UBND TỈNH QUẢNG NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM
BÀI GIẢNG:
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
(Áp dụng cho ngành ĐH Công nghệ Thông tin)
Biên soạn: GVC.ThS. Lê Phước Thành
Số tín chỉ: 03
Năm 2024
1
Lời nói đầu
Phương pháp là gì? Phương pháp là các cách thức, đường lối có tính hệ thống
được đưa ra nhằm giải quyết một vấn đề nào đó.
Nghiên cứu khoa học là gì? Là một họat động tìm kiếm, xem xét, điều tra, hoặc
thử nghiệm… Dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức,… đạt được từ các hoạt động ấy
để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, quy luật về thế giới tự nhiên và xã hội;
sáng tạo ra phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới cao hơn, giá trị hơn.
Khoa học được coi là sản phẩm của nhận thức. Nó là môt hệ thống các quan điểm,
tri thức, đáp ứng nhu cầu nhận thức và cải tạo thế giới. Vì vậy, nghiên cứu khoa học là
hoạt động trí tuệ phức tạp, có tính sáng tạo cao. Muốn nghiên cứu khoa học có hiệu quả
phải có phương pháp. Nhằm đáp ứng nhu cầu về việc học tập môn phương pháp nghiên
cứu khoa học đối với sinh viên ngành sư phạm Giáo dục công dân, chúng tôi mạnh dạn
biên soạn tài liệu này. Công trình ra đời là kết quả của việc nghiên cứu, tập hợp rất nhiều
tư liệu khác nhau. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng chắc không tránh khỏi thiếu sót.
Rất mong được sự đóng góp của bạn đọc.
Nắm vững phương pháp luận nghiên cứu khoa học là nắm vững lý thuyết về con
đường sáng tạo, giúp người nghiên cứu có cách tiếp cận đúng trong việc thiết kế và thi
công công trình nghiên cứu khoa học, tìm chọn phương pháp nghiên cứu hợp lý để thực
hiện nhiệm vụ nghiên cứu và đạt được mục đích nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu khoa học áp dụng cho ngành Cộng nghệ Thông tin tập
trung chủ yếu về dữ liệu và phân tích số liệu, kết hợp với tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo
nhằm trích ra những thông tin/ tri thức mới, hỗ trợ các quyết định của hệ thống có tính
chất chiến lược trong thời kỳ công nghiệp 4.0.
2
MỤC LỤC
Chương 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .............................................. 4
1.1. Thông tin-Dữ liệu-Tri thức ............................................................................................... 4
1.1.1. Thông tin (Informations) và Dữ liệu (Data) ................................................................... 4
1.1.2. Tri thức và phân loại tri thức .......................................................................................... 5
1.2. Khoa học và Nghiên cứu khoa học ................................................................................... 6
1.2.1. Khoa học ....................................................................................................................... 6
1.2.2. Nghiên cứu khoa học ...................................................................................................... 7
1.2.3. Phương pháp nghiên cứu khoa học ................................................................................ 10
1.3. Phân loại nghiên cứu khoa học ......................................................................................... 11
1.3.1. Phân loại theo chức năng ............................................................................................... 11
1.3.2. Phân loại theo lĩnh vực ................................................................................................... 12
1.4. Khoa học và Công nghệ .................................................................................................... 13
1.5. Các hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học ..................................................................... 13
1.5.1. Đề tài .............................................................................................................................. 13
1.5.2. Dự án .............................................................................................................................. 13
1.5.3. Đề án .............................................................................................................................. 13
1.5.4. Chương trình .................................................................................................................. 13
1.6. Công bố kết quả nghiên cứu khoa học .............................................................................. 13
1.7. Đề tài nghiên cứu khoa học ............................................................................................... 15
Bài tập chương 1 ...................................................................................................................... 19
CHƯƠNG 2. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ................................. 20
2.1. Phương pháp nghiên cứu nghiên cứu lý thuyết ................................................................. 20
2.1.1. Phương pháp phân tích lý thuyết: .................................................................................. 20
2.1.2. Phương pháp tổng hợp lý thuyết: ................................................................................... 21
2.1.3. Phương pháp mô hình hóa .............................................................................................. 21
