BỘ MÔN: VI - KÝ SINH TRÙNG

HỌC VIỆN Y DƯỢC HỌC CỔ TRUYỀN

VIỆT NAM

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

ĐẠI CƯƠNG KÝ SINH TRÙNG

Đối tượng: Bác sĩ YHCT - Hệ liên

thông

Thời gian: 2 tiết Giảng viên: PGS. TS. Lê Thị Tuyết

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

Mục tiêu học tập:

1. Trình bày được k/n cơ bản về KST, VC, chu kỳ và

đặc điểm của KST.

2. Nêu khái quát phân loại và ghi đựơc danh pháp KST

3. Nêu được tác do KST gây ra cho người

4. Trình bày được các đặc điểm và hội chứng bệnh KST

5. Trình bày k/quát các kỹ thuật XN trong chẩn đoán bệnh

KST

6. Trình bày nguyên tắc và b/p phòng chống KST

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN

1. Ký sinh trùng 1.1. Định nghĩa Là s/v sống nhờ vào các s/v khác đang sống, chiếm

thức ăn của các s/v đó để sinh sống và pt.

1.2. Các loại ký sinh trùng • KST vĩnh viễn: giun đũa • KST tạm thời: Muỗi • Nội ký sinh trùng: Amip Entamoeba histolytica • Ngoại ký sinh trùng:

Sống ở mặt da or các hốc tự nhiên: ghẻ

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

• KST đơn ký: giun đũa

• KST đa ký: muỗi

• KST lạc chủ: giun đũa lợn

• KST gây bệnh: ký sinh trùng sốt

rét

• KST truyền bệnh

• KST thật sự

• KST giả hiệu

• Bội ký sinh trùng

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

2. Vật chủ

2.1. Định nghĩa

Những s/v bị KST sống nhờ, nghĩa là s/v mà ở đó KST sinh sản và p/t để hoàn thành vòng đời Người là VC của Ascaris lumbricoides.

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

2.2. Các loại vật chủ

• Vật chủ chính

• Vật chủ phụ

V/c mang KST or ở thể trưởng thành or ở g/đ có sinh sản hữu tính.

V/c mang KST or ở thể ấu trùng/chưa trưởng thành or sinh sản vô tính.

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

• Vật chủ trung gian

V/c làm trung gian truyền bệnh

• Người lành mang ký sinh trùng

S/v môi giới truyền bệnh: có thể là v/c or không

Mang KST trong cơ thể, nhưng ko biểu hiện

bệnh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

3. Chu kỳ của ký sinh trùng

Kể từ khi là mầm s/v đầu tiên cho tới khi lại

sản sinh ra những mầm s/v mới tạo một thế hệ mới

. Có C/K hiện hoàn toàn ở ng/c không cần tới v/c

. Có C/K thực hiện hoàn toàn trên cơ thể v/c

. Có C/K vừa thực hiện trên v/c vừa ở ng/c

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

• Kiểu C/K 1: thực hiện ở ng/c như ruồi, muỗi

• Kiểu C/K 2: C/K p/t trên v/c, lây lan do tiếp xúc

như ghẻ

• Kiểu C/K 3: KST p/t trên v/c, đào thải mầm bệnh

ra ng/c rồi mới xâm nhập vào v/c mới.

Giun đũa Ngoại cảnh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

Ng­êi

èc

C¸

• Kiểu C/K 4: KST ký sinh trên người và đào thải m/b ra ng/c, m/bệnh p/t ở ng/c, sau đó vào phát triển ở 1 or nhiều v/c trung gian rồi mới xâm nhập vào người.

VD: Sán lá gan nhỏ

• Kiểu C/K 5: KST ở người đào thải m/b vào v/c trung gian, m/b p/t trên v/c trung gian, sau đó được v/c trung gian truyền vào người

VD: Sốt rét, Người Muỗi

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

Lo¹i C/K ®¬n gi¶n

CK1

CK3

CK2

Lo¹i chu kú phøc t¹p

C/K 4

C/K 5

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4. Đặc điểm của ký sinh trùng

4.1. Đặc điểm về hình thể và kích thước

Có loại KST hình tròn: bào nang amip

Hình thoi: trùng roi đường máu

Sán lá: có hình lá...

