Ẩ

Ẫ

H

NG D N CH N ĐOÁN

Ề

ƯỚ Ế Ị & ĐI U TR  HEN PH   QU NẢ

1

Đ I Ạ C

NGƯƠ

2

CH N Ẩ ĐOÁN

3

ĐI U Ề TRỊ

Ạ ƯƠ

1. Đ I C

NG

ặ ả ế

ạ ể ả ứ ủ ế

ạ ế ề ả

ự

ố ị ế

Hen ph  qu n (HPQ) là m t b nh có đ c đi m là viêm  ộ ệ ả m n  tính  niêm  m c  ph   qu n  làm  tăng  ph n  ng  c a  ớ ườ ng  xuyên  v i  nhi u  tác  nhân  kích  thích,  ph   qu n  th ả ả ơ ơ ắ ế ắ ế ẫ d n  đ n  co  th t  lan  to   c   tr n  ph   qu n.  S   co  th t  ụ ự ể ồ ườ   ng  có  th   h i  ph c  t ph   qu n  không  c   đ nh,  th ả ố nhiên ho c sau khi dùng thu c giãn ph  qu n.

ả ặ ế

Ẩ

ị

ở

ở

t thì th  ra.

ệ ề

ấ

ơ

ổ

t, khói b i).

ạ

ắ ờ ế kích thích (c m cúm, g ng s c, thay đ i th i ti ờ ở ể ổ

2. CH N ĐOÁN 2.1. Ch n đoán xác đ nh ẩ 2.1.1. Lâm sàng Khó th , khò khè, th  rít, đ c bi ở ặ Cách xu t hi n c n khó th : V  đêm, theo mùa, sau m t s   ộ ố ở ệ ụ ả ứ Ti n s  có c n khó th  ki u hen: Ho kh c đ m, khó th , cò  ở ơ ự ử ắ

ị ứ

ệ

ị ứ

ố

ề ử ử ặ c , n ng ng c, nghe ph i có ran rít ran ngáy. ề ạ ị ứ ề ử ắ

m c d   ng, d   ng thu c, th c ăn. ị ứ

ủ

ệ

Ti n  s   m c  các  b nh  d   ng:  Viêm  mũi  d   ng,  viêm  k t  ế ị ứ ứ Ti n s  m c hen và các b nh d   ng c a các thành viên trong

gia đình. ừ ạ

ệ

ố

ứ ấ

ọ

ế

ả

Lo i  tr   các  nguyên  nhân  khác  tri u  ch ng  gi ng  hen  nh   ư Có vai trò r t quan tr ng trong

ẩ

BPTNMT, giãn ph  qu n....:  ch n đoán hen trên lâm sàng.

ố

ứ

ữ

ề

ả

ệ ạ

ị

ớ ổ ặ ẩ

ặ ị

ế

ẳ

ấ

ấ

ơ

ớ

Có  đáp  ng  v i  thu c  ch a  hen:  C i  thi n  v   lâm  sàng  và  ứ ch c  năng  ph i  khi  dùng  salbutamol  (d ng  x t,  khí  dung,  ố u ng); ho c ho c corticoid (prednisolon, methylprednisolon). Kh ng  đ nh  ch n  đoán  n u  th y  c n  hen  v i  các  d u  hi u  ệ

ệ

ồ

ủ

ứ

ắ ơ ổ

ặ ư đ c tr ng:  ề ơ

ắ ầ

ở

ở

Ti n tri u: h t h i, s  mũi, ng a m t, ho khan, bu n ng ... C n khó th : lúc b t đ u khó th  ch m,  ế

ể

ấ

ừ

ừ

ở ở ở ả

ườ

ầ

ờ ấ

ơ

ổ

ắ ở ở ậ  thì th  ra, có ti ng  ầ ở ử ườ i khác cũng th y, khó th  tăng d n, sau có th  khó  cò c  ng ơ ắ ặ ồ ề th  nhi u, vã m  hôi, nói t ng t  ho c ng t quãng. C n khó  ờ ơ , hàng ngày. C n khó  th  kéo dài 5­ 15 phút, có khi hàng gi ờ ạ ớ ế th  gi m d n và k t thúc v i ho và kh c đ m. Đ m th ng  trong,  quánh,  dính.  Khám  trong  c n  hen  th y  có  ran  rít,  ran  ả ngáy lan to  hai ph i.

ứ ạ ấ

ụ ắ ồ ớ

ế ố ố ặ ẽ ỉ ố ả

2.1.2. Đo ch c năng hô h p ấ ứ Đo ch c năng thông khí b ng hô h p k : r i lo n thông  ằ ế khí  t c  ngh n  ph c  h i  hoàn  toàn  v i  thu c  giãn  ph   qu n: ch  s  Gaensler ≥ 70% sau phun hít ho c khí dung  400(cid:0) g salbutamol.

S   bi n  đ i  l u  thông  khí  đo  b ng  l u  l

ằ ổ ư ự ế ư ượ

ụ ế

ườ ệ ơ ờ ở ng

ơ

ổ ố ố ả ả ặ ặ ả ơ

ế ế ặ ắ ứ ộ ế ỉ ng  đ nh  k   ố ườ ng  (LLĐ): LLĐ tăng > 15%, 30 phút sau khi hít thu c c (cid:0) 2 tác d ng ng n. LLĐ bi n thiên h n 20% gi a l n đo  ắ ữ ầ ề i b nh dùng  bu i sáng và chi u cách nhau 12 gi thu c  giãn  ph   qu n  (ho c  h n  10%  khi  không  dùng  thu c  giãn  ph   qu n),  ho c  LLĐ  gi m  h n  15%  sau  6  phút đi b  ho c g ng s c.

ẩ ạ ứ ộ ặ

ủ ế

ế ủ ứ ộ ặ 2.2. Ch n đoán m c đ  n ng c a hen ph   qu nảPhân lo i m c đ  n ng c a hen ph  qu n ả

Hen nh ,ẹ

Hen nh ,ẹ

Hen trung bình, dai

Hen n ng, ặ

ể

ệ

Bi u hi n

ừ

t ng lúc

dai d ngẳ

d ngẳ

dai d ngẳ

ư

ơ

ầ ≥ 2 c n/tu n, nh ng

ứ

ệ

ơ

Tri u ch ng ban ngày

ầ ơ ≤ 2 c n/tu n

Hàng ngày

ụ C n liên t c

ơ

ầ ít h n 1 l n/ngày

ứ

ệ

ơ

ơ

Tri u ch ng ban đêm

≤ 2 c n/tháng

3­4 c n/ tháng

ầ ơ ≥ 1 c n/tu n

Hàng đêm

ớ ạ

ạ ộ

Gi

i h n ho t đ ng

Không

Ít

M t sộ ố

Nhi uề

ố ắ ơ

ầ

ườ

Dùng thu c c t c n

ầ ầ ≤ 2 l n/tu n

ầ ≥ 2 l n/tu n

Hàng ngày

Th

ng xuyên

ặ

FEV1 ho c PEF

≥80%

≥80%

60­80%

<60%

ợ

Đ t bùng phát

ầ 0­1 l n/năm

ầ ≥ 2 l n/năm

ầ ≥ 2 l n/năm

ầ ≥ 2 l n/năm

ướ

ể ặ B c 4 ho c 5, có th

ướ

ể

B c 3, có th  dùng

ể

ợ

Ki m soát

ướ B c 1

ướ B c 2

ắ dùng đ t ng n corticoid

ắ

ợ

ố

đ t ng n corticoid u ng

u ng ố

ẩ

2.3. Ch n đoán phân bi

ệ t

ố

ạ

ề

ệ

ổ ắ

ố

ạ

B nh  ph i  t c  ngh n  m n  tính:  ti n  s   th ẽ ờ

ạ

ẽ

ứ ụ

ồ

ố

ớ

ả

ế

ẹ ệ

ồ ẽ

ụ

ổ

ễ ụ

ả

ử ườ ng  hút  thu c  lá,  ụ ở thu c lào, ho kh c đ m kéo dài, khó th  liên t c, thăm dò ch c  ắ ố năng thông khí có r i lo n thông khí t c ngh n không h i ph c  ế hoàn toàn v i các thu c giãn ph  qu n. Hen  tim: suy tim trái do tăng  huy t  áp, h p hai  lá.  H i ti n s ,  ỏ ề ử khám lâm sàng, ch p X quang tim ph i, đi n tâm đ  s  giúp xác  ẩ ị đ nh ch n đoán. B t th ườ ấ

ế ơ ị ạ

ấ ế

ả ở ế

ố ị

ng hô h p do nhuy n s n ph  qu n, u  thanh ­ khí ­ ph  qu n, h p khí ph  qu n do chèn ép, x , d  d ng  quai đ ng m ch ch , d  v t: khó th , ti ng rít c  đ nh không đáp  ứ

ặ ắ ườ ng ho c t c đ ả ẹ ế ủ ị ậ ả ế

ạ ố

ộ ớ

ng v i thu c giãn ph  qu n.

