CAÙC VIRUS VIEÂM GAN (Hepatitis viruses)
PGS. TS. Cao Minh Nga Boä moân Vi sinh – Khoa Y – ÑHYD TP. HCM
* Ñònh nghóa
Coù tính höôùng TB gan, Gaây beänh vieâm gan (VG) virus Hippocrates Vieâm gan do caùc virus : Epstein-Barr, CMV (Cytomegalovirus), virus varicella- Zoster vaø virus gaây soát vaøng.
* Phaân loaïi
Coù 6 loaïi virus vieâm gan: 1. virus vieâm gan A (HAV), 2. virus vieâm gan B (HBV), 3. virus vieâm gan C (HCV), 4. virus vieâm gan D (HDV taùc nhaân delta), 5. virus vieâm gan E (HEV), 6. virus vieâm gan G (HGV).
VIRUS VIEÂM GAN A (HAV)
- 1973: Feinstone & cs phaùt hieän HAV = KHV e- - 1979: Provost & Hilleman nuoâi caáy HAV.
Theá kyû XIX: beänh vaøng da coù tính chaát laây lan. Theá kyû XX :
I. Tính chaát virus (HAV)
- HAV: enterovirus tyùp 72 nhoùm Picornavirus. - Nhaân: 1 chuoãi RNA xoaén oác, M = 2,5x106 , VPG. - Capsid hình khoái, 2R = 27 nm , VP1 VP4. - MBN (-)
- Taêng tröôûng / baøo töông TB.
1. Caáu truùc:
Sô ñoà caáu truùc HAV
I. Tính chaát virus (HAV) - 2
- Nhaïy caûm: Clor, to > 600C - Soáng ñöôïc ôû ether, moâi tröôøng ngoaøi.
HAAg 1 tyùp Ag.
2. Söùc ñeà khaùng 3. KN: 4. Nuoâi caáy: - TB gan khæ - TB thaän baøo thai khæ.
II. Beänh hoïc (HAV)
(-) mang maàm beänh maõn, VG maõn.
Vieâm gan A (Vieâm gan truyeàn nhieãm): 50% / HV - UÛ beänh: 25 ngaøy (TB: 14 –40 ngaøy) - TCLS: 2 - 4 tuaàn , 50% (-) TCLS, theå toái caáp. - Dieãn tieán: laønh tính,
III. Sinh beänh hoïc - Mieãn dòch hoïc (HAV)
doøng maùu
t/d baûo veä raát laâu.
virus sinh / NM ruoät ----------------- gan: hoaïi töû IgM anti-HAV: (+) / vaøng da qt / PTN IgG anti-HAV: (+) sau IgM 1-3 tuaàn HAV khoâng coù MD cheùo vôùi caùc HV .
IV. PTN (HAV)
RIA, ELISA
1. Tìm IgM anti-HAV ñaëc hieäu: test quan troïng. (+) / g/ñ ñaàu cuûa beänh, toàn taïi 3 - 6 thaùng Kyõ thuaät MD: 2. Tìm IgG anti-HAV
- (+): khi hieäu giaù laàn thöù II 4 laàn laàn thöù I. - Neáu < 4 laàn hoaëc chæ tìm IgG anti-HAV / 1 laàn BN nhieãm HAV töø tröôùc vaø coù ÑÖMD vôùi HAV.
IV. PTN (HAV) - 2
(+) / cuoái t/k uû beänh g/ñ ñaàu cuûa beänh.
3. Tìm HAV / phaân BN = KHV e- 4. Phaân laäp virus. 5. SHPT: RT-PCR, …
PTN (HAV)
V. Dòch teã hoïc (HAV)
Ñöôøng laây truyeàn: tieâu hoùa. OÅ chöùa virus: ngöôøi. (-) ngöôøi mang maàm beänh maõn tính. Yeáu toá nguy cô: veä sinh , ñoâng ñuùc, khaùch du lòch.
VI. Phoøng beänh (HAV)
- Trong th/kyø uû beänh - Khaùch du lòch
* MD thuï ñoäng: ISG (Immuno serum globulin). Chæ ñònh: - Tröôùc khi nhieãm Ngöøa hoaëc ñoä naëng.
1. PB chung: veä sinh caù nhaân, aên uoáng 2. PB ñaëc hieäu: * MD chuû ñoäng:
- Vaccin HAV baát hoaït. - Vaccin soáng ñoäc löïc.
VII. Ñieàu trò (HAV)
Ñaëc hieäu: chöa coù . Bieän phaùp chung: - toång traïng, - cheá ñoä aên uoáng, duøng thuoác hôïp lyù.
VIRUS VIEÂM GAN B (HBV)
1883: Beänh vieâm gan huyeát thanh. 1965: Blumberg HBsAg
(Hepatitis B surface Antigen)
I. Tính chaát HBV nhoùm Hepadnavirus
1. Caáu truùc: Nhaân: 2 chuoãi DNA
daïng voøng.