Kích thước KST rất khác nhau: có những loại lớn, loại nhỏ

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4.2. Đặc điểm về cấu tạo cơ quan

Cơ quan Ko cần thiết bị thoái hoá or mất đi hoàn

toàn: Giun sán nói chung không có cơ quan vận động .

Hoàn chỉnh cơ quan giúp cho sống ăn bám: cơ quan giúp cho tìm v/c, bám, chiếm thức ăn

Muỗi dễ bám nhờ chân có túi bám bai và có móng

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4.3. Đặc điểm về sinh sản

- Hình thức sinh sản vô tính

- Hình thức sinh sản hữu tính

- Hình thức sinh sản đa phôi

- Phôi tử sinh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4.4. ĐẶC ĐIỂM VỀ SINH TỒN

- Môi trường sống:

MT Ko có thể q/đ sự có mặt, mức độ, khả năng hoạt động, lan tràn của KST.

- Chu kỳ:

. Có một sự vận động để chuyển từ MT này, sang MT khác

. Có tuổi thọ riêng:

. Có nhiều g/đ và các g/đ có một sự tuần tự kế tiếp nhau:

- Vật chủ: v/c chính, v/c phụ or v/c trung gian

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

5. Phân loại ký sinh trùng

Giới, ngành,, lớp, bộ, họ, giống, loài, chủng.

Ngoài ra còn ngành phụ, lớp phụ, ... loại phụ lớp, bộ, họ, giống, loài, chủng.

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

5.1. KST GIỚI ĐỘNG VẬT

KST giíi ®éng vËt

Líp cö ®éng b»ng roi

Líp cö ®éng b»ng ch©n gi¶

Líp cö ®éng b»ng l«ng

Líp bµo tö trïng

Giun

S¸n l¸

S¸n d©y

TiÕt tóc

5.2. Ký sinh trùng thuộc giới thực vật

Gồm các loại nấm ký sinh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

6. Danh pháp ký sinh trùng

6.1. Danh pháp thông thường

Giun đũa, sán lãi..

6.2. Danh pháp quốc tế

Gọi kép hai chữ: 1 chữ đại diện cho giống; 1 chữ đại diện cho loài.

Ascaris lumbricoides

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7. ảnh hưởng qua lại giữa KST và vật chủ

7.1. ảnh hưởng của KST đối với cơ thể vật

chủ

7.1.1. Chiếm thức ăn

Lượng thức ăn tiêu hao phụ thuộc vào số lượng, loại, cách chiếm đoạt thức ăn và loại thức ăn

mà KST chiếm đoạt, vào tuổi thọ của KST….

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7.1.2. Gây độc

KST có tiết ra nhiều chất gây độc đối với cơ thể.

Những chất độc được tiết ra bởi những tuyến, những chất bài tiết, chuyển hoá những chất bình thường Ko độc thành những chất độc hại.

7.1.3. Gây chấn thương

Mức độ chấn thương thay đổi: SL KST, những viêm

nhiễm phụ kèm theo, những tổn thương sẵn có

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7.1.4. Gây tắc cơ học

Hiện tượng tắc tuỳ thuộc vào những yếu tố:

- Kích thước KST:

- Nhiều KST tập hợp lại với nhau thành một

khối

- Phản ứng của cơ thể

- Xác KST đã chết

- Chất bài xuất của KST

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7.1.5. Gây kích thích

Kích thích có thể tại chỗ or toàn cơ thể

Mức độ kích thích tuỳ thuộc:

- Số lượng ký sinh trùng:

- Tính phản ứng của cơ thể

- Thời gian của những kích thích

- Thể trạng của vật chủ

7.1.6. Vận chuyển mầm bệnh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7.2. Phản ứng của cơ thể đối với KST

7.2.1. Phản ứng tại chỗ của cơ thể đối với KST

Bằng những phản ứng tế bào

- Tế bào tăng sản

- Tế bào bị loạn sản

- Hiện tượng tân sản

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

7.2.2. Phản ứng toàn thân của cơ thể đối với

KST - Thay đổi thân nhiệt - Tăng cường các chức năng như c/n sinh huyết - Thay đổi các thể dịch của cơ thể và tạo miễn dịch sau một giai đoạn đã mắc - Tạo ra những phản xạ mới: như viêm, sốt

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

BỆNH KÝ SINH TRÙNG

1. Đặc điểm của bệnh ký sinh trùng

1.1. Phổ biến theo vùng

1.2. Thời hạn rõ rệt

1.3. Có tính chất diễn biến trầm lặng

Trầm lặng thường xuyên, đôi khi có thể diễn biến cấp tính or ác tính.

