mét sè c«ng cô ph©n tÝch sö dông trong lËp
dù ¸n theo h−íng dÉn cña uû ban ch©u ©u - ec
TS. bïi ngäc toµn
Bé m«n Dù ¸n vμ Qu¶n lý dù ¸n, Khoa C«ng tr×nh
Tr−êng §¹i häc Giao th«ng VËn t¶i
Tãm t¾t: Uû ban Ch©u ¢u EC h−íng dÉn lËp dù ¸n theo mét m« h×nh tr×nh bμy thèng nhÊt
vμ trùc quan - m« h×nh b¶ng l«gic. Bμi b¸o ®Ò cËp ®Õn c¸c c«ng cô ph©n tÝch sö dông ®Ó lËp
b¶ng l«gic nμy.
Summary: EC guides the process of project formation according to a united and visually
presentive model - the model of the Logical Framework. This paper concerns with analytic
instruments used in establishing this logical framework.
I. §Æt vÊn ®Ò
§Ó tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña n−íc ta diÔn ra toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ th× c«ng t¸c
lËp dù ¸n ®Çu t− ë n−íc ta cÇn ph¶i ®−îc thùc hiÖn theo nh÷ng c«ng cô ®−îc tiªu chuÈn ho¸,
m« h×nh ho¸ mµ c¸c n−íc tiªn tiÕn ®· vµ ®ang sö dông.
N¨m 1992 Uû ban Ch©u ¢u ®· th«ng qua tµi liÖu "Qu¶n lý vßng ®êi cña dù ¸n" giíi thiÖu
mét bé c«ng cô thiÕt kÕ (lËp) vµ qu¶n lý dù ¸n dùa trªn ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch theo b¶ng l«gic
(hay cßn gäi lµ khung l«gic). Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc nhiÒu nhµ tµi trî sö dông réng r·i, vµ
hiÖn nay, ®a sè c¸c dù ¸n muèn kªu gäi tµi trî n−íc ngoµi ®Òu ®−îc yªu cÇu lËp theo ph−¬ng
ph¸p nªu trªn. §Ó x©y dùng ®−îc b¶ng l«gic cÇn ph¶i sö dông c¸c c«ng cô ph©n tÝch. C¸c c«ng
cô ph©n tÝch ®ã lµ ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan; ph©n tÝch vÊn ®Ò; ph©n tÝch môc tiªu vµ ph©n
tÝch chiÕn l−îc.
CT 2
II. Néi dung
1. VÞ trÝ cña c¸c c«ng cô ph©n tÝch trong c«ng t¸c lËp b¶ng l«gic
ViÖc thiÕt lËp b¶ng l«gic bao gåm 2 giai ®o¹n vµ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch tuÇn tù trong c¸c
qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµ thÈm ®Þnh cña vßng ®êi dù ¸n. Hai giai ®o¹n ®ã lµ giai ®o¹n ph©n tÝch vµ
giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch.
Giai ®o¹n ph©n tÝch thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh hiÖn t¹i ®Ó x©y dùng mét
viÔn c¶nh cña "t×nh tr¹ng mong muèn trong t−¬ng lai" vµ ®Ó chän lùa nh÷ng chiÕn l−îc sÏ ¸p
dông ®Ó ®¹t ®−îc t×nh tr¹ng ®ã. ý t−ëng chñ yÕu lµ c¸c dù ¸n hoÆc ch−¬ng tr×nh ®−îc thiÕt kÕ
nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nhãm môc tiªu hoÆc/vµ c¸c ®èi t−îng ®−îc h−ëng lîi
®ang ph¶i ®èi mÆt còng nh− nh÷ng ®ßi hái vµ lîi Ých cña hä.
Giai ®o¹n ph©n tÝch bao gåm bèn b−íc/néi dung:
- Ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan.
- Ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò (h×nh ¶nh cña hiÖn thùc).
- Ph©n tÝch c¸c môc tiªu (h×nh ¶nh cña t×nh tr¹ng ®−îc c¶i thiÖn trong t−¬ng lai).
- Ph©n tÝch c¸c chiÕn l−îc (so s¸nh c¸c kh¶ n¨ng lùa chän kh¸c nhau ®Ó ®¹t ®−îc t×nh
tr¹ng t−¬ng lai mong muèn).
Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch lµ khi ý t−ëng dù ¸n ®· ®−îc ph¸t triÓn tiÕp thµnh mét kÕ ho¹ch
thùc tÕ mang tÝnh vËn hµnh vµ s½n sµng ®Ó ®−îc thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, b¶ng l«gic
®−îc th¶o ra vµ c¸c ho¹t ®éng còng nh− c¸c nguån lùc ®−îc x¸c ®Þnh vµ lËp tiÕn ®é.