Capsid: hình khoái, 2R = 42 nm. MBN: chöùa HBsAg. Phaàn loõi (core):
chöùa - HBcAg - HBeAg
HBV – quan sát dưới KHV e-
II. Tính chaát (HBV) - 2
2. Heä thoáng Khaùng nguyeân vaø Khaùng theå:
Anti-HBs (khaùng theå baûo veä)
Anti-HBc
Anti-HBe
HBsAg HBcAg (-) / huyeát thanh HBeAg
II. Tính chaát (HBV) - 3
3. Söùc ñeà khaùng
- Khaùng : coàn vaø ether. - Nhaïy caûm: 560C / 30' hoaëc 1000C /10',
formaldehyd, tia UV.
4. Nuoâi caáy treân TB: chöa ñöôïc.
SỰ NHÂN LÊN CỦA HBV
Nguồn : http://www.foundation.org
III. Beänh hoïc (HBV)
(VG huyeát thanh): 41% / HV.
- VG A nhöng naëng hôn. - () theå toái caáp, 90% (-) TCLS.
Xô gan hoaëc K gan.
(2/3 soá ca lieân quan ñeán HBV)
Vieâm gan B UÛ beänh: 60 ngaøy ( 160 ngaøy). LS : Dieãn tieán xaáu VG maõn (10%)
III. Sinh beänh hoïc - Mieãn dòch hoïc
- Virus / maùu TB gan: vieâm & hoaïi töû.
- Phöùc hôïp KN-KT ñau khôùp, vieâm caàu thaän, vieâm maïch maùu.
Sinh beänh hoïc: MDH: Khoâng coù MD cheùo vôùi caùc HV .
IV. Phoøng thí nghieäm
* PP mieãn dòch hoïc: Ý nghĩa:
Đang nhiễm HBV, xuất hiện sớm nhất sau khi nhiễm - g/ñ caáp. - 20 tuaàn: + mang HBsAg maõn: (-) TCLS, c/n gan . + VG maõn (toàn taïi hoaëc hoaït ñoäng). - Khi VG maõn vôùi HBsAg (-) do [HBsAg] HBcAb
- Có miễn nhiễm với HBV - là dấu ấn duy nhất sau chủng ngừa.
1. HBsAg (+): 2. HBsAb (anti-HBs): choáng taùi nhieãm.
IV. Phoøng thí nghieäm - 2
Ý nghĩa:
* PP mieãn dòch hoïc: 3. HBcAb (anti-HBc): - VG B /”giai ñoaïn cöûa soå” . - Ñaõ/ñang nhieãm HBV.
- Virus ñang nhaân leân maïnh. - laây nhieãm. - Giaûm / maát khi coù ñoät bieán BCP/PC.
- Virus nhaân leân (tröø khi coù ñoät bieán) - laây nhieãm.
4. HBeAg: 5. HBeAb (anti-HBe):
VGSV B caáp coù trieäu chöùng töï giôùi haïn
Vàng da
Trieäu chöùng
Anti-HBs
ALT
Anti-HBc
Hiệu giá
HBsAg
HBeAg
Anti-HBe
1
2
3
4
6
12
5
0
24
Thaùng sau khi nhieãm
VGSV B khoâng trieäu chöùng
Anti-HBs
Hiệu giá
Anti-HBc
HBsAg
Anti-HBe
ALT
0
1 2 3
4
24
5 6 12
Thaùng sau khi nhieãm
Vieâm gan sieâu vi B maõn tính
Trieäu chöùng
Anti-HBc
ALT
HBsAg
Hiệu giá
HBeAg
Anti-HBe
10
0 1 2 3 4
5 6
8 9
1 2 3 4 5
Thaùng
6 7 Naêm
Thôøi gian sau nhieãm
Beänh söû töï nhieân cuûa nhieãm HBV maõn
LAÂM SAØNG
VIEÂM GAN CAÁP
VIEÂM GAN MAÕN
XÔ GAN
K GAN
HBeAg: HBV DNA
Anti-HBe
SIEÂU VI
HBsAg
NHAÂN LEÂN
GAN
HOØA NHAÄP
THÔØI GIAN
THAÙNG
NAÊM
THAÄP NIEÂN
Daáu aán MD trong caùc theå laâm saøng
Daáu aán Vieâm caáp Laønh beänh Vieâm maïn (-) h / ñoäng Theå aån Tieâm ngöøa
HBsAg + -- + + -- --
HBsAb
--
+
--
--
+/-
+
HBcAb + (IgM)
+
+
+
+/-
--
HBeAg
+
--
+/-
--
+/-
--
HBeAb
--
+
+/-
+
+/-
--
HBV-DNA
+ -- --
+ (>104 - 5) + (<104) + (<103)
IV. Phoøng thí nghieäm - 3
* PP sinh hoïc phaân töû: Caùc phöông phaùp
1. Khoâng khueách ñaïi, duøng ñoaïn doø (Southern blot, dot blot,…). 2. Khueách ñaïi tín hieäu (b-DNA). 3. Khueách ñaïi DNA (PCR). 4. Sequencing
IV. Phoøng thí nghieäm - 4
- Xaùc ñònh tröïc tieáp HBV - Nguy cô beänh tieán trieån: xô gan, HCC - Chæ ñònh . - Theo doõi ñaùp öùng
(Ñoåi thuoác / Phaùt hieän khaùng thuoác…)
1. HBV-DNA ñònh tính/ ñònh löôïng: 2. Kyõ thuaät SHPT khaùc: - Xaùc ñònh typ gen (genotype) - Phaùt hieän ñoät bieán töï nhieân (BCP, PC) - Phaùt hieän khaùng thuoác kieåu gen
* PP sinh hoïc phaân töû: Öùng duïng:
Öu ñieåm cuûa kyõ thuaät SHPT
- Ñaùnh giaù chính xaùc hoaït ñoäng cuûa HBV khoâng leä thuoäc
vaøo HBeAg.
