Vẻ đẹp của những anh hùng sử thi qua một số trích đoạn đã
học
Sử thi anh hùng là những áng văn tự sự (văn xuôi hoạc văn vần)
có qui mô hoành tráng ,miêu tả và ca ngợi những người anh
hùng dũng cảm, có phẩm chất tốt đẹp, tài trí hơn người,lập được
nhiều chiến công hiển hách,biết hi sinh lợi ích cá nhân để bảo vệ
cho cộng đồng. Để hiểu rõ thêm về thể loại sử thi bây giờ chúng
ta sẽ cùng tìm hiểu cụ thể về vẻ đẹp của nó.
Trong sử thi anh hùng, nhân vật anh hùng đại diện cho toàn thể
cộng đồng về mọi phương diện.Nội dung ấy khiến cho hình
tượng người anh hùng sử thi có ý nghĩa biểu tượng cao hơn.
Nhân vật anh hùng là những nhân vật trung tâm của tác phẩm sử
thi.Vẻ đẹp ấy trước hết toát ra ở ngoại hình.Nhân vật anh hùng
sử thi thường có tầm vóc đẹp, có kích thước lớn lao hơn chính
bản thân nó. Đặc điểm ngoại hình nổi bật nhất của nggười anh
hùng sử thi là nó mang vẻ đẹp tạo hình theo quan điểm thẩm mĩ,
theo chuẩn mực riêng của cộng đồng.
Nói đến vẻ đẹp của người anh hùng sử thi phải nói đến vẻ đẹp
của phẩm chất,của tài năng phi thường.Vẻ đẹp đàu tiên cầ phải
nhắc đến của người anh hùng sử thi là lòng dũng cảm, ý chí và
nghị lực phi thường .Lòng dũng cảm được coi là pẩm chất đạo
đức có tính chất tuyệt đối của người anh hùng sử thi.Bao giờ
người anh hùng cũng là những con người có lòng chiến đấu dũng
cảm và ý chí chiến đấu mãnh liệt nhất.
Một phẩm chất khac cũng không kém phần quan trọng của người
anh hùng sử thi là họ luôn mang một lý tưởng cao cả, một khát
vọng lớn lao.Nếu lý tưởng của người anh hùng sử thi phương
Tây là khát vọng chiến công, lập vinh quang nơi chiến trận thì các
anh hùng của sử thi ấn Độ lại mang một lý tưởng thuần khiết
hơn:họ hướng về điều thiện,về lẽ phải,về đạo lý ở đời.
Và nhờ có sức mạnh thể chất phi thường cộnh với sức mạnh tinh
thần kì diệu, người anh hùng sử thi luôn lập được nhiều chiến
công hiển hách.Chiến công của người anh hùng bao giờ cũng
mang ý nghĩa lớn lao,mang quyền lợi, danh dự và hạnh phúc cho
bộ tộc cộng đồng.
Tóm lại, nhân vật anh hùng luôn hiện diện với tổng hoà các sức
mạnh về vật chất lẫn tinh thần.Những vẻ đẹp đó lúc đầu thì siêu
phàm, kì vĩ, phi thường nhưng về sau thì bình dị, bình thường và
gần gũi. Người anh hùng sử thi luôn được nhìn nhận, đánh giá,
ngợi ca với niềm tôn kính thiêng liêng.
Chúng ta càng thấy vẻ đẹp của các anh hùng sử thi rõ hơn qua
ba sử thi nổi tiếng của phương Đông và phương Tây:
- Đăm Săn (anh hùng Đăm Săn);
- Ra-ma-ya-na (hoàng tử Ra-ma);
- Ô-đi-xê (chàng Uy-lít-xơ).
Cả ba nhân vật đều có ý nghĩa biểu trưng cho cộng đồng.Ba
nhân vật Đăm-săn,Ra-ma,Uy-lít-xơ,họ là những nhân vật anh
hùng của sử thi Việt Nam, Ấn Độvà Hi Lạp, đều là người đại diện
cho cộng đồng,có vẻ đẹp ngoại hình,có sức mạnh phi thường, tài
trí hơn người, lập được nhiều chiến công hiển hách,biết căm ghét
kẻ hung ác,bênh vực người yếu đuốivà biết hi sinh để bảovệ
hạnh phúc cho cộng đồng.