1.4. Diễn biến lâu dài

Kéo dài hàng tháng, hàng năm, nhiều năm.

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

2. Hội chứng bệnh ký sinh trùng

2.1. Hiện tượng viêm

Xảy ra tại nơi KST xâm nhập or tại nơi ký sinh

. Tại nơi xâm nhập: viêm tức khắc, mức độ phụ thuộc vào SL KST xâm nhập và p/ứ của cơ thể.

. Tại nơi ks: viêm thường kéo dài, mức độ tăng dần.

2.2. Hiện tượng dị ứng

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

2.3. Hiện tượng nhiễm độc

Tiết ra độc tố gây nhiễm độc cơ thể.

Có trường hợp b/h cấp tính như khi bị ve đốt

2.4. Hiện tượng hao tổn chất

Hao tổn chất một cách thường xuyên và kéo dài.

Phụ thuộc vào SL, loại, phục hồi của cơ thể…

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

3. Chẩn đoán bệnh ký sinh trùng

3.1. Chẩn đoán lâm sàng

3.2. Chẩn đoán dịch tễ học

3.3. Chẩn đoán xét nghiệm

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

3.3.1. Bệnh phẩm để xét nghiệm

- Bệnh phẩm là phân:

- Bệnh phẩm là máu

- Bệnh phẩm là tuỷ xương:

- Bệnh phẩm là mô:

- Bệnh phẩm là dịch và các chất thải khác:

+ Đờm

+ Nước tiểu

+ Dịch âm đạo

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

3.3.2. CÁC KỸ THUẬT ÁP DỤNG TRONG CHẨN ĐOÁN

(1). Phương pháp ký sinh trùng học

Phát hiện mầm bệnh KST

Đây là phương pháp để chẩn đoán quyết định

KT tiến hành: q/sát đ.thể, soi trực tiếp, nhuộm soi

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

(2). Phương pháp chẩn đoán miễn dịch học

ELIZA; ngưng kết hồng cầu trực tiếp hoặc gián tiếp; miễn dịch huỳnh quang trực tiếp hoặc gián tiếp; cố định bổ thể; LATEX...

(3). Phương pháp nuôi cấy

(4). Phương pháp gây nhiễm trên ĐV thực nghiệm

(5). Phương pháp sinh học phân tử

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4. Điều trị

4.1. Chẩn đoán trước khi điều trị

4.2. Đối tượng điều trị

- Điều trị cá thể

- Điều trị hàng loạt

- Điều trị chọn lọc

4.3. Chọn thuốc điều trị

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

4.4. Nơi điều trị

4.5. Kết quả điều trị phải được kiểm tra bằng XN lại

4.6. Điều trị hiệu toàn diện

4.7. Điều trị phải kết hợp với pb tốt

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

5. Phòng chống

5.1. Nguyên tắc

- Tiến hành trên quy mô rộng lớn

- Tiến hành lâu dài, các kế hoạch nối tiếp nhau

- Tiến hành có trọng tâm, trọng điểm

- Xã hội hoá công tác phòng chống

- Phải phối hợp nhiều biện pháp

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

5.2. Biện pháp

- Diệt ký sinh trùng ở các giai đoạn của chu kỳ

. Diệt ký sinh trùng ở cơ thể người:

. Diệt ký sinh trùng ở vật chủ trung gian hoặc sinh vật trung gian truyền bệnh:

. Diệt ký sinh trùng ở ngoại cảnh

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

- Làm tan vỡ hoặc cắt đứt chu kỳ của KST

. Cắt đứt KST vào cơ thể người

. Cắt đứt KST vào cơ thể người bệnh ra ng/c

. Cắt đứt KST từ người bệnh vào v/c trung gian

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN

Xin chân thành cám ơn

HV Y - D­îc häc Cæ truyÒn VN