BA DẤU MỐC ĐÁNG NHỚ CỦA MỸ THUẬT
BIẾM HỌA BÁO CHÍ TRÊN ĐẤT VIỆT VÀ CỦA
NGƯỜI VIỆT
Năm 2012 này, giới biếm họa báo chí Việt Nam có dịp nhớ lại ba sự kiện sáng giá
của biếm họa gắn với đất nước và con người Việt Nam trong quá trình phát triển.
Trước hết và xa nhất, cách nay vừa đúng 115 năm, năm 1897 (sau khi Thực dân
Pháp đã đặt ách đô hộ trên toàn cõi Việt Nam 13 năm (1884-1897)), tại Hà Nội, lần
đầu tiên đã xuất hiện một tờ báo trào phúng có đăng nhiều tranh biếm họa do người
Pháp xuất bản, mang tên "Đời Sống Đông Dương" (La vie Indochinoise).
Claude Bourrin, một người đương thời đã có những nhận xét về tờ báo đó như sau:
"Đây là một ấn phẩm sắc sảo, thấm đẫm tính hài Pháp... Họa sỹ phụ trách hình ảnh
của tờ báo là Albert Cezard rất thấu hiểu Đông Dương… Nét bút của ông đôi khi
gợi lại những nét đẹp nhất của Caran d'Ache… Tính hài hước trong tranh đã đem
lại sự chinh phục mạnh mẽ của họa sỹ với độc giả… Các họa sỹ vẽ cho tờ báo rất
mạnh tay, nếu những nét vẽ của họ luôn luôn chứa đựng ẩn ý thì chúng lại không
bao giờ khoan nhượng khi bêu riếu các nhân vật cao cấp…" Claude Bourrin còn
khẳng định: "Chưa bao giờ và chưa ở nơi đâu như Đông Dương lại có một tờ báo
với tinh thần đối chọi mạnh mẽ đến như vậy đối với những hành động độc đoán
của nhà cầm quyền".
Như vậy là tại "Xứ Bắc Kỳ thuộc Pháp bảo hộ" khi ấy, bên cạnh những người Pháp
thực dân vẫn có những người Pháp (dù ít) giữ vững tinh thần văn hóa Pháp cũng
như tư tưởng phương Tây là hăng hái, say mê phê phán xã hội đương thời, lên án
sự thống trị áp bức của chế độ thực dân phong kiến. Chính bởi sự phản biện sắc
sảo và lên án gay gắt đối với nhà cầm quyền mà tờ báo Đời sống Đông Dương chỉ
tồn tại được hai năm 1897, 1898.
Dấu mốc thứ hai là vào năm 1922, cách đây vừa tròn 90 năm, tại Pari, nước Pháp,
một nhóm năm người Việt Nam hoạt động chính trị, tìm đường cứu nước, bao gồm
cụ Phan Chu Trinh, luật sư Phan Văn Trường và ba nhà báo: Nguyễn Ái Quốc,
Nguyễn An Ninh, Nguyễn Thế Truyền (sau này thường được gọi là nhóm Ngũ
Long - Năm con rồng) đã cho ra đời tờ báo Người Cùng Khổ (Le Paria).
Chủ bút và người viết chính là Nguyễn Ái Quốc, tức chủ tịch Hồ Chí Minh của
chúng ta sau này; ông không chỉ viết những bài chính luận sắc sảo mà còn viết
những truyện cười, hài kịch, và đặc biệt là còn vẽ tranh biếm họa rất có giá trị. Đây
thực sự là một trường hợp hết sức đặc biệt bởi một người Việt Nam có bề dày văn
hóa truyền thống phương Đông nhưng rất nhạy cảm, sớm tiếp thu và sử dụng
những loại hình văn học nghệ thuật phương Tây để phục vụ cho mục tiêu đấu tranh
nhằm xóa bỏ mọi chế độ thống trị áp bức trên quê hương mình và trên toàn thế
giới.
Nhân đây cũng xin lưu ý hiện tượng tranh biếm họa được hết sức ưu ái, có mặt hầu
hết trên các tờ báo lớn của chính phủ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-
