BÌNH LUẬN TRUYỀN HÌNH
Phần 2
4, Các dạng bình luận truyền hình
Hiện nay, có nhiều quan niệm khác nhau về phân chia các dạng bình luận:
trong ''Giáo trình nghiệp vụ báo chí '' chia thể loại báo chí thành hai nhóm thể tài:
thể tài phản ánh và thể tài bình luận. Cách chia này căn cứ vào mục đích của tác
phẩm. Nếu mục đích chủ yếu của tác phẩm là tái hiện các sự kiện và hiện tượng
trong đời sống xã hội thì được xếp vào nhóm thể tài phản ánh. Trong nhóm thể tài
bình luận, có các loại thể như bình luận, xã luận, chuyên luận,... Trong bình luận
có các thể: bình luận thông thường, bình luận ngắn và thuật bình.
Một số tác giả có cách phân chia dựa vào nội dung, đó là: bình luận chính
trị - xã hội, bình luận kinh tế, bình luận văn hóa, thể thao,... Nhìn chung, các tác
giả có cách phân chia thể loại khác nhau. Sự khác nhau này cũng nói lên tính chất
đa dạng và phong phú của bình luận trên báo chí.
Các dạng bài bình luận có liên quan đến nội dung và hình thức của từng
tác phẩm.
Về nội dung, có thể phân chia thành các dạng:
Bình luận chung: thường bao quát tất cả các sự kiện tiêu biểu trong một
thời gian dài trong phạm vi một nước hay trên thế giới. Bình luận chung có thể
thường xuyên (tháng, tuần) hoặc không thường xuyên. Bài bình luận không
thường xuyên thường bị hạn chế trong một mức độ nhất đinh, chỉ đưa ra từng phần
khác nhau của đời sống xã hội, tạo cho bạn đọc có ấn tượng đầy đủ về vấn đề được
nêu.
Dạng bình luận chung thường xuất hiện trong các dịp kỉ niệm những ngày
lễ lớn, cuối năm,….
Bình luận theo chủ đề: được sử dụng để xem xét những vấn đề nhất định
trong đời sống xã hội (kinh tế, văn hóa, giáo dục,...) trong một khoảng thời gian
nào đó. Bình luận theo chủ đề không đề cập đến tất cả các vấn đề trong đời sống
xã hội mà chỉ xem xét một cách tỉ mỷ một lĩnh vực nhất định nào đó như chính trị,
kinh tế, văn hóa – xã hội. Việc lựa chọn, phân nhóm, đối chiếu, so sánh và đánh
giá các sự kiện đã nêu là những bộ phận cấu thành bài bình luận theo chủ đề. Cách
xử lý tư liệu trong loại bài này đã tạo nên tính đa dạng đặc biệt của thể loại như
bình luận kinh tế, bình luận chính trị, bình luận thể thao.
Bình luận truyền hình theo chủ đề là chương trình có tính chất độc đáo,
giúp cho người làm chương trình có điều kiện để khai thác một cách triệt để các đề
tài của báo chí. Điều quan trọng trong các chương trình bình luận dạng này là phải
rút ra những kết luận thực tiễn để từ đó chỉ ra phương hướng phát triển tiếp theo
của các sự kiện, hiện tượng.
Bình luận quốc tế: tái hiện bức tranh tổng thể của thế giới trong một
khoảng thời gian nhất định. Ý nghĩa quan trọng nhất của chương trình bình luận
quốc tế là giúp công chúng hiểu biết, nhìn nhận và đánh giá đúng đắn các sự kiện,
hiện tựơng, quá trình diễn ra trong một khu vực hoặc một nước nào đó. Nói cách
khác, bình luận quốc tế trên truyền hình có tác dụng định hướng cho công chúng
về các vấn đề quốc tế mà mọi người quan tâm.
Có thể xây dựng chương trình bình luận quốc tế theo chủ đề hoặc sự kiện
chung. Yêu cầu đối với bình luận quốc tế là các sự kiện, hiện tượng, quá trình diễn
ra trên thế giới vào thời gian nào đó phải được thông báo chính xác, chi tiết, đầy
đủ có sức thuyết phục cao. Người làm chương trình bình luận cần có kiến thức sâu
rộng về các vấn đề quốc tế, nghiệp vụ giỏi, lập trường chính trị vững vàng, giỏi
ngoại ngữ, khả năng nắm bắt và xử lý sự kiện nhanh nhạy, chính xác.