ẩ

2.3. Ch n đoán phân bi

ệ t

ạ

ượ

ự

ệ

ớ

ở

ườ ề

ả ướ

ấ ả

c d  dày th c qu n v i ho, khó th  hay xu t hi n khi  ự ạ c.  Soi  d   dày  th c  qu n  giúp  xác

i  v   phía  tr

Trào ng ằ n m,  cúi  ng ẩ ị đ nh ch n đoán.

ở

ả

ệ

ụ

ả ự

ự ố

ấ ả

ả

ạ

ườ

ữ

ả

ừ ng có ho kh c đ m t ẩ ụ

ớ ụ ắ ớ

ạ ờ ổ

ề ặ

Rò th c qu n ­ khí qu n: ho, khó th  hay xu t hi n, tăng lên khi  ăn  u ng.  Soi,  ch p  th c  qu n,  d   dày  có  c n  quang    giúp  xác  ẩ ị đ nh ch n đoán. Giãn ph  qu n: th ế ủ ệ

ị

nhi u năm v i nh ng  ợ ờ đ t đ m nhày m . Ch p phim ph i chu n ho c ch p c t l p vi  ẽ tính s  xác đ nh b nh.

ị

3. Đi u trề

ị

ứ

ệ

ạ

t  nh t  là  không  có)  các  tri u  ch ng  m n

ề

ấ ứ

3.1. M c tiêu đi u tr ụ Gi m  t ố ả ể ả ố

ặ

ấ ứ ố ắ ơ ườ

ố

ầ ạ ộ

ổ

ầ ụ ủ

ườ

ụ

ấ

ề ố ể i  thi u  (t ệ tính, k  c  các tri u ch ng v  đêm.  Gi m t ể ố ơ ả i thi u s  c n hen.  Không (ho c hi m khi) ph i đi c p c u.  ả ế (cid:0) 2.  Gi m t ể ả i thi u nhu c u dùng thu c c t c n c ng  Không b  gi ứ ể ự ể ả ắ ị ớ ạ i h n ho t đ ng th  l c k  c  g ng s c.  Thay  đ i  LLĐ  <  20%,  LLĐ  ho c  ch c  năng  thông  khí  g n  ứ ặ ặ ng.  R t  ít  (ho c  không)  có  tác  d ng  ph   c a

ư nh   bình  th thu c.ố

ể

ố

ế ậ t l p ki m soát hen càng s m càng t ề

ắ

ể ị ợ ặ

ơ ố ớ

ườ ệ

ề ố

ả

i  li u  t

Thi ớ ố ợ t (có th  ph i h p  ạ ặ ớ v i đi u tr  đ t ng n ngày prednisolone ho c corticoid d ng  ứ ươ ớ ậ ề ng  ng  phun hít ho c khí dung li u cao h n v i b c hen t ầ ể ủ i  thi u  c n  i  b nh,  sau  đó  gi m  thu c  t c a  ng ế ể thi

ự ể t đ  duy trì s  ki m soát hen).

3.2.1. Dùng thu cố

3.2. Điều trị hen phế quản theo phác đồ bậc thang

ề ươ ươ ủ ở ng đ ng c a các corticoid phun hít

ố Tên thu c, li u t ườ ớ i l n ng

ề

ấ

ề

ề

Thu cố

Li u th p

Li u trung bình

Li u cao

Beclomethasone

ề

ề

4­12 li u: 40mcg

ề 12­20 li u: 40mcg

>20 li u: 40mcg

dipropionate (40, 80

ề

ề

ề

2­6 li u: 80 mcg

6­8 li u: 80 mcg

>10 li u: 80mcg

mcg/li u)ề

Budesonide

Bình hít (DPI: 200

1­2 li uề

2­3 li uề

>3 li uề

mcg/li u)ề

Nang khí dung (250, 500

1­2 nang: 500 mcg

2­4 nang: 500mcg

>4 nang: 500mcg

mcg/nang)

ề

ề

ề

2­6 li u: 44 mcg

2­6 li u: 100mcg

>6 li u: 100mcg

Fluticasone

(MDI: 44, 110, 220

ề

ề

2 li u: 110 mcg

>3 li u: 220mcg

mcg/li u)ề

(DPI: 50, 100, 250

ề

ề

ề

2­6 li u: 50 mcg

3­6 li u: 100mcg

>6 li u: 100 mcg

mcg/li u)ề

ề ươ ươ ủ ở ng đ ng c a các corticoid phun hít

ố Tên thu c, li u t ườ ớ i l n ng

ề

Li u trung

ề

ấ

ề

Thu cố

Li u th p

Li u cao

bình

2­6 li u: ề

>6 li u: ề

ề

2­6 li u: 44 mcg

Fluticasone

100mcg

100mcg

>3 li u: ề

ề

(MDI: 44, 110, 220 mcg/li u)ề

2 li u: 110 mcg

220mcg

3­6 li u: ề

ề >6 li u: 100

ề

(DPI: 50, 100, 250 mcg/li u)ề

2­6 li u: 50 mcg

100mcg

mcg

ố ế ợ

ạ

D ng thu c k t h p

ề

ầ

ề

ầ

ề

ầ

1­2 li u, 2 l n/

2 li u, 2 l n/

2 li u, 2 l n/

Budesonide/Formeterol (MDI: 80/4.5,

ngày: 80/4.5

ngày: 80/4.5 t

i ớ

ngày: 160/4.5

160/4.5 mcg/li u)ề

mcg/li uề

160/4.5mcg/li uề

mcg/li uề

ề

ầ

ề

ầ

1 li u, 2 l n/

1 li u, 2 l n/

Fluticasone/Salmeterol (MDI: 45/21,

ề

ầ

1 li u, 2 l n/

ngày: 250/50

ngày: 500/50

ề

115/21, 230/21 mcg/li u) (DPI: 100/50,

ngày: 100/50 mcg

mcg

mcg

250/50, 500/50 mcg/li u)ề

ể Đánh giá ki m soát hen

ộ

ể

Ki m soát m t

ể

ố

ể

Ki m soát t

t

Ki m soát kém

ph nầ

ứ

ệ

ơ

ơ

ầ ≤2 c n/ tu n

ầ >2 c n/ tu n

Liên t cụ

Tri u ch ng ban ngày

ứ

ệ

ầ

ầ

Không

ầ 1­3 l n/ tu n

ầ ≥4 l n/ tu n

Tri u ch ng ban đêm

ớ ạ

ạ ộ

Không

M t sộ ố

N ngặ

Gi

i h n ho t đ ng

ố ắ ơ

ầ

ầ

ườ

ầ ≤2 l n/ tu n

ầ >2 l n/ tu n

Th

ng xuyên

Dùng thu c c t c n

ặ

≥80%

60­80%

≤60%

FEV1 ho c PEF

ơ

ầ

ầ

ầ 0­1 l n/năm

≥2 l n/ năm

≥2 l n/ năm

C n bùng phát

ổ ề

ị Thay đ i đi u tr

ề

ị ậ Nâng 1­2 b c đi u tr ,

ở ề

ấ

Duy trì

li u th p

ể

ề

ắ

ị ậ Nâng 1 b c đi u tr

cân nh c dùng corticoid

Ki m soát

ấ

ể

nh t có th

1­6 tháng

2­6 tu nầ

u ngố 2 tu nầ

Theo dõi

ứ ộ ặ

ế ả

ế

ề

ị

Khuy n cáo đi u tr  hen ph  qu n theo m c đ  n ng

ượ

ể

ố

ả

­ Đ c ki m soát t

ậ t trong ≥ 3 tháng: Gi m b c

ượ

ể

ố

ặ

ượ

ể

ậ

ượ

­ Đ c  ki m  soát  không  t

t  ho c  không  đ

c  ki m  soát:  Tăng  b c  đ

ự c th c

ế ố

ủ ề

ệ c 1ướ

ể hi n sau khi đã ki m soát các y u t c 2ướ

c 3ướ

B

B

ố  nguy c , dùng thu c đúng cách và đ  li u c 5ướ

ơ c 4ướ

c 6ướ

B

B

B

B

ố

Dùng khi c nầ

Thu c

ắ c t

ụ

ơ c n  tác  d ng

nhanh

ứ ộ ặ

ế ả

ế

ề

ị

Khuy n cáo đi u tr  hen ph  qu n theo m c đ  n ng

B

c ướ

B

c 2ướ

B

c 3ướ

B

c 4ướ

B

c 5ướ

B

c 6ướ

1 ố ự

ơ

Thu c d  phòng c n

ề

ấ Li u th p ICS +

Thu c ố

ề

ề

Li u trung

Li u cao

ướ

u Ư

LABA**

b

c 5 +

ề

Không

ấ Li u th p ICS*

bình ICS +

ICS +

ặ

tiên

ề Ho c li u trung

Corticoid

LABA

LABA

bình ICS

u ngố

ể Có th  thêm

ố

Thu c kháng

ế

ố

ề thu c đi u bi n

Leukotrien, ho c ặ

ố ướ

Thay

Thu c b

c 2 +

leukotrien và/

cromolyn ho c ặ

ề

ặ

thế

ấ Li u th p ICS

ho c theophylin

theophylin phóng

phóng thích

thích ch mậ

ch mậ

ặ

ị

ng hít, x t ho c khí dung (Budesonide, Fluticasone).

