Bộ răng Vĩnh viễn - TS. Bùi Thanh Hải

Chia sẻ: Minh Van Thuan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

206
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Bộ răng vĩnh viễn trình bày về đặc điểm chung về hình thái răng; sự thành lập bộ răng vĩnh viễn; cung răng và các đường cong khớp cắn; đặc điểm giải phẫu và chức năng của bộ răng;...Đây là tài liệu tham khảo cho bạn đọc nghiên cứu và học tập về lĩnh vực Nha khoa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bộ răng Vĩnh viễn - TS. Bùi Thanh Hải

Bé r¨ng vÜnh viÔn TS. Bùi Thanh H i I. §Æc ®iÓm chung vÒ h×nh th¸i r¨ng 1.1. C¸c quy luËt vÒ h×nh d¸ng v kÝch th−íc th©n r¨ng. VÒ gi¶i phÉu, bé r¨ng ng−êi ®−îc chia th nh nhiÒu nhãm v mçi r¨ng cã ®Æc tr−ng h×nh th¸i riªng. C¸c r¨ng cïng tªn ë hai bªn cung r¨ng ®èi xøng víi nhau, tuy vËy, sù bÊt ®èi xøng kh¸ th−êng gÆp, r¨ng bªn ph¶i v r¨ng bªn tr¸i cã thÓ kh«ng ho n to n gièng nhau, nhÊt l ë nh÷ng biÕn thÓ tõ mÉu c¬ b¶n. Nh×n chung, c¸c r¨ng trªn cung r¨ng ®−îc s¾p xÕp theo mét trËt tù mang tÝnh quy luËt kh¸ æn ®Þnh. §ã l nh÷ng quy luËt h×nh th¸i - chøc n¨ng cña bé r¨ng. Sau ®©y l phÇn m« t¶ c¸c quy luËt dùa trªn bé r¨ng vÜnh viÔn nh−ng vÒ c¬ b¶n, còng ®óng ®èi víi bé r¨ng s÷a. Quy luËt 1: Nh×n tõ phÝa ngo i hay phÝa trong, kÝch th−íc th©n r¨ng lu«n lu«n lín ë phÝa r×a c¾n ®èi víi r¨ng tr−íc, mÆt nhai ®èi víi r¨ng sau v nhá ë phÝa cæ r¨ng (h×nh 1) H×nh1:. Th©n r¨ng nh×n tõ phÝa ngo i hay phÝa trong (G: phÝa gÇn; X: phÝa xa; +: lín; -: nhá) Quy luËt 2: Nh×n tõ phÝa bªn (phÝa gÇn hay phÝa xa), kÝch th−íc th©n r¨ng lu«n lu«n lín ë phÝa cæ r¨ng v nhá ë phÝa r×a c¾n ®èi víi r¨ng tr−íc, mÆt nhai ®èi víi r¨ng sau (h×nh 2). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 1
H×nh 2: Th©n r¨ng nh×n tõ phÝa bªn (N: phÝa ngo i; T: phÝa trong; +: lín; -: nhá) Quy luËt 3: Nh×n tõ phÝa nhai, mÆt ngo i réng h¬n mÆt trong (h×nh 3). Tuy nhiªn cã hai tr−êng hîp ngo¹i lÖ l : R¨ng h m lín 1 h m trªn cã mÆt trong th−êng réng h¬n mÆt ngo i. R¨ng h m nhá 2 h m d−íi, khi r¨ng n y cã ba mói, th× cã thÓ cã mÆt trong réng h¬n mÆt ngo i. H×nh 3: Th©n r¨ng khi nh×n tõ phÝa nhai (G: gÇn; X: xa; N: phÝa ngo i; T: phÝa trong; +: lín; -: nhá) Quy luËt 4: Theo chiÒu nhai – lîi, mÆt xa thÊp h¬n mÆt gÇn. H×nh 4: Th©n r¨ng khi nh×n tõ phÝa ngo i (G: gÇn; X: xa; +: lín; -: nhá) TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 2