Bình luận truyền hình có nhiệm vụ giải thích các hiện tượng và các quá
trình của tất cả các lĩnh vực của cuốc sống và đánh giá đúng mức ý nghĩa của nó.
Đối tượng giải thích thường là các đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng,
Nhà nước, cũng có thể đối tượng là các diễn biến của đời sống xã hội trong nước
và quốc tế.
Bình luận truyền hình thường đi từ những quan điểm, những ý kiến tiêu
cực, phân tích bác bỏ, phủ nhận những quan điểm đó và đồng thời rút ra cái tích
cực. Chương trình bình luận truyền hình có tính chiến đấu cao, thường được dùng
để đấu tranh với quan điểm của đối phương, vạch trần những hành động, những
luận điểm của những thế lực chống đối.
Với ưu thế lớn nhất là hình ảnh và âm thanh tác động trực tiếp tới khán
giả bằng thính giác và thị giác nên truyền hình có những ưu điểm rõ rệt so với
những loại hình báo chí truyền thông khác. Nếu tận dụng tối đa ưu thế này của
truyền hình, các chương trình bình luận sẽ trở nên đặc sắc và hấp dẫn hơn nhiều.
5, Kịch bản bình luận truyền hình
Điểm mấu chốt để đưa đến thành công của bình luận truyền hình đó là
kịch bản. Kịch bản bình luận truyền hình được xây dựng trên cơ sở các sự kiện có
thật và nghệ thuật ráp nối các sự kiện bằng tư duy logic của tác giả. Trong kịch
bản toát lên toàn bộ nội dung của tác phẩm và biện pháp thể hiện tác phẩm. Kịch
bản bình luận truyền hình bao giờ cũng dự kiến được những nét cụ thể của vấn đề
mà nó đề cập.
Bình luận truyền hình lấy cơ sở là các sự kiện, hiện tượng chính đã xảy ra
(chứ không phải sắp xảy ra trong một “ tương lai gần” như Tin tức, Phóng sự,…),
xâu chuỗi chúng lại một cách liên hoàn, logic, dùng lý lẽ, lập luận để phát triển
chúng, đem lại cho công chúng cái nhìn vào tận bản chất của vấn đề. Do vậy, kịch
bản truyền hình phải là kịch bản chi tiết đến từng hình ảnh, từng câu, từng chữ
trong lời bình. Khác với các thể loại khác, người làm bình luận không cần có
người quay phim. Tư liệu và hình ảnh được tác giả lựa chọn từ các bản tin thời sự,
phóng sự của thời gian trước (với Bình luận cuối tuần, tư liệu để bình luận là tình
hìnhthời sự trong tuần). Lời bình hoàn toàn do tác giả trong quá trình theo dõi,
quan sát các sự kiện, dùng kiến thức, lý lẽ của mình để trình bày. Ngoài người
dựng phim ra bài bình luận là đứa con ruột của cá nhân tác giả. Vì thế, kịch bản
bình luận không phải tạo ra sự thống nhất hành động giữa người quay và đạo diễn
mà là cách thể hiện tác phẩm rõ ràng, mạch lạc.
Hiện nay hầu hết các chương trình bình luận của Đài truyền hình Việt
Nam đều có định hướng rõ ràng. Đội ngũ những người làm công tác truyền hình
đã thể hiện trách nhiệm cao đối vơi cuộc sống, với xã hội và có bước trưởng thành
rõ rệt về nghề nghiệp. Ngôn ngữ, hình ảnh, âm thanh, lời bình,... và sự phối hợp
các thành tố làm nên tác phẩm truyền hình ở tầm mức cao hơn.
