni m)ẹ ề ắ ớ ỉ ệ
Thân bài: C m xúc chungả
- Hàng ph ng vĩ đã g n bó v i nhi u th h h c sinh c a mái tr ng nàyượ ắ ớ ề ế ệ ọ ủ ườ
- Ng i còn l i và ng i đã đi xa ai cũng nh v mái tr ng thân yêu v i hàng ph ng vĩườ ở ạ ườ ớ ề ườ ớ ượ
tr i bóng mát d c sân tr ngả ọ ườ
Đc đi m n i b t:ặ ể ổ ậ
- Vào nh ng ngày hè ph ng vĩ nh nh ng chi u l a th p sáng c góc tr iữ ượ ư ữ ế ử ắ ả ờ
- Ngày thu ph ng r ng lá tr cành, m a đn cây đâm ch i n y l c đ hè đn t a báng mátượ ụ ơ ư ế ồ ả ộ ể ế ỏ
Tác d ng:ụ
Vào nh ng gi gi i lao ph ng vui v c i đùa, vào gi h c l ng l xòa bóng mát và kh hátữ ờ ả ượ ẻ ườ ờ ọ ặ ẽ ẽ
theo ti ng gi ng bài c a th y cô giáoế ả ủ ầ
_ Hàng ph ng vĩ tr m t nh ng i b n l n, đáng yêu nh đa tr .ượ ầ ư ư ườ ạ ớ ư ứ ẻ
K t bài: Em luôn nh v hàng ph ng vĩ, em ao c hàng ph ng vĩ y mái mãi t i xanhế ớ ề ượ ướ ượ ấ ươ
g n bó v i ngôi tr ng nàyắ ớ ườ
4.2. Bi u c m v s v t, v con ng i: món quà, đ v t, ng i thân...ể ả ề ự ậ ề ườ ồ ậ ườ
Bi u c m v s v t:ể ả ề ự ậ
M bài:ở Gi i thi u s v t con ng i đnh bi u c m.ớ ệ ự ậ ườ ị ể ả
Nêu c m nghĩ chung v đi t ng.ả ề ố ượ
Thân bài:
1. Hoàn c nh, lí do có s v t ( Đc t ng nhân ngày sinh nh t, đc mua đu nămả ự ậ ượ ặ ậ ượ ầ
h c, đc ng i nào đó làm cho, t làm...)ọ ựơ ườ ự
2. H i t ng nh ng c m xúc khi ti p xúc v i s v t:ồ ưở ữ ả ế ớ ự ậ
- Nh l i nh ng đc đi m g i c m c a s v t : Hình dáng, màu s c, ch t li u, các bớ ạ ữ ặ ể ợ ả ủ ự ậ ắ ấ ệ ộ
ph n....ậ
- Tình c m, c m xúc tr c nh ng đc đi m đó.ả ả ướ ữ ặ ể
3. Tình c m, s g n bó đi v i s v t đó:ả ự ắ ố ớ ự ậ
- Tình c m đi v i s v t : Yêu quý, nâng niu, chăm sóc, gi gìn....ả ố ớ ự ậ ữ
- Ho c t s v t y nh t i tình c m c a ng i thân, b n bè...ặ ừ ự ậ ấ ớ ớ ả ủ ườ ạ
K t bài:ế Kh ng đnh tình c m v đi t ng.ẳ ị ả ề ố ượ
4.3. Bi u c m v con ng iể ả ề ườ
M bài: Gi i thi u chung v đi t ng bi u c m ( Tr c ti p ho c gián ti pở ớ ệ ề ố ượ ể ả ự ế ặ ế )
- C m nghĩ ban đu.ả ầ
Thân bài:
1. Hình dung v đc đi m g i c m c a đi t ng đ b c l c m xúc : hình dáng, máiề ặ ể ợ ả ủ ố ượ ể ộ ộ ả
tóc, làn da, n c i, gi ng nói... qua quan sát, liên t ng, suy ng m ho c h i t ngụ ườ ọ ưở ẫ ặ ồ ưở
đc đi m đ g i c m xúc ( n u ng i đó đang xa, đi xa )ặ ể ể ợ ả ế ườ ở
2. B c l tình c m , c m xúc , suy nghĩ qua vi c làm, hành đng, c ch , tính cách c aộ ộ ả ả ệ ộ ử ỉ ủ
ng i đó thông qua quan h đi x v i m i ng i xung quanh, v i b n thân ng iườ ệ ố ử ớ ọ ườ ớ ả ườ
vi t.ế
3. S g n bó c a ng i y v i b n thân em:ự ắ ủ ườ ấ ớ ả
- Trong cu c s ng hàng ngày.ộ ố