Bài giảng môn Kịch bản truyền thông – Ngành Truyền thông Đa phương tiện
Bộ môn Truyền thông Đa phương tiện – Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông
47
2.5. Các mô hình kịch bản kinh điển
Tình bạn chí thiết
Phim nói về tình bạn được gắn kết, luôn hỗ trợ cho nhau trong cả bộ phim và họ đều là
nhân vật chính
Ví dụ: Andy và Red trong "Shawshank Redemption" (1994), Will và Chuckie trong
"Good Will Hunting" (1997), Kirk và Spock trong "Star Trek" (2009), Butch và Harry
trong "Butch Cassidy And The Sundance Kid" (1969)
- Anh Hùng: Phim nội dung chủ yếu nói về người hùng nào đó tạo ra một trào lưu,
người hùng cứu thế giới, mĩ nhân...
Ví dụ phim: Người hùng trở về, người hùng tia chớp...
- Romeo và Juliet: Phim nói về các câu truyện tình yêu lãng mạn
- Từ bỏ, ra đi: Nội dung chủ yếu xoay qoanh cuộc đời, số phận của nhân vật đi đến
một kết cục phải ra đi tìm chân lý, hướng đi mới.
Ví dụ: phim cá ra khỏi chậu
- Cuộc tìm kiếm bất khả thi: Nội dung có thể lồng từ các mô hình trên
- Khám phá bản thân: Sử thi hy nạp, có thể phi nhân văn
Ví dụ: Sắc giới, Bản năng gốc
- Bán linh hồn cho quỷ dữ: Nội dung xoay quanh vấn đề người ta bị mất thứ gì đó
và trả thù cuối cùng là phải trả giá
VD: Xuân hạ thu đông, Ăn cắp gà trống...
Hay còn gọi là sử thi Hy Lạp, phi nhân văn.
Ví dụ: Sắc giới, Bản năng gốc2.6.Cấu trúc
2.6.1. Cấu trúc tuyến tính 3 hồi
2.6.1.1. Hồi 1
Hồi 1 giới thiệu với khán giả tất cả những yếu tố cấu thành nên câu truyện: các
câu truyện chủ chốt, bối cảnh (những quy tắc về xã hội và tâm lý/môi trường); đặc điểm
chung cùng với các vấn đề tâm lý khác, sự căng thẳng, tình cảm, thời gian...
Trong hồi 1 cần dựng được lên các viễn cảnh.
- Các nhân vật chủ chốt là ai và đặc biệt ai là nhân vật chính là ai?
- Câu truyện địn nói về cái gì?
- Tình huống kịch tính xoay quanh câu truyện
- Thể loại câu truyện là gì
Bài giảng môn Kịch bản truyền thông – Ngành Truyền thông Đa phương tiện
Bộ môn Truyền thông Đa phương tiện – Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông
48
Tron g 15 phút đầu tiên phải tạo ra được khủng hoảng 1, đây là thời điểm trạng thái cân
bằng của nhân vật bị phá vỡ, đẩy nhân vật vào 1 con đường, 1 hành trình mới, buộc nhân
vật không đi vào cách cũ.
Kết thúc hồi 1 thông thường chuyển đến một khoảng thời gian, một thời điểm gì đó băn
khoăn, châm ngòi, nút thắt, dự báo khiến khán giả phải tập chung, tò mò tìm hiểu.
2.6.1.2. Hồi 2
Bước sang hồi hai sẽ có đòn đòn xung đột cục bộ 1 đây là đòn tương đối nhẹ và
tiếp theo đó là đòn xung đột cục bộ 2 cường độ sẽ mạnh hơn 1 chút và thường nhà biên
kịch gieo cho nhân vật gượng dậy và cho nhân vật niềm hy vọng, đưa nhân vật đi đến
điểm tập chung 1 đây là lúc nhà biên kịch phải đánh cho nhân vật 1 đòn mạnh làm cho
nhân vật xuy yếu hẳn đi (một số nhà biên kịch cho thời điểm tập chung 1sau xung đột 1,
xung đột 2 và gợi ra cho người đọc nghĩ rằng nhân vật có thể thắng). Xung đột cục bộ 3,
cục bộ 4 có thể cho nhân vật và đối thủ đánh nhau nhưng chưa đến mức nhân vật chính
gục ngã và đến thời điểm tập chung 2 đây là sự kiện, đòn đánh nhân vật mạnh nhất, bất
ngờ nhất của đối thủ dành cho nhân vật từ trước tới giờ.