Nh− vËy 4 c«ng cô ph©n tÝch nªu trªn ®−îc sö dông trong giai ®o¹n ph©n tÝch cña c«ng t¸c
lËp dù ¸n. Sau ®©y lµ néi dung cô thÓ cña tõng lo¹i ph©n tÝch.
2. Ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan
Bªn liªn quan cã thÓ lµ c¸ nh©n, nhãm ng−êi, tæ chøc bÊt kú cã thÓ cã mèi liªn hÖ víi dù
¸n. Ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan x¸c ®Þnh tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ bÞ t¸c ®éng (c¶ tÝch cùc vµ tiªu
cùc) vµ bÞ nh− thÕ nµo nh»m ®¹t tíi møc tèi ®a lîi Ých cho x· héi, cho thÓ chÕ vµ gi¶m tíi møc tèi
thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc. §iÒu quan träng vµ cÇn l−u ý lµ viÖc ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan
cÇn ph¶i ®−îc thùc hiÖn ngay tõ c¸c giai ®o¹n x¸c ®Þnh vµ thÈm ®Þnh dù ¸n.
EC ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi. LËp luËn cña EC lµ trong mäi x· héi cã
nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña nam vµ n÷ giíi. Sù kh¸c biÖt ®ã còng thÓ hiÖn
trong viÖc tiÕp cËn, kiÓm so¸t c¸c nguån lùc, sù tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh. ë rÊt nhiÒu n¬i,
nam vµ n÷ giíi kh«ng ®−îc b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô nh− giao th«ng, y tÕ, gi¸o
dôc... vµ c¸c c¬ héi kh¸c vÒ ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi.
CT 2
Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi ®ã c¶n trë t¨ng tr−ëng vµ k×m h·m ph¸t triÓn. NÕu kh«ng gi¶i
quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c vÊn ®Ò vÒ giíi th× ®iÒu ®ã cã thÓ ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn tÝnh hiÖu qu¶
vµ tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c dù ¸n, thËm chÝ cã thÓ cßn lµm t¨ng sù bÊt b×nh ®¼ng vèn cã. Do ®ã,
®iÒu quan träng lµ ph¶i ph©n tÝch ®−îc sù kh¸c biÖt vµ bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi vµ ®−a vµo c¸c néi
dung t−¬ng t¸c, c¸c môc tiªu, chiÕn l−îc vµ bè trÝ c¸c nguån lùc. V× thÕ, viÖc ph©n tÝch c¸c bªn
liªn quan ph¶i nhËn diÖn cã hÖ thèng tÊt c¶ sù kh¸c biÖt vÒ giíi, còng nh− c¸c lîi Ých, c¸c vÊn
®Ò cô thÓ vµ c¸c tiÒm n¨ng cña nam vµ n÷ giíi trong c¸c nhãm liªn quan.
Trong mét tr−êng hîp lý t−ëng, dù ¸n cÇn ®−îc thiÕt kÕ trong mét héi th¶o vÒ tham gia lËp
kÕ ho¹ch cña c¸c bªn liªn quan, bao gåm ®¹i diÖn cña c¸c bªn liªn quan chÝnh ®Ó ®¶m b¶o ®¹i
diÖn c©n xøng c¸c lîi Ých cña nam vµ n÷ giíi. BÊt cø khi nµo b¶ng l«gic ®−îc xem xÐt, ®iÒu
chØnh l¹i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n th× viÖc ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan còng cÇn ph¶i ®−îc
xem xÐt l¹i.
Ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan vµ ph©n tÝch vÊn ®Ò cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau: kh«ng cã
quan ®iÓm cña con ng−êi vÒ mét vÊn ®Ò th× c¶ b¶n chÊt, sù cÇn thiÕt lÉn gi¶i ph¸p cuèi cïng
cho vÊn ®Ò ®ã ®Òu kh«ng thÓ râ rµng ®−îc.
Th«ng th−êng, ng−êi ta th−êng ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan theo c¸c khÝa c¹nh lµ:
- §Æc ®iÓm (vÒ c¸c mÆt kinh tÕ - x· héi; giíi tÝnh; kÕt cÊu, tæ chøc, th©n phËn; quan ®iÓm).
- Lîi Ých vµ mong muèn.
- Mét sè vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh− m«i tr−êng, vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi.
- TiÒm n¨ng vµ nh−îc ®iÓm (kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c nguån lùc; kiÕn thøc, kinh nghiÖm; sù
tham gia tiÒm tµng).
