Mục tiêu của bài giảng Sinh lý hệ mạch của ThS.BS. Nguyễn Hồng Hà là nhằm giúp các bạn phân tích được các đặc trưng của huyết động học; sinh lý tuần hoàn động mạch, tĩnh mạch và mao mạch; các yếu tố ảnh hưởng và điều hòa hoạt động hệ mạch. Mời các bạn tham khảo.
Ths. Bs. NGUYỄN HỒNG HÀ Giảng viên Bộ môn Sinh lý – Khoa Y Trường Đại học Y dược Cần Thơ
MỤC TIÊU
tích được các đặc trưng của
bày được sinh lý tuần hoàn
bày được các yếu tố ảnh hưởng
1.Phân huyết động học. 2.Trình động mạch, tĩnh mạch và mao mạch. 3. Trình và
điều hòa hoạt động hệ mạch.
VAI TRÒ CỦA HỆ TUẦN HOÀN
Là hệ thống vận chuyển và phân phối máu chứa các chất cần thiết cho mô.
+ một bơm: tim + hệ thống ống dẫn: mạch máu.
Lấy đi các sản phẩm chuyển hóa. Hệ tuần hoàn gồm:
Hệ thống ống dẫn gồm: - Động mạch: mạch máu mang máu rời khỏi tim,
đơn vị nhỏ nhất là tiểu động mạch.
- Mao mạch: nơi diễn ra quá trình trao đổi chất. - Tĩnh mạch: mạch máu mang máu về tim, đơn vị
nhỏ nhất là tiểu tĩnh mạch.
Tiểu ĐM, mao mạch, tiểu TM hệ vi tuần hoàn.
Arterial Circuit
Venous Circuit
L arge vein
L arge artery
Tunica externa
Tunia ex| ena-
Tunica media
interna
E ndothelium
Lumen
Aorta
Endotheliu m Elastic layer —Tunica
I nferior ven a cava
interna
Medium- size d vein
Tunica exte rna
Medium-sized
artery
Tunica media
Tunica
Tunica intern
media Tunica
intern a
Val ve
Arteriole
Venule
::
Endothelium
Tunica e›dema
Endotheliu
Lume n
m Valve
----”
sphincte r
Endothelial
“ cells
Fenestrated cap ary
The structure ›tice the rela1ive itiDn of the parable arteries
CẤU TẠO THÀNH MẠCH
Động mạch: gồm 3 lớp:
+ Lớp trong: lớp tế bào nội mô. + Lớp giữa: cơ trơn và mô đàn hồi. + Lớp ngoài: mô liên kết.
Tĩnh mạch: Cũng có 3 lớp như ĐM nhưng lớp giữa mỏng hơn ít cơ trơn và mô đàn hồi hơn. Mao mạch: không có cơ trơn, chỉ có một lớp tế
bào nội mô.
Áo trong
Va n
Áo trong
Áo giữa
Áo giữa
Áo ngoài
Áo ngoài
ĐM lớn
Đ M
Mao mạch
Tĩnh mạch
Sự phân phối thể tích máu trong cơ thể
Cardiac output = 25 Limin
Heavy exe rcise
Cardiac output = 5 L/min
Phân bố mạch máu dưới da
VẬN TỐC VÀ LƯU LƯỢNG
chuyển trong 1 đơn vị thời gian ( cm/s). Lưu lượng (Q hoặc F): thể tích máu di chuyển trong 1 đơn vị thời gian (ml/s). Phụ thuộc CO
Vận tốc (V): khoảng cách máu di
nhất.
V= Q/A (A: thiết diện). Mao mạch: tổng thiết diện lớn V chậm
Lưu lượng(F) tính theo ĐL Ohm:
Lưu lượng (F hoặc Q) theo CT Poiseuille – Hange:
η: độ nhớt máu. r: bán kính mm. l: chiều dài.
Áp suất máu
dụng lên thành mạch tạo ra huyết áp. Có được khi có P đẩy máu và R thành mạch.
Áp suất máu (P) là áp lực mà máu tác
Máu chảy có hiệu quả: Pvào > Pra
thống tuần hoàn:
Sự thay đổi áp suất trong hệ
ÁP SUẤT ĐÓNG MẠCH:
lệch áp suất.
Dòng máu muốn chảy phải có sự chênh
P đóng mạch: trị số P nào đó mà máu không còn chảy trong lòng mạch ( mặc dù trị số đó chưa giảm bằng 0).
mạch xẹp lại.
Khi P trong lòng mạch < P mô xung quanh
KHÁNG LỰC MẠCH MÁU (R) Từ 2 CT:
và
Trong hệ mạch độ nhớt và chiều dài không đổi R sẽ tỉ lệ
nghịch với bán kính r.
tiểu ĐM và mao mạch có R cao nhất
Mạch ghép nối tiếp:( ĐM, tiểu ĐM, mao
mạch, tiểu TM, TM)
R = R1 + R2
kháng lực toàn phần bằng tổng kháng lực từng phần.
Mạch nối song song: (mao mạch
phân phối đến cơ quan, các mô)
Kháng lực toàn phần nhỏ hơn kháng
lực từng
phần
Sự ảnh hưởng độ nhớt máu lên kháng lực:
- Kháng lực R tỉ lệ thuận độ nhớt máu. - Độ nhớt phụ thuộc vào:
+ Tế bào máu: tăng độ nhớt tăng và ngược lại.
VD: Dung tích HC (Hct) tăng độ nhớt tăng.
+ Thành phần protein trong huyết tương. + Sức kháng của tế bào khi bị biến dạng
VD: bệnh HC hình cầu, tb máu bị cứng độ
nhớt tăng.
- Yếu tố chính: r mạch máu
Chứa khoảng 11% tổng lượng máu.
1. Tính đàn hồi: khả năng giãn của ĐM ở thì tâm thu -Thì tâm thu, tim co bóp đẩy máu từ thất ra ĐM. Trong thì tâm trương dù không còn lực co bóp của tim nhưng máu vẫn lưu thông được là nhờ tính đàn hồi thành động mạch (sợi chun) co bóp đẩy máu đi. khi động mạch đàn hồi tốt máu chảy qua mao mạch suốt chu chuyển tim. Khi động mạch cứng, máu chỉ qua mao mạch trong thì tâm thu, không chảy qua được ở thì tâm trương tiết kiệm công cơ tim
2.Tính co thắt: khả năng co nhỏ của thành ĐM giảm lượng máu
Thành ĐM có cơ trơn nên có thể chủ động thay đổi đường kính, đặc biệt là ở các tiểu ĐMđiều hòa lượng máu đến cơ quan ĐM lớn: đàn hồi tốt ĐM nhỏ: co thắt
Nhịp mạch
ĐMC gây ra sóng áp suất làm căng thành mạch khi máu đi qua do đó ấn nhẹ ngón tay lên vùng động mạch trên xương sẽ cảm nhận được mạch đập.
Trong thì tâm thu, tim bơm đẩy máu vào
1.Định nghĩa:
HA ĐM là lực của máu tác động lên một đơn vị diện tích
2. Huyết áp tối đa ( HA tâm thu):
thành ĐM
Là giới hạn cao nhất của HA trong mạch, thể hiện sức bơm
4. Huyết áp tối thiểu ( HA tâm trương):
máu của tim. Bình thường khoảng 90-140mmHg.
Là giới hạn thấp nhất của HA trong mạch, thể hiện sức cản
6. Hiệu áp (áp suất đẩy): giúp máu lưu thông
của mạch. Bình thường khoảng 50-90mmHg.
Là hiệu số giữa HA tối đa và HA tối thiểu. BT: 40-50mmHg
5. Huyết áp trung bình: - Là áp suất tạo ra với dòng chảy liên tục và có
lưu lượng bằng cung lượng tim.
- CT: HA trung bình = HA tâm trương + 1/3 hiệu
áp.
VD.: 120/80/93 mmHg.
HA tối đa: 120mmHg. HA tối thiểu: 80mmHg Hiệu áp: 40mmHg HA trung bình = (120 + 2 x 80 )/3 = 93,3
mmHg.
- PP trực tiếp:
- PP trực tiếp: - PP gián tiếp: + PP nghe. + PP bắt mạch
Đo huyết áp pp gián tiếp
Dụng cụ: + Ống nghe + Máy đo huyết áp:
Khi chưa bơm hơi vào băng quấn: mạch đập khi sờ.
Bơm hơi vào băng quấn đến khi mạch bị ép hoàn toàn: không
còn cảm nhận mạch đập.