- Ñaùnh giaù theå troäi trong ñoàng nhieãm. - Phaùt hieän nhieãm sôùm / giai ñoaïn cöûa soå. - Phaùt hieän theå vieâm gan B tieàm aån. - Phaùt hieän nhieãm HBV theå ñoät bieán thoaùt. - Phaùt hieän sôùm nhieãm sau gheùp gan.
Maùu: chuû yeáu – 1/107 ml maùu coù HBsAg
V. Dòch teã hoïc Ngöôøi coù HBsAg (+) laø oå chöùa chính.
SD, dòch theå khaùc.
Meï con: trong vaø sau khi sinh.
3 ñöôøng truyeàn beänh
VI. Phoøng beänh
- Kieåm soaùt moâi tröôøng chöùa HBV. - Kieåm soaùt nguoàn laây trong gia ñình.
SX = kyõ thuaät CN di truyeàn
1. PB toång quaùt: 2. PB ñaëc hieäu: MD chuû ñoäng: vaccin chöùa HBsAg, MD thuï ñoäng:
- HBIG (Hepatitis B immune globulin) chöùa [HBsAb] - duøng trong voøng 24h.
VII. Ñieàu trò (HBV)
Ñaëc hieäu: Chöa coù, () duøng lamivudin,…. BP chung:
- nhö HAV - Interferons.
Vò trí taùc duïng cuûa lamivudine
HBV
Lamivudine
HBV
Voû boïc HBsAg
DNA pol
Men phieân maõ õ ngöôïc
(-)-DNA
Partially double- stranded DNA
A(n)
mRNA tieàn genome
cccDNA
mRNA
VIRUS VIEÂM GAN C (HCV)
hoï Flaviviridae, gioáng Hepacivirus
Sự nhân lên của HCV
VIRUS VIEÂM GAN D (HDV) Taùc nhaân delta: virus khieám khuyeát
Sô ñoà caáu taïo HDV HBsAg bao boïc beân ngoaøi
VIRUS VIEÂM GAN E (HEV)
Sơ đồ cấu trúc của HEV
Ñaëc ñieåm
HDV (<1%)
HEV (<1%)
HCV ( 3 %)
Caáu truùc
RNA MBN (+)
1 boä gen nhoû RNA MBN (+)
RNA MBN (+)
- tieâu hoùa
Xaûy ra / BN nhieãm HBV tröôùc ñoù Ñöôøng laây truyeàn
- maùu - SD - Meï con
HBV TCLS
HBV (-): 90%
- HAV - töû vong / phuï nöõ coù thai ( 20%)
Ñaëc ñieåm
HDV (<1%)
HEV (<1%)
HCV ( 3 %)
HBV
HBV
HAV
Dieãn tieán
- anti-HCV - HCV-RNA - IgM anti-HEV - HEV-RNA
- anti-HDV - HDV-RNA - HBsAg - IgG anti-HBc
Phoøng &
(-) (-)
(-) Nhöng nhôø vaccin HBV
VIRUS VIEÂM GAN G (HGV)
Khi bò VG nhöng khoâng (+) caùc taùc nhaân
neâu treân
nghó ñeán VG SV G do HGV gaây ra. HGV (1995) nhoùm Flaviviridae Caáu truùc ssRNA
HGV - 2
+ nheï hôn VG C + TCLS: thöôøng (-)
- VG caáp tính:
- VG maõn tính (>30% cas), nheï hôn VG C
Beänh hoïc
- Xô gan, K gan : chöa roõ
HGV - 3