- C¸c gîi ý vµ kÕt luËn (c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt, ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt).
§èi víi mét dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng ®−êng bé th× c¸c bªn liªn quan cã thÓ lµ:
(1) ChÝnh phñ, Bé GTVT, (2) UBND c¸c cÊp vµ Së, phßng GTVT t−¬ng øng, (3) C¸c chñ
ph−¬ng tiÖn giao th«ng t− nh©n (t− nh©n sö dông ®−êng), (4) C¸c hé n«ng d©n, céng ®ång, (5)
C¸c ®éi b¶o tr× ®−êng bé cÊp lµng, x·, (6) EC, (7) C¸c quèc gia thµnh viªn EU, (8) C¸c c«ng ty
b¶o tr× ®−êng bé cña khu vùc, vµ (9) Khu vùc t− nh©n: c¸c doanh nghiÖp vÒ giao th«ng cña khu
vùc vµ ®Þa ph−¬ng.
B¶ng 1 tr×nh bµy mét vÝ dô vÒ ph©n tÝch mét sè bªn liªn quan trong mét dù ¸n x©y dùng
c«ng tr×nh giao th«ng ®−êng bé.
B¶ng 1. Ph©n tÝch c¸c bªn liªn quan cho mét dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh ®−êng bé
C¸c bªn
liªn quan
§Æc ®iÓm:
kinh tÕ, x· héi
kh¸c giíi kÕt
cÊu, tæ chøc,
th©n phËn
quan ®iÓm
Lîi Ých & mong
muèn: lîi Ých,
môc tiªu c¸c
mong muèn
Nh¹y c¶m vμ
t«n träng c¸c
vÊn ®Ò ®an
chÐo (m«i
tr−êng, b×nh
®¼ng giíi...)
TiÒm n¨ng vμ
nh−îc ®iÓm: sù
cung cÊp
nguån lùc, kiÕn
thøc, kinh
nghiÖm, sù
tham gia tiÒm
tμng
C¸c gîi ý vμ
kÕt luËn: c¸c
ho¹t ®éng cÇn
thiÕt, ph−¬ng
ph¸p gi¶i quyÕt
víi nhãm
UBND tØnh,
Së GTVT
- Phô thuéc
vµo c¸c quyÕt
®Þnh cÊp cao
ë trung −¬ng
vÒ bè trÝ
nguån lùc
- TiÕt kiÖm thêi
gian ®i l¹i
- Chi tiÒn ®Ó lµm
viÖc tèt h¬n
- N©ng cao kü
n¨ng vµ thiÕt bÞ
lËp kÕ ho¹ch vµ
qu¶n lý m¹ng
l−íi ®−êng bé ë
khu vùc
- ChÊt l−îng x©y
dùng, c¶i t¹o tèt
h¬n
- EIA lµ mét
phÇn cña chÝnh
s¸ch
- EIA ch−a bao
giê ®−îc tiÕn
hµnh
- Cã nhËn thøc
vÒ vÊn ®Ò m«i
tr−êng lµ hËu
qu¶ cña viÖc
thay dÇu b«i
tr¬n
- Nghiªn cøu
vÒ b×nh ®¼ng
giíi lµ mét
phÇn cña chÝnh
s¸ch nh−ng
trong thùc tÕ
rÊt Ýt khi ¸p
dông
- Vèn ph©n bæ
cho khu vùc Ýt
vµ chËm
- N¨ng lùc ®éi
b¶o tr× cßn yÕu
- Cã kiÕn thøc
tèt vÒ ®−êng
bé vµ c¸c ®o¹n
®−êng nguy
hiÓm
- N©ng cao
n¨ng lùc ë cÊp
khu vùc vÒ
ph−¬ng tiÖn ®Ó
ra quyÕt ®Þnh,
qu¶n lý nguån
lùc, t¹o vèn...
