Bài giảng Mĩ học đại cương (dùng cho SVĐH các ngành khoa học xã hội) - Lê Như Bình (biên soạn)

Chia sẻ: Minh Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

739
lượt xem 110
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

"Bài giảng Mĩ học đại cương (dùng cho SVĐH các ngành khoa học xã hội) có cấu trúc gồm 8 chương cung cấp cho người học các kiến thức về đối tượng nghiên cứu của mỹ học, khái quát về quan hệ thẩm mỹ, chủ thể thẩm mỹ, khách thể thẩm mỹ, nghệ thuật, các loại hình nghệ thuật, giáo dục thẩm mỹ. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Mĩ học đại cương (dùng cho SVĐH các ngành khoa học xã hội) - Lê Như Bình (biên soạn)

Lª Nh− B×nh (Biªn so¹n) Bμi gi¶ng MÜ häc §¹i c−¬ng (Dïng cho SV§H c¸c ngµnh Khoa häc x∙ héi nh©n v¨n) 2008 PDF by http://www.ebook.edu.vn 1
PDF by http://www.ebook.edu.vn 2
“Dạy cho con người một chuyên ngành thì chưa đủ. Bởi bằng cách đó, anh ta tuy có thể trở thành một cái máy khả dụng nhưng không thể trở thành một con người với đầy đủ phẩm giá. Điều quan trọng là anh ta phải được dạy để có được một cảm thức sống động về cái gì là đáng để phấn đấu trong cuộc đời. Anh ta phải được dạy để có được một ý thức sống động về cái gì là đẹp và cái gì là thiện. Nếu không, với kiến thức được chuyên môn hóa của mình, anh ta chỉ giống như một con chó được huấn luyện tốt hơn là một con người được phát triển hài hòa. Anh ta cần phải học để hiểu những động cơ của con người, hiểu những ảo tưởng và những nỗi thống khổ của họ để tìm được một thái độ ứng xử đúng đắn với từng con người đồng loại của mình cũng như với cộng đồng” (Einstein) PDF by http://www.ebook.edu.vn 3
Môc lôc tr Ch−¬ng I §èi t−îng nghiªn cøu cña mÜ häc I- Qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh ®èi t−îng mü häc trong lÞch sö II- §èi t−îng cña mÜ häc theo quan niÖm hiÖn ®¹i Ch−¬ng II Kh¸i qu¸t vÒ quan hÖ thÈm mü I- Nguån gèc cña quan hÖ thÈm mÜ II- Kh¸i niÖm, c¸c bé phËn cÊu thµnh cña quan hÖ thÈm mÜ III- §Æc tÝnh cña quan hÖ thÈm mü Ch−¬ng III Chñ thÓ thÈm mü I- Chñ thÓ thÈm mü vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i cña chñ thÓ thÈm mÜ II- Kh¸i niÖm ý thøc thÈm mü Ch−¬ng IV Kh¸ch thÓ thÈm mü I- Kh¸ch thÓ thÈm mÜ, C¸i thÈm mÜ II- C¸i ®Ñp III- C¸i cao c¶ IV- C¸i bi V- C¸i hµi PDF by http://www.ebook.edu.vn 4
Ch−¬ng V NghÖ thuËt I- NghÖ thuËt lµ g×? II- §èi t−îng cña nghÖ thuËt III- Néi dung cña nghÖ thuËt IV- Ph−¬ng thøc tån t¹i cña nghÖ thuËt V- NghÖ thuËt, h×nh th¸i biÓu hiÖn cao nhÊt cña quan hÖ thÈm mÜ. Ch−¬ng VI C¸c lä¹i h×nh nghÖ thuËt I- Nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh nghÖ thuËt. II- Mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt c¬ b¶n. Ch−¬ng VII NghÖ sÜ I- BiÓu hiÖn cña t− chÊt nghÖ sÜ II- Con ®−êng trau dåi t− chÊt nghÖ sÜ Ch−¬ng VIII Gi¸o dôc thÈm mü I- Môc tiªu, b¶n chÊt cña gi¸o dôc thÈm mü II- C¸c h×nh thøc gi¸o dôc thÈm mü PDF by http://www.ebook.edu.vn 5
