Dưới đây là bài giảng Giải phẫu sinh lý hệ nội tiết và các bệnh thường gặp. Bài giảng sẽ cung cấp cho các bạn những kiến thức về vùng dưới đồi, tuyến yên, tuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến thượng thận, tuyến tụy, buồng trứng, tinh hoàn,... Mời các bạn tham khảo.
Tuyến nội tiết Tuyến ngoại tiết
● Là hệ thống các tuyến không ống dẫn ● Tiết các hormone vào máu, điều hòa hoạt động sinh lý cơ thể: Phát triển, sinh sản, miễn dịch, cân bằng nội môi
● Vừa là nội tiết và ngoại tiết
Vùng dưới đồi Tuyến yên Tuyến giáp Tuyến cận giáp T. Thượng thận Tuyến tụy Buồng trứng Tinh hoàn
Koeppen & Stanton, Berne and Levy Physiology 6th edition, Mosby, 2008
Sản phẩm tiết Nội tiết tố=HORMON
Thùy trước
Thùy sau
Thận
Thượng thận
Ngực Xương Cơ
Buồng trứng
Van De Graaff: Human Anatomy, Sixth Edition, McGraw−Hill 2001
Da
Tinh hoàn Tuyến giáp
Thùy yên trước Thùy yên trước Tiết Hormon điều hòa phát triển cơ thể (GH) Tiết Hormon kích thích tuyến giáp (TSH/Thyroid Tăng sản xuất acid béo, đường, acid amin Stimulating Hormone) Tăng sinh sụn, xương, mô mềm, tăng số lượng tế bào - Kích thích tế bào tuyến giáp bắt giữ iod - Sản xuất hormon tuyến giáp (Thyroxin)
Tiết Hormon tuyến thượng thận (ACTH/Adrenocorticotropin Hormone) Kích thích bài tiết hormon vỏ thượng thận (corticosteroid) Khổng lồ trẻ em - Kích thích tế bào tiết melanin -ACTH tiết vào ban ngày buổi sáng To đầu chi ở người lớn
Thùy yên trước Nội tiết: nội tiết tố nữ estrogen (tuyến vú, dáng, tiếng nói, tính tình) Tiết Hormon sinh dục (Gonatropin hoàng thể tố progesteron (giúp trứng làm tổ, thai phát triển) gồm LH và FSH) (cid:198) Kinh nguyệt
LH: hormon tạo hoàng thể
-> kích thích buồng trứng tiết progesteron,
-> kích thích tinh hoàn tiết testosteron
-FSH: hormon kích thích nang trứng
--> kích thích buồng trứng tiết estrogen
Niêm mạc
Lớp cơ
Thanh mạc
Donald C. Rizzo, Delmar’s Fundamental of Anatomy & Physiology, Thomson, 2001
Nội tiết: nội tiết tố nam testosteron Thùy yên sau:
• Râu tóc
- Oxytoxin -Hormon co dạ con • Cơ bắp -Tổng hợp ở vùng dưới đồi và tích trữ ở thùy sau tuyến yên
• Tiếng nói -> Kích thích co thắt tử cung: tăng cường sự chuyển dạ, gây sẩy thai • Tính nết
- Vasopressin –ADH Ngoại tiết: sản xuất tinh trùng
- Hormon chống bài tiết nước tiểu -Tổng hợp ở vùng dưới đồi và tích trữ ở thùy sau tuyến yên
-> Điều trị đái tháo nhạt do tuyến yên
Van De Graaff: Human Anatomy, Sixth Edition, McGraw−Hill 2001
Vỏ thượng thận: tiết corticosteroid
Có 2 phần
- Mineralcorticoid (aldosteron): điều hòa giữ muối và nước Vỏ thượng thận: - Glucocorticoid (cortison): chuyển hóa đường tiết corticosteroid -Tăng đường huyết lúc đói (thoái hóa protein -> teo cơ) -Kháng viêm Tủy thượng thận: -Ức chế miễn dịch
tiết epinephrin (adrenalin), norepineprin -… (noradrenalin)
Donald C. Rizzo, Delmar’s Fundamental of Anatomy & Physiology, Thomson, 2001
Tủy thượng thận: tiết epinephrin (adrenalin) - Tiết ra khi sợ hãi, chấn động tâm lý - Dãn cơ trơn phế quản, co mạch, tăng huyết áp
Có 4 tuyến nhỏ (hạt thóc), nằm sát phía sau Thyroxin (T4) và triiodothyronin (T3) tuyến giáp -Tham gia chuyển hóa: điều hòa thân nhiệt