ườ ế ợ

ữ

ạ

ạ

ố

ườ

ụ

ả

 *ICS: corticoid dùng theo đ  **ICS  +  LABA:  d ng  k t  h p  gi a  corticoid  d ng  phun  hít  v i  1  thu c  giãn  ph   ế ớ ng  phun  hít  (Budesonide/Formeterol,

qu n  tác  d ng  kéo  dài  dùng  theo  đ Fluticasone/Salmeterol.

ử

ế

ả ạ

ộ i khoa n i

3.3. X  trí hen ph  qu n t C n hen nh , t ng lúc

ẹ ừ ế

ở ị

ả

ạ

ố

ơ  Thu c giãn ph  qu n d ng phun hít khi khó th : x t Ventolin 2

nhát

ườ

ế

ế

ả

ố

ố

ố

 Dùng  thu c  giãn  ph   qu n  đ

ng  u ng  n u  không  có  thu c  ặ ng  phun  hít:  salbutamol  4mg  x  1  viên  ho c  theophyllin

ườ đ 100mg x 1 viên khi khó th .ở ườ

ạ

ặ

ố

ng u ng ho c tiêm tĩnh m ch khi có

 Có th  dùng corticoid đ ể ở ơ c n khó th , ệ

ộ

ễ

ặ

ờ ầ

ụ ặ ặ

ế ệ

ứ

ế

ế

ợ

ầ

ặ

ặ

ặ

 Xem xét vi c dùng kháng sinh n u có b i nhi m (ho đ m đ c,  ế ố ố s t):  ampicillin  ho c  amoxilin  u ng  3g/  ngày  chia  3  l n  ho c  cephalosporin  (CSP)  th   h   2  (Cefuroxime):  2g/ngày,  ho c  ạ d ng  k t  h p  ampicillin/  amoxillin  +  c  ch   betalactamase  ố u ng 3g/ ngày chia 3 l n, ho c quinolone (levofloxacin 750mg/  ngày  ho c  moxifloxacin  400mg/  ngày  ho c  ciprofloxacin  1000mg/ ngày).

ẹ

C n hen nh , dai d ng

ẳ ả

ế

ạ

ị

ơ  Thu c giãn ph  qu n d ng phun hít: x t salbutamol 2 nhát x 3

ả ườ

ế

ố

ế

ố ầ l n/ngày ố

 Thu c giãn ph  qu n đ

ng

ng u ng n u không có thu c đ ầ

ố ườ ặ

phun hít: salbutamol 4mg x 4 viên chia 4 l n/ngày ho c  theophyllin 100mg, 10mg/kg/ngày.

ườ

ng u ng 1mg/kg/ngày x 7­10 ngày.

ẹ ừ

ố ế

ư

ễ

ộ

 Corticoid đ  Dùng kháng sinh n u có b i nhi m (nh  trong hen nh , t ng

lúc).

C n hen trung bình, dai d ng

ườ

ố ố

ả ả

ẳ

ố ặ

ụ

ể

ạ

ầ ế ế ng  u ng:  salbutamol  4mg  x  4  ầ l n/ngày  ho c  Theophyllin  100mg,  viên  chia  4  10mg/kg/ngày.  Có  th   dùng  lo i  tác  d ng  kéo  dài:  Bambuterol  10mg  1­2  viên/ngày,  Theophyllin  SR  viên  100mg ho c viên 300mg. ạ ườ

ề

ầ

ả

ầ

ơ

ng  tĩnh  m ch  1­2mg/kg/ngày  x  7­10  ngày.  ng h p dùng kéo dài h n 10 ngày c n gi m li u d n  ố

ụ ủ

ụ

ặ Corticoid  đ ợ ườ Tr ể đ  tránh tác d ng ph  c a thu c.

ư

ế

ễ

Dùng  kháng  sinh  n u  có  b i  nhi m  (nh   trong  hen  nh ,  ẹ ộ

ừ t ng lúc).

ơ Thu c giãn ph  qu n d ng khí dung: 3­6 l n/ngày ạ Thu c  giãn  ph   qu n  đ

C n hen n ng, dai d ng ặ

ạ

ở

ị

ở

ử ạ

ẳ ơ  Theo dõi m ch huy t áp, nh p th , SpO2.  ế  Th  oxy 1­2 lít/phút sao cho SpO2 > 90% và th  l

i khí máu sau 30

ệ

phút n u có đi u ki n.

ế ề

ề ố

ả

ế

ế

ầ

ứ

ớ

ố

ớ ề

ề

ỉ

ố ặ ầ

ạ ủ ệ

ề

ệ

ế

 Tăng  li u  thu c  giãn  ph   qu n  d ng  khí  dung:  6­8  l n/ngày.  N u  ạ không đáp  ng v i các thu c khí dung thì dùng salbutamol, terbutalin  ề ờ , đi u ch nh li u thu c theo  truy n tĩnh m ch v i li u 0,5 – 2mg/gi ơ ằ đáp  ng c a b nh nhân. Truy n b ng b m tiêm đi n ho c b u đ m  gi

ề ứ t.ọ ế

ệ

ư

ạ

ố

ị

ặ

ể

ố

ạ

ề

ầ ư

ờ

ạ

ố

ố

ị

 N u b nh nhân ch a dùng theophyline và không có r i lo n nh p tim  và không có salbutamol ho c terbutalin thì có th  dùng aminophylin  ề 0,24g x 1  ng + 100 ml glucose 5% truy n tĩnh m ch trong 30 phút,  ề ổ ể sau  đó chuy n  sang li u duy trì. T ng li u Theophylline không quá  ị ằ ề . Trong quá trình đi u tr  b ng theophylline c n l u ý  10mg/kg/24 gi ấ ồ ệ d u  hi u  ng   đ c  c a  thu c:  bu n  nôn,  nôn,  r i  lo n  nh p  tim,  co  ậ ố gi

ộ ộ ủ ạ t, r i lo n tri giác.

ườ

ng tĩnh m ch 1­2mg/kg/ngày x 7­10 ngày.

ế

ễ

ộ

ị

ượ

ẳ

C n hen n ng, dai d ng: ặ ơ Corticoid đ ạ Dùng kháng sinh n u có b i nhi m: đ

ỉ ầ

ễ

ệ

ể

ặ

ầ

ố ợ

ớ

ướ

ố

c ch  đ nh khi có  bi u hi n nhi m trùng:  cefotaxime 1g x 3 l n/ngày ho c  ceftazidim 1gx 3 l n/ngày và ph i h p v i nhóm  aminoglycosid (amikacin 15mg/kg/ngày) ho c ặ fluoroquinolon (ciprofloxacin 1g/ngày, levofloxacin  ỏ ỹ ề ử 500mg/ngày, moxifloxacin 400mg/ ngày). H i k  ti n s   ị ứ d   ng thu c tr ệ ế

ả ặ ộ

ả

c khi dùng. N u b nh nhân không đáp  ng ph i đ t n i khí qu n và  ứ

ồ ứ ấ ứ

ể

chuy n h i s c c p c u.

ị

ề 3.4. Các đi u tr  khác

H ng  d n  và  ki m  tra  vi c  dùng  thu c  theo  đ

ể ệ ẫ ố ườ ng

H ng d n b nh nhân tránh các y u t

ẫ ế ố ư ướ phun, hít ướ

ế ố

ệ  kích phát nh :  ố không  hút  thu c,  tránh  khói  thu c,  khói  b p  than,  các  mùi h c, không nuôi chó, mèo.

ữ ườ

Gi ạ ng trong nhà s ch, thoáng Tránh nh ng th c ăn có nguy c  gây d   ng: nh ng, h i  ả

ị ứ ứ ơ ộ ắ  môi tr ữ

s n. ả

Xin chân thành cảm ơn!

H

NG D N PHÁT HI N VÀ QU N LÝ

Ệ Ạ Ộ

Ả Ồ

Ẫ Ế

Ả

ƯỚ  HEN PH  QU N T I C NG Đ NG

ế ố ợ

ế

ẩ

ả

1. Các y u t

g i ý ch n đoán hen ph  qu n

ở ệ

ơ ở t thì th  ra. ạ ờ

ở ề ử ử ặ ự

cò c , n ng ng c, nghe ph i có ran rít ran ngáy. ị ứ ề

ệ ị ứ ế k t m c d   ng, d   ng thu c, th c ăn.

Khó th , khò khè, th  rít, đ c bi ặ Ti n s  có c n khó th  ki u hen: ho kh c đ m, khó th ,  ở ở ể ổ Ti n  s   m c  các  b nh  d   ng:  viêm  mũi  d   ng,  viêm  ị ứ ố Ti n s  m c hen và các b nh d   ng c a các thành viên  ệ

ứ ị ứ ủ

ử ắ ạ ị ứ ề ử ắ trong gia đình.