2.2. Phương pháp thực nghiệm................................................................................................. 22
2.2.1. Phương pháp kiểm định nhóm đối chứng ...................................................................... 22
2.2.2. Phương pháp kiểm định giả thuyết ................................................................................. 22
2.4. Phương pháp phi thực nghiệm (phương pháp điều tra) ..................................................... 23
2.4.1. Khái niệm ....................................................................................................................... 23
2.4.2. Cách thực hiện ................................................................................................................ 23
Bài tập chương 2 ...................................................................................................................... 25
CHƯƠNG 3. XỬ LÝ VÀ PHÂN TÍCH DỮ LIỆU TRONG SPSS .................................... 26
3.1. Các loại thang đo trong SPSS ........................................................................................... 26
3.2. Cách cài đặt và sử dụng SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) ................... 27
3.3. Khai báo biến trong SPSS ................................................................................................. 27
3.4. Các phương pháp phân tích dữ liệu ................................................................................... 31
3.4.1. Lập bảng tần suất ............................................................................................................ 31
3.4.2. Mã hóa lại dữ liệu ........................................................................................................... 31
3.4.3. Xử lý câu hỏi nhiều tùy chọn (Multiple Response) ....................................................... 33
3.4.4. Các đại lượng thống kê mô tả......................................................................................... 34
3.4.5. Lập bảng tổng hợp dữ liệu ............................................................................................. 36
3.5. Các phương pháp kiểm định giả thuyết ............................................................................. 38
3.5.1. Kiểm định giá trị trung bình của tổng thể (One-Sample) ............................................... 40
3.5.2. Kiểm định giá trị trung bình 2 mẫu độc lập (Independent Samples T-Test) .................. 41
3.5.3. Kiểm định giá trị trung bình 2 mẫu phối hợp từng cặp (Paired Samples T-test) ........... 42
3
3.5.4. Kiểm định mối liên hệ giữa 2 biến định tính (Chi Square test) .................................... 43
Bài tập chương 3 ...................................................................................................................... 45
CHƯƠNG 4. BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .................................. 47
4.1. Đề tài nghiên cứu khoa học và khóa luận tốt nghiệp ........................................................ 47
4.2. Luận văn ............................................................................................................................ 47
4.3. Cách trình bày đề tài nghiên cứu khoa học/ Khóa luận tốt nghiệp ................................... 47
Bài tập chương 4 ...................................................................................................................... 49
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 49
PHỤ LỤC ................................................................................................................................ 50
Phụ lục 1- Hướng dẫn trình bày khóa luận .............................................................................. 50
Phụ lục 2- Mẫu bài báo nghiên cứu khoa học .......................................................................... 74
4
Chương 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
Mục tiêu của chương 1:
Sinh viên nắm được các khái niệm cơ bản trong công tác nghiên cứu khoa học,
bao gồm:
- Tri thức, khoa học, nghiên cứu khoa học, Phương pháp nghiên cứu khoa học.
- Mục đích của nghiên cứu khoa học
- Chức năng của nghiên cứu khoa học
- Đặc trưng của nghiên cứu khoa học
- Các chuẩn mực trong hoạt động khoa học
- Hình thức và cách Phân loại trong nghiên cứu khoa học
- Phân biệt Khoa học và Công nghệ
- Các hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học
- Các hình thức công bố kết quả nghiên cứu khoa học
- Các phương pháp phổ biến thường dùng trong nghiên cứu khoa học và các
phương pháp sử dụng trong công nghệ thông tin
- Xây dựng đề cương chi tiết về một đề tài sẽ thực hiện trong tương lai, theo mẫu
đề cương cho sẵn.
1.1. Thông tin-Dữ liệu-Tri thức
1.1.1. Thông tin (Informations) và Dữ liệu (Data)
1) Khái niệm về thông tin trong thế giới thực
- Thông tin nhằm phản ánh sự vật, hiện tượng xung quanh con người, đem lại
sự hiểu biết cho con người.
- Thông tin biểu diễn bằng các tín hiệu: Hình ảnh, video, văn bản…Con người
nhận biết thông tin thông qua các giác quan.
=> Vấn đề: Chuyển thông tin (tín
hiệu) từ thế giới thực vào máy tính
(Lưu trữ và xử lý) ntn?
2) Dữ liệu:
- Dữ liệu là hình thức thể hiện thông tin mang tính chất quy ước (chuẩn về cấu trúc
dữ liệu)