(cid:198) PTH: điều hòa Ca và P -Phát triển hình thể -Thần kinh
Giảm năng cận giáp
↓Ca (máu): co giật, ngạt thở, A. Thiếu thyroxin xương dễ gãy
Tuyến giáp tăng họat động (cid:198) bướu cổ Chậm phát triển, phù niêm
Tăng năng cận giáp ↑ Ca (máu): mỏi mệt, B. Thừa thyroxin
Sút cân, mạch nhanh, tay run,
cơ mất trương lực, xương nở to và méo mó
Donald C. Rizzo, Delmar’s Fundamental of Anatomy & Physiology, Thomson, 2001
Donald C. Rizzo, Delmar’s Fundamental of Anatomy & Physiology, Thomson, 2001
mắt lồi, nóng nảy cáu gắt
Ngoại tiết:
Tế bào alpha (SX glucagon)
dịch tụy Rối loạn:
Tế bào beta (SX insulin)
Vô kinh Nội tiết: Kinh thưa
insulin và glucagon Kinh quá dày (điều hòa Kinh ít
chuyển hóa đường) Kinh quá nhiều Kinh nguyệt kéo dài
Đau bụng kinh
Van De Graaff: Human Anatomy, Sixth Edition, McGraw−Hill 2001
Tăng năng tụy (cid:198) ↑insulin ↓ đường huyết: hôn mê, co giật Giảm năng tụy (cid:198) ↓insulin ↑ đường huyết: Đái tháo đường
NGUYÊN NHÂN: Rối loạn nội tiết, thần kinh tâm thần, lao động-dinh dưỡng, sinh lý
ĐIỀU TRỊ: Tìm nguyên nhân để chữa trị đúng
Koeppen & Stanton, Berne and Levy Physiology 6th edition, Mosby, 2008
Nguyên tắc chung Loại bỏ nguyên nhân (nội tiết, khối u) Chăm sóc tâm lý, điều kiện làm việc, ăn uống, vệ sinh Tiết ít Thyroxin, tuyến giáp to ra NGUYÊN NHÂN: TRIỆU CHỨNG: An thần, giảm đau Thiếu iod •Nhìn, sờ thấy bướu Cầm máu, điều trị thiếu máu •Chậm chạp, trí tuệ kém phát triển, lùn, chi ngắn Nội tiết tố (estrogen, progesteron) •Không chịu được lạnh Y học dân tộc
Tế bào β ở tụy : - Bị phá hủy, hoàn toàn không tiết insulin - Bị tổn thương, vẫn còn tiết insulin nhưng giảm - Đề kháng insulin -> Tăng đường huyết A B
Koeppen & Stanton, Berne and Levy Physiology 6th edition, Mosby, 2008
Lồi mắt Phì đại tuyến giáp TRIỆU CHỨNG: 4 nhiều Tiết nhiều Thyroxin -Khát nhiều NGUYÊN NHÂN: TRIỆU CHỨNG: -Tiểu nhiều Bệnh tự miễn: Nóng nảy -Ăn nhiều Cơ thể sản xuất kháng thể kích thích Giảm cân dù ăn nhiều -Sụt cân nhiều tuyến giáp Tim nhanh, không chịu được thời tiết nóng
Tuổi khởi bệnh điển hình
<30
> 40
- ≥ 200mg/dl + các triệu chứng tăng đường huyết
Kiểu xuất hiện bệnh
Đột ngột
Từ từ
Yếu tố làm xuất hiện bệnh
Bất thường miễn dịch
Mập phì, cao tuổi
- ≥ 126mg/dl
Cân nặng
Bình thường hoặc gầy (20%)
Mập (80%)
Insulin huyết tương
Hoàn toàn không có
Bình thường, cao, thấp
- ≥ 200 mg/dl
Điều trị bằng insulin
Phụ thuộc hoàn toàn insulin
Có khi cần
Tác dụng của thuốc viên trị đái
Không đáp ứng
Có đáp ứng
tháo đường
* Đái tháo đường do mang thai
• Tăng đường huyết: thiếu thuốc • Hạ đường huyết
• Biến chứng mạch máu lớn: - Bệnh mạch vành: xơ vữa động mạch
- Tai biến mạch máu não
• Biến chứng mạch máu nhỏ - Bệnh võng mạc: thoái hóa võng mạc - Mạch máu ngoại biên: biến dạng gân, loét chân
- Bệnh thận: suy thận
Đái tháo đường type 1 • Insulin
Đái tháo đường type 2 • Thuốc uống: - Sulfonylurea (gliclazide, chlopropamide,…): tăng tiết insulin
- Biguanid (metformin…): ↑nhạy insulin - Thuốc ức chế α-glucosidase (acarbose,..) : giảm hấp thu glucose tại ruột • Insulin
