1
BỘ LAO ĐỘNG - THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
VIỆN KHOA HỌC LAO ĐỘNG VÀ XÃ HỘI
BÁO CÁO TÓM TẮT ĐỀ TÀI
CHƯƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CẤP BỘ 2011 - 2012
NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP MỞ RỘNG AN SINH XÃ HỘI ĐỒNG BỘ VỚI
CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI ĐẾN 2020
Mã số: CT 2011-02
Đề tài nhánh 3
ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG VÀ CƠ HỘI TIẾP CẬN DỊCH VỤ XÃ
HỘI CỦA NHÓM NGƯỜI NGHÈO, ĐỐI TƯỢNG DỄ BỊ TỔN THƯƠNG, ĐẶC
BIỆT LÀ TẠI CÁC VÙNG SÂU VÙNG XA, VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ
Mã số: CT 2011-02-03
HÀ NỘI, NĂM 2012
2
MỤC LỤC
I. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................................................. IV
II. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................................ 1
III. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................................................... 1
Iv. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................................ 2
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu khả năng tiếp cận dvxhcb của người nghèo tại
vùng đồng bào dtts và miền núi ........................................................................................................... 2
1. Khái niệm dịch vụ xã hội và dịch vụ xã hội cơ bản ......................................................................... 2
2. Người nghèo, vùng dân tộc thiểu số miền núi nước ta và nhu cầu tiếp cận dvxhcb ....................... 3
3. Phương pháp luận nghiên cứu khả năng tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản của người nghèo vùng
dân tộc thiểu số miền núi ...................................................................................................................... 5
4. Kinh nghiệm quốc tế ........................................................................................................................ 7
Chương 2. Đánh giá thực trạng khả năng tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại vùng DTTS và
miền núi ................................................................................................................................................ 8
1. Khả năng tiếp cận các chính sách và dịch vụ việc làm của người nghèo vùng dân tộc thiểu số
và miền núi ........................................................................................................................................... 8
1.1. Tổng quan chính sách và dịch vụ việc làm cho người nghèo vùng dtts và miền núi .................... 8
1.2. Hệ thống cung cấp dịch vụ việc làm ............................................................................................. 8
1.3. Thực trạng khả năng tiếp cận chính sách và dịch vụ việc làm ...................................................... 9
1.4. Các rào cản tiếp cận ...................................................................................................................... 9
2. Khả năng tiếp cận các dịch vụ giáo dục cơ bản của người nghèo vùng dân tộc thiểu số miền
núi ....................................................................................................................................................... 10
2.1. Tổng quan chính sách hỗ trợ tiếp cận giáo dục cơ bản cho người nghèo vùng DTTS và miền
núi ....................................................................................................................................................... 10
2.2. Hệ thống cung cấp dịch vụ GDCB .............................................................................................. 11
2.3. Thực trạng khả năng tiếp cận giáo dục cơ bản ............................................................................ 12
2.4. Rào cản ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận .................................................................................. 14
3. Khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản của người nghèo vùng DTTS và miền núi.................. 15
3.1. Tổng quan các chính sách dịch vụ y tế cơ bản ............................................................................ 15
3.2. Hệ thống cung cấp dịch vụ .......................................................................................................... 16
3.3. Thực trạng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản ....................................................................... 16
3.4. Những rào cản tiếp cận ................................................................................................................ 16
4. Khả năng tiếp cận nước sạch và vệ sinh môi trường của người nghèo vùng DTTS miền núi ...... 17
4.1. Tổng quan chính sách nước sạch và vệ sinh môi trường ............................................................ 17
4.2. Thực trạng khả năng tiếp cận nước sạch và vệ sinh môi trường ................................................. 17
4.3. Các rào cản tiếp cận .................................................................................................................... 17
5. Khả năng tiếp cận trợ giúp đột xuất của người nghèo vùng DTTS miền núi ................................ 18
5.1. Tổng quan hệ thống chính sách TGĐX cho người nghèo tại vùng DTTS và miền núi .............. 18
5.2. Hệ thống cung cấp TGĐX ........................................................................................................... 18
5.3. Thực trạng khả năng tiếp cận dịch vụ TGĐX đột xuất ............................................................... 19
5.4. Các rào cản tiếp cận .................................................................................................................... 19
3
Chương 3. Nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản của người nghèo tại vùng đồng bào
dân tộc thiểu số và miền núi ............................................................................................................... 20
1. Quan điểm của đảng về bảo đảm an sinh xã hội và nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ xã
hội cơ bản .......................................................................................................................................... 20
2. Định hướng nâng cao khả năng tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại vùng đồng bào
DTTS và mn ...................................................................................................................................... 20
3. Các nhóm giải pháp .................................................................................................................... 23
3.1. Các nhóm giải pháp chung ........................................................................................................ 23
3.2. Chính sách và dịch vụ việc làm ................................................................................................... 24
3.3. Giáo dục cơ bản ........................................................................................................................... 24
3.5. Nước sạch và vệ sinh môi trường ................................................................................................ 26
3.6. Trợ giúp xã hội đột xuất .............................................................................................................. 26
Kết luận .............................................................................................................................................. 27
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DTTS Dân tộc thiểu số
DVXH DVXH
DVXHCB DVXH cơ bản
XKLĐ Xuất khẩu lao động
TTLĐ Thị trường lao động
ASXH An sinh xã hội
KTTT Kinh tế thị trường
CTMTQG Chương trình mục tiêu quốc gia
XĐGN Xóa đói giảm nghèo
CĐN Cao đẳng nghề
TCN Trung cấp nghề
CSXH Chính sách xã hội
THCS Trung học cơ sở
ĐBKK Đặc biệt khó khăn
GD&ĐT Giáo dục và đào tạo
LĐ-TB&XH Lao động Thương binh và Xã hội
BHYT Bảo hiểm y tế
TGĐX Trợ giúp đột xuất
iv
THÔNG TIN CHUNG VỀ ĐỀ TÀI
1. Tên đề tài: Đánh giá thực trạng khả năng và cơ hội tiếp cận dịch vụ xã hội của
nhóm người nghèo, đối tượng dễ bị tổn thương, đặc biệt là tại các vùng sâu vùng xa, vùng
dân tộc thiểu số.