Quy luËt 5: Theo chiÒu ngo i trong, mÆt xa hÑp h¬n mÆt gÇn (ngo¹i trõ r¨ng h m nhá 1 d−íi); MÆt gÇn lu«n lu«n ph¼ng h¬n mÆt xa (h×nh 5). H×nh 5: Th©n r¨ng khi nh×n tõ phÝa nhai (G: gÇn; X: xa; N: phÝa ngo i; T: phÝa trong; +: lín; -: nhá) Quy luËt 6: Tõ r¨ng tr−íc ®Õn r¨ng sau, chiÒu cao c¸c mói ngo i gi¶m dÇn, chiÒu cao c¸c mói trong t¨ng dÇn (h×nh 6). H×nh 6: Quy luËt vÒ chiÒu cao c¸c mói ngo i v trong khi nh×n tõ phÝa bªn. 1.2. Cæ r¨ng 1.2.1. §−êng cæ r¨ng L ®−êng cong uèn nhiÒu lÇn vßng quanh r¨ng, ph©n chia th©n r¨ng v ch©n r¨ng. §©y chÝnh l ®−êng tiÕp nèi men- cement, tøc cæ r¨ng gi¶i phÉu. Ng−êi ta cã thÓ tr«ng thÊy kh¸ râ ®−êng n y nhê sù kh¸c biÖt m u s¾c gi÷a men (tr¾ng trong) v cement (tr¾ng ng hoÆc v ng ®ôc); th«ng th−êng ë r¨ng tr−íc, ®−êng cæ r¨ng uèn cong nhiÒu h¬n, ë r¨ng sau ®−êng cæ r¨ng t−¬ng ®èi th¼ng h¬n. Nh×n chung, ®−êng cæ r¨ng cong låi vÒ phÝa chãp ë mÆt ngo i v mÆt TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 3
trong, cong låi vÒ phÝa nhai ë mÆt gÇn v mÆt xa (d¹ng h×nh sin). 1.2.2. Vïng cæ r¨ng L phÇn ch©n r¨ng v th©n r¨ng kÕ tiÕp nhau, ph©n bè ë hai bªn ®−êng cæ r¨ng. ë ng−êi trÎ, vïng cæ r¨ng phÝa th©n r¨ng ®−îc lîi viÒn che phñ v còng l n¬i lîi b¸m v o. Vïng cæ r¨ng ë phÝa gÇn Ýt cong h¬n vïng cæ r¨ng ë phÝa xa. ë ng−êi cao tuæi v bÞ tôt lîi, cã thÓ ®Ó lé mét phÇn ch©n r¨ng. §−êng viÒn cña r¨ng ë vïng cæ r¨ng phÝa xa th−êng l mét gãc tï, ë phÝa gÇn, ®−êng n y th−êng Ýt gÊp khóc h¬n (h×nh 7). H×nh 7: Vïng cæ r¨ng ë phÝa gÇn v phÝa xa (G: phÝa gÇn; X: phÝa xa) 1.3. Ch©n r¨ng Ch©n r¨ng rÊt thay ®æi vÒ h×nh d¹ng. Nãi chung ch©n r¨ng cã h×nh chãp, ®¸y ë vïng cæ r¨ng, ®Ønh ë chãp ch©n r¨ng. M¹ch m¸u v thÇn kinh qua lç chãp r¨ng ®Ó v o ra tuû r¨ng. ChiÒu d i cña ch©n r¨ng bao giê còng lín h¬n chiÒu cao cña th©n r¨ng. Sè l−îng ch©n r¨ng trªn mét r¨ng cã thÓ thay ®æi tõ mét ®Õn nhiÒu ch©n (gäi l r¨ng mét ch©n hay r¨ng nhiÒu ch©n). BÒ mÆt ch©n r¨ng th−êng kh¸ nh½n, ®«i khi cã r nh, lâm. Ch©n r¨ng cã thÓ dÑp theo chiÒu ngo i trong hay gÇn xa. Trôc ch©n r¨ng cã thÓ nghiªng theo chiÒu ngo i - trong, gÇn - xa, ®«i khi cã thÓ bÞ xo¾n, hay cã d¹ng l−ìi lª. Nh×n chung, c¸c ch©n r¨ng ®Òu h¬i nghiªng xa v ë phÇn ba chãp cã chç uèn vÒ phÝa xa, chãp ch©n r¨ng th−êng trßn, cã thÓ h¬i nhän. VÒ sè l−îng, ë bé r¨ng vÜnh viÔn, c¸c r¨ng tr−íc v c¸c r¨ng h m nhá cã TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 4