Ch−¬ng I §èi t−îng nghiªn cøu cña mÜ häc Môc tiªu: - N¾m ®−îc nh÷ng −u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña nh÷ng quan niÖm vÒ mÜ häc trong lÞch sö. - HiÓu râ ®èi t−îng cña mÜ häc theo quan niÖm hiÖn ®¹i. Nh÷ng néi dung chÝnh ThuËt ng÷ mÜ häc: aesthetica (tiÕng §øc); aesthetic (tiÕng Anh); esthetique ( tiÕng Ph¸p) ; ememuka (tiÕng Nga); b¾t nguån tõ mét ch÷ cæ Hy L¹p aisthetikos'. I- Qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh ®èi t−îng mü häc trong lÞch sö 1- Thêi cæ ®¹i: NhiÒu t¸c gi¶ cã t− t−ëng tiÒn ®Ò mÜ häc xuÊt s¾c: Hªraclit, §ªm«crit, Pitago, X«crat, £mpª®«l¬,… tiªu biÓu lµ t− t−ëng cña Platon vµ Arixtot: a- Platon (427-347, Tr.CN) quan niÖm: - C¸i ®Ñp lµ lµ sù håi t−ëng (soi bãng) cña con ng−êi vÒ mét tiÒn kiÕp cßn chung sèng víi thÇn linh , tån t¹i ®éc lËp, cã tÝnh vÜnh c÷u trong thêi gian vµ kh«ng gian. C¸i ®Ñp ®−îc th©m nhËp vµo c¸c hiÖn t−îng cô thÓ mµ trë thµnh vËt ®Ñp. - NghÖ thuËt lµ sù t¸i hiÖn, b¾t ch−íc c¸i ®Ñp tuyÖt ®èi vÜnh cöu ®ã. NghÖ thuËt kh«ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc mµ lµ "sù b¾t ch−íc cña b¾t ch−íc", "sù ph¶n ¸nh cña ph¶n ¸nh", "c¸i bãng cña c¸i bãng". PDF by http://www.ebook.edu.vn 6
- S¸ng t¹o nghÖ thuËt kh«ng do con ng−êi mµ do thÇn nhËp, nhµ th¬ chØ lµ ph¸t ng«n cña thÇn th¸nh, hä s¸ng t¸c khi "cuång lo¹n", nhê linh c¶m, nhê thÇn lùc, nÕu tØnh t¸o hä kh«ng bao giê lµm ®−îc th¬. - Chøc n¨ng nghÖ thuËt: gi¸o dôc nghÖ thuËt cã vai trß to lín trong viÖc h×nh thµnh tÝnh c¸ch c«ng d©n. "NghÖ thuËt b¾t ch−íc ý niÖm, thanh läc thiÕu sãt vÒ mÆt tinh thÇn"1.Tuy nhiªn theo «ng, nghÖ thuËt ph¶i phï hîp víi c−¬ng lÜnh lÝ ®¹o ®øc vµ chÝnh trÞ cña Nhµ n−íc lÝ t−ëng." b- Arixtot (384-322 Tr.CN) - C¸i ®Ñp lµ mét thùc thÓ vËt chÊt bao gåm trËt tù, tØ lÖ, kÝch th−íc, vµ sù c¶m nhËn. Nh− vËy b−íc ®Çu «ng ®· nh×n thÊy mèi quan hÖ gi÷a ®èi t−îng thÈm mÜ vµ nhËn thøc thÈm mÜ - NghÖ thuËt lµ sù "b¾t ch−íc thùc tÕ". Mäi lo¹i nghÖ thuËt ®Òu b¾t ch−íc, nh−ng cã c¸ch b¾t tr−íc kh¸c nhau (®èi t−îng, ph−¬ng thøc h×nh thøc) cho nªn mang l¹i nh÷ng sù c¶m thô kh¸c nhau. Bi kÞch lµ "sù b¾t ch−íc hµnh ®éng hÖ träng vµ trän vÑn" , "g©y nçi xãt th−¬ng vµ sî h·i" ; hµi kÞch g¾n liÒn víi c¸i xÊu vµ tiÕng c−êi, sù phñ nhËn. - NghÖ thuËt cã kh¶ n¨ng thanh läc (katharsis): Bi kÞch tho¶ m·n nhu cÇu vÒ c¸i ®Ñp, c¸i thiÖn, th× ®ång thêi do "nçi xãt th−¬ng vµ sî h·i" mµ con ng−êi trë nªn trong s¹ch. 2- ThÕ kØ XVIII, XIX: a- A.Baumgarten (1714-1762), ng−êi §øc: - Ng−êi ®Çu tiªn sö dông thuËt ng÷ mÜ häc.Víi viÖc x¸c ®Þnh hÖ thèng kh¸i niÖm, ph¹m trï, ®èi t−îng, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®éc lËp cho mÜ häc, «ng cã c«ng s¸ng lËp khoa mÜ häc víi t− c¸ch 1 DÉn theo Ph¹p ViÖt Hoa, NguyÔn ThÞ Hoµng YÕn, MÜ häc vµ gi¸o dôc thÈm mÜ, NXB DDHSP, 2005, tr 13 PDF by http://www.ebook.edu.vn 7
lµ mét khoa häc ®éc lËp. XuÊt b¶n 2 cuèn MÜ häc: tËp I, 1750 vµ tËp II, 1758. - Tõ chç ®èi lËp nhËn thøc c¶m tÝnh (t− duy h×nh t−îng) - lo¹i nhËn thøc bËc thÊp, chØ n¾m ®−îc c¸i kh«ng b¶n chÊt, víi nhËn thøc lÝ tÝnh (t− duy l«gic, t− duy kh¸i niÖm) - lo¹i nhËn thøc bËc cao, cã thÓ n¾m b¾t ch©n lÝ khoa häc, «ng ®èi lËp mÜ häc vµ l«gic häc. Víi «ng, mÜ häc nghiªn cøu qui luËt nhËn thøc c¶m tÝnh, cßn l«gic häc nghiªn cøu qui luËt cña nhËn thøc lÝ tÝnh. - X¸c ®Þnh ®èi t−îng cña mÜ häc: chØ trong ph¹m vi c¸i ®Ñp, «ng ®Þnh nghÜa: "MÜ häc lµ khoa häc vÒ c¸i ®Ñp". NghÖ thuËt kh«ng thuéc ®èi t−îng cña mÜ häc. - Cë së cña c¸i ®Ñp lµ c¸i hoµn mÜ. C¸i hoµn mÜ bao gåm c¶ lÝ tÝnh, c¶m tÝnh vµ ý chÝ; lµ sù thèng nhÊt ch©n - thiÖn - mÜ. (Ng−êi ta coi «ng lµ nhµ mÜ häc duy lý lµ vËy). b- E. Kant (1724-1804), nhµ triÕt häc ng−êi §øc. - Theo «ng, c¸i ®Ñp lµ c¸i lµm cho ng−êi ta vui thÝch, kh«ng ph¶i th«ng qua mét kh¸i niÖm nµo c¶. ¤ng cã c©u nãi næi tiÕng: " C¸i ®Ñp kh«ng ph¶i ë ®«i m¸ hång cña ng−êi thiÕu n÷ mµ ë ®«i m¾t cña kÎ si t×nh."2 (Ng−êi ta gäi «ng lµ nhµ triÕt häc duy t©m chñ quan còng v× vËy).Nh− thÕ c¸i ®Ñp lµ t×nh c¶m khoan kho¸i,v« t−, kh«ng vô lîi vËt chÊt trùc tiÕp. - V× vËy, vÒ khoa häc thÈm mÜ, «ng chØ nghiªn cøu nh÷ng t×nh c¶m chñ quan. ¤ng phñ nhËn tÝnh kh¸ch quan cña c¸c qui luËt thÈm mÜ. ¤ng cho r»ng c¸i thÈm mÜ kh«ng liªn quan ®Õn: ®¹o ®øc, khoa häc, chÝnh trÞ vµ c¸c lÜnh vùc thùc tiÔn x· héi. Theo «ng, nhËn thøc cÇn kh¸i niÖm, cßn nh×n thÊy c¸i ®Ñp, kh«ng cÇn kh¸i niÖm (kh«ng cÇn biÕt nã lµ g×) vÉn n¶y sinh mÜ c¶m. c- Hegel (1770-1831), nhµ triÕt häc §øc lçi l¹c: 2 D©n l¹i cña §ç Huy, MÜ häc víi t− c¸ch lµ mét khoa häc, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H.1992, tr. 83 PDF by http://www.ebook.edu.vn 8
- Kh¼ng ®Þnh ®èi t−îng cña mÜ häc lµ c¸i ®Ñp, vµ lµ c¸i ®Ñp trong nghÖ thuËt. MÜ häc lo¹i bá c¸i ®Ñp cña tù nhiªn, "mÜ häc lµ triÕt häc vÒ nghÖ thuËt", "triÕt häc vÒ c¸i mÜ thuËt" 3. Bëi lÏ c¸i ®Ñp cña tù nhiªn lµ ch−a hoµn thiÖn, nã thÊp h¬n c¸i ®Ñp nghÖ thuËt. - NghÖ thuËt lµ sù cô thÓ ho¸ ý niÖm b»ng h×nh t−îng. C¸i ®Ñp lµ hiÖn th©n c¶m tÝnh cña ý niÖm tuyÖt ®èi. Quan niÖm cña Hegel vÒ néi dung vµ h×nh thøc cña nghÖ thuËt lµ mét t− t−ëng rÊt s©u s¾c. d- C¸c nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng Nga thÕ kØ XIX, tiªu biÓu lµ Biªlinski (1811-1848), Tsern−shevxki (1828-1889). - C¸i ®Ñp lµ cuéc sèng, kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan cña con ng−êi vµ c¸i ®Ñp trong nghÖ thuËt lµ sù ph¶n ¸nh c¸i ®Ñp trong cuéc sèng. NghÖ thuËt ch−a thÓ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸i ®Ñp cña cuéc sèng. - §èi t−îng cña mÜ häc lµ: + C¸i ®Ñp vµ nghÖ thuËt (lu«n g¾n bã víi nhau vµ lµ trung t©m cña mÜ häc, lµ hiÖn t−îng næi bËt cña ®êi sèng thÈm mÜ). + C¸i cao c¶, c¸i bi, c¸i, hµi + ViÖc con ng−êi c¶m thô vµ s¸ng t¹o c¸c hiÖn t−îng th¶m mÜ trong ®êi sèng. + §êi sèng thÈm mÜ, céi nguån cña nghÖ thuËt. II- §èi t−îng cña mÜ häc theo quan niÖm hiÖn ®¹i 1- Mü häc nghiªn cøu quan hÖ thÈm mü cña con ng−êi víi hiÖn thùc a- Quan hÖ thÈm mü lµ quan hÖ gi÷a chñ thÓ thÈm mÜ vµ kh¸ch thÓ thÈm mÜ: - Con ng−êi vµ hiÖn thùc cã nh÷ng quan hÖ ®a d¹ng: quan hÖ chÝnh trÞ, quan hÖ kinh tÕ, quan hÖ ®¹o ®øc, quan hÖ t«n gi¸o, quan 3 G.W.F. Hegel, MÜ häc, NXB khoa häc x· héi, 1996, tr.12 PDF by http://www.ebook.edu.vn 9
hÖ thÈm mÜ,… Mçi mçi quan hÖ ®ã lµ ®èi t−îng cña mét ngµnh khoa hoc: ChÝnh trÞ häc, kinh tÕ häc, ®¹o ®øc häc, t«n gi¸o häc, mÜ häc,… b - MÜ häc nghiªn cøu kh¸ch thÓ thÈm mÜ: HiÖn thùc kh¸ch quan cã nh÷ng phÈm chÊt thÈm mÜ (c¸i thÈm mÜ), bao gåm c¸i ®Ñp, c¸i cao c¶, c¸i bi, c¸i hµi, gäi chung lµ c¸c ph¹m trï thÈm mÜ. c- MÜ häc nghiªn cøu chñ thÓ thÈm mÜ: Con ng−êi, chñ thÓ ph¸t hiÖn ra c¸i thÈm mÜ, khi cã quan hÖ thÈm mÜ ®èi víi hiÖn thùc nãi trªn. BiÓu hiÖn cña chñ thÓ thÈm mÜ lµ ý thøc thÈm mÜ, bao gåm: c¶m xóc thÈm mÜ, thÞ hiÕu thÈm mÜ, lÝ t−ëng thÈm mÜ, gäi chung lµ ph¹m trï ý thøc thÈm mÜ. c- MÜ häc nghiªn cøu nh÷ng qui luËt, ®Æc tr−ng cña mèi quan hÖ thÈm mÜ. 2- Mü häc nghiªn cøu nghÖ thuËt - h×nh th¸i