2. Mã số: CT 2011-02-03
3. Cơ quan quản lý đề tài: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội
4. Cơ quan chủ trì đề tài: Viện Khoa học Lao động và Xã hội
5. Thời gian thực hiện: 2 năm, năm 2011 - 2012
6. Ban chủ nhiệm đề tài:
Chủ nhiệm: PGS. TS. Nguyễn Bá Ngọc, Viện KHLĐ&XH
Thư ký: ThS. Đặng Đỗ Quyên, Viện KHLĐ&XH
Thành viên: ThS. Nguyễn Văn Hồi – Cục Bảo trợ Xã hội
ThS. Chử Thị Lân, Viện KHLĐ&XH
CN. Nguyễn Văn Xuân – Ủy Ban Dân tộc
7. Các đơn vị phối hợp:
Cục Bảo trợ xã hội, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội
Ủy ban Dân tộc
8. Cộng tác viên:
1. CN. Phạm Đỗ Nhật Thắng, Viện Khoa học Lao động và Xã hội
2. CN. Nguyễn Thành Tuân, Viện Khoa học Lao động và Xã hội
1
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Vùng đồng bào DTTS (DTTS) và miền núi là nơi tập trung chủ yếu người nghèo và đồng
bào DTTS đã được Chính phủ tập trung nguồn lực đầu tư phát triển thông qua nhiều chính sách,
chương trình, dự án. Với sự quan tâm của Chính phủ, kinh tế-xã hội vùng DTTS và miền núi,
vùng sâu vùng xa đã có sự tăng trưởng đáng kể, tỷ lệ nghèo đói đã giảm nhanh hàng năm. Tuy
nhieen, người nghèo tại các vùng đồng bào DTTS và miền núi vẫn chưa được hưởng lợi nhiều từ
các chính sách, chương trình giảm nghèo. Đặc biệt, mức độ bình đẳng trong các cơ hội tiếp cận
DVXH cơ bản (DVXHCB) còn nhiều hạn chế, bất bình đẳng giữa các vùng miền, các dân tộc
còn cao, chính sách đã có nhưng tổ chức cung cấp các DVXHCB còn nhiều bất cập. Mặc dù đã
có nhiều hộ gia đình thoát nghèo, song tỷ lệ nghèo ở các hộ DTTS vẫn còn cao so với các nhóm
còn lại. Tỷ lệ tiếp cận với hệ thống DVXHCB của người nghèo tại vùng đồng bào DTTS và
miền núi còn rất hạn chế; hệ thống cung cấp DVXHCB ở những vùng, miền này còn thiếu về số
lượng, yếu về chất lượng.
II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về khả năng tiếp cận DVXHCB của người nghèo
tại vùng đồng bào DTTS và miền núi;
2. Đánh giá thực trạng khả năng tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại vùng đồng bào
DTTS và miền núi;
3. Khuyến nghị các giải pháp nâng cao khả năng tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại
vùng đồng bào DTTS và miền núi.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại vùng DTTS và
miền núi, tập trung vào:
- Hệ thống các chính sách, chương trình hỗ trợ người nghèo tiếp cận với DVXHCB;
- Hệ thống cung cấp DVXHCB cho người nghèo;
- Đặc điểm và nhu cầu tiếp cận DVXHCB của người nghèo tại vùng đồng bào DTTS và
miền núi;
- Khả năng tiếp cận với DVXHCB của người nghèo tại vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Trong phạm vi đề tài này sẽ tập trung nghiên cứu các DVXHCB thiết yếu đối với người
nghèo tại vùng đồng bào DTTS và miền núi, bao gồm:
(1) Dịch vụ việc làm bao gồm vay vốn ưu đãi tạo việc làm, GTVL, đưa người Việt Nam đi
làm việc ở nước ngoài…;
(2) Dịch vụ giáo dục cơ bản bao gồm giáo dục mầm non, tiểu học và THCS;
(3) Dịch vụ y tế cơ bản bao gồm y tế dự phòng, khám chữa bệnh miễn phí cho người
nghèo, các dịch vụ ở các trung tâm y tế xã/phường...;
(4) Cung cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn;