Bài giảng về Kinh tế môi trường

Chia sẻ: Tran Truc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

408
lượt xem 123
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu này được biên soạn nhằm đáp ứng yêu cầu do các nghiên cứu viên có kinh nghiệm của Chương trình Kinh tế môi trường Đông Nam Á (EEPSEA) đề xuất năm 2003. Tiếp đó, yêu cầu này được xúc tiến bởi quy định Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc môn học Kinh tế Môi trường trở thành môn học bắt buộc trong chương trình đào tạo Đại học khối ngành Kinh tế và Quản trị Kinh doanh ở tất cả các trường Đại học Việt Nam. Nhận thức rằng năng lực giảng dạy...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng về Kinh tế môi trường

KINH T MÔI TRƯ NG TÀI LI U HƯ NG D N GI NG D Y Chương trình ih c I H C VI T NAM Tháng 8, 2005 Chương trình Kinh t và Môi trư ng ông Nam Á
L IM U Tài li u này ư c biên so n nh m áp ng yêu c u do các nghiên c u viên có kinh nghi m c a Chương trình Kinh t môi trư ng ông Nam Á (EEPSEA) xu t năm 2003. Ti p ó, yêu c u này ư c xúc ti n b i quy nh B Giáo d c và ào t o v vi c môn h c Kinh t Môi trư ng tr thành môn h c b t bu c trong chương trình ào t o i h c kh i ngành Kinh t và Qu n tr Kinh doanh t t c các trư ng i h c Vi t Nam. Nh n th c r ng năng l c gi ng d y môn Kinh t môi trư ng c a các trư ng i h c là khác nhau do các gi ng viên ang và s gi ng môn h c này ư c ào t o v Kinh t môi trư ng ho c thông qua hình th c t h c, ào t o ng n h n, ho c qua các khóa h c chính th c b c i h c, sau i h c các trư ng i h c trong nư c hay nư c ngoài, EEPSEA tán thành v i ngh trên và th c hi n khóa ào t o vào tháng 8 năm 2005. Khóa ào t o ã ư c thi t k gi ng n i dung môn h c trong chương trình kinh t môi trư ng b c i h c tương ương t m qu c t và nâng cao các kĩ năng gi ng d y môn h c này c a gi ng viên. Tài li u hư ng d n gi ng d y ư c phát tri n h tr cho vi c gi ng d y khóa h c, nhưng m c ích s d ng chính là nh m giúp gi ng viên d y Kinh t Môi trư ng. Tài li u hư ng d n gi ng d y ư c b sung hoàn thi n trong su t khóa h c d a trên ý ki n óng góp c a h c viên – các gi ng viên tham gia khóa hoc. Tài li u hư ng d n gi ng d y này so n theo cương Kinh t Môi trư ng; và cương này cũng là m t ph n c a tài li u hư ng d n gi ng d y. Cho m i ch bài gi ng, m c tiêu c a ch ư c ch rõ cùng v i nh ng i m chính mà gi ng viên c n nh n manh trong quá trình gi ng bài, và cương ch xu t. M i chương ư c b sung m t t p h p các câu h i, bài t p cùng v i l i gi i. cương môn h c có kh i lư ng b n ơn v h c trình (60 ti t gi ng). cương có th i u ch nh có ư c chương trình gi ng v i ba ơn v h c trình theo hai cách: b ph n Kinh tê Tài nguyên Thiên nhiên ho c ph n Phân tích Chi phí L i ích, c bi t trong trư ng h p trong chương trình ào t o có môn h c riêng Kinh t Tài nguyên Thiên nhiên ho c Phân tích Chi phí - L i ích. C n hi u r ng cu n sách này không cho sinh viên s d ng b t kỳ lúc nào mà ch giành cho gi ng viên gi ng d y môn h c. Tài li u hư ng d n gi ng d y này này ch y u d a vào tài li u hư ng d n gi ng d y do Forsdyke, Field và Olewiler vi t (2002) ư c dùng h cho vi c s d ng cu n sách giáo khoa Kinh t môi trư ng c a Field B. và N. Olewier, xu t b n năm 2005, phiên b n Canada tái b n l n th hai có c p nh t, nhà xu t b n McGraw- Hill Ryerson Limited, Canada. Nhi u chương trong cu n sách này ư c s d ng làm tài li u gi ng d y trong khóa h c này, cùng v i các cu n sách c a Pearce, Turner và Bateman (1995) và các tài li u tham kh o khác (xem cương môn h c), t t c ã ư c d ch sang ti ng Vi t. M t s câu h i th o lu n và bài t p ư c biên so n t cu n Kinh t Tài nguyên Môi trư ng (tái b n l n 3 năm 2003) c a Perman, Ma, McGilvray, và Common, t i xu ng t internet. Các chương thích h p c a nh ng cu n sách v kinh t tài nguyên môi trư ng khác cũng như các báo cáo nghiên c u c a EEPSEA s d ng làm tài li u nghiên c u trư ng h p cũng ã ư c d ch sang ti t Vi t. Khóa t p hu n này, vi c phát tri n tài li u hư ng d n gi ng d y, và d ch thu t tài li u ư c EEPSEA h tr tài chính. Xin chân thành c m ơn ti n sĩ Nancy Olewier ã hư ng d n k thu t phát tri n cương khóa h c, góp ý xem xét l i tài li u hương d n gi ng d y và cho phép s d ng tài li u hư ng d n gi ng d y c a Forsdyke, Field, và Olewiler (2002). Tài li u hư ng d n gi ng d y Kinh t môi trư ng này do Herminia A. Francisco, Bùi Dũng Th và Ph m Khánh Nam phát tri n, v i óng góp c a Phan Th Giác Tâm cho m t s ph n nh t nh. Chương trình EEPSEA