biÓu hiÖn tËp trung mèi quan hÖ thÈm mü. a- NghÖ thuËt lµ h×nh th¸i ý thøc x· héi thÈm mÜ: - NghÖ thuËt - ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh theo qui luËt thÈm mÜ - NghÖ thuËt - ph−¬ng thøc t¸c ®éng theo qui luËt thÈm mÜ b- NghÖ thuËt lµ sù s¸ng t¹o theo qui luËt thÈm mÜ: - §èi t−îng cña nghÖ thuËt lµ quan hÖ thÈm mÜ - Néi dung ®Æc tr−ng cña nghÖ thuËt lµ nh÷ng nh÷ng t×nh c¶m thÈm mÜ - Ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng cña nghÖ thuËt lµ th«ng qua h×nh th−îng nghÖ thuËt. §ã lµ h×nh t−îng thÈm mÜ. c- Tãm l¹i, nh÷ng ®Æc tr−ng vµ qui luËt cña nghÖ thuËt chÝnh lµ ®èi t−îng cña mÜ häc. KÕt luËn vÒ ®èi t−îng cña mÜ häc theo quan niÖm hiÖn ®¹i: MÜ häc lµ khoa häc nghiªn cøu nh÷ng qui luËt, ®Æc tr−ng cña mèi quan hÖ thÈm mÜ vµ cña nghÖ thuËt. PDF by http://www.ebook.edu.vn 10
Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn Suy nghÜ Th¶o luËn (Liªn quan ®Õn kiÓm tra - ®¸nh gi¸) KT- §G th−êng xuyªn 1- Tãm t¾t quan niÖm vÒ ®èi t−îng mÜ häc cña ph−¬ng T©y vµ ph−¬ng §«ng cæ ®¹i. 2- Tãm t¾t quan niÖm vÒ ®èi t−îng mÜ häc cña A.Baumgarten, E. Kant, Hegel. 3- Tãm t¾t quan niÖm vÒ ®èi t−îng mÜ häc cña c¸c nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng Nga thÕ kØ XIX 4- Nªu kh¸i qu¸t ®èi t−îng cña mÜ häc theo quan niÖm hiÖn ®¹i KT- §G gi÷a k× 1- §¸nh gi¸ nh÷ng quan ®iÓm mÜ häc ph−¬ng T©y, ph−¬ng §«ng, thêi cæ ®¹i. 2- §¸nh gi¸ nh÷ng quan ®iÓm vÒ ®èi t−îng mÜ häc cña Baumgarten, E. Kant, Hegel . 3- X¸c ®Þnh tÝnh khoa häc cña quan niÖm hiÖn ®¹i vÒ ®èi t−îng cña mÜ häc. KT- §G cuèi k× 1- Nãi ®èi t−îng cña mÜ häc lµ c¸i ®Ñp cã ®−îc kh«ng? V× sao? 2- ChØ ra sù kh¸c nhau gi÷a mÜ häc duy t©m vµ mÜ häc duy vËt trong viÖc x¸c ®Þnh ®èi t−îng cña mÜ häc. PDF by http://www.ebook.edu.vn 11
Ch−¬ng II Kh¸i qu¸t vÒ quan hÖ thÈm mü Môc tiªu: - N¾m ®−îc kh¸i niÖm quan hÖ thÈm mÜ - C¸c bé phËn hîp thµnh quan hÖ thÈm mÜ - C¸c tÝnh chÊt cña quan hÖ thÈm mÜ Nh÷ng néi dung chÝnh I- Nguån gèc cña quan hÖ thÈm mÜ: 1- Nhê ho¹t ®éng thùc tiÔn con ng−êi ph¸t hiÖn ®−îc kh¸ch thÓ thÈm mÜ. - HiÖn thùc lu«n chøa ®ùng c¸i thÈm mÜ. - Hµng ngµy ph¶i lo ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt, vµ tinh thÇn cho nªn con ng−êi ®· t¸c ®éng vµo hiÖn thùc. Nhê vËy con ng−êi nhËn ra v« sè nh÷ng phÈm chÊt cña hiÖn thùc, trong ®ã cã c¸i thÈm mÜ. HiÖn thùc cã phÈm chÊt thÈm mÜ ®−îc con ng−êi ph¸t hiÖn Êy ®−îc gäi lµ kh¸ch thÓ thÈm mÜ. 2- Nhê ho¹t ®éng thùc tiÔn con ng−êi tõ chñ thÓ sinh vËt ®· trë thµnh chñ thÓ x· héi vµ tõ chñ thÓ x· héi ®· trë thµnh chñ thÓ thÈm mÜ. - Do nhu cÇu duy tr× ®êi sèng, t×m hiÓu hiÖn thùc, cho nªn con ng−êi t×m ra ®−îc nh÷ng ph−¬ng c¸ch nhËn thøc, t− duy kh¸c nhau. Bªn c¹nh nh÷ng suy luËn l«gÝc con ng−êi biÕt c¶m nhËn thÕ giíi b»ng con ®−êng thÈm mÜ. Nhê ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ gi¸c quan thÈm mÜ cña con ng−êi ngµy cµng thªm nh¹y bÐn. - Con ng−êi kh«ng chØ lao ®éng s¶n xuÊt theo nh÷ng qui luËt cña tù nhiªn mµ cßn theo qui luËt cña c¸i ®Ñp: nhµ cöa kh«ng ph¶i PDF by http://www.ebook.edu.vn 12