Tuy vậy,vì là con đẻ của cái nôi văn hoá nghệ thuật khác nhau và
ba tác phẩm khác nhau nên ba nhân vật cũng có nét khác
biệt.Ra-ma là hoàng tử, Uy-lít-xơ là anh hùng chiến trận, Đăm-
săn là tù trưởng.
Trong sử thi Ấn Độ Ramayana ngợi ca chiến công và đạo dức
của hoàng tử Rama-một nhân vật lý tưởng,kiểu cách của đạo
Hinđu,của đẳng cấp vương công quý tộc đồng thời là khát vọng
của nhân dân về một vị minh quân,một anh hùng tài ba, đức độ,
đem lại hạnh phúc cho xã hội và nhân dân. Ở đây Rama là một
chàng hoàng tử phong nhã, hào hoa,tài đức vẹn toàn, dũng cảm
chiến đấu nhưng lại yếu mềm trong đời thường và cả trong tình
yêu.
Trong đoạn trích sử thi ”Rama buộc tội” Van-mi-ki đã đặt nhân vật
Rama vào tình thế thử thách ngặt nghèo,có sự đấu tranh nội tâm
hết sức dữ dội, đòi hỏi sự lựa chọn quyết liệt,bộc lộ sâu sắc bản
chất của con người. Rama dám vào sinh ra tử,dũng cảm chiến
đấu với quỷ dữ để dành lại người vợ yêu quý của mình nhưng
chàng cũng dám hi sinh tình yêu, tình cảm cá nhân của chính bản
thân mình đẻ đổi lấy danh dự, bổn phận của một người anh hùng,
một đức vua mẫu mực. Ở đoạn trích này tác giả đã miêu tả xung
đột tâm lí của hai nhân vật Rama và Xita trong cuộc gặp lại đầy
thử thách và éo le.Tâm trạng của hai người cứ biến đổi theo nhịp
điệu đối thoại.Khi Rama xưng hô với Xita một cách khách
khí,lạnh lùng, có vẻ xa lạ “ta”,”phu nhân”thì Xita vô cùng ngạc
nhiên, bất ngờ và cảm thấy giữa hai người đã có khoảng
cách.Rama tuyên bố lí do chàng chiến đấu chiến thắng quỷ
vương chỉ vì danh dự, bổn phận,cá nhân của người anh hùng, vị
quân tướng trong tương lai.Và xita càng đau xót hơn khi Rama
đối xử nhẫn tâm,lạnh lùng và những lời nói vô tình, độc địa cùng
với lời khuyên tầm thường đối với mình.Tất cả những gì Rama
hành động và nói với Xita chỉ là để chàng thể hiện cái vị trí của
mình trong cộng đồng vì chàng là một vị thần,một vị vua trong
tương lai,một anh hùng trong bộ tộc của mình.Mọi việc đều chỉ
muốn mọi người tôn kính,nâng cao uy tín của mình.Ngay cả khi
Xita bước lên dàn hỏa thêu Rama mặc dù rất đau đớn tuyệt
vọng,có sự giằn co về tâm lí -một bên là danh dự một bên là tình
cảm cá nhân thì danh dự đã chiến thắng và chàng cố kìm nén
cảm xúc,nỗi đau đớn cực độ của mình mà ngồi nhìn Xita bước
vào lửa.Qua đó ta có thể biết thêm về nhân vật sử thi Ấn Độ,họ
trọng danh dự của mình hơn là tình cảm cá nhân.Và trong sử thi
chiến tranh bắt buộc xảy ra nhưng không miêu tả chi tiết về chiến
tranh mà miêu tả vãcung đột giữa cái thiện và cái ác,giữa đạo lí
và phi đạo lí.Rama là người của cái thiện và đạo lí.Rama xuất
hiện từ thế giới thần linh,mang yếu tố nửa người đã xuất hiện
nhiều trong thần thoại và truyền thuyết cùng với Xita và Ha-nu-
man.Qua nhân vật anh hùng Rama, ta nhận thấy được sử thi Ấn
Độ nặng về danh dự. Đó là sẵn sàng hi sinh tình yêu của chính
bản thân để bảo về danh dự và đạo lí, lẻ phải.Sử thi Ấn Độ là thế
còn sử thi Hi Lạp và Việt Nam thì sao chúng ta hãy tiếp tục tìm
hiểu.