M CL C CƯƠNG MÔN H C ......................................................................................................... 1 BÀI 1: GI I THI U ................................................................................................................. 8 BÀI 2: M I QUAN H GI A MÔI TRƯ NG VÀ N N KINH T VÀ T NG QUAN V NH NG V N TÀI NGUYÊN, MÔI TRƯ NG............................................................. 10 BÀI 3: NGUYÊN NHÂN C A CÁC V N MÔI TRƯ NG.......................................... 13 BÀI 4: TÓM LƯ C CÁC KHÁI NI M CƠ B N TRONG KINH T H C PHÚC L I.... 17 BÀI 5: KINH T Ô NHI M MÔI TRƯ NG ........................................................................ 22 BÀI 6: NH GIÁ GIÁ TR MÔI TRƯ NG ........................................................................ 36 BÀI 7: PHÂN TÍCH L I ÍCH – CHI PHÍ: ............................................................................ 52 BÀI 8: KINH T TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN................................................................. 56 BÀI 9: CHÍNH SÁCH MÔI TRƯ NG VI T NAM. ........................................................ 65
CƯƠNG MÔN H C Kinh t môi trư ng i h c Vi t Nam I. Mô t môn h c và i u ki n tiên quy t Kinh t môi trư ng nh m giúp sinh viên hi u ư c các m i quan h gi a ho t ng kinh t v i môi trư ng và ngư c l i. Môn h c th o lu n lý thuy t và các công c có th ư c s d ng hi u và o lư ng ư c các m i quan h ó có nh ng quy t nh úng n làm th nào qu n lí các ngu n tài nguyên môi trư ng m t cách t t nh t. i u ki n tiên quy t: Kinh t vi mô II. M c tiêu c a môn h c Khi h c xong môn h c, các sinh viên: 1. Hi u ư c các m i liên h gi a các v n tài nguyên và môi trư ng khác nhau v i các ho t ng kinh t có tác ng n chúng; 2. Hi u rõ các v n tài nguyên môi trư ng này có th ư c gi i quy t như th nào s d ng các công c kinh t thích h p và các c i cách v th ch /quy n tài s n; 3. Hi u rõ các k thu t ánh giá giá tr khác nhau có th s d ng xác ánh giá tr ti n t c a các tác ng môi trư ng c a các ho t ng/chương trình/chính sách; và 4. Hi u ư c phân tích l i ích chi phí có th áp d ng như th nào trong ánh giá nh ng ch n l a qu n lí tài nguyên/môi trư ng khác nhau. III. N i dung môn h c Th i lư ng Bài 1: Gi i thi u: Kinh t môi trư ng là gì ..................................... 2 gi A. i tư ng nghiên c u c a kinh t môi trư ng B. Nguyên nhân các v n môi trư ng t giác kinh t C. Vai trò c a kích khích trong vi c gi i thích v n môi trư ng D. Vai trò c a quy n tài s n E. Các bi u hi n kinh t c a suy thoái môi trư ng F. Khái ni m tăng trư ng và phát tri n b n v ng G. Phân tích l i ích chi phí như là m t phương pháp Tài li u tham kh o chính Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 1 Tài li u c thêm: Panayotou, T. 1993. Th trư ng xanh: Kinh t phát tri n b n v ng. Chương 1. Quy mô c a v n . trang 1-38. 1
Bài 2: M i liên h gi a Kinh t - Môi trư ng và t ng quan v các v n tài nguyên/ môi trư ng Ch 1: M i liên h gi a Kinh t - Môi trư ng ..................................... 1 gi Ch 2: T ng quan v v n tài nguyên môi trư ng Vi t Nam ...…… 3 gi A. Ô nhi m nư c và không khí B. Thoái hóa t C. C n ki t tài nguyên: R ng, Th y s n, và Khoáng s n D. Nh ng quan tâm toàn c u: Thay i khí h u và a d ng sinh h c E. Phát tri n b n v ng Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 2. Ngân hàng Th gi i (WB). 2001. Báo cáo Vi t Nam. Chương 4: Xu hư ng môi trư ng. Tài li u c thêm: Tietenberg, T. 2003. Kinh t tài nguyên môi trư ng. Xu t b n l n th 6. Chương 1 & 2: trang 1-19 Bài 3: Nh ng nguyên nhân c a các v n môi trư ng ............................ 3 gi A. Th t b i th trư ng B. Quy n tài s n C. Th t b i chính sách D. Nh ng hàm ý v phương pháp ki m soát suy thoái môi trư ng Tài li u tham kh o chính: Turner, Pearce và Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Chương 5, 6, 15 (Khung 15.3) và 23 Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 3 & 4. Panayotou, T. 1993. Th trư ng xanh: Kinh t phát tri n b n v ng. Chương 2 & 3. Bài 4: Tóm lư c các khái ni m Kinh t Phúc l i Ch 1: Hi u qu kinh t và th trư ng: L i ích (C u) và Chi phí (Cung) ...................................................... 3 gi 2
Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 3 Ch 2: Xác nh và o lư ng thay i phúc l i ............................. 3 gi Tài li u tham kh o chính: Freeman, Myrick. A. 2003. o lư ng giá tr tài nguyên và môi trư ng: Lý thuy t và phương pháp. Xu t b n l n 2. Chương 3. “ nh nghĩa và o lư ng các thay i phúc l i, thuy t căn b n”, trang 43-70, 85-90. Bài 5: Kinh t ô nhi m môi trư ng Ch 1: M c ô nhi m t i ưu.............................................................................. 3 gi Tài li u tham kh o chính: Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 5. Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 5 Ch 2: nh lý Coase và quy n tài s n ....................................................... 2 gi Tài li u tham kh o chính: Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u sơ lư c. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 10. Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 10 Ch 3: Tiêu chu n môi trư ng ................................................................... 2 gi Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 11. Ch 4: Thu và tr c p ................................................................………. 2 gi Tài li u tham kh o chính: 3
Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 12 Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 12. Ch 5: Gi y phép th i có th chuy n như ng ……………………… 2 gi Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p n ât, nhà xu t b n McGraw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 13. Ch 6: ánh giá các công c chính sách môi trư ng .............................. 2 gi Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 9 và 14. Bài 6: ánh giá giá tr môi trư ng Ch 1: T i sao ph i nh giá giá tr môi trư ng và khái ni m t ng giá tr kinh t ................................................. ... 1 gi Tài li u tham kh o chính: Winpeny J.T. Giá tr môi trư ng. 1991. Chương 1: Gi i thi u: T i sao ph i ánh giá giá tr môi trư ng? OECD. 1995. ánh giá kinh t các d án và các chính sách môi trư ng: Hư ng d n th c hành. Chương 1: Gi i thi u Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 8. Ch 2: Các bư c trong ánh giá giá tr và t ng quan các k thu t ánh giá tr ........................................... 1.5 gi Tài li u tham kh o chính: OECD. 1995. ánh giá kinh t các d án và các chính sách môi trư ng: Hư ng d n th c hành. Chương 3 & 4 4
Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên Canada tái b n l n 2 có c p nh t, Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 8. Ngân hàng Phát tri n Á châu (ADB). 1996. ánh giá kinh t nh hư ng môi trư ng - Sách bài t p. Phòng môi trư ng, Ngân hàng Phát tri n Á châu. Manila. Tài li u c thêm: Dixon, John A., Louise Fallon Scura, Richard A. Carpenter và Paul B. Sherman. 1994. Phân tích kinh t các tác ng môi trư ng. Chương 1, 3 và 4. Ch 3: Các k thu t ánh giá d a vào th trư ng ................................ 2 gi Tài li u tham kh o chính: Turner, R. K., D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 7. Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 7 Sind n J. and Thampapillai, DJ. 1995. Gi i thi u phân tích chi phí -l i ích. Longman. Melbourne. Chương 6 Ch 4: Phương pháp chi phí du hành (TCM)……………………………………... 2 gi Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 7 Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u sơ lư c. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 6. Sind n J. and Thampapillai, DJ. 1995. Gi i thi u phân tích chi phí -l i ích. Longman. Melbourne. Chương 6 Ch 5: Phương pháp ánh giá hư ng th (HPM) .............................................. 2 ti t Tài li u tham kh o chính: Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u sơ lư c. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 8. 5