chØ ch¾c ch¾n mµ cßn ph¶i ®Ñp, quÇn ¸o kh«ng ph¶i chØ ®Ó b¶o vÖ con ng−êi mµ con ph¶i ®Ñp…. - Con ng−êi cã nhu cÇu thÈm mÜ: Nhu cÇu thÈm mÜ cña con ng−êi rÊt lín, cã khi cßn lín h¬n c¸c nhu cÇu kh¸c. II- Kh¸i niÖm, c¸c bé phËn cÊu thµnh cña quan hÖ thÈm mÜ: 1- Kh¸i niÖm: Quan hÖ thÈm mÜ lµ quan hÖ gi÷a chñ thÓ thÈm mÜ - tøc lµ chñ thÓ ng−êi x· héi cã nhu cÇu vµ cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸, th−ëng thøc, s¸ng t¹o c¸c gi¸ trÞ thÈm mÜ, víi kh¸ch thÓ thÈm mÜ (c¸i thÈm mÜ) - tøc lµ nh÷ng thuéc tÝnh, khÝa c¹nh, phÈm chÊt thÈm mÜ ë c¸c sù vËt vµ hiÖn t−îng trong thiªn nhiªn, trong x· héi vµ con ng−êi. 2- C¸c bé phËn cÊu thµnh cña quan hÖ thÈm mÜ. a- Kh¸ch thÓ thÈm mÜ: §èi t−îng trong quan hÖ thÈm mÜ. §ã lµ hiÖn thùc cã nh÷ng phÈm chÊt thÈm mÜ kh¸ch quan mµ chñ thÓ thÈm mÜ c¶m nhËn ®−îc. b- Chñ thÓ thÈm mÜ : Chñ thÓ trong quan hÖ thÈm mÜ. Con ng−êi cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn c¸i thÈm mÜ, thiÕt lËp mèi quan hÖ thÈm mÜ ®èi víi thÕ giíi. c- NghÖ thuËt: s¶n phÈm ®éc ®¸o cña quan hÖ thÈm mÜ. III- §Æc tÝnh cña quan hÖ thÈm mü 1- TÝnh tinh thÇn: - Chñ thÓ thÈm mÜ chØ c¶m nhËn ®−îc c¸i thÈm mÜ trong nh÷ng tr¹ng th¸i c¶m xóc ®Æc biÖt cña tinh thÇn (hØ, né, ¸i, è,…). DÊu hiÖu khëi ®Çu cña sù t¸c ®éng tõ kh¸ch thÓ thÈm mÜ lµ nh÷ng rung ®éng bªn trong chñ thÓ thÈm mÜ. NiÒm vui thó h©n hoan lµ b¸o hiÖu sù xuÊt hiÖn cña c¸i ®Ñp; nçi buån th−¬ng cho thÊy sù hiÖn diÖn cña c¸i bi; sù c¶m phôc, thµnh kÝnh th−êng cã khi con ng−êi ®øng tr−íc c¸i cao th−îng, vÜ ®¹i,… PDF by http://www.ebook.edu.vn 13
- Kh¸ch thÓ thÈm mÜ, lµ c¸i chñ yÕu cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu tinh thÇn, t¸c ®éng vµo tinh thÇn cña con ng−êi. Gi¸ trÞ thÈm mÜ gièng nh− mét liÒu thuèc ®iÒu hoµ c¸c tr¹ng th¸i c¶m xóc, c©n b»ng nh÷ng sang chÊn t©m lÝ, t¨ng thªm vÎ ®Ñp vµ sù phong phó, khoÎ m¹nh cho t©m hån cho con ng−êi. Mét khung c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp khiÕn câi lßng ta th− th¸i, thanh cao; mét hµnh ®éng nh©n hËu cao th−îng cã thÓ ®æi m¸u hång cho mét con tim ®en gi¸ l¹nh, vµ mét sè phËn bi th−¬ng sÏ lµm cho con ng−êi thªm nh¹y c¶m, biÕt tù d»n vÆt, xãt xa tr−íc thÕ th¸i nh©n t×nh. - Gi¸ trÞ vËt chÊt chñ yÕu ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña b¶n n¨ng, cña thÓ x¸c, cña con ng−êi vµ sÏ thay ®æi tØ lÖ nghÞch víi thêi gian sö dông. Sù quan t©m cña chñ thÓ thÈm mÜ víi kh¸ch thÓ thÈm mÜ lµ kh«ng vô lîi. Kh¸ch thÓ thÈm mÜ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt cao cña con ng−êi: nhu cÇu thÈm mÜ, mµ kh«ng hÒ bÞ tiªu hao, tæn h¹i. 2- TÝnh x· héi: - Chñ thÓ thÈm mÜ bao giê còng lµ nh÷ng con ng−êi x· héi. Lµ mét s¶n phÈm cña tù nhiªn, con ng−êi ®ång thêi lµ s¶n phÈm cña x· héi. Con ng−êi lµ tæng hoµ mèi quan hÖ x· héi. (ý M¸c). - Gi¸ trÞ thÈm mÜ chñ yÕu ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tiªu chÝ cña con ng−êi x· héi. Yªu tè chÝnh trÞ, thêi ®¹i, v¨n ho¸,…nghÜa lµ nh÷ng yÕu tè x· héi, lu«n chi phèi nh÷ng tiªu chÝ nµy. - Kh¸ch thÓ thÈm mÜ kh«ng chØ cã trong tù nhiªn mµ cßn lµ nh÷ng phÈm chÊt cña ®êi sèng x· héi. - Quan hÖ thÈm mÜ cã nguån gèc tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi. Mµ ho¹t ®éng nµy lu«n cã tÝnh x· héi. 3- TÝnh c¶m tÝnh: - TÝnh chÊt ®Æc thï cña quan hÖ thÈm mÜ. PDF by http://www.ebook.edu.vn 14
