BẠCH HOA XÀ THIỆT THẢO
(Kỳ 3)
Tham Khảo:
“Bạch hoa xà thiệt thảo + Bán chi liên mỗi vị 40g, được dùng nhiều
trong các bài thuốc trị các loại ung thư (Quảng Tây Trung Thảo Dược).
Phân biệt:
(1) Cây trên khác với cây cũng được gọi là Bạch hoa xà thiệt thảo, hoặc
có các tên khác như: Đuôi công hoa trắng, Bươm bướm tích lan, Bươm bướm
trắng. Nhài công, Bạch tuyết hoa. Lài đưa, Chiến (Plumbago zeylanic L.) thuộc
họ Plumbaginnaceae, là cây cỏ cao từ 0,50m đến 1m, cành có góc, thân có khía
dọc. Lá hình trứng hay thuôn, đầu nhọn mọc so le, cuống lá ôm lấy thân, hoa
hình đinh màu trắng, mọc thành bông dày đặc ở ngọn, đài có nhiều lông dính.
Nhân dân thường lấy rễ lá tươi để làm thuốc. Rễ có màu trắng đỏ nhạt,
mép ngoài sẫm có rãnh dọc, phấn trong màu nâu, vị hắc gây buồn nôn, có tính
chất làm rộp da. Cây này có vị cay tính nóng, có độc, có tác dụng thông kinh.
hoạt huyết, sát trùng tiêu viêm.
Thường dùng ngoài để chữa đinh nhọt, tràng nhạt, sưng vú, dùng lá rễ
tươi đâm nát đắp vào. Khi chữa hắc lào lở ghẻ lấy rễ tươi rửa sạch gĩa nhỏ phơi
trong mát ngâm rượu 70 độ bôi vào, chữa chai chân đi không được bằng cách
đâm tươi rịt 2 giờ rồi bỏ ra. Ngoài ra có thể sao vàng sắc uống để trừ hàn lãnh,
ứ huyết của sản phụ.
(2) Cũng cần phân biệt với cây Xích hoa xà còn gọi là Bạch hoa xà,
Bươm bướm hường, Bươm bướm đỏ đuôi công (Plumbago indica Linn hoặc
Plumbago rosea Linn.) là cây thảo thân hóa gỗ rất nhiều, có khía dọc nhỏ nhẵn.
Lá nguyên mọc cách hình mũi mác thuôn, mặt trên hơi có lông gần tù ở đầu,
cuống lá ngắn.
Hoa họp thành bông dài ở đỉnh, đơn hoặc phân ít nhánh ở phần trên, lá
bắc hình trứng, chỉ bằng 1/4 của đài. Đài hình trụ có 5 cạnh phủ lông tuyến
khắp mặt ngoài, tận cùng là 5 răng ngắn, nhọn.
Tràng màu đỏ, ống nhỏ, dài gấp 4 lần đài, 5 thùy trải ra hình trứng hơi
tròn. Nhị 5. Bầu bé, vòi nhụy chĩa thành 5 cánh ở ngọn. Cây có ở cả 3 miền
nước ta, thường được dùng làm cảnh. Có tài liệu giới thiệu rễ cây này cũng có
công dụng như cây này.
Kinh nghiệm nhân dân dùng bột rễ cây này trộn với dầu để xoa bóp nơi
tê thấp và bệnh ngoài da như cùi hủi, ung thư. Có nơi chữa đau gân, đau
xương, làm thuốc trụy thai, thường hay dùng lá, nếu nhức xương thì dùng rễ, lá
xào ăn, ăn nhiều thì có tác dụng xổ.
(3) Ngoài ra người ta còn dùng cây Bòi Ngòi Trắng (Oldenlandia
pinifolia (Wall) K.Schum) để thay cho Bạch hoa xà thiệt thảo.
(4) Ở Trung Quốc cũng dùng cây Bòi Ngòi Ngù, còn gọi tên khác là Vỏ
Chu (Oldenladia corymbosa Linn.) hoặc Thủy tuyến thảo, là cây cùng họ với
cây trên, công dụng giống nhau.
Người ta thường cho rằng tác dụng trị ung thư thì cây Bạch hoa xà thiệt
thảo có tác dụng tốt hơn cây này. Đó là cây thảo sống hàng năm thẳng đứng
cao 0,15-0,40m, phân nhánh nhiều, nhẵn.
Thân non màu lục, có 4 cạnh, sau tròn và xám ở gốc. Lá hình giải hay
hình trái xoan dài, nhọn cả hai đầu và không có cuống, chỉ có gân chính là nổi
rõ, lá kèm mềm, chia thùy ở đỉnh.
Hoa tập trung thành sim ở nách lá. Quả nang hình bán cầu, hơi lồi ở
đỉnh. Cây có hoa và quả quanh năm. Nhân dân dùng toàn cây, thu hái quanh
năm nhưng tốt nhất là vào mùa hè, thu, lúc cây ra hoa.
Thu hái về phơi khô hay sao vàng, dùng trong các chứng sốt cao, đau
nhức xương cốt, thấp khớp, đau lưng, mệt lả (Danh Từ Dược Vị Đông Y).