ấ

ệ ơ ả ứ ổ ờ

ườ ụ ở ồ

ề

Cách xu t hi n c n khó th : v  đêm, theo mùa, sau m t  ộ ở ề ế ắ ố s   kích  thích  (c m  cúm,  g ng  s c,  thay  đ i  th i  ti t,  khói b i).ụ T c ngh n đ ế ụ ẽ ắ ng th  có h i ph c:  test Ph c h i ph   ặ ả ươ ng tính ho c dao đ ng PEF sáng ­ chi u > 20%  qu n d trong 3 ngày/ tu n trong 2 tu n liên ti p.

ồ ộ ầ ế ầ

ế ố ợ

ế

ẩ

ả

1. Các y u t

g i ý ch n đoán hen ph  qu n

ở ớ

ả ứ ắ

ở ớ ứ

ườ

ệ

Tăng  tính  ph n  ng  đ ứ ỉ ự ư

ấ

ườ ng  th   v i  methacholine,  histamine,  ườ ả ứ ặ ng th  v i  mannitol ho c g ng s c. Test đo tính ph n  ng đ ệ ợ ế ố ng h p có tri u ch ng   này ch  th c hi n trong tr các y u t ứ ố ờ nghi  ng   hen,  nh ng  các  thông  s   ch c  năng  hô  h p  bình  th

ứ

ệ

ố

Lo i  tr   các  nguyên  nhân  khác  tri u  ch ng  gi ng  hen:  có  vai

ọ

ẩ trò r t quan tr ng trong ch n đoán hen trên lâm sàng.

ườ ng. ạ ừ ấ ứ

ố

ố

ớ

ả

ề

ị

ổ

ề

ệ ố

ị

ầ

ứ ặ ợ

ượ ủ ẳ ự

ử ị ệ

ứ

   tr   em  ≤  5  tu i,  không  th c  hi n  đ ổ

ấ

ị

ứ

ớ

ở ố

Đáp  ng v i thu c ch ng hen (c i thi n v  lâm sàng và ch c  ầ năng  ph i  sau  đi u  tr   corticoid  u ng  trong  2  tu n  ho c  ườ ệ corticoid x t trong 6 tu n): đ ng h p  c th  nghi m trong tr ệ ẩ các bi n pháp trên không đ  kh ng đ nh ch n đoán hen. ượ Ở ẻ c  các  thăm  dò  ch c  ẩ ợ ổ năng ph i. Ch n đoán xác đ nh hen khi có ít nh t 3 đ t khò khè  ạ ừ ượ c các nguyên nhân khác và có đáp  ng v i  th  rít, lo i tr  đ ố thu c ch ng hen.

ạ ứ ộ ể ứ ộ ể

2. Phân lo i m c đ  ki m soát hen theo GINA 2006  Đánh giá m c đ  ki m soát hen theo GINA 2006

ể

ầ

ộ Ki m soát m t ph n: ≥ 1

Ch a ư

ể

ấ

Ki m soát hoàn toàn: t

t

ể

ặ

ể

ầ

ấ

ượ

Đ c đi m

ặ đ c đi m trong 1 tu n b t

đ

ể c ki m

ể

ướ

ả ặ c  đ c đi m d

i đây

k  ỳ

soát

ệ

ầ

ầ

ầ

ứ 1. Tri u ch ng ban ngày

2 l n/tu n

ầ > 2 l n/tu n

≥ 3 đ c ặ

ạ ộ

ạ

ế 2. H n ch  ho t đ ng

Không

Có

ể

đi m trong

ứ

ệ

ấ

ứ 3. Tri u ch ng th c gi c

ứ

ể

Không

Có

m c ki m

ban đêm

soát 1 ph n ầ

ố ắ

ầ

4. Nhu c u dùng thu c c t

(cid:0)

ầ

ầ

ầ

ầ

2 l n/tu n

> 2l n/tu n

ở

ầ

1 tu n

c n ơ

ấ ỳ b t k

ị ố

< 80% giá tr  t

ấ ủ t nh t c a

ư ượ

5. L u l

ỉ ng đ nh

Bình th­

ngườ

BN

ợ ị

6. Đ t k ch phát hen.

Không

ầ ≥ 1 l n/năm

(cid:0)

ổ ỏ ụ

ớ ẻ

Ư

ứ

L U Ý: V i tr  em ≤ 5 tu i, b  m c đánh giá th  5.

ố

ệ

ề

ị

3. Các bi n pháp đi u tr  không dùng thu c

Tránh  ti p  xúc  v i  các  y u  t

ớ ặ ế ệ

ả ầ ể ể

ố ồ ố ệ i  đa  vi c  dùng  r ặ ế ố   gây  b nh  ho c  làm  n ng  ệ b nh  có  th   giúp  ki m  soát  hen  và  gi m  nhu  c u  dùng  thu cố Tránh  t

ố ượ ữ ồ ễ ị

ơ

ơ ạ ộ ụ ứ ấ ố

ụ ự ộ

M t  s   lo i  thu c  c n  s   d ng  th n  tr ng

u  bia  và  các  đ   u ng  có  c n,  ườ ng b  ô nhi m,  không hút thu c lá, tránh nh ng n i môi tr ứ ắ khói, b i, mùi th m, tránh ho t đ ng g ng s c, tránh dùng  các  th c  ph m  ch a  các  ch t  ph   gia  có  g c  sulfite,  tránh  xúc đ ng m nh...  ố ẩ ạ ộ ố ạ ườ ệ ậ ọ ở ng

ố ố

ẹ ầ ử ụ i  b nh  ố hen:  aspirin  và  các  thu c  ch ng  viêm  không  steroid,  thu c  ư ch n bêta (nh  propranolol).

ố

ệ

ề

ị

3. Các bi n pháp đi u tr  không dùng thu c

ả

ả

ậ ụ

ư ả ế

ầ

ạ ỏ ệ ấ

ầ ệ ọ t b  nhà. ọ

B  nhà: Không dùng các v t d ng trong nhà có kh  năng b t  ắ ậ ụ ọ ụ b i  cao  nh   th m  tr i  nhà,  rèm  treo,  lo i  b   các  v t  d ng  ế ạ t  trong  phòng,  h n  ch   dùng  đ m.  Hàng  tu n  không  c n  thi ố ệ ơ ắ gi Bi u bì, lông súc v t: Lo i b  v t nuôi, dùng máy l c không  ạ ỏ ậ ậ

ặ t là chăn ga g i đ m và ph i n ng, dùng ch t di ể khí

ố

t côn trùng

ườ ử ổ

ấ

ộ

Dán: V  sinh nhà th ệ Ph n hoa:  đóng c a s  và

ệ ng xuyên, dùng thu c di ồ  trong nhà khi n ng đ  ph n hoa

ấ ở cao trong không khí, nên mang kh u trang khi đi ra ngoài.

ố

ấ

ệ

ả

ấ

ẩ

ờ

ẩ ộ ẩ ẩ

ạ ồ ạ

ẹ

ọ

N m  m c  trong  nhà:  Gi m  đ   m  trong  nhà,  v   sinh  nhà  thư ng  xuyên,  lau  s ch  các  vùng  m  th p,  mang  kh u  trang  khi d n d p các đ  đ c cũ.

ồ ề

ậ

ị

4. Phác đ  đi u tr  hen theo b c

4.1. Phác đ  đi u tr  hen

ồ ề ị ở ườ ớ ẻ ổ ng i l n và tr  em > 5 tu i

ế ả ở ẻ

ồ ề

ổ

ị Phác đ  đi u tr  hen ph  qu n

tr  em > 5 tu i theo GINA 2006

ế ả ở ẻ

ồ ề

ổ

ị Phác đ  đi u tr  hen ph  qu n

tr  em > 5 tu i theo GINA 2006

ụ ứ

ẻ ề

ể

ườ

Giáo d c s c kho  v  hen ­ Ki m soát môi tr

ố ng s ng

ườ

β C ng  2 TD

β

ườ

ụ

ở

C ng  2 tác d ng nhanh khi khó th

nhanh khi khó thở

ặ ơ

Ch n 1ọ

Ch n 1ọ

Thêm 1 ho c h n

Thêm 1 hay 2

ề

ấ

ấ ề ICS li u th p

ICS li u th p +

ề ừ ICS li u v a/cao +

Corticoid u ng ố

β

β

ườ

ụ

ườ

ụ

ề

C ng  2 tác d ng

C ng  2 tác d ng

ấ ấ li u th p nh t

kéo dài

kéo dài

ố

ề

ố

ố

Thu c kháng

ICS li u trung bình

Thu c kháng

Thu c kháng

hay cao

leukotrien

IgE

ố Các thu c phòng

leukotrien (LTRA)

ề

ấ

ICS li u th p +

Theophylline

c nơ

ố

Thu c kháng

phóng thích ch mậ

leukotrien

ề

ấ

ICS li u th p +

Theophylline phóng

thích ch m ậ

ấ

ố ượ ị ề ố ườ ệ t nh t hi n nay ể ề c dùng đ  đi u ng

ệ ấ ầ ắ ả i  b nh  b t  đ u  ph i  dùng  ít  nh t  1 c  2­5,  ng

ICS: Corticoid x t, là thu c d  phòng hen t ố ự (cid:0) 2 đ   m i b Ở ỗ ướ ị c đi u tr , thu c c ầ ứ ị ệ tr  tri u ch ng khi c n. T   b ườ ừ ướ ố ự ữ

thu c d  phòng.