Sử thi Hi Lạp ca ngợi tự do,công lí dân chủ,tình yêu, đạo lí,nhân
đạo, đề cao lí tưởng anh hùng,chiến thắng số phận...Trong sử thi
Ôđixê ca ngợi trí tuệ,dũng khí và nghị lực của con người với khát
vọng chinh phục thế giới và mơ ướcvề một cuộc sống hoà
bình,yên vui và hạnh phúc. Ca ngợi tình yêu quê hương,tình vợ
chồng,tình cha con,tình bạn bè,thuỷ chung.Sử thi Ôđixê có cốt
truyện hấp dẫn,li kì và hấp dẫn.Ngôn ngữ tráng lệ.
Nhân vật Uylitxơ dũng cảm,gan dạ,chấp nhận thử thách,nhạy
bén,sáng suốt,nhẫn nại,có cách ứng xử tinh tế,có thể coi là anh
hùng văn hoá. Đặc biệt Uylitxơ là một người anh hùng trí tuệ,
mưu trí “sánh ngang với thần linh”.Sau bao năm xa cách quê nhà
Uylitxơ trở về,chàng giả dạng người hành khất nên vợ chàng-
Pênêlôp-đã không nhận ra,chàng đã dương cung bắn xuyên tên
qua mười hai cái vòng rìu theo lời yêu cầu của Pênêlốp.Sau đó
chàng giết chết bọn cầu hôn cùng những gia nhân phản bội. Đó
chính là tính cách của người anh hùng sự hơn người ,dũng cảm,
gan dạ,phi thường .Khi nghe lời nói của Pênêlôp và
Têlêmac,Uylitxơ đã mỉm cười vì hiểu rằng vợ mình muốn thử
thách mình. Đó là nụ cười về sự đấu trí,về người vợ thông
minh,và cũng là nụ cười tin tưởng vào thắng lợi của trí tuệ
mình.Bản lĩnh trí tuệ của Uylitxơ,cái bản lĩnh đã giúp chàng vượt
qua biêt bao nhiêu thử thách, đã khiến chàng không hấp tấp vội
vàng mà đày mưu mẹo khi về nhà để đạt mục đích đầu tiên:giết
bọn cầu hôn.Nhưng với mục đích thứ hai: đoàn tụ với người vợ
chung thuỷ,bản lĩnh trí tuệ của chàng đã gặp phải trí thông
minh,khôn khéo của người vợ.Nhưng chàng vẫn không từ bỏ mà
càng tỏ ra nhạy bén hơn và ứng xử tinh tế hơn.Cuối cùng bằng trí
tuệ của mình,một sự thật sâu kín của tình cảm của vợ chồng yêu
thương đằm thắm đã bật lên qua lời kể về bí mật chiếc giường
của Uylitxơ.Uylitxơ là hình ảnh lí tưởng về người,về một người
chồng,về một người cha dũng cảm,mưu trí, độ lượng,chung thuỷ.
Đồng thời Uylitxơ còn là một biểu tượng đẹp đẽ của tình yêu quê
hương,gia đình,tình vợ chồng chung thuỷ.
Rama một chàng hoàng tử sẵn sàng hi sinh tình yêu của mình để
đổi lấy danh dự.Uylitxơ một người anh hùng đầy trí tuệ,mưu
lược,dũng cảm,có cách ứng xử tinh tế...Còn người anh hùng
Đăm săn trong sử thi” Đăm săn”thì sao?Chúng ta tiếp tục tìm hiểu
để làm rõ thêm về vẻ đẹp của sử thi anh hùng .