Những chương trình bình luận của Đài truyền hình Việt Nam về thời sự
trong nước, thời sự quốc tế, những vấn đề, hiện tượng nổi cộm, gây nhiều tranh cãi
trong xã hội, đều được những chương trình bình luận đưa ra những nhận xét, phân
tích nguyên nhân và dự đoán quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng. Nhờ vậy,
Đài truyền hình Việt Nam đã đảm bảo tốt thông tin hai chiều giữa Đảng, Nhà nước
và quần chúng nhân dân lao động, tuyên truyền kịp thời đường lối chính sách của
Đảng tới quần chúng, đồng thời phản ánh tâm tư, nguyện vọng của quần chúng lên
tới Đảng.
Việc có những chương trình bình luận một cách nhanh chóng, kịp thời đã
góp phần vào việc thúc đẩy phát triển sản xuất, nâng cao chất lượng, hiệu quả lao
động, ổn định đời sống, trật tự xã hội mới, giữ gìn truyền thống, bản sắc văn hóa.
6, Quy trình thực hiện bình luận truyền hình
6.1, Lựa chọn đề tài, chủ đề tư tưởng
Lựa chọn đề tài là công việc đầu tiên của người làm bình luận truyền
hình. Hàng ngày, trong nước và thế giới có vô vàn sự việc, sự kiện xảy ra, người
làm bình luận phải biết lựa chọn sự kiện, sự việc nào là nổi bật để làm để tài cho
tác phẩm bình luận. Các sự kiện đó phải đạt các yêu cầu:
- Phải mới, có ý nghĩa chính trị - xã hội, có tính thời sự, đang được sự quan
tâm của công chúng.
- Có nhiều góc cạnh, nhiều thang nấc của vấn đề đang được tranh luận
- Đề tài phải có chủ đề tư tưởng rõ ràng để định hướng và hướng dẫn dư
luận theo một quan điểm đã định.
Chủ đề của bình luận là những đề tài đã được xác định, đó là những vấn đề
chính, trọng tâm, xuyên suốt trong toàn bộ tác phẩm. Chọn đề tài là tìm phương
pháp phản ánh, bố cục văn phong chi tiết, sự kiện, sắp xếp các chi tiết để làm nổi
bật chủ đề.
Đề tài trong tác phẩm bình luận truyền hình phải nêu được lập trường, quan
điểm, tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan,… đó là thái độ, cách đánh giá của
tác giả về các sự kiện, sự việc đó.
Tư tưởng của tác phẩm bình luận truyền hình chính là giá trị của tác phẩm.
Bằng sự sắp xếp, bố trí giữa hình ảnh, âm thanh để thể hiện khuynh hướng của tác
giả, đem đến cho công chúng một cách nhìn mới.
6.2, Thu thập, xử lý tư liệu và xây dựng đề cương
Để phân tích, đánh giá sự kiện, vấn đề một cách chính xác người bình
luận truyền hình phải có những tư liệu phong phú, nhiều nguồn tin khác nhau.
Trong bình luận truyền hình nguồn tài liệu có thể từ sách báo trong nước, báo chí
nước ngoài, khai thác các trang web trên mạng, tài liệu tham khảo, văn bản chính
quy của Nhà nước, của các cấp bộ ngành. Ngoài ra, có thể là những nguồn thông
tin khác như qua trao đổi, tiếp xúc, ý kiến của các chuyên gia phản biên, qua hộp
thư truyền hình,…
Đối với bình luận quốc tế, nguồn tư liệu có thể lấy thông tin từ các báo,
đài trong nước và quốc tế. Từ đó, người bình luận cố gắng đưa ra những quan
điểm hoặc đồng tình hoặc phản đối từ nhiều phía về sự kiện, sự việc đó. Việc khai
thác các tư liệu giúp cho người bình luận truyền hình nhìn nhận tính logic và bản
chất của vấn đề, đó là các thao tác, xâu chuỗi tổng hợp hàng loạt các sự kiện để đi
đến một luận điểm chung.
Cùng với việc thu thập tư liệu, người bình luận phải phác thảo đề cương
nhằm định hướng cho tác phẩm bình luận. Đề cương phải vạch ra được những
điểm chính cần bình luận, phải tính đến tính chất của vấn đề. Nếu là bình luận các
vấn đề trong nước thì cần phải tính đến thực hiện những phóng sự nào, những
thông tin gì, phần còn lại để trao đổi với khách mời trường quay sẽ tập trung