- Coi EIA nh−
lµ mét biÖn
ph¸p b¾t buéc
- Rµ so¸t l¹i
c¸c c¸c
ph−¬ng ph¸p
b¶o d−ìng
®−êng
CT 2
C¸c chñ
ph−¬ng
tiÖn giao
th«ng t−
nh©n (t−
nh©n sö
dông
®−êng)
- C¸c chñ së
h÷u thuéc
tÇng líp trung
l−u trë lªn,
kho¶ng 80%
nam giíi vµ
20% n÷ giíi
l¸i xe
- §¹i diÖn bëi
nghiÖp ®oµn
¤ t« quèc gia
(NAF)
- TiÕt kiÖm thêi
gian ®i l¹i
- TiÕp cËn tèt h¬n
víi thÞ tr−êng s¶n
phÈm vµ c¸c h¹
tÇng c¬ së cña
x· héi (chñ yÕu
lµ phô n÷)
- Gi¶m chi phÝ
- Tai n¹n Ýt h¬n
- T¨ng c−êng
chiÕu s¸ng, ®iÖn
tho¹i vµ c¸c biÖn
ph¸p an toµn (n÷
giíi lµ chÝnh)
- Cã thÓ cÇn
nh¾c nhë vÒ
vÊn ®Ò m«i
tr−êng
- B¶o tr×
ph−¬ng tiÖn
th−êng bÞ sao
l·ng
- Thay dÇu b«i
tr¬n ë c¸c ga-
ra thiÕu c¸c
trang thiÕt bÞ
thÝch hîp
- §ãng gãp:
N©ng doanh
thu thu phÝ cÇu
®−êng
- Xem xÐt c¸c
vÊn ®Ò vÒ chç
nghØ, chiÕu
s¸ng, ®iÖn
tho¹i trªn
tuyÕn
- Nh¾c nhë vÒ
c¸c vÊn ®Ò m«i
tr−êng
C¸c hé
n«ng d©n,
céng ®ång
- RÊt kh«ng
®ång nhÊt
- Phô n÷ tiÕp
thÞ n«ng s¶n
quy m« nhá
dÔ háng
- §−îc tæ chøc
mét phÇn ë
h×nh thøc hîp
t¸c x·, nam
giíi chi phèi
c¸c tæ chøc
-VËn chuyÓn
cµng nhanh cµng
tèt víi gi¸ hîp lý,
chñ yÕu ®èi víi
n«ng s¶n
- ChÝnh phñ b¶o
tr× c¸c con ®−êng
chÝnh vµ phô
- Cã Ýt nhËn
thøc vÒ kh¶
n¨ng g©y «
nhiÔm do vËn
t¶i vµ do thay
dÇu b«i tr¬n
- Nam giíi
ngÇn ng¹i
trong viÖc cho
phô n÷ n¾m
vai trß l·nh
®¹o
- §ãng gãp:
tham gia c¸c
®éi b¶o tr×
- SÏ ph¶i tr¶
phÝ nhiÒu h¬n
khi tiÕp thÞ
- Nam giíi chi
phèi c¸c tæ
chøc cÊp th«n
- Nh¾c nhë hä
tham gia ®ãng
gãp vµo c¸c
®éi b¶o tr×
- §ãng gãp
cña nam vµ n÷
giíi nªn ë møc
®é kh¸c nhau,
nÕu kh«ng chi
phÝ cho n÷ giíi
sÏ cao h¬n
EC - Quan ®iÓm
tÝch cùc vÒ
c¸c ho¹t ®éng
hç trî ph¸t
triÓn kinh tÕ
x· héi
- Cã ®¹i diÖn
ë c¸c quèc gia
- Trao ®æi hµng
ho¸ ®−îc n©ng
cao vµ æn ®Þnh,
t¨ng c−êng ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ
x· héi
- Xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo
- Sö dông tµi trî
minh b¹ch, hiÖu
qu¶
- Ph¶i ®¸nh gi¸
t¸c ®éng m«i
tr−êng tr−íc
khi quyÕt ®Þnh
cung cÊp tµi
chÝnh
- Quan t©m
®Æc biÖt ®Õn
yªu cÇu vÒ
b×nh ®¼ng giíi
- NhiÒu kinh
nghiÖm vÒ
cung cÊp tµi
chÝnh cho c¸c
dù ¸n/ch−¬ng
tr×nh ®−êng bé
- Tæng kÕt
nh÷ng kinh
nghiÖm cã
®−îc
CT 2
CT 2
3. Ph©n tÝch vÊn ®Ò
Ph©n tÝch vÊn ®Ò chØ ra nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cña t×nh h×nh vµ lËp ra mèi quan hÖ nh©n
qu¶ gi÷a c¸c vÊn ®Ò tån t¹i. Ph©n tÝch vÊn ®Ò bao gåm 3 b−íc sau:
- §Þnh nghÜa chÝnh x¸c khu«n khæ vµ chñ ®Ò cña viÖc ph©n tÝch.
- ChØ ra nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh mµ nhãm ®èi t−îng vµ c¸c ®èi t−îng ®−îc h−ëng lîi sÏ gÆp
ph¶i (vÊn ®Ò lµ g×?).