Sinden J. and Thampapillai, DJ. 1995. Gi i thi u phân tích chi phí - l i ích. Longman. Melbourne. Chương 6 Markandya A, Harou, P., Bellu, L. and Citulli, V. 2002. Kinh t môi trư ng cho phát tri n b n v ng: C m nang cho ngư i th c hành. Edward Elgar. Chương 11. Ch 6: Phương pháp ánh giá ng u nhiên (CVM) ................................. 2 gi Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada tái b n l n 2, Nhà xu t b n McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 7 Tài li u oc thêm: Callan, Scott J., và Janet M. Thomas. 2000. Kinh t và qu n lý môi trư ng. Lý thuy t, chính sách và ng d ng. Chương 8. Dixon, John A.; Louise Fallon Scura, Richard A. Carpenter và Paul B. Sherman. 1994. Phân tích kinh t các tác ng môi trư ng. Chương 5. Bateman, I.J, Carson, R, Day, B., Hanemann, N, Hett, T. Hanley, N., Jones-Lee, M. Loomis,G., Mourato, S., Ece Ozdemiroglu. 2004. ánh giá giá tr kinh t v i k thu t phát bi u s thích: Sách hư ng d n. Nhà xu t b n Edward Elgar . Vương Qu c Anh. Ch 7: Phương pháp chuy n giao l i ích .......................................... 0.5 gi Tài li u tham kh o chính: Stale Navrud. 1996. Phương pháp chuy n giao l i ích trong ánh giá giá tr môi trư ng. Báo cáo EEPSEA Bài 7: Phân tích l i ích- chi phí như là m t công c trong qu n lý môi trư ng và tài nguyên thiên nhiên ............................................................. 8 gi A. T ng quát v phân tích l i ích – chi phí B. Các bư c trong phân tích l i ích – chi phí C. Các v n trong phân tích l i ích – chi phí Tài li u tham kh o chính: Field B. và N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng h c. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, Nhà xu t b n Mc Graw- Hill Ryerson Limited, Canada, Chương 6, trang 106-122 6
Sind n. and Thampapillai, DJ. 1995. Gi i thi u phân tích chi phí -l i ích. Longman. Melbourne. Chương 8 Boardman, A.E., Greenberg, D.H., Vining, A.R., and D.L. Weimer. 1996. Phân tích chi phí- l i ích: Lý thuy t và th c hành. Prentice Hall. New York. Chương 1. Bài 8: Kinh t tài nguyên thiên nhiên Ch : Gi i thi u v s d ng tài nguyên thiên nhiên, quy n tài s n, tô và giá tr t ..................................................................…… 1 gi Hartwick, J. và N. Olewiler. 1998. Kinh t s d ng tài nguyên thiên nhiên. Xu t b n l n 2: Chương 1 và 3 (trang 57-73). Ch : Các ngu n tài nguyên không th tái t o ………………………… 2 gi Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Havester Wheatsheaf. Chương 16 Hartwick, J. và N. Olewiler. 1998. Kinh t s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên. Xu t b n l n 2: Chương 8 Ch 3: Tài nguyên có th tái t o: Ngư nghi p và lâm nghi p......………… 6 gi A. Ngư nghi p B. Lâm nghi p : Mô hình gi n ơn Turner, R. K, D. Pearce, và I. Bateman. 1994. Kinh t môi trư ng: Gi i thi u căn b n. Nhà xu t b n Harvester Wheatsheaf. Chương 15 Hartwick, J. và N. Olewiler. 1998. Kinh t s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên. Xu t b n l n 2. Chương 4 và 10 Bài 9: Th c thi chính sách môi trư ng Vi t Nam ................................ 4 ti t A. Lu t v b o v môi trư ng và các i u kho n Vi t Nam B. Nh ng dàn x p th ch : Cơ c u t ch c chính ph ; các t ch c môi trư ng, các pháp ch môi trư ng C. Vi c áp d ng các pháp ch môi trư ng Vi t Nam: thành t u và h n ch D. Các v n môi trư ng trong ó các công c kinh t có th phát huy tác d ng. Tài li u tham kh o chính: Các a ch website tham kh o chính: www.luatvietnam.com.vn; www.monre.gov.vn; www.nea.gov.vn 7
HƯ D GI D MÔN H NG N NG Y C BÀI 1: GI I THI U CH : Kinh t Môi trư ng là gì? M c ích: Gi i thi u cho sinh viên t ng quan v nh ng v n mà các nhà kinh t môi trư ng ang ương u và các v n ó có th ư c g i quy t như th nào s d ng các công c phân tích kinh t vi mô cơ b n. Sinh viên s lư t qua các ch khác nhau c a kinh t môi trư ng trong bài h c u tiên. Nh ng i m chính: Ba ý tư ng chính c n gi ng cho sinh viên trong ch này là: 1) Vai trò c a kích thích và quy n tài s n (ho c thi u nh ng cái ó) trong vi c gây suy thoái môi trư ng và trong vi c thi t k chính sách môi trư ng. 2) Nh ng ánh i gi a tăng trư ng kinh t và ch t lư ng môi trư ng, c trong ng n h n và dài h n. 3) S c n thi t ph i phân tích l i ích - chi phí ng n h n và dài h n c a các c i thi n môi trư ng và phân tích l i ích - chi phí có th óng vai trò như th nào trong các phân tích ó. Th i lư ng: 2 gi cương xu t cho ch : A. Kinh t môi trư ng là gì và môn h c này tương t và khác các môn h c kinh t khác như th nào? B. Phương pháp ti p c n kinh t gi i thích nguyên nhân c a các v n môi trư ng. C. Vai trò c a khuy n khích trong vi c gi i thích các v n môi trư ng thông qua các ví d c p h và c p doanh nghi p. D. Quy n tài s n có th ư c s d ng như th nào gi i thích s t n t i c a các v n môi trư ng. E. Bi u hi n kinh t c a suy thoái môi trư ng. F. Gi i thi u khái ni m Phát tri n B n v ng b ng cách ch rõ nh ng ánh i trong quan h gi a môi trư ng và kinh t . G. Phát tri n b n v ng và tăng trư ng. Trình bày khái ni m ư ng cong Kuznetz v môi trư ng. H. Phân tích l i ích – chi phí là phương pháp phân tích ánh i gi a kinh t và môi trư ng và ư c s d ng trong phân tích chính sách. Gi i thi u vai trò c a ánh giá 8
G i ý gi ng d y: Ph n này c n t o ra thái tích c c r ng kinh t môi trư ng không ph i là ch ng l i • môi trư ng, i u mà các nhà môi trư ng thư ng có th nghĩ như v y v các nhà kinh t môi trư ng nói chung. Gi ng viên c n nh n m nh kinh t môi trư ng th c s có th ư c s d ng như th nào thi t k các chính sách môi trư ng phù h p. Cũng c n làm n i b t nh ng ích l i c a kinh t môi trư ng trong ánh giá các chính sách môi trư ng b ng cách ưa vào xem xét các giá tr c a môi trư ng. Tuy v y, trong khi nh n m nh tính h u ích c a kinh t môi trư ng cũng c n làm rõ nh ng h n ch c a vi c s d ng công c này – ch y u xu t phát t nh ng h n ch trong hi u bi t c a chúng ta v m i quan h gi a môi trư ng và n n kinh t và h n ch v d li u hi u ư c m i quan h này. Nên s d ng các v n môi trư ng a phương làm n i b t vai trò c a khuy n • khích và quy n tài s n và nên khuy n khích sinh viên tham gia phân tích t i sao các v n này t n t i. T i th i i m này, gi ng viên nên t h i mình t i sao l i gi i thi u các khái ni m như • phát tri n b n v ng, phân tích chi phí - l i ích --- C n chú ý r ng nh ng th o lu n giai o n này là r t ng n g n nh m cung c p cho sinh viên m t cái nhìn thóang qua v nh ng khái ni m trong kinh t môi trư ng, nh ng khái ni m này s ư c th o lu n m t cách chi ti t hơn trong các ti t gi ng sau. Tài li u tham kh o chính: Field B. and N. Olewiler. 2005. Kinh t Môi trư ng. Phiên b n Canada c p nh t l n hai, McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 1: Kinh t môi trư ng là gì? Trang 2-19. Tài li u c thêm: Panayotou, T. 1993. Th trư ng xanh: Kinh t phát tri n b n v ng. Chương 1. T m m c c a v n . Trang 1-38. Câu h i th o lu n: [ngu n: F & O (2005) and F, O, & F (2002) ] Câu h i 1. T i sao thu xăng d u t o khuy n khích gi m th i khí t xe ô tô nhi u hơn so v i thu s h u/s d ng xe hàng năm? Câu h i 2. Nh ng y u t nào nh hư ng nh ng ánh i (trade-offs) ư c minh h a ư ng gi i h n cong kh năng s n xu t? Chính sách môi trư ng có th nh hư ng nh ng ánh i này như th nào? Câu h i 3. Hãy ch rõ i m i công ngh cho phép các hãng s n xu t hàng hóa và d ch v v i ô nhi m ít hơn như th nào? S d ng th ư ng cong kh năng s n xu t gi i thích. Câu h i 4. Anh/ch hãy cho bi t b t kỳ khuy n khích nào có tác ng nh t quán v i tính b n v ng? Anh/ch hãy cho bi t b t kỳ khuy n khích nào có tác ng ngư c l i? Làm th nào có th thay i nh ng khuy n khích có tác ng ngư c l i ó? 9
BÀI 2: M I QUAN H GI A MÔI TRƯ NG VÀ N N KINH T VÀ T NG QUAN V NH NG V N TÀI NGUYÊN, MÔI TRƯ NG CH 1: M i quan h gi a môi trư ng và n n kinh t M c ích: Sinh viên c n hi u rõ h th ng kinh t liên quan v i môi trư ng t nhiên như th nào và khái ni m nào là thích ng trong phân tích v n ô nhi m. Nh ng i m chính: Ph n này th o lu n cân b ng v t ch t/năng lư ng là cơ s chính cho m i quan h gi a n n kinh t và môi trư ng. Ti p ó ch rõ nh ng cách th c khác nhau mà ngư i ta có th s d ng gi m ch t th i t m i quan h ó như là m c tiêu c a chính sách môi trư ng. Cu i cùng, các khái ni m khác nhau liên quan n th o lu n v ô nhi m/ch t ô nhi m ư c c p. Th i lư ng: 1 gi cương xu t cho ch : A. Sơ m i quan h gi a h th ng kinh t và môi trư ng t nhiên B. Lu t nhi t ng h c gi i thích h th ng tài nguyên thiên nhiên có th h p th ch t th i. C. Kinh t môi trư ng khác Kinh t tài nguyên thiên nhiên như th nào? D. Ch t th i t quan h kinh t - môi trư ng t âu n và làm th nào có th gi m b t ch t th i? E. Phát tri n b n v ng: Cân b ng tăng trư ng và môi trư ng F. M i quan h gi a phát th i, ch t lư ng môi trư ng xung quanh và thi t h i G. Các lo i ch t gây ô nhi m G i ý gi ng d y: Nên s d ng máy chi u projector ho c máy chi u overhead trình bày Sơ 2.1 • sách Kinh t môi trư ng do Field và Olewiler biên so n. Vi c phân tích m i quan h kinh t – môi trư ng c n nh n m nh mmm i quan h • gi a u vào v t ch t thô - s d ng lu t nhi t ng h c. Thêm vào ó cũng c n th o lu n r ng nh ng u vào u ra này là không gây thi t h i trong tình tr ng cân b ng sinh thái. i u này xu t hi n khi m t s ch t th i ư c s d ng làm u vào – ví d phân gia súc và phân tr n là phân bón t nhiên và tái ch ch t th i. Cũng c n nêu rõ r ng các sinh v t không ph i là con ngư i cũng có th gây ô nhi m ho c gây h i cho h sinh thái. Quang h p th i ra ô xy như là s n ph m ph c a cây tr ng có th b nh hư ng do các sinh v t ơn bào gây nên, chúng có th t p trung l i và gi t ch t nhi u sinh v t . (Gi ng viên nghiên c u n i dung sinh thái này trư c khi gi ng bài). 10
Khái ni m phát tri n b n v ng có th ư c gi i thi u - phát tri n b n v ng như là • phương cách gi m thi u thi t h i môi trư ng trong khi theo u i m c ích tăng trư ng kinh t . Tài li u th m kh o chính: Field B. and N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Phiên b n Canada c p nh t l n 2, McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 2: M i quan h gi a kinh t và môi trư ng: Phân lo i. Tài li u c thêm: Tietenberg, T. 2003. Kinh t tài nguyên và môi trư ng. Xu t b n l n th 6. Chương 1 & 2: trang 1-19. Câu h i th o lu n (Ngu n: F & O, Chương 2; và F, O, & F 2002) Câu 1: Tăng trư ng dân s nh hư ng như th nào n s cân b ng c a các dòng trong Sơ 2.1? Câu h i 2: N u t t c các hàng hóa có th thay i ngay t c thì (overnight) chúng có th t n t i lâu g p ôi so v i trư c ây, i u này làm thay i các dòng luân chuy n trong Sơ 2.1 như th nào? Câu h i 3: M t lư ng ch t th i ư c th i vào m t th i i m nào ó m t nơi nào ó có th là ch t gây ô nhi m; n u nó ư c th i m t th i i m khác ho c m t nơi khác thì nó có th không t o thành ch t gây ô nhi m. T i sao i u này l i úng? Câu h i 4: T i sao nh ng ch t gây ô nhi m tích lu t n t i lâu l i khó qu n lý hơn ch t gây ô nhi m không tích lu t n t i trong th i gian ng n? Câu h i 5. Gi s chúng ta quan sát th y phát th i ch t ô nhi m gi m xu ng nhưng ch t lư ng môi trư ng không tăng lên – có th gi i thích i u này như th nào? Câu h i 6: “Vi c nghiên c u các v n tài nguyên thiên nhiên c n ph i th a nh n t m quan tr ng v k thu t/khoa h c, kinh t , và chính tr xã h i”. Hãy gi i thích (Ngu n: Perman, Ma, McGilvray, and Common, 2003) CH 2: T ng quan v các v n môi trư ng và tài nguyên thiên nhiên Vi t Nam M c ích: M c ích ch y u c a ch này là cung c p cho sinh viên s khái quát v nh ng v n và nh ng thách th c v môi trư ng và tài nguyên thiên nhiên Vi t Nam – là nh ng gì c n ghi 11
nh b i vì khóa h c th o lu n các công c kinh t có th ư c s d ng như th nào gi i quy t các v n ó. Nh ng i m chính: Bài gi ng này c n cung c p m t khái quát v nh ng v n môi trư ng và tài nguyên ch y u liên quan t i: Ô nhi m nư c và không khí, Suy thoái t, Suy gi m tài nguyên: R ng, Cá, và Khoáng s n, và nh ng quan tâm toàn c u: Thay i khí h u và a d ng sinh h c. Cu i cùng, cũng như v y ý tư ng c a khái ni m phát tri n b n v ng ư c th o lu n. Th i lư ng: 3 gi cương xu t c a ch : E. Ô nhi m nư c và không khí F. Suy thoái t G. Suy gi m tài nguyên: R ng, cá, và khoáng s n H. Nh ng quan tâm toàn c u: Thay i khí h u và a d ng sinh h c I. Phát tri n b n v ng G i ý gi ng d y: Cách th c t t nh t th o lu n ch này là giao ch cho các nhóm sinh viên. Các nhóm sinh viên chu n b ti u lu n theo các ch và trình bày l p. C n giao ti u lu n cho các nhóm sinh viên ít nh t hai tu n trư c khi trình bày l p. M i ti u ch ho c các v n tài nguyên c n ti p t c phân làm ba ti u nhóm, m i nhóm ư c phân công m t trong b t kỳ các lĩnh v c nghiên c u sau: a) Tình tr ng tài nguyên thiên nhiên/tài nguyên môi trư ng; b) Quy mô c a các v n môi trư ng/ suy gi m tài nguyên thiên nhiên; và c) Nh ng bi n pháp hi n có gi i quy t nh ng thách th c ch y u mà chính ph ương u i v i t ng khu v c/tài nguyên c th . C n khuy n khích sinh viên tham kh o các xu t b n c p nh t nh t v ch này. C n b tr th i gian sinh viên thông tin/báo cáo v ch ư c phân công. C n khuy n khích l p t câu h i v các ch ư c báo cáo. Tài li u tham kh o chính Ngân hàng Th gi i (WB). 2001. Báo cáo Vi t Nam. Chương 4: Xu th môi trư ng 12