Kết thúc hồi thứ 2 làm cho chúng ta có cảm giác nhân vật không thể đứng dậy được.
2.6.1.3. Hồi 3
Tại hồi 3 nhà biên kịch cần giải quyết các vấn đề đã có ở hồi 3 có cao trào’
khoảnh khắc của nhân vật tất cả các nhân vật chính cùng xuất hiện một lúc, thường kết
thúc ở hồi 3. Nhân vật hỗ trợ thường xuất hiện hồi 1 hoặc hồi 2 và ở hồi 3 đến một lúc
nào đó người hỗ trợ sẽ đứng ra giúp đỡ.
2.6.2. Những biến thể của cấu trúc
Ngoài cấu trúc tuyến tính 3 hồi theo chuẩn của Hollywood có khá nhiều phim
được tiếp cận và chuyển thể khác nhau từ khuôn mẫu 3 hổi kinh điển: hành trình của
người hùng, đa cốt truyện, cấu trúc hai, ba, bốn... hồi.
Đa cốt truyện:
Chuyện gì sẽ xảy ra nếu bạn viết 1 câu chuyện tập thể có rất nhiều nhân vật
chính, mỗi nhân vật lại có rất nhiều câu truyện riêng để kể (ví dụ: Independence,
Nashville, Magnalia..) rất đơn giản bạn cứ đi theo từng hồi 1. Nếu bạn có khoảng sáu
câu chuyện phụ, bạn hãy tạo ra sáu cốt truyện phụ với trọng lượng tương đương và sắp
xếp, phát triển chúng theo 1 khối và theo từng lần một...
Bài giảng môn Kịch bản truyền thông – Ngành Truyền thông Đa phương tiện
Bộ môn Truyền thông Đa phương tiện – Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông
49
Hình: Phát triển cốt truyện phụ
Và sắp xếp trật tự của các cảnh, các cốt truyện trong phạm vi từng khối theo
hướng tạo ra hiệu quả kịch tính nhất có thể (tuy nhiên bạn có thể thấy rằng 1 câu chuyện
phụ nổi bật hơn cả được coi là cốt truyện chính). Đa cốt truyện được áp dụng chủ yếu
trong các seri phim truyền hình (band of brother, C.S.I, The West Wing, The Sopranos,
Mad Men...) cụ thể là có rất nhiều câu chuyện cùng sảy ra một lúc (nhưng chỉ có 1 câu
truyện được thiết lập, giải quyết trong mỗi tập);
bạn có thể thấy các cốt truyện khác nhau trong một tập có liên hệ với nhau theo một
hướng nào đó, xoay quanh một chủ đề ý tưởng đơn nhât – tội phạm, cưỡng bức, lòng
tin,...(ví dụ: Traffic) đa cốt truyện có thể được áp dụng cho nhiều câu truyện xảy ra
trong một môi trường đơn nhất, thường là khá hạn hẹp (Gosford park, Airplane) hoặc
trong một khoảng thời gian ngắn (American Graffiti – một đêm, hoặc 24 – hai mươi bốn
giờ).
Những biến thể của cốt truyện
Có nhiều cách để tiếp cận cấu trúc cốt truyện. Ví dụ phim truyền hình thám tử
Columbus bắt đầu chiếu trên ti vi, nó đã rất sáng tạo. Người làm phim cho khán giả thấy
ai là kẻ sát nhân trong phần mở đầu (sử dụng kết luận ở hồi 3 làm mốc dẫn). Nhưng khán
giả bị cuốn vào câu truyện chính là vì nó đã diễn giải làm sao buộc tội được kẻ sát nhân,
cho thấy câu chuyện quá khứ dẫn tới hành động đó, cũng như trình bày cách mà
Columbus đã dùng để ghép từng mảnh vấn đề lại với nhau.
Bài giảng môn Kịch bản truyền thông – Ngành Truyền thông Đa phương tiện
Bộ môn Truyền thông Đa phương tiện – Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông
50
Khi các “nguyên tắc” của khuôn mẫu cấu trúc tuyến tính ba hồi trong phim dòng chính ở
Hollywood ngày càng giáo điều hơn, thì cũng là biên kịch, đạo diễn sản xuất có tinh thần
độc lập cũng trở nên chủ tâm sáng tạo hơn trong cách tiếp cận cốt truyện và cấu trúc
Cấu trúc hai hồi
Thể loại này thường thấy trong các phim (chủ yếu là phim truyền hình) dài 30
phút và sitcom, đoạn chia tách giữa hai hồi chính và đoạn quảng cáo xen vào. Tương tự
như cấu trúc 3 hồi , xung đột bắt đầu ở hồi 1 sau một loạt các cao trào và bước lùi, leo
thang đến đỉnh cao nhất của xung đột ở cuối hồi 2.