ệ ẩ ặ

Nh ng  b nh  nhân  m i  đ ớ ượ ự

ố ư ệ ị ằ ề

ắ ầ ́ ́ ệ ế ̣ ̉

̀ ướ ̣ c  ch n  đoán  hen  ho c  b nh  nhân ch a dùng thu c d  phòng nên b t đ u đi u tr  b ng  c 2. N u b nh nhân co  ≥ 3 tiêu chi  trong côt hen kiêm  b ề soa t môt phâ n, nên b t đ u đi u tr  b ng b

c 3.  ̀ ị ằ ́ ́ ̣ ̉

̀ ́ ́ ́ ơ ̣ ̣

ướ ́ ̀ ̀ ́ ̣

ắ ầ Ti nh trang hen ch a  đ ượ ư c kiêm soa t trong vo ng 1 tha ng  ́ ươ c điê u tri. Nê u xuâ t hiên c n hen  câ n xem xe t tăng b ̀ ́ ươ ầ câ p, c n tăng b c điê u tri ngay. ể ượ c  ki m  soát  và  duy  trì  trong  3  tháng,  xem  xét

Khi  hen  đ ậ gi m b c

ả

ở ẻ

ị

ổ  tr  2­5 tu i

ơ ồ ướ ề ẫ ổ ị ở ẻ

ồ ề 4.2. Phác đ  đi u tr  hen  S  đ : H ng d n thay đ i đi u tr  cho hen

hoặc

ICS (200 mcg BDP hoặc tương đương)

LTRA * (liều theo tuổi)

Giảm bậc

Không kiểm soát được **

hoặc

Thêm ICS với LTRA

Tăng bậc để đạt kiểm soát

Tăng liều ICS (400 mCg BDP hoặc tương đương)

Không kiểm soát được ***

Giảm bậc

Tăng liều ICS ( 800mCg BDP hoặc tương đương) hoặc Thêm LTRA với ICS hoặc thêm LABA

Không kiểm soát được ***

Xem xét các khả năng khác:

Theophylline, Corticoid uống

tr  em

ị 5. Theo dõi đi u trề

H ng  d n  ng

ẫ ặ ố ơ

i  b nh  s   d ng  thu c  theo  đ n,  đ c  ụ ị ườ ệ ử ụ ử ụ ụ t l u ý cách s  d ng các d ng c  x t, hít. bi

i b nh tái khám 1­2 tháng 1 l n.

ạ ướ ệ ư H n ng ẹ T i  m i  l n  tái  khám:  đánh  giá  l ạ

ế ố ề ể ườ ườ ệ ỗ ầ ấ

ườ ệ ủ ỹ ầ ộ ể ứ i  m c  đ   ki m  soát   kích  ng, tránh các y u t i b nh. hen, v n đ  ki m soát môi tr ử ụ phát và k  năng s  d ng bình hít c a ng

ấ ạ ộ

ử

ơ

ệ

i c ng

ộ ơ ủ ở

6. Cách phát hi n và x  trí c n hen c p t đ ngồ 6.1. Các d u hi u kh i phát c a m t c n hen c p ấ

ệ ấ Ho nhi u           ề Khò khè  N ng ng c ự ặ Th c gi c ban đêm ấ ứ

6.2. Cách hành đ ng khi có c n c p ơ ấ ộ ể

ế ố

ữ

ơ

có th  kích phát c n hen.

ụ ỡ

ỡ ế

ạ

ờ

ố ắ ơ ộ  nhà m t gi ặ ượ ả

Tránh xa nh ng y u t Dùng thu c c t c n tác d ng nhanh. Ngh   ở ờ ế  n u đ  khó th . G i c p c u ho c g i bác s  nh  giúp đ  n u tình tr ng  ỹ ọ ệ c c i thi n.

ỉ ở ọ ấ ứ ở khó th  không đ

ỳ ộ ấ ấ

6.3.  Đi  c p  c u  ngay  n u  th y  b t  k   m t  trong  ế

ụ

ế

ế

ả

ặ

ố

Thu c  giãn  ph   qu n  ít  tác  d ng  ho c  nhanh  h t  tác

ở ẫ

ơ

ở i b nh th . ở ườ ệ i b nh th .

ụ d ng. Th  v n nhanh và khó. Nói khó. Môi, đ u chi tím. ầ Cánh mũi ph p ph ng khi ng ồ ườ ệ ậ Co kéo c  liên s ứ ườ n và hõm  c khi ng M ch nhanh. ạ Đi l ạ

i khó khăn.

ứ ệ ữ ấ ấ nh ng d u hi u sau

Xin chân thành cảm ơn!

HƯỚNG DẪN CHẨN

ĐOÁN VÀ XỬ TRÍ CƠN HEN PHẾ QUẢN Ở NGƯỜI LỚN

Ị

1. Đ NH NGHĨA

Ẩ

2. CH N ĐOÁN

Ứ Ộ Ủ Ơ

3. ĐÁNH GIÁ M C Đ  C A C N HEN

Ấ Ứ

Ử

4. X  TRÍ C P C U

Company Logo

www.themegallery.c om

ị

1. Đ nh nghĩa

ơ ặ ặ

C n hen n ng là tình tr ng n ng lên c a các tri u ch ng  ứ ỉ ự ng đ nh

ệ ủ ớ ư ượ ở ặ ở

ị i 60% giá tr  lý thuy t ạ ư hen nh  khó th , n ng ng c, th  rít v i l u l ế (GINA 2006). ướ ả gi m d

ẩ 2. Ch n đoán

ư

ở ị ự

phát

ơ c đ c tr ng b i các c n khó th  k ch phát  ộ  h t m t cách t

ị

ứ ọ

ứ

ng là ng a h ng, ng a mũi, ho thành  ấ

ệ

ở

ả

ở

ụ ế ơ ổ

ắ ố

ế

ả

ườ ờ

ế ổ

 Hen ph  qu n đ ả ượ ặ ở ế ơ ả ế ể ự ế ắ do co th t ph  qu n. C n có th  t ề ụ ặ ướ i tác d ng đi u tr ho c d D u hi u có tr ườ ướ ệ ấ c th ườ ơ ệ ơ ng xu t hi n nhanh, b nh nhân khó th ,  c n. C n hen th ấ ề ơ ử ụ ồ ậ ph i ng i d y, s  d ng nhi u c  hô h p  ph , ti ng th  cò  ể ự ả ấ ổ ử c , nghe ph i th y ran rít lan to  kh p 2 ph i. C n có th  t ố ư ế h t, nh ng th ng h t khi dùng thu c giãn ph  qu n. Cu i  ơ ạ ơ c n kh c ra đ m trong, dính. Ngoài c n hen ph i không có  ran. ẩ

ề ử ả

Ch n đoán xác đ nh hen ph  qu n d a vào ti n s  (b n thân,

ặ

ấ

ị ể

ế ả ự ệ ủ ơ

gia đình), đ c đi m xu t hi n c a c n hen.

ế ẩ ơ ả ị 2.1. Ch n đoán xác đ nh c n hen ph  qu n

ơ

ơ ự

ế ố

ấ ặ

có nguy c  d  báo c n HPQ c p n ng

ở

ặ

ả

ả ặ ộ

ầ

ầ

ơ ả

ề ử ị ấ

ộ

ộ

ừ

ố ng u ng.

ề

ặ

ằ ụ

ườ

ề

ữ t nh ng ng

ng  2 tác d ng nhanh, đ c bi

i dùng nhi u

ệ ơ

ị ạ ả

Các y u t  Có ti n s  b  các c n hen n ng ph i đ t n i khí qu n ho c th  máy. ặ  Có ít nh t 1 l n ph i đi c p c u vì hen trong 1 năm g n đây. ấ ứ  Dùng kéo dài ho c ng ng dùng đ t ng t glucocorticoid đ ườ ặ  Không đi u tr  ki m soát hen b ng glucocorticoid x t. ị ị ể  L  thu c thu c c β ệ ố ườ ộ h n 1 bình x t salbutamol/ tháng. ớ

ả

ố ổ

ẹ

ơ

ở

ề ử ị ứ

ổ ứ

ệ

ạ t là l c. ố

ữ

ả

ấ

ầ

ố

ả ố ợ

ặ

ố

ổ ủ ề

ề

ẩ

ị

ch i ch n đoán và đi u tr  hen. ố

ề ử ề ử ạ

ầ

u ho c đang ph i dùng thu c an th n.