BÀI 3: NGUYÊN NHÂN C A CÁC V N MÔI TRƯ NG CH : Nguyên nhân ch y u c a các v n môi trư ng trên th gi i là gì? M c ích: Sinh viên có th gi i thích ư c nh ng nguyên nhân cơ b n khác nhau c a suy thoái môi trư ng và hi u ư c các nguyên nhân này có th ư c gi i quy t như th nào gi m thi u các v n môi trư ng. Nh ng i m chính: Ba lo i nguyên nhân ch y u c a suy thoái môi trư ng là th t b i th trư ng, th t b i v quy n tài s n và th t b i chính sách. C n gi i thích cho sinh viên nh ng th t b i này x y ra như th nào? Cũng như v y, c n th o lu n nh ng th t b i ó gây ra nh ng nh hư ng tiêu c c v môi trư ng. M t cách t t b t u th o lu n v th t b i th trư ng là khái ni m hi u qu kinh t trong m t n n kinh t th trư ng c nh tranh hoàn h o. Vi c th o lu n c n xác nh ư c i u ki n ban u – t ó tình tr ng có th t b i th trư ng có th so sánh. ây, s khác bi t gi a chi phí tư nhân và chi phí xã h i c n ư c làm rõ, ch y u là do s t n t i nh hư ng ngo i vi mà th trư ng không n m b t ư c. C n có ví d minh h a trư ng h p th c t có t n t i s khác bi t ó làm cho khái ni m tr nên c th hơn. Th o lu n v th t b i quy n tài s n c n phân bi t rõ tình tr ng t do ti p c n v i quy n tài s n tư nhân và công c ng. C n ph i ch rõ r ng tình tr ng t do ti p c n s d n n khai thác tài nguyên nhanh hơn và vì v y c n ư c gi i quy t. Th t b i chính sách có th n y sinh t nh ng chính sách nh m vào m t s m c tiêu nào ó nhưng l i có nh ng nh hư ng ph không mong mu n v môi trư ng ho c có th n y sinh t can thi p kh c ph c th t b i th trư ng c a chính ph . Có th s d ng ví d minh h a các trư ng h p th t b i chính sách gi i thích chúng gây suy thoái môi trư ng như th nào. Th i lư ng: 3 gi cương xu t cho ch : A. Hi u qu kinh t và th trư ng: 1. Th trư ng c nh tranh hoàn h o. 2. Cân b ng th trư ng th trư ng c nh tranh hoàn h o. 3. Hi u qu kinh t : tư nhân i l p v i xã h i B. Th t b i th trư ng: 1. Khái ni m th t b i th trư ng 13
2. nh hư ng ngo i vi là ngu n g c c a th t b i th trư ng: chi phí ngo i vi và l i ích ngo i vi 3. S khác nhau gi a hi u qu kinh t và hi u qu xã h i C. Quy n tài s n: 1. Khái ni m và các lo i hình s h u 2. c i m c a quy n s h u tài s n ư c nh nghĩa rõ ràng 3. Hàng hóa công c ng và v n ăn theo “free rider”. D. Th t b i chính sách: 1. Th t b i chính sách là gì và nguyên nhân c a th t b i chính sách 2. Các d ng th t b i chính sách 3. Ví d v th t b i chính sách E. G i ý v phương pháp ki m soát suy thoái môi trư ng: (Turner và c ng s , trang 143-144) Th i lư ng: 3 gi G i ý gi ng d y: Có th th o lu n v i sinh viên các d ng nh hư ng ngo i vi khác nhau, c trong tiêu • dùng và s n xu t, và c nh hư ng tích c c và tiêu c c. Cũng c n nh n m nh v i sinh viên r ng nh hư ng ngo i vi v giá (pecuniary externality) là nh hư ng ngo i vi ư c truy n t i thông qua giá c thay i không gây nên th t b i th trư ng. Có th không nên th o lu n nh hư ng ngo i vi v giá vì nó có th làm sinh viên nh m l n. Th o lu n v quy n tài s n có th b t u b ng cách h i sinh viên v các lo i quy n • tài s n khác nhau hi n ang t n t i trong nư c và a phương c a h , t s h u cá nhân n t do ti p c n. Ti p ó các lo i hình s h u tài s n khác nhau có th ư c th o lu n và so sánh theo các c tính quy n tài s n hoàn h o/ ư c nh nghĩa rõ ràng (non-attenuated/well defined property rights) (ví d , tính lo i tr , tính có th chuy n như ng, v.v). Tình tr ng t do ti p c n c n ư c lý gi i k lư ng v i các ví d mà ó h th ng này t n t i. Trong th o lu n i m m nh và i m y u c a các lo i quy n tài s n khác nhau c n • ph i ch ra r ng m t ch tài s n nào ó có th t t hơn các ch tài s n khác trong b o v môi trư ng, i u này có th không úng cho t t c các trư ng h p. Ví d , không th áp t s h u tư nhân khi i phó v i hàng hóa công c ng. Hơn th n a, c n nh n m nh r ng c s h u tư nhân th trư ng không b i u ti t và s h u nhà nư c có cơ quan i u ti t ư c thông tin nghèo nàn không m b o m t môi trư ng t t hơn. 14
Th o lu n v th t b i chính sách c n ư c t trong khung c nh suy nghĩ v tìm ki m • s can thi p c a chính ph trư c th t b i th trư ng. c bi t, c n ph i ưa ra thông i p rõ ràng r ng can thi p c a chính ph có th là m t nguyên nhân khác c a v n môi trư ng. Hơn n a, gi i thi u v th t b i th trư ng c n nh n m nh r ng vi c không bi t nh ng nh hư ng ph ho c không mong mu n c a m t chính sách có th d n n nh n g v n môi trư ng. Không nên th c hiên các can thi p c a chính ph ngay c khi nó cho phép t ư c m c tiêu n u chi phí th c hi n các can thi p này vư t quá l i ích nó mang l i. Nên k t thúc th o lu n b ng cách ch ra các phương pháp khác nhau gi m thi u • vn môi trư ng b ng cách nh m vào các nguyên nhân c a v n . Th o lu n v ch này ư c trình bày rõ ràng trong sách do Turner và c ng s vi t, trang 308. Tài li u tham kh o chính: Turner, Pearce and Bateman. Kinh t môi trư ng: Nh p môn cơ b n. 1994. Chương 5, 6, 15 và 23. Field B. and N. Olewiler. 