- Kh¸ch thÓ thÈm mÜ lu«n lu«n tån t¹i cô thÓ, toµn vÑn, sinh ®éng. Mét buæi s¸ng mïa xu©n rén r·, mét bÇu trêi trong trÎo lóc thu sang, mét lêi nãi dÑp, mét hµnh vi ®Ñp…lµ nh÷ng c¸i cã thÓ t¸c ®éng ®Õn gi¸c quan cña con ng−êi. - Chñ thÓ thÈm mÜ nhËn ra nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mÜ tr−íc hÕt b»ng con ®−êng c¶m tÝnh. C¸i thÈm mÜ ®Õn víi con ng−êi th«ng qua c¸c gi¸c quan (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua t−ëng t−îng lªn t−ëng nh− trong v¨n häc).Trong 5 gi¸c quan cña con ng−êi th× chñ yÕu cã m¾t vµ tai lµ hai gi¸c quan cã kh¶ n¨ng rÊt lín c¶m nhËn ®−îc gi¸ trÞ thÈm mÜ, bëi chóng “linh ho¹t nhÊt, phong phó nhÊt, tÕ nhÞ nhÊt, cã c¶m høng nhiÒu nhÊt”, “cã kh¶ n¨ng ®em l¹i nh÷ng kho¸i c¶m mang tÝnh chÊt ng−êi…”4. −u thÕ vÒ mÆt sinh häc cña m¾t vµ tai lµ cã thÕ lÜnh héi ®−îc ®èi t−îng mét c¸ch ®Çy ®ñ c¶m tÝnh mµ kh«ng cÇn tiÕp xóc trùc tiÕp. - Nh÷ng con ng−êi tµi n¨ng, khÐo lÐo, nhÊt lµ c¸c nghÖ sÜ th−êng cã nh÷ng n¨ng lùc thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c ®Æc biÖt. MÆt kh¸c chÝnh ho¹t ®éng thùc tiÔn ®· n©ng cao nh÷ng kh¶ n¨ng nµy cña cña con ng−êi. - Tuy nhiªn, kh«ng thÓ t¸ch rêi c¶m tÝnh vµ lÝ tÝnh trong nhËn thøc thÈm mÜ. 4- TÝnh t×nh c¶m: - §©y lµ mét −u thÕ ®Æc biÖt cña quan hÖ thÈm mÜ. Kh«ng ph¶i t×nh c¶m kh«ng t¸c ®éng ®Õn nh÷ng quan hÖ kh¸c, nh−ng kh«ng cã t×nh c¶m kh«ng thÓ cã quan hÖ thÈm mÜ. Vµ t×nh c¶m thÈm mÜ t¹o ra søc m¹nh to lín cho quan hÖ thÈm mÜ. - Quan hÖ thÈm mÜ ®−îc thiÕt lËp bao giê còng ®−îc khëi ®Çu vµ duy tr× b»ng t×nh c¶m thÈm mÜ. VÝ dô, trong bµi th¬ " Ng−êi hµng xãm" (NguyÔn BÝnh" dï kh«ng chñ ý, nh−ng råi nh÷ng t×nh 4 ViÖn Hµn l©m khoa häc Liªn x«, Nguyªn lÝ mÜ häc Marx – Lªnin, phÇn II, NXB Sù thËt, H. 1962.tr 10 PDF by http://www.ebook.edu.vn 15
c¶m cø ®Çy dÇn khiÕn cho nh©n vËt "t«i" vµ nµng cã nh÷ng quan hÖ ®Æc biÖt. Kh«ng cã t×nh c¶m thÈm mÜ th× quan hÖ thÈm mÜ còng biÕn mÊt. - T×nh c¶m thÈm mÜ lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña ho¹t ®éng nhËn thøc, biÕt ®æi thÕ giíi theo qui luËt cña c¸i ®Ñp. Thùc tÕ cho thÊy, niÒm say mª, høng thó, nh÷ng t×nh yªu m·nh liÖt,... ®· t¹o ra søc kh¸m ph¸, vµ nh÷ng s¸ng t¹o tuyÖt vêi cña nh©n lo¹i. - Tuy nhiªn, t×nh c¶m bao giê còng g¾n víi lÝ trÝ, sù hiÓu biÕt, nh− vËy t×nh c¶m míi thËt sù bÒ v÷ng vµ s©u s¾c. - §Æc biÖt trong nghÖ thuËt, thiÕu t×nh c¶m thÈm mÜ th× kh«ng bao giê cã nghÖ thuËt. T×nh c¶m ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong s¸ng t¹o còng nh− t¸c ®éng cña nghÖ thuËt. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn Suy nghÜ Th¶o luËn (Liªn quan ®Õn kiÓm tra - ®¸nh gi¸) KT- §G th−êng xuyªn 1- Tr×nh bµy nguån gèc cña quan hÖ thÈm mÜ. 2- Nªu kh¸i niÖm vµ c¸c bé phËn cÊu thµnh cña quan hÖ thÈm mÜ. 3- Tr×nh bµy ng¾n gän nh÷ng ®Æc tÝnh cña quan hÖ thÈm mü. 4- T¹i sao nãi tÝnh chÊt c¶m tÝnh lµ tÝnh chÊt ®Æc thï cña quan hÖ thÈm mÜ. KT- §G gi÷a k× 1- LÝ gi¶i nguån gèc thùc tiÔn cña quan hÖ thÈm mÜ. 2- Gi¶i thÝch kh¸i niÖm chñ thÓ thÈm mÜ vµ kh¸ch thÓ thÈm mÜ. 3- ChØ ra biÓu hiÖn tÝnh chÊt cña quan hÖ thÈm mÜ trong kh¸ch thÓ thÈm mÜ vµ chñ thÓ thÉm mÜ. KT- §G cuèi k× 1- ThuyÕt minh mèi quan hÖ gi÷a kh¸ch thÓ thÈm mÜ, chñ thÓ thÈm mÜ vµ nghÖ thuËt. .2- Cho vÝ dô cô thÓ vÒ tÝnh chÊt cña quan hÖ thÈm mÜ trong nghÖ thuËt. PDF by http://www.ebook.edu.vn 16