ặ ấ ổ

ề

ề ử

ệ

 Hen nh y c m v i aspirin và các thu c ch ng viêm gi m đau không steroid. ố  Có tràn khí màng ph i, x p ph i, viêm ph i trong c n khó th ổ  Có ti n s  d   ng th c ăn, đ c bi ặ  Ph i dùng ph i h p ít nh t 3 nhóm thu c ch a hen. ố ợ ấ  Có các v n đ  v  tâm th n ho c đang ph i dùng thu c an th n. ặ ầ ề ề  Ti n s  có b nh lý tim ph i khác ph i h p ho c dùng thu c ch n bêta. ẹ ệ  Ti n s  không tuân th  đi u tr , t ị ừ ố  Lo n th n, nghi n r ả ệ ượ ầ  Sang ch n tâm lí ho c các b t  n v  gia đình. ặ ấ  Ti n s  nghi n thu c lá. ố

ẩ

2.2. Ch n đoán phân bi

ệ t

ợ ấ ủ ệ ổ ắ ẽ ạ

Ti n  s :  có  ti n  s   VPQ  m n  tính  (ho,  kh c  đ m

2.1.1. Đ t c p c a b nh ph i t c ngh n m n tính ạ ề ử ờ

ề ặ

ờ ườ ả ề Đ c  đi m  LS:  đ m  nhi u,  đ c,  đ m  càng  nhi u  ng  có  gi m  rì

ổ

ả ạ ể ở ế X  quang  ph i:  th

ổ ế ườ ơ ồ ng  có  hình  nh  VPQ  m n  tính  ng có l ng

ặ ự

Phân  tích  khí  máu  đ ng  m ch:  th

ạ ề ử ố ố ệ kéo dài), nghi n thu c lào thu c lá. ụ ờ ổ ặ khó  th   càng  n ng.  Nghe  ph i  th ẩ rào ph  nang, ran  m (ran n ). ườ ho c giãn ph  nang; trong c n hen, th ổ ng c giãn căng, ph i tăng sáng. ạ ộ ườ ng  có  tăng

HCO3 kèm theo tăng PaCO2.

2.2.2. Tràn khí màng ph iổ

Đây là  đi u quan tr ng nh t trong ch n  đoán phân

ẩ ấ ọ

ệ ề t HPQ. bi

Khó  th ,  đau  ng c  th

ở ự

ấ ấ ộ ệ ng  xu t  hi n  đ t  ng t,  ệ ừ ừ ấ ộ  t

.ờ

D u  hi u  c a  TKMP

ườ ơ trong khi đó, 80% các c n hen c p xu t hi n t trong vòng 48 gi ệ ở ộ ấ ổ   m t  bên  ph i  (m t  rì  rào

ự ủ ồ ph  nang, l ng ng c giãn căng, gõ trong).

ng kèm theo tràn khí d i da.

ướ ổ ườ ợ ng h p tràn

ấ ế ườ Th ặ ụ Ch p X quang ho c CT ph i trong tr ị ẽ ẳ ẩ khí ít s  kh ng đ nh ch n đoán.

ườ

ở ộ ạ

ế

ứ

ủ

ệ

ạ

ơ 2.2.3.  C n hen tim Th ộ ệ ấ ng xu t hi n khó th  đ t ng t. Có ti n s  m c b nh tim m ch ho c cao huy t áp. ặ ề ử ắ ệ Có  các  tri u  ch ng  c a  b nh  tim  m ch  (suy  tim,  cao  huy t  ế ệ

áp…).

ự

ệ

ộ ấ ộ

ấ ổ

ơ

ồ

ồ ổ 2.2.4. Nh i máu ph i Khó th , đau ng c, ho kh c ra máu xu t hi n đ t ng t. ộ ạ ở Có  y u  t ế ố

nguy  c   gây  nh i  máu  ph i  (b t  đ ng  kéo  dài,  ồ ệ b nh lí đa h ng c u…).

ườ

ệ

ổ

ầ Nghe ph i có ran  m, ran n . D dimer th ẩ

ng tăng. Đi n tâm

ẹ

ặ

ả

ặ

ổ

ổ ể ấ ồ đ  có th  th y S1Q3. ờ ổ

XQ  ph i  có  đám  m   khu  trú  ho c  x p  ph i  hình  d i  ho c

ổ

ộ

ph i quá sang m t vùng, bên.

ẽ

ẳ

ẩ

ị

ố

MSCT  ph i  có  tiêm  thu c  c n  quang  s   kh ng  đ nh  ch n  ả

ế

ố

ổ ấ ụ đoán khi th y c c huy t kh i.

ố

ạ ờ ổ

ẩ ả ng th

ữ ộ ị ậ ơ

2.2.5. Viêm ph iổ  c pấ S t, kh c đ m vàng, xanh Nghe ph i có ran  m, ran n . ổ XQ ph i có hình  nh viêm ph i ổ ổ ị ậ ườ ở 2.2.6. D  v t đ B nh s  s c, hít ph i d  v t ả ị ậ ử ặ H i ch ng xâm nh p sau khi hít d  v t: c n ho d  d i,  ậ ứ ở ấ ệ ộ ạ ng t th  c p.

Không có ti n s  hen ph  qu n. ề ử

ế ả

ứ ộ ủ ơ

ệ

ệ

ị

ị

ơ

ệ ườ

ọ

3. Đánh giá m c đ  c a c n hen ớ ặ ệ ng b nh.

ả

ằ

ấ ở

c đ  th ).

ề

ướ ể ở ở

ừ

ừ

ạ

ầ

ấ ầ

ở ị

ườ

ế

ệ

ệ

ả

ặ

ấ

ấ ng ho c xu t hi n d u hi u suy tim ph i.

ả

ặ

ệ

ấ

ẩ

Ngay khi b nh nhân vào vi n ho c khi m i thăm khám b nh nhân, ph i  ả ặ ể ơ ơ ng, c n hen n ng hay c n hen nguy k ch đ   xác đ nh đây là c n hen th ượ ử ự l a ch n cách x  trí đúng và tiên l ặ ệ ủ ơ 3.1. Các d u hi u c a c n hen n ng Khó th  liên t c không n m đ ồ ả ượ ụ c (ph i ng i ng  ra tr Nghe ph i có nhi u ran rít hai ph i, c  khi hít vào và th  ra. ổ ả ổ Nói t ng t  (khó nói, khó ho). Tình tr ng tinh th n kích thích. Vã m  hôi. ồ Tím rõ. Co kéo các c  hô h p ph . ụ ơ Th  nhanh trên 30 l n/phút. Nh p tim nhanh trên 120 nh p/phút. ị Huy t áp tăng b t th ấ M ch đ o trên 20 mmHg. ả ạ Khi có t ở ừ

4 d u hi u tr  lên: ch n đoán là

ế ơ c n hen ph  qu n n ng

ị

ướ

ấ ừ

ặ

ấ

ơ ổ

ở ậ ự

ổ

ấ

3.2. Các d u hi u c a c n hen nguy k ch ệ ủ ơ  C n ng ng th  ho c th  ch m d ầ ặ ở i 10 l n/phút.  Ph i im l ng (l ng ng c dãn căng, di đ ng r t kém, nghe ph i: rì  ộ ồ ế ấ

rào ph  nang m t, không còn nghe th y ti ng ran).

ố

ậ ụ t. ứ ấ

ự ụ

ườ

ệ

ng ng c b ng luân phiên.

ượ

ệ

ị c.

ế

ấ

ả

ơ

ộ

ẩ

ổ

ế  Nh p tim ch m. ị  Huy t áp t ế  R i lo n ý th c. ạ  Đôi khi có d u hi u th  ngh ch th ở  B nh nhân  không nói đ  Khi c n hen ph  qu n kèm theo m t trong các d u hi u trên (c n  ệ ầ ế ơ c n  hen  ph

ạ ư l u  ý  lo i  tr   tràn  khí  màng  ph i):  ch n  đoán  là  qu n nguy k ch.

ử

ọ ỗ ợ ủ

ế

ừ ị ấ ứ

ả ầ

ế

ế

ề

ệ

 C n x  trí c p c u ban đ u và nhanh chóng g i h  tr  c a tuy n   có đi u ki n và

ầ ệ ể ị ấ ứ ệ

ố ợ ề

ả

trên và ph i h p chuy n b nh nhân lên tuy n y t kh  năng đi u tr  c p c u b nh nhân.