Xả hơi: khi áp suất trong băng quấn bằng HA tâm thu máu bắt đầu chảy qua được chỗ hẹp nên cảm nhận mạch đập trở lại đầu tiên tương ứng HA tâm thu. Sau đó vẫn cảm nhận mạch đập khi tiếp tục giảm áp suất trong băng quấn.
PP bắt mạch chỉ cho biết HA tâm thu, không cho biết HA tâm trương
Khi chưa bơm hơi vào băng quấn:không nghe tiếng
Bơm hơi vào băng quấn: mm hẹp dần sẽ tạo ra tiếng động đến khi mạch bị ép hoàn toàn: không còn tiếng động.
Xả hơi: khi áp suất trong băng quấn bằng HA tâm thu máu bắt đầu chảy qua được chỗ hẹp tạo nên các tiếng động Korotkoff
động.
NGUYÊN TẮC ĐO HA GIÁN TIẾP PP NGHE:
Tiếng Korotkoff: tiếng của dòng máu xoáy dội vào
thành mạch và cột máu yên tĩnh bên dưới.
Có 5 giai đoạn:
PP nghe cho biết HA tâm thu và HA tâm trương
Các yếu tố ảnh hưởng HA
Theo công thức Poiseuille: Cung lượng tim: Vnhát bóp, f tim Độ nhớt máu tăng HA tăng Ảnh hưởng của mạch:
+ Co mạch HA tăng + Mạch máu kém đàn hồi HA tăng
Tuổi: càng cao HA càng tăng, mức độ
Giới tính: nam cao hơn nữ. Trọng lực: ĐM cao hơn tim 1cm HA giảm
Vận động: lúc đầu HA tăng nhiều,
0,77mmHg và ngược lại.
Ngày và đêm: ban ngày HA cao hơn
sau đó có giảm nhưng vẫn cao hơn bình thường.
Chế độ ăn: ăn măn, ăn nhiều thịt HA
đêm.
tăng
MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG HA
HỆ TĨNH MẠCH:
- Chứa 68% tổng lượng máu - Huyết áp tĩnh mạch:
P trong TM khoảng 15 mmHg, P này giảm dần ở các TM lớn, Ở nơi TMC đổ vào nhĩ phải P tb khoảng 5 mmHg ( còn gọi là P TM trung ương).
- P âm của lồng ngực khi hít vào sẽ hút máu về tim.
- P trong
ổ bụng
tăng
khi
hít
vào
do
cơ
hoành
hạ
xuống ( ↑ P ổ bụng) sẽ ép máu về tim.
- Lực bơm hút của tim:
+ Thì tâm trương: áp suất trong các buồng tim (chủ yếu thất) giảm giúp hút máu từ các TM về tim.
+ Khi thất thu: sàn nhĩ thất bị kéo xuống làm tăng dung tích nhĩ và áp suất trong nhĩ giảm đột ngột giúp hút máu về tim.
- Van tĩnh mạch: chỉ các TM ở chi có van, giúp máu chảy một chiều về tim.
- Co thắt cơ: ở chi TM được cơ xương bao bọc, khi cử động, các cơ co lại ép vào TM giúp máu về tim.
- 1 ĐM kèm 2 TM
Ảnh hưởng của trọng lực
Ảnh hưởng của co cơ
HỆ MAO MẠCH Chứa khoảng 5% tổng lượng máu Cấu trúc mao mạch:
- Đầu MM có cơ vòng tiền MM có thể co thắt làm đóng mở MM giúp điều chỉnh lượng máu đến mô. Khi nhu cầu oxy trong mô càng cao thì cơ vòng mở giúp máu đến cơ càng nhiều. - Thành MM không có cơ trơn, chỉ có một lớp tế bào nội mô, giữa các tế bào này có các khe nhỏ giúp nước và chất điện giải trao đổi qua thành tế bào.
chế:
+ Khuếch tán: quan
trọng nhất
+ Ẩm bào: chất có trọng
lượng phân tử lớn
+ Siêu lọc
Thực bào Tạo mạch Trao đổi chất.Qua 3 cơ
Phân loại mao mạch
Mao mạch thực sự
Kênh ưu tiên
85% dịch lọc tái hấp thu lại mao mạch, 15% qua hệ bạch huyết
ĐiỀU HÒA HỌAT ĐỘNG MẠCH
Cơ chế tại thành mạch Cơ chế thần kinh Cơ chế thể dịch.