Ch−¬ng III Chñ thÓ thÈm mü Môc tiªu: - N¾m ®−îc kh¸i niÖm chñ thÓ thÈm mÜ - N¾m ®−îc kh¸i niÖm ý thøc thÈm mÜ víi c¸c ph¹m trï c¬ b¶n Nh÷ng néi dung chÝnh I- Chñ thÓ thÈm mü vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i cña chñ thÓ thÈm mÜ 1- Kh¸i niÖm chñ thÓ thÈm mü? a- Quan niÖm cña c¸c nhµ sinh vËt häc: ý thøc vÒ c¸i ®Ñp cã c¶ trong loµi vËt. - Loµi vËt còng biÕt say mª tr−íc nh÷ng mµu s¾c rùc rì, nh÷ng ©m thanh th¸nh thãt; loµi vËt còng cã nh÷ng ®éng t¸c khÐo lÐo, uyÓn chuyÓn. - Darwin, trong cuèn s¸ch næi tiÕng: "Nguån gèc con ng−êi vµ sù ®µo th¶i vÒ giíi tÝnh" (1871): " ...ng−êi ta kh«ng thÓ nµo kh«ng thõa nhËn nh÷ng con chim c¸i mÕn phôc vÎ ®Ñp cña nh÷ng con chim ®ùc (....). Nh÷ng con chim s©u vµ vµi gièng chim kh¸c xÕp ®Æt mét c¸ch rÊt ®Ñp m¾t nh÷ng vËt lãng l¸nh ®Ó trang hoµng tæ cña chóng vµ nh÷ng n¬i chóng tô tËp;...ch¾c ch¾n r»ng chóng c¶m thÊy vui thÝch vµ ng¾m nghÝa nh÷ng ®å vËt ®ã. Trong mïa yªu ®−¬ng nh÷ng ®iÖu hãt th¸nh thãt cña nhiÒu chim ®ùc ch¾c ch¾n lµ ®−îc nh÷ng chim c¸i thÇn phôc.... DÉu sao th× ....ch¾c ch¾n r»ng con ng−êi vµ nhiÒu loµi vËt ®Òu −a thÝch nh÷ng mµu s¾c nh÷ng h×nh thøc xinh ®Ñp vµ cïng nh÷ng PDF by http://www.ebook.edu.vn 17
©m ®iÖu nh− nhau". Cã chç Darwin cßn cho r»ng n¨ng khiÕu thÈm mÜ cña ng−êi man rî "kh«ng ph¸t triÓn b»ng n¨ng khiÕu th¶m mÜ cña mét vµi gièng vËt, ch¼ng hÆn nh− cña loµi chim"5. b- Quan niÖm cña c¸c nhµ duy vËt biÖn chøng: chñ thÓ thÈm mÜ tr−íc hÕt lµ con ng−êi x· héi , lµ con ng−êi cã ý thøc thÈm mÜ. - Ho¹t ®éng cña chñ thÓ thÈm mÜ, theo C.Marx, tr−íc hÕt lµ ho¹t ®éng mang tÝnh tù do, hoµn toµn tho¸t khái sù ®Ò nÐn cña nhu cÇu thÓ x¸c, (Ho¹t ®éng cña con vËt bÊt luËn nh− thÕ nµo ®Òu mang tÝnh b¶n n¨ng sinh tån). - Ho¹t ®éng cña chñ thÓ thÈm mÜ ph¶i lu«n lu«n mang tÝnh s¸ng t¹o. - ChØ con ng−êi míi cã kh¶ n¨ng "nhµo nÆn vËt chÊt theo qui luËt cña cña c¸i ®Ñp".6 - N¨ng lùc cña chñ thÓ thÈm mÜ g¾n liÒn víi vai trß cña c¸c gi¸c quan nh− m¾t, tai vµ ®«i tay. §ã lµ nh÷ng gi¸c quan mµ nhê mét qu¸ tr×nh x· héi ho¸, tr¶i qua sù rÌn luyÖn l©u dµi tõ thÕ hÖ nµy ®Õn thÕ hÖ kh¸c, ®· cã ®−îc nh÷ng c¶m gi¸c "cã tÝnh chÊt ng−êi", cã kh¶ n¨ng c¶m thô vµ s¸ng t¹o thÈm mÜ. c- §Þnh nghÜa: Chñ thÓ thÈm mÜ lµ con ng−êi x· héi, con ng−êi cã ý thøc thÈm mÜ : cã kh¶ n¨ng h−ëng thô, s¸ng t¹o vµ ®¸nh gi¸ thÈm mÜ ®èi víi thÕ giíi; cã nh÷ng gi¸c quan ®−îc rÌn luyÖn ®Ó ®ång ho¸ thÓ giíi vÒ mÆt thÈm mÜ. 2- C¸c h×nh thøc tån t¹i cña chñ thÓ thÈm mÜ: 5 DÉn theo Plekhanov, NghÖ thuËt vµ ®êi sèng x· héi, NXB V¨n ho¸ - NghÖ thuËt, 1963, tr:130, 131, 132 6 C. Max - Ph. ¨ng -ghen - V.I. Lª-nin, VÒ v¨n häc vµ nghÑ thuËt, NXB Sù thËt, H. 1975, tr 17, 18 : " sóc vËt cè nhiªn còng s¶n xuÊt. Nã x©y dùng tæ, chç ë cho nã nh− con ong, con h¶i li, con kiÕn, v.v...Nh−ng sóc vËt chØ s¶n xuÊt ra nh÷ng mµ b¶n th©n nã, hoÆc con nã cÇn ®Õn, x¶n xuÊt mét chiÒu; cßn con ng−êi th× s¶n xuÊt mét c¸ch phæ biÕn; sóc vËt chØ s¶n xuÊt d−íi sù thèng trÞ cña nhu vËt chÊt trùc tiÕp, trong khi ®ã th× con ng−êi s¶n xuÊt ngay c¶ khi tho¸t khái nhu cÇu vËt chÊt, vµ chØ khi tho¸t khái nhu cÇu ®ã th× míi s¶n xuÊt theo ý nghÜa ch©n chÝnh cña ch÷ ®ã; sóc vËt chØ t¸i s¶n xuÊt ra b¶n th©n m×nh, cßn con ng−êi t¸i s¶n xuÊt ra toµn bé tù nhiªn; s¶n phÈm cña sóc vËt trùc tiÕp g¾n liÒn víi c¬ thÓ vËt chÊt cña nã, cßn con ng−êi th× ®èi lËp mét c¸ch tù do víi s¶n phÈm cña m×nh. Sóc vËt chØ nhµo nÆn vËt chÊt theo th−íc ®o vµ nhu cÇu cña giãng loµi cña nã, cßn con ng−êi th× cã thÓ s¶n xuÊt theo th−íc ®o cña bÊt k× gièng nµo vµ ë ®©u còng cã thÓ ¸p dông th−íc ®o thÝch dông cho ®èi t−îng; do ®ã con ng−êi còng nhµo nÆn vËt chÊt theo qui luËt cña c¸i ®Ñp" PDF by http://www.ebook.edu.vn 18