2005. Kinh t Môi trư ng. Phiên b n Canada tái b n l n 2 có c p nh t, McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 3 và Chương 4 Panayotou, T. 1993.Th trư ng xanh: Kinh t phát tri n b n v ng. Chương 2 và 3. Câu h i th o lu n, bài t p (Ngu n: Field & Olewiler, trang 84, và Forsdyke, Field và Olewiler, 2002) Bài t p Bài t p 1. Dư i ây là m t ph n ư ng c u c a ba cá nhân v ch t lư ng không khí c a vùng lân c n. Ch t lư ng không khí (ch mang giá tr nguyên) ư c o b ng µg/m3 (micrograms khí SO2 có trong m t mét kh i khí). N u chi phí c n biên gi m khí SO2 vùng xung quanh là 40 $ cho m i µg/m3, m c ch t lư ng không khí hi u qu xã h i là gì, gi s r ng “xã h i” trong trư ng h p này ch bao g m ba ngư i này. Chi phí x lý khí SO2 Lư ng c u ( ô la/microgram/m3) A B C 60 1.400 1.200 1.500 50 1.300 1.100 1.400 40 1.200 1.000 1.300 30 1.100 900 1.200 20 1.000 800 1.100 10 900 700 1.000 0 800 600 900 Bài t p 2: i v i bài t p 1, hãy ch ng ming r ng m c ch t lư ng không khí hi u qu xã h i s t i a hóa l i ích ròng xã h i. 15
Câu h i th o lu n (Ngu n: Perman, Ma, McGilvray, và Common, 2003) Câu h i 1. Quan h gi a hàng hóa công c ng và tài nguyên t do ti p c n là gì? Câu h i 2. M t s hàng hóa có v là hàng công c ng, như sóng radio, d ch v nhà èn, và th m chí d ch v công an và v sinh, có th ư c cung c p b i các hãng tư nhân. T i sao l i như v y? Có nh ng khác nhau gi a nh ng hàng hóa công c ng này v i d ch v môi trư ng không? N u có, nh ng khác nhau ó là gì? Câu h i 3: T i sao chúng ta ph i quan tâm t ư c hi u qu xã h i? Câu h i 4: Các k t q a hi u qu xã h i có nh t thi t công b ng không? Chúng có c n ph i như v y không? Câu h i 5. Th o lu n s thích h p và s v n d ng khái ni m nh hư ng ngo i vi trong kinh t môi trư ng. Câu h i 6: Các nhà kinh t môi trư ng xem v n ô nhi m như là m t lo i hi n tư ng nh hư ng ngo i vi b t l i. nh hư ng ngo i vi xu t hi n khi quy t nh c a m t ch th nh hư ng ch th khác m t cách không c ý, và không có b i thư ng. Có ph i i u này có nghĩa là n u m t ngu n ô nhi m, ch ng h n nhà máy năng lư ng b i thư ng nh ng ngư i b nh hư ng b i ch t th i, thì khi ó không có v n ô nhi m? Câu h i 6: Trong khi m t s nhà kinh t tranh lu n c n thi t l p quy n tài s n tư nhân b o v môi trư ng, nhi u ngư i quan tâm v môi trư ng cho r ng phương pháp này không phù h p. V n c t y u trong tranh lu n là gì? Câu h i 8. “Môi trư ng trong lành là m t hàng hóa công c ng, l i ích c a nó không th b m t ai chi m o t làm tài s n riêng. Vì v y, nghành công nghi p tư nhân tìm ki m l i ích cá nhân s luôn luôn là k thù c a môi trư ng trong lành.” Hãy bình lu n v tuyên b này. 16
BÀI 4: TÓM LƯ C CÁC KHÁI NI M CƠ B N TRONG KINH T H C PHÚC L I CH 1: Hi u qu th trư ng: L i ích (c u) và Chi phí (cung) M c tiêu: M c tiêu là giúp h c viên xem các khái ni m cung c u như là nh ng thư c o l i ích và chi phí. H c viên s n m v ng cách s d ng ư ng cung và c u trong ánh giá giá tr môi trư ng, phân tích l i ích chi phí và phân tích các v n ô nhi m. Nh ng i m chính: Ph n này s làm rõ vi c s d ng khái ni m giá s n lòng tr o lư ng l i ích và chi phí cơ hi o lư ng chi phí. Cũng c n ph i phân bi t t ng l i và chi phí v i l i ích và chi phí biên. Ph n cu i s th o lu n v quy lu t cân b ng c n biên trong kinh t h c v ki m soát ô nhi m. Th i lư ng: 1 gi cương xu t: A. Ôn t p ý nghĩa c a cung c u trong kinh t h c. B. Liên h giá s n lòng tr (WTP) v i ư ng c u và phân bi t gi a T ng WTP và WTP biên. Liên h gi a l i ích và ư ng c u C. Ôn l i khái ni m Cung trong m i liên h v i chi phí biên và phân bi t gi a T ng cung và Chi phí biên (MC). D. Th o lu n v tác ng c a công ngh làm d ch chuy n hàm MC. E. Gi i thi u quy lu t cân b ng c n biên trong m i liên h v i m c tiêu t i thi u hóa chi phí s n xu t m t s n lư ng cho trư c. Tài li u tham kh o chính: Field B. and N. Olewiler. 2005. Kinh t môi trư ng, Tái b n l n 2, NXB McGraw-Hill Ryerson Limited, Canada. Chương 3. G i ý gi ng d y: Ph n này ch y u d a vào th trình bày m i quan h hai chi u (ví d gi a giá c • và Lư ng Cung/C u) nhưng h c viên c n ph i lưu ý r ng ây là phân tích tĩnh - v i gi nh các y u t khác không i. Tuy nhiên, th gi i th c là r t ph c t p và chúng ta ch có th dùng nh ng khái ni m này như là nh ng n n t ng hi u các nguyên lý và các m i liên h tr u tư ng. Do ph n này ch là ôn t p—ngư i trình bày nên c g ng lôi kéo h c viên tích c c • th o lu n trên l p. Có th ch n m t s h c viên và ngh h nh c l i nh ng ki n th c kinh t h c cơ b n. 17