Tri u ch ng c n hen n ng và nguy k ch theo GINA 2011

ứ ệ ặ ơ ị

ơ

ặ

ơ

ị

C n hen n ng

C n hen nguy k ch

ơ

ỉ Lúc ngh  ng i

ứ ộ

ở

M c đ  khó th

ả

ướ

c

ừ

Nói

ồ ả Ph i ng i ng  ra tr T ng từ

Không nói đ

cượ

ườ

ủ

ặ

ẫ

Ý th cứ

Th

ng kích thích

Ng  gà ho c lú l n

ườ

ầ

ở ậ

ừ

ầ

ặ

ở

ở

ị Nh p th

Th

ng > 30 l n/phút

Th  ch m < 10l n/ phút ho c ng ng th

ấ

ụ

ườ

ấ

ị

ườ

ơ Co kéo c  hô h p ph

Th

ng xuyên

Hô h p ngh ch th

ng

ặ

ổ

Ran rít ran ngáy

ề Nhi u ran

Ph i im l ng

ậ

ị

Nh p timị

ầ >120 l n/phút

Nh p ch m

ườ

ứ

ỏ

ấ

ả

ạ

M ch đ o

Th

ng có > 25 mm Hg

Không có, ch ng t

ỏ ơ  có m i c  hô h p

< 60% GTLT ho cặ

ề

%PEF sau li u giãn

ặ

ho c < 100 L/ phút

Không đo đ

cượ

ế

ả

ầ

ph  qu n đ u tiên

ứ

ặ

ho c đáp  ng kéo dài < 2h

PaO2

< 60 mm Hg

ể

PaCO2

> 45 mm Hg  Có th  có tím tái

SpO2

< 90%

ứ

ộ

ệ

ạ  h i ch ng đe do :

ơ

ặ

ơ

ơ

ơ

ặ

ơ ơ

ị ẫ

ườ

ng dùng

ề ữ

ầ

ượ

ễ

Di n bi n d  báo c n hen n ng: ặ

ờ

ệ Chú ý phát hi n và theo dõi sát b nh nhân khi có  C n hen n ng lên t ừ  vài ngày nay  Các c n mau h n tr ướ c  C n hen n ng h n tr ướ c  C n hen kém đáp  ng v i đi u tr  v n th ớ ứ  Tăng nhu c u dùng thu c ch a hen ố  Gi m d n cung l ỉ ầ ả ng đ nh ế ự ặ ơ ơ ơ

ề

ớ

ị

ệ ủ ơ

ấ

ị

 C n hen n ng lên nhanh chóng trong vài gi  C n hen đáp  ng kém v i đi u tr ứ ổ Các d u hi u c a c n HPQ không  n đ nh

ầ

ệ ề

ng

(cid:0) 2

ố ườ ị ủ ư ượ

ả ả

ỉ

ề

ng đ nh gi a sáng và chi u

 Các tri u ch ng n ng d n lên ặ ứ  Tăng li u và nhu c u s  d ng thu c c ầ ử ụ  Gi m hi u qu  v i thu c c ả ớ ệ  Gi m d n giá tr  c a l u l ầ  Tăng d n s  khác bi ầ ự ế

ố ườ (cid:0) 2 ng  ỉ ng đ nh ệ ủ ư ượ t c a l u l ị ổ

ơ

ả ị ơ ả

ề

Hen ph  qu n không  n đ nh có nguy c  gây c n hen c p do đó  ế t đi u tr  c  b n:  Corticoid ( hít ) + c

ấ (cid:0) 2 ( kéo dài )

ầ c n thi

ữ ơ ườ ng

ấ ứ

ử

4. X  trí c p c u

ử ế ặ ố ướ ậ ắ Nguyên t c chung: C n hen ph  qu n n ng:  X  trí thu c tr ả ủ c, th  thu t

C n hen ph  qu n nguy k ch: Ti n hành th  thu t tr­ ị

ủ ế ậ

ả ố ử ơ sau. ơ ế ướ c, x  trí  thu c sau.

ế

ả

ặ

ỗ ạ

ệ

ạ

ạ

ế ơ ở

ử ơ 3.1. X  trí c n hen ph  qu n n ng: 3.1.1. X  trí t

i ch  (t

i nhà b nh nhân, t

i y t

c  s , trên

ườ

ể

đ

ế

ế

ấ

ộ

ỉ

ng v n chuy n): Th  oxy 40­60% n u có. N u BN còn t nh, biên đ  hô h p

ử ậ ở ể t, có th  dùng: ư

ố

ầ

ạ

ng bêta­2 d ng hít.

ố t Thu c dùng  u tiên hàng đ u là c ơ

ọ

ườ ế

ỡ ơ

ờ ầ ồ

ỗ ầ

ệ

ể

ả ủ ớ ề ầ

ơ

ặ ặ ặ

Salbutamol b m h ng 2 nhát liên ti p (khi hít vào sâu). Sau 20 phút  ế ể ữ ư ch a  đ   b m  ti p  2  ­  4  nhát  n a.  Trong  vòng  1  gi   đ u  có  th   ầ ữ ơ b m thêm 2 ­ 3 l n n a (m i l n 2 ­ 4 nhát). Nên dùng bu ng đ m  ố ệ (spacer) đ  tăng hi u qu  c a thu c. Ho c terbutaline b m v i li u nh  trên. ư ơ Ho c fenoterol b m 1 ­ 2 l n, m i l n 2 nhát cách nhau 20 phút. ỗ ầ Ho c  formoterol/  budesonide  turbuhaler  4,5/160

ề ố

ể

ỡ

ắ ạ

i sau 10­20 phút, li u t

(cid:0) g  hít  2  nhát  m i ỗ i đa là 8

ườ

ố

ệ

ế ầ l n, n u không đ  có th  nh c l nhát hít. Trong tr

ng h p  có  máy và  thu c khí dung: nên cho b nh nhân

ế

ầ

ị

ợ ế

ả khí dung luôn n u sau 2 ­ 3 l n x t không có k t qu .

N u dùng thu c c

ố ườ ố ợ ng bêta­2 không đ , nên ph i h p thêm

ế ố ọ ỡ ơ

Có  th   dùng  các  ch   ph m  ph i  h p  s n  2  nhóm  thu c

ỗ ầ

ầ

ặ

ị ớ ề ả

thu c kháng cholinergic: ipratropium  b m h ng 2 nhát. ẩ ố ợ ế ể ẵ ố

N u  tình  tr ng  khó  th   không  gi m:  Chuy n  nhanh  đ n

ế ạ

ụ

ệ

ồ

ị

ườ

ệ

ở cho b nh nhân hít th .

ố

ướ

ố

i da 1  ng.

ườ

Terbutaline ho c salbutamol ( ng 0,5mg) tiêm d Corticoid đ

ặ ng toàn thân:

ạ

ặ ặ

 Prednisolone 40­60 mg u ng.ố  Ho c Hydrocortisone 100mg tiêm tĩnh m ch. ạ  Ho c Methylprenisolone 40mg tiêm tĩnh m ch.

trên:  fenoterol + ipratropium x t m i l n 2 phát, 20 phút/l n; ị ho c salbutamol + ipratropium x t v i li u trên. ở ể ế ể ậ ệ ệ ng v n chuy n dùng thêm: b nh vi n, trên đ Salbutamol ho c terbutaline x t 8 ­ 12 phát liên t c vào bu ng đ m  ặ

ộ ố ườ ợ ng  h p

ể ẵ ặ

ố ơ ể ạ ố Có  th   dùng  m t  s   thu c  khác  trong  tr ứ không có s n ho c không đáp  ng các thu c nói trên: Aminophyllin 5 mg/kg cân n ng c  th  tiêm tĩnh m ch  ặ

ậ

ướ ch m trong 20 phút. Adrenalin 0,3 mg tiêm d

ế ơ ề ổ ị ể ầ

ể th  nh c l tiêm d ho i t ắ ạ ướ ạ ử ạ ơ  t ả i da. N u c n không gi m có  ớ Không nên  i  sau  20 phút v i cùng li u trên.  i da quá 3 l n, nên thay đ i v  trí tiêm đ  tránh  i n i tiêm.

ẩ

ầ

ử

ươ

ạ ệ

ng:

ấ ệ C n  r t kh n tr

i b nh vi n:

ở

ố

ế ả

ị

3.1.2. X  trí t Th  o xy mũi 4­8 lít/phút Thu c giãn ph  qu n: Salbutamol  ho cặ  terbutaline  dung  d ch  khí  dung  5mg:  ầ

ể

ầ

ế

ế

ư

ệ

ầ

ầ

ạ

i tình tr ng b nh nhân sau 3 l n khí dung: ề

ắ ạ

ờ ầ

ặ

ở

Khí  ế dung qua m t nặ ạ 20 phút/l n, có th  khí dung đ n 3 l n liên  ả ti p n u sau khi khí dung 1 l n ch ­a có hi u qu . ệ N u h t ho c  đ  khó th  nhi u: khí  dung nh c l

i 4 gi

/l n,

ườ

ế

ả

Đánh giá l ạ ỡ ế ế ố ế ợ k t h p thêm thu c giãn ph  qu n đ­ ế

ở ế ợ

ề

ạ

ố ng u ng. N u không đ  khó th : k t h p khí dung v i

ỡ ố

ị

ặ

ơ

ạ ề

ờ

ệ  (0,1 ­ 0,2  ả

ề ố ộ ộ

ề

ế

ệ

ề

ờ

ớ truy n tĩnh m ch: ặ  Terbutaline   ng  0,5  mg,  pha  trong  dung  d ch  natri  chlorua  0,9%  ho c  ằ ề glucose  5%  truy n  tĩnh  m ch  (b ng  b m  tiêm  đi n  ho c  máy  truy n  (cid:0) g/kg/phút),  ế ở ầ ị d ch­ n u có), t c đ  truy n kh i đ u 0,5 mg/gi ầ ố ể ầ tăng  d n  t c  đ   truy n  15  phút/l n  đ n  khi  có  hi u  qu   (có  th   tăng  ế li u đ n 4 mg/gi ).

ề ư ơ

ớ

ự

terbutaline)

 Ho cặ :  salbutamol  truy n  tĩnh  m ch  (v i  li u  t ­ ng  t ỗ

ướ

ặ

ạ ề i da 0,5 mg m i 4­6 gi

ho c tiêm d

ờ .

ạ

ế

ạ

ề

ặ ị

ồ

N u không có salbutamol ho c terbutaline d ng khí dung, có th   ể ị ờ ở ị ọ

dùng salbutamol d ng bình x t đ nh li u: ế  X t h ng 2 nhát liên ti p (đ ng th i hít vào sâu). ế  N u sau 20 phút không đ  khó th : x t h ng ti p 2­4 nhát. Trong vòng 1 gi

ờ

ể ị

ỡ ầ

ế

ứ

ặ

ẵ ể

ớ ế

ố ấ ố ủ

ả ơ

ả

ỉ

ị

ộ ư ớ

ướ

ỡ

ỗ

ặ

b nh nhân già, có ti n s  b nh tim ho c

ế

ạ

ị ọ ế ỗ ầ ầ ở đ u có th  x t thêm 2­3 l n (m i l n 2­4 nhát) n u còn khó th .  N u không có s n ho c không đáp  ng v i salbutamol và  ế terbutaline, có th  dùng các thu c giãn ph  qu n khác: ỵ ế  Adrenalin: (m t ch  đ nh r t t t c a adrenalin là c n hen ph  qu n có tru   ạ ở ế ể m ch): Tiêm d ­ i da 0,3 mg. N u không đ  khó th , có th  tiêm d i da  ầ ư ắ ạ i 0,3 mg/m i 20 phút, nh­ ng không nên tiêm quá 3 l n.  nh c l  L u ýư : không nên dùng adrenalin  ề ử ệ ở ệ ệ b nh m ch vành, tăng huy t áp.

 Aminophyllin:  ạ

ậ

ơ ể

ậ

 Tiêm tĩnh m ch ch m: 5 mg/kg cân n ng c  th , tiêm ch m trong 20

ạ

ặ ụ

ờ

(không quá

β

ng  2 (salbutamol...).

ớ ơ

ễ

ậ

t)

ề

ặ

ữ ề

ờ ả

ề

ề

ị

ề phút. Sau đó, truy n tĩnh m ch liên t c 0,6mg/kg/gi 10mg/kg/24 gi ). ờ ố ườ ố ợ  Nên dùng ph i h p v i các thu c c ị ồ ộ ộ  Chú ý: d  có nguy c  ng  đ c (bu n nôn, nôn, nh p tim nhanh, co gi ặ ệ ở ế n u dùng li u quá cao, đ c bi  ngu i già, suy gan ho c đã dùng  t  ệ ế ư ớ theophyllin tr ­ c khi đ n vi n vì kho ng cách gi a li u đi u tr  và li u  ộ ầ đ c g n nhau.

ạ

 Magnesium sulphate: tiêm tĩnh m ch 2 g.

ố

ố

ờ

ạ : Dùng 6­ 8 gi : Dùng 6­ 8 gi

ặ ặ

ỏ ơ

ệ

ầ ờ  1 l n ầ  1 l n ầ ờ  1 l n ừ c khi d ng

 Khi b nh nhân đã ra kh i c n hen n ng: gi m li u d n tr­

Corticoid :   Methylprednisolon ( ng 40 mg) tiêm tĩnh m ch  Ho c Prednisolone 40­60 mg u ng   Ho c Hydrocortisone 100mg tiêm tĩnh m ch. ạ   ả ặ

ế ợ

ạ

ố

ặ ỗ ị

: Dùng 6­ 8 gi ướ ầ ề i ch  (x t ho c khí dung qua máy).

thu c. K t h p v i corticoid t ệ

ư ờ

ề

ổ

ượ

ướ

ớ ố ợ : Các bi n pháp ph i h p  Cho b nh nhân đ  n­ ủ ướ

ố c qua đ ­ ng ăn u ng và truy n (t ng l

ng n

c: 2

ệ ­ 3 lít/ngày).

ế

ể

ầ

ỉ

ẩ ị ứ

ễ ễ

ố

 Kháng sinh: ch  cho n u có bi u hi n nhi m khu n. C n h i k  ti n s  d   ỏ ỹ ề ử ị ệ ng thu c. Không nên dùng penicillin (d  gây d   ng), các thu c nhóm  ụ

ứ ố macrolid và quinolon (làm tăng tác d ng ph  c a aminophyllin).

ụ ủ ấ ứ

ỡ

sau khi c p c u 30­60 phút, nhanh chóng

 N u c n hen không đ  nhanh

ế

ế ơ ể

chuy n b nh nhân lên tuy n trên.

ệ ả

ả

ề

ệ ấ ứ ố

ươ

ng ti n c p c u t

i

 Chú ý: đ m b o đi u tr , chu n b  s n thu c và ph­ ị

ể

ẩ ể

ị ẵ ệ

ế

ườ

ạ

ề ặ ạ ố

ộ ặ ộ

ế

ả

ả

ộ

ố ậ thi u trong quá trình v n chuy n b nh nhân:  Th  ô xy ở  Thu c giãn ph  qu n ả ố  Đ t đ­ ặ ng truy n tĩnh m ch  Bóng Ambu và m t n  ­  ng n i khí qu n và b  đ t n i khí qu n (n u có).

ị ề ữ ng pháp đi u tr  không nên dùng trong

ươ ặ

ờ

ớ ng l n.

Nh ng ph ơ c n hen n ng: Thu c an th n. ố ầ Thu c làm loãng đ m. ố V  rung. ỗ Bù d ch s  l ố ượ ị Dùng kháng sinh bao vây.

ị ệ ử

ườ ơ ở ướ ng th  tr

ộ

ộ

ể ả

ặ ệ c n i khí qu n, ho c b nh nhân bi u  ả ấ ứ ế ệ hi n ng t th , ti n hành m  khí qu n c p c u.

Adrenalin:

ắ ạ

ư ạ

 Tiêm tĩnh m ch 0,3 mg, tiêm nh c l

ượ

ệ

ả

ế i sau 5 phút n u ch­ a đ t đ­ ế

ế c hi u qu  giãn ph  qu n hay huy t áp t

ạ ả ề

ụ t. ụ ớ ề

ắ ầ ủ ệ

ứ

ề

ề

ố

ế

ế

ắ

ạ  Sau đó truy n adrenalin tĩnh m ch liên t c v i li u b t đ u 0,2 ­  0,3 (cid:0) g/kg/phút, đi u ch nh li u thu c theo đáp  ng c a b nh nhân  ỉ ả (m c đ  co th t ph  qu n, nh p tim và huy t áp).

ứ ộ ố

ệ

ỉ

ị

ị  Ch ng ch  đ nh dùng  adrenalin trên nh ng b nh nhân có suy tim,

ế

ệ

ạ

ạ

ữ ị

b nh m ch vành, huy t áp cao, lo n nh p tim...

ế ả 3.2. X  trí c n hen ph  qu n nguy k ch: can thi p  ố đ c, thu c sau Bóp bóng qua m t n  v i oxy 10­12 lít/phút. ặ ạ ớ Nhanh chóng ti n hành đ t  ng n i khí qu n và bóp bóng  ế ả ặ ố ả qua n i khí qu n. N u không đ t đ ặ ượ ộ ạ ở ế ố ử ụ ế ả ị ở Các thu c s  d ng trong c n hen ph  qu n nguy k ch. ơ

ơ

ế

ả

ị

ệ ườ

ở ng th

ướ

3.2. X  trí c n hen ph  qu n nguy k ch: can thi p đ tr

ử ố c, thu c sau

ặ

Salbutamol ho c terbutanyl ho c aminophyllin

ặ ư ố ớ ơ

ớ ề

ạ

dùng đ­ ả ế ng tĩnh m ch v i li u nh ­ đ i v i c n hen ph  qu n

ườ n ng.ặ

ố

ạ

Methylprednisolone ( ng 40 mg) ho c  ặ hydrocortisone  ờ ố ố ( ng 100mg) tiêm tĩnh m ch 3 ­ 4 gi / ng. ị ề

ố ợ

ươ

ề

ị

ự ơ

Đi u tr  ph i h p (kháng sinh, truy n d ch...) t

ng t

c n

G i ngay đ i c p c u ngo i vi n c a tuy n c p c u cao  ạ

hen n ng.ặ ọ h n.ơ

ế ấ ứ ộ ấ ứ ệ ủ

Sau khi đã đ t đ

ặ ượ ố ề

ả c  ng n i khí qu n và truy n tĩnh  ế ệ ả

ể ồ ứ ấ ứ ể ề ằ ị ươ ớ i khoa H i s c c p c u đ  đi u tr  chuyên ố ng t

ộ ạ m ch thu c giãn ph  qu n, chuy n b nh nhân b ng xe  ứ c u th khoa.

Xin chân thành cảm ơn!