Cấu trúc 2 hồi các hồi thường có độ dài bằng nhau với ba bốn cảnh chính trong mỗi hồi.
Đối với phim truyền hình, 2-3 phút đầu vô cùng quan trọng, do vậy móc dẫn phải xảy ra
ở 3 trang đầu và phần cốt truyện chính nên được thiết lập ngay từ cảnh đầu tiên. Nếu bạn
có cốt truyện phụ cần phải được giới thiệu ngay hoặc gieo cho các tình tiết trong những
cảnh đầu tiên.
Ví dụ phim 2 hồi: The simpsoms, Frends, Malcolm in the Middle, Frasier, South park...
Hình: Cấu trúc hai hồi
Bài giảng môn Kịch bản truyền thông – Ngành Truyền thông Đa phương tiện
Bộ môn Truyền thông Đa phương tiện – Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông
51
Cấu trúc bốn hồi và năm hồi
Một bộ phim dài (ví dụ: Goodfellas, Malcolm X, Pearl Habour, Braveheart,
Titalic, Ben Hur, The lord of the rings, Ben Hur) có thể chia ra thành 4 có khi thành 5 hồi
(mỗi hồi thường có độ dài tương đương). Tuy nhiên những bước ngoặt quan trọng vẫn
tương đương như cấu trúc 3 hồi: bước ngoặt đầu: 25% phim, điểm không thể quay đầu ở
50% phim và khoảnh khắc của sự thật ở 75% phim.
2.7. Phim chuyển thể, phim ngắn, soap, TV series, sitcom và cộng tác
2.7.1. Thể loại chuyển thể thành phim
Chuyển thể là quá trình thay đổi hoặc biến thể một tài liệu từ dạng này (tiểu
thuyết, kịch bản sân khấu, truyện ngắn, cau truyện có thực, vv...) sang dạng khác (như
phim truyện, phim truyền hình). Mặc dù hơn 60% các kịch bản phim đã từng được sản
xuất là tác phẩm chuyển thể (chủ yếu từ tiểu thuyết), nhưng phần lớn những kịch bản
phim đầu tiên được dựng thành phim của một nhà biên kich (first – produced screenplay)
là kịch bản gốc (không phaỉ là kịch bản chuyển thể - ND). Tại sao? Bởi lẽ đa số các kịch
bản chuyển thể thường do các nhà biên kịch đã có uy tín “được thuê” viết; trước khi một
nhà biên kịch bắt đầu công việc chuyển thể một tác phẩm, người được ủy quyên (thường
là nhà sản xuất), phải có được các tác quyền chuyển thể tác phẩm gốc đó thành phim và
thường việc này khá tôn kém.
Viết kịch bản chuyển thể không hẳn là vấn đề nên có một cuốn sách dẫn nhập như thế
này. Đây là một kỹ năng chuyên biệt mà bạn có thể tìm đọc.
2.7.2. Thể loại phim ngắn
Các phim ngắn có độ dài từ 5 – 30 phút thường làm một cách rất hay để các
nhà biên kịch trẻ khởi nghiệp. Nhiều phim ngắn ra đời từ các trường dạy làm phim, và
gần đây xuất hiện ngày càng nhiều các hãng phim độc lập, kinh phí thấp, không kinh phí
một vài kênh truyền hình cũng đang ủng hộ phim ngắn nhiều hơn do phạm vi phát sóng
trên truyền hình độ dài tối đa là 11 phút.
Kỹ năng viết kịch bản phim ngắn rất khác so với kịch bản phim dài có lẽ là một trong các
thử thách và khó khăn lớn nhất trong các loại hình viết kịch bản. Các phim ngắn thành
công đều có một điểm chung: ý tưởng và cách thực hiện”khớp với không gian của nó”.
Đó không phải là môt câu chuyện dài bị nén lại để vừa với khung thời gian, cũng không
phải là một ý tưởng cố tình bị kéo dãn ra, càng không phải là một đoạn quảng cáo cho
một phim nhựa trong tương lai – thực ra đó là một chiến thuật hay nếu bạn có thể làm
tốt.