Chi phÝ v
Ë
n t¶i
cña x∙ héi t¨ng
§
Çu t− vµ ph¸t
triÓn t− nh©n bÞ
c¶n trë
PhÇn thu tõ s¶n
phÈm n«ng nghiÖp
g
i¶m
Hµng ho¸ t
¹
i c¸c thÞ
tr−êng ®« thÞ liªn tôc
t¨n
g
g
i¸**
Tai n
¹
n
giao
th«ng
t¨ng
Chi phÝ v
Ë
n
t¶i cña c¸c
c«ng ty xe
buýt t¨ng**
Chi phÝ v
Ë
n
t¶i cña c¸c
c«ng ty vËn
t¶i t¨ng
Ng−êi bu«n b¸n
kh«ng muèn phôc
vô thÞ tr−êng
n«ng th«n**
M
ng l−íi ®−êng bÞ xuèng
cÊ
p
**
ChÊt l−îng thi c«ng
thÊp h¬n so víi tiªu
chuÈn
Mãng ®−êng vµ mÆt ®−êng
bÞ h− háng nÆng trªn c¸c
®−ên
g
chÝnh*
§
−êng chÝnh vµ
nh¸nh kh«ng ®−îc
p
h
ô
c håi
M
¹
ng l−íi
®−êng nh¸nh
xuèn
g
cÊ
p
Xe buýt
vµ xe t¶i
®Òu qu¸
t¶i
M−a lín
trong
nh÷ng
n¨m
qua
§
Çu t−
vµo h¹
tÇng c¬
së giao
th«ng yÕu
Mét sè
®o
¹
n ®−êng
kh«ng ®−îc
®éi b¶o
d−ìng phô
tr¸ch
Lùc l−îng
b¶o d−ìng
®−êng cña
ChÝnh phñ
ho¹t ®éng
kh«ng hiÖu
qu¶* **
C¸c ®éi b¶o
d−ìng ®−êng
cña céng ®ång
d©n c− vµ ®« thÞ
ho¹t ®éng
kh«ng hiÖu qu¶
S¶n phÈm
n«ng nghiÖp
mÊt gi¸ trªn
thÞ tr−êng**
C¸c tiªu
chuÈn chÊt
l−îng
kh«ng ®−îc
®Þnh nghÜa
râ rµng* **
C¸c c«ng ty
x©y dùng
kh«ng ®−îc
theo dâi,
gi¸m s¸t
®óng quy
c¸ch*
Ng−êi
tham gia
giao
th«ng
kh«ng t«n
träng lu
Ë
t
lÖ
C¶nh s¸t giao
th«ng ho¹t
®éng kh«ng
hiÖu qu¶
C¸c cÇu t¶i
träng lín
kh«ng cßn
kh¶ n¨ng
phôc vô
C
¹
nh tranh
cña c¸c
nhãm thÊp
Sö dông
c¸c c«ng
nghÖ cò kü*
Tån t
¹
i
m©u
thuÉn
trong
l∙nh ®¹o
vµ tæ
chøc**
Nh©n viªn
thuéc c¸c
nhãm chÝnh
quyÒn ®Þa
ph−¬ng vÒ
GTVT yÕu
Tr¸ch nhiÖm b¶o
d−ìng gi÷a chÝnh
quyÒn trung −¬ng
vµ ®Þa ph−¬ng
kh«ng ®−îc ®Þnh râ
C
¹
nh tranh
cña c¸c
nhãm thÊp
Sö dông
c¸c c«ng
nghÖ cò kü*
C¸c biÖn
ph¸p kiÓm tra
t¶i träng cña
ph−¬ng tiÖn
giao th«ng
kh«ng hiÖu
qu¶*
Tr¸ch
nhiÖm trong
néi bé Bé
GTVT cßn
chång chÐo
vµ kh«ng râ
rµng
T×nh h×nh tµi chÝnh
cña chÝnh phñ bÊp
bªnh
PhÝ sö dông ®−êng
kh«ng ®−îc thu ®Çy
®ñ
Ngµnh ®−îc bé
kh«ng ph¶i lµ −u
tiªn chÝnh
Bé GTVT
võa míi
thµnh lËp
H×nh 1. C©y vÊn ®Ò cho dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh ®−êng bé
nh h−ëng
Nguyªn nh©n
* Liªn quan ®Õn m«
i
tr−êng cÇn ph©n tÝch
chi tiÕt
** VÊn ®Ò nh¹y c¶m
vÒ giíi cÇn ph©n tÝch
thªm, ®Æc biÖt lμ liªn
quan ®Õn t¸c ®éng