Sử thi Tây Nguyên (Việt Nam) thường ca ngợi người anh hùng
chiến đấu để bảo vệ cuộc sống yên lành cho buôn làng.Khi chiến
thắng,buôn làng của người anh hùng trở nên giàu có,cường thịnh
hơn. Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” nói về người anh hùng
Đăm săn chân thật, đơn giản,có lúc ngông cuồng, có thể coi là
người anh hùng chiến trận.Cuộc đối đầu giữa Đăm Săn với Mtao
Mxay là giữa hai tù trưởng dũng mãnh.Phẩm chất anh hùng theo
cách nhìn sử thi Tây Nguyên là chiến thắng bằng sức mạnh và
sự can đảm.Cuộc đối đầu sinh tử ấy không có chỗ dung thân cho
kẻ nào hèn nhát hơn.Trong tình cảm tôn vinh người anh hùng
của buôn làng,mọi cử chỉ,ngôn ngữ,hành động của Đăm Săn đều
nổi bật ,vượt trội hơn kẻ thù.Chúng ta cùng chứng kiến cuộc thi
tài múa khiên thú vị:Mtao Mxây thể hiện sự khoác lác khi lời nói
của hắn được minh chứng bằng tiếng khiên kêu lộc cộc lộp cộp
như tiếng những quả mướp khô đập vào nhau,còn Đam săn đã
dập tắt nhuệ khí của hắn bằng sức mạnh phi thường trong màn
múa khiên độc đáo.một bước nhảy của chàng vượt qua mấy đồi
tranh,một bước lùi vượt qua mấy đồi mía,Đăm Săn hùng cường
ngay khi còn ở trong lòng mẹ.,chàng có sức khoẻ ,sức mạnh phi
thường và đầy tài năng. Đam săn chiến thắng Mtao Mxay nhờ sự
trợ lực của người vợ Hơ-nhi ném miếng trầu để sức lực tăng lên
gấp bội và sự giúp đỡ của Ông Trời. Đam săn chiến đấu không
hề đơn độc,chính nghĩa luôn thuộc về chàng.Đăm Săn chiến
thắng Mtao Mxây làm cho buôn làng của mình lại thêm giàu
mạnh,càng nâng cao uy tín của mình và tôi tớ, dân làng của tù
trưởng thù địch tự nguyện mang theo của cải đi theo Đăm Săn.
Đoạn trích đã đem lại cho ta những cách nhìn độc đáo về người
anh hùng Đăm Săn trong chiến công bảo vệ buôn làng, đem lại
bình yên cho thị tộc.Sử thi Đăm săn quả thật đã hình thành ý thức
và tình cảm cộng đồng vững bền giữa các dân tộc Ê-đê,thành di
sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời
đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp”một đi không trở lại”.
Cả ba đoạn trích sử thi đều kể lại về chuyện tái hợp, đoàn tụ gia
đình giữa người anh hùng và người vợ của mình.Và để có sự
đoàn tụ,kết cục tốt đẹp,các nhân vật đều phải trải qua những thử
thách:thử thách về chiến trận,thử thách về tâm lí,hoặc thử thách
cả về chiến trận lẫn tâm lí.Từ chính điểm này,ta cũng thấy được
điểm khác biệt thú vị của mỗi nền văn hoá.Trong Đam săn và
Ramayana(hai sử thi đều của các nền văn học,văn hoá phương
Đông),việc đoàn tụ gia đình được thể hiện và đề cao ở khía cạnh
cộng đồng,danh dự,tài năng của người lãnh đạo với tư cách là
người đại diện cho cộng đồng(không gian diễn ra cuộc đoàn tụ là
không gian cộng đồng,có sự chứng kiến của”nhân vật quần
chúng”,người anh hùng hành động,nói năng chịu sự chi phối của
vị trí,nghĩa vụ của người lãnh đạo cộng đồng.Còn Ôđixê thì
khác.Việc đoàn tụ được thể hiện ở khía cạnh cá nhân, đề cao
hạnh phúc cá nhân, hạnh phúc gia đình(không gian đoàn tụ là
không gian cá nhân;cách thức thử thách để đoàn tụ không phải
chỉ có chiến đấu thể hiện sức mạnh hay hành động theo nghĩa vụ
của đấng quân vương mà là thử thách mang tính cá nhân,những
kỉ niệm,kỉ vật-chiếc giường,tình cảm vợ chồng gắn bó là tiêu chí
để thử thách người anh hùng.)
Từ đó ta có thể nhận thấy rằng văn hoá phương Đông đề cao con
người cộng đồng còn văn hoá phương Tây đề cao con người cá
nhân.
Những vẻ đẹp của các anh hùng sử thi luôn được làm nổi bật và
đậm nét là nhờ vào ngôn ngữ miêu tả của sử thi chỉ có sử thi mới
đem lại những vẻ đẹp độc đáo ấy của các anh hùng.Không chỉ có
ngôn ngữ mà nhờ vào lời kể chuỵện hấp đẫn,ngôn từ miêu tả
khoa trương tạo được dấu ấn sâu sắc,chứa đựng những giá trị
nhân văn đặc trưng của sử thi của sử thi cùng với sự kết hợp
nhuần nhuyễn giữa các biện pháp nghệ thuật:so sánh, phóng
đại...
Tất cả nội dung và nghệ thuật có sự kết hợp với nhau tạo nên
cho sử thi một vẻ đẹp tuyệt vời.
1.