a- Chñ thÓ th−ëng thøc thÈm mÜ: - §Æc tr−ng ho¹t ®éng: ph¶n ¸nh thô c¶m c¸i thÈm mÜ cã trong cuéc sèng vµ nghÖ thuËt, th«ng qua hai gi¸c quan lµ tai vµ m¾t - §iÒu kiÖn: ThÝnh gi¸c vµ thÞ gi¸c ph¶i cã n¨ng lùc c¶m thô gi¸ trÞ thÈm mÜ. b- Chñ thÓ s¸ng t¹o thÈm mÜ: - §Æc tr−ng ho¹t ®éng: s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mÜ míi ®ã lµ c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt thuÇn tuý hoÆc c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ cã chøa hµm l−îng nghÖ thuËt ®¸ng kÓ. S¶n phÈm cña nhãm chñ thÓ s¸ng t¹o thÈm mÜ nµy chÝnh lµ ®èi t−îng cña chñ thÓ th−ëng thøc thÈm mÜ. - §iÒu kiÖn: + Cã n¨ng lùc th−ëng thøc c¸c gi¸ trÞ thÈm mÜ + Cã n¨ng lùc s¸ng t¹o thÈm mÜ: t−ëng t−îng, t¹o h×nh, biÓu hiÖn,... c- Chñ thÓ ®Þnh h−íng thÈm mÜ: - §Æc tr−ng ho¹t ®éng: §¸nh gi¸, x¸c ®Þnh, h−íng dÉn c¶m thô vµ s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mÜ. - §iÒu kiÖn: + Cã sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c qui luËt thÈm mÜ cña ng−êi s¸ng t¹o. + Cã sù hiÓu biÕt s©u s¾c nhu cÇu vµ kÜ n¨ng cña ng−êi th−ëng thøc. - Nh÷ng con ng−êi cô thÓ cÇn mang phÈm chÊt cña chñ thÓ ®Þnh h−íng thÈm mÜ lµ c¸c nhµ lÝ luËn, phª b×nh hoÆc c¸c nhµ l·nh ®¹o v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Hä lµ nh÷ng ®¹i diÖn cho mét thÞ hiÓu thÈm mÜ, mét quan niÖm thÈm mÜ còng nh− mét lÝ t−ëng thÈm mÜ nhÊt ®Þnh. d- Chñ thÓ biÓu hiÖn thÈm mÜ: PDF by http://www.ebook.edu.vn 19
- §Æc tr−ng ho¹t ®éng: TruyÒn ®¹t s¶n phÈm nghÖ thuËt cña chñ thÓ s¸ng t¹o cho chñ thÓ th−ëng thøc thÈm mÜ. Tõ nh÷ng s¸ng t¹o hä l¹i t¹o ra nh÷ng t¸c phÈm s¸ng t¹o míi. - §iÒu kiÖn: + Am hiÓu s©u s¾c gi¸ trÞ trong s¸ng t¸c nghÖ thuËt. + Cã n¨ng khiÕu biÓu hiÖn vµ c¸c ph−¬ng tiÖn biÓu hiÖn phï hîp víi c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt cô thÓ. e- Chñ thÓ thÈm mÜ tæng hîp: - §Æc tr−ng ho¹t ®éng: Cã thÓ thùc hiÖn ®−îc mäi ho¹t ®éng cña c¸c nhãm chñ thÓ thÈm mÜ nãi trªn - §iÒu kiÖn: Bao gåm ®−îc nhiÒu n¨ng lùc, cã n¨ng khiÕu ®Æc biÖt. II- Kh¸i niÖm ý thøc thÈm mü: 1- B¶n chÊt cña ý thøc thÈm mü: a- ý thøc thÈm mÜ lµ mét hµnh th¸i ý thøc x· héi. - ý thøc thÈm mÜ ph¶n ¸nh tån t¹i ®êi sèng x· héi. - ý thøc thÈm mÜ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i c¶i biÕn ®êi sèng x· héi. b- ý thøc thÈm mÜ ph¶n ¸nh ®êi sèng b»ng h×nh t−îng giµu t×nh c¶m x· héi thÈm mÜ. - H×nh t−îng - c¶m tÝnh lµ biÓu hiÖn sù tån t¹i cña kh¸ch thÓ thÈm mÜ trong chñ thÓ thÈm mÜ. Trong ý thøc thÈm mÜ, c¸i thÈm mÜ kh«ng bao giê lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh« cøng, phiÕn diÖn mµ lu«n hiÖn diÖn mét c¸ch toµn diÖn, cô thÓ c¶m tÝnh, sinh ®éng nh− sù thËt ngoµi ®êi. §©y lµ mét thÕ m¹nh cña ý thøc thÈm mÜ trong viÖc nhËn thøc thÕ giíi trong tr¹ng th¸i vèn cã cña nã. Ng−êi cã ý thøc thÈm mÜ lµ ng−êi cã ®−îc mét kho tµng hÕt søc phong phó vÒ h×nh t−îng thÈm mÜ. VÝ dô ý thøc vÒ c¸i ®Ñp cña con ng−êi ph¶i lµ h×nh ¶nh vÒ nh÷ng con ng−êi cô thÓ víi nh÷ng lêi nãi, hµnh ®éng, PDF by http://www.ebook.edu.vn 20