ề co m ch.ạ
↓
↑
ệ ộ
t đ , histamin,
↓
t đ , serotonin.
↑ Do cơ: P truy n Do chuyển hóa: + dãn mạch: O2, nhi adenosin. ệ ộ ạ + co m ch: nhi Do tế bào nội mô: + dãn mạch: NO. + co mạch: endothelin.
+ phó giao cảm: dãn mạch, acetylcholin, ít t/d lên mạch
Trung tâm vận mạch: + ở hành não, vùng co mạch + xung đi ra là giao cảm Thần kinh thực vật: + giao cảm: co mạch, norepinephrin. Tác dụng lên Rc α (ngoại biên, nội tạng) gây co, β2 (ĐM vành, ĐM cơ vân) gây dãn
trung tâm vận mạch:
+ Từ áp thụ quan: HA↑ ức chế vùng co
mạch ↓ t/d giao cảm dãn mạch đệm HA hằng ngày
+ Từ hóa thụ quan: ↓ P O2, ↑ PCO2, ↓pH kích thích TT vận mạch co mạch HA↑ + Da, nội tạng: đau co mạch + Phổi: căng phổi: dãn mạch, ↓ bài tiết ADH vùng dưới đồi giảm tái hấp thu thận↓HA
Các đường xung động thần kinh vào
Phản xạ Bainbridge: tăng áp suất trong nhĩ làm
tăng nhịp tim
Phản xạ hệ thần kinh trung ương: máu đến não
thiếu(+) các neuron ở trung tâm vận mạch co mạch và tăng huyết áp.
Phản xạ co tĩnh mạch: khi huyết áp giảm, phản xạ
giao cảm gây co tĩnh mạch
Phản xạ co cơ vân: co cơ khi vận động hoặc khi bị (+) từ các phản xạ điều hòa HA ở trên sẽ làm tăng CO và tăng huyết áp
Cơ chế thể dịch
+ Norepinephrin: chủ yếu Rc α co
mạch cơ quan ↑HA TT và TTr
+ Epinephrin: Rc (cid:0)
và (cid:0)
co mạch (α)
Tủy thượng thận:
angiotensin, vasopressin
Hệ RAA Vasopressin: tăng tái háp thu muối nước Endothelin: tb nội mô tiết ra, t/d mạnh hơn
Serotonin: co mạch
Cơ chế thể dịch
natriuretic peptide) và CNP (C-type natriuretic peptide): giãn mạch, giảm đáp ứng tác nhân co mạch
Giãn mạch: - ANP (atrial natriuretic peptide), BNP (brain
adenosin, acid lactic: có tác dụng làm giãn mạch, giảm huyết áp.
- NO: tb nội mô, co mạch - Bradykinin, histamin, prostaglandin,
Điều hòa chậm
Vai trò của hệ thống dịch cơ thể và thận: tăng áp suất máu làm tăng thải nước và Na+ ở thận.
ngày đến vài tuần
Tăng cung lượng tim: làm co mạch vài
Vai trò của thận trong điều hòa nước và muối với các cơ chế renin – angiotensin, ADH, aldosteron và hệ giao cảm.
Chế độ ăn uống
Giãn nhiều hơn co nhiệt độ tăng gây giãn tĩnh mạch; nồng độ O2 giảm làm co tĩnh mạch nội tạng và giãn tĩnh mạch ngoại vi, nồng độ CO2 tăng làm giãn tĩnh mạch ngoại vi; adrenalin và histamin làm co tĩnh mạch.
- Nồng độ O2 trong dịch kẽ: quan trọng nhất: O2 giảm giãn cơ thắt tiền mao mạch.
- Nồng độ CO2 tăng, pH giảm và tăng các chất chuyển hóa trung gian ở dịch kẽ làm giãn cơ thắt tiền mao mạch.
mao mạch qua (cid:0) -receptor.
- Catecholamin làm co cơ thắt tiền
(bradykinin) có tác dụng làm giãn kênh ưu tiên.
-Acetylcholin, histamin và các kinin
tiền mao mạch và ngược lại
- Nhiệt độ tại mô tăng làm giãn cơ thắt