mét ch©n (trõ r¨ng h m nhá 1 h m trªn th−êng cã hai ch©n; c¸c r¨ng h m lín trªn cã ba ch©n (hai ngo i, mét trong), c¸c r¨ng h m lín d−íi cã hai ch©n (mét gÇn, mét xa). ë bé r¨ng s÷a, c¸c r¨ng tr−íc l r¨ng mét ch©n, c¸c r¨ng h m s÷a, sè l−îng v ph©n bè c¸c ch©n r¨ng t−¬ng tù nh− ë r¨ng h m lín cña bé r¨ng vÜnh viÔn. 1.4. Hèc tuû Hèc tuû l mét khoang n»m trong lßng khèi ng cña r¨ng, gåm buång tuû v èng tuû, l phÇn chøa tuû r¨ng. Tuû r¨ng ë buång tuû l tuû buång, tuû r¨ng ë èng tuû l tuû ch©n. H×nh thÓ cña hèc tuû t−¬ng ®èi phï hîp víi h×nh thÓ ngo i cña th©n r¨ng v ch©n r¨ng. H×nh 8: Hèc tñy r¨ng h m lín h m trªn 1.4.1. Buång tuû L phÇn hèc tuû ë th©n r¨ng, cã h×nh khèi hép, cã bèn th nh, mét s n, mét trÇn. S n buång tuû cã ë c¸c r¨ng nhiÒu ch©n. C¸c th nh gåm th nh gÇn, th nh xa, th nh ngo i, th nh trong. TrÇn buång tuû låi lâm, cã c¸c sõng tuû øng víi c¸c mói hoÆc c¸c thuú, s n buång tuû nãi chung låi, cã c¸c lç èng tuû (l lç th«ng gi÷a buång tuû v èng tuû). 1.4.2. èng tuû L phÇn hèc tuû ë ch©n r¨ng, cã h×nh èng, nhá, ch¹y däc theo gi÷a ch©n r¨ng. ë ngang møc cæ r¨ng, èng tuû h¬i th¾t l¹i (ngay sau khi tõ buång tuû v o èng tuû). èng tuû tËn hÕt ë vïng chãp bëi mét hoÆc nhiÒu lç chãp. Trªn c¸c tiªu b¶n khö calci v b¬m chÊt m u, èng tuû th−êng thÓ hiÖn d−íi d¹ng mét hÖ thèng (hÖ thèng èng tuû), trong ®ã mçi ch©n r¨ng cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu èng tuû, nhiÒu èng tuû phô. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 5
1.5. §iÓm låi tèi ®a - tiÕp ®iÓm §iÓm låi tèi ®a l ®iÓm xa trôc r¨ng nhÊt cña th©n r¨ng khi quan s¸t tõ mét chuÈn nhÊt ®Þnh, nghÜa l tõ phÝa c¾n (hay phÝa nhai), phÝa ngo i (hoÆc phÝa trong) v phÝa bªn (gÇn hoÆc xa). §ã l ®iÓm m kÝch th−íc ®o ®−îc cña r¨ng l lín nhÊt. ë mÆt gÇn, ®iÓm låi tèi ®a gÇn thiªn vÒ phÝa c¾n (hay phÝa nhai); ë mÆt xa, ®iÓm låi tèi ®a xa thiªn vÒ phÝa lîi h¬n ®iÓm låi tèi ®a gÇn. ë mÆt ngo i, ®iÓm låi tèi ®a ngo i th−êng ë phÇn ba cæ r¨ng. ë mÆt trong, ®iÓm låi tèi ®a trong cã thÓ n»m trong kho¶ng phÇn t− cæ r¨ng hoÆc ë kho¶ng phÇn ba gi÷a chiÒu cao th©n r¨ng. Vïng tiÕp xóc l tªn gäi chung cña ®iÓm tiÕp xóc (tiÕp ®iÓm) v diÖn tiÕp xóc. §iÓm tiÕp xóc l n¬i tiÕp xóc cña hai r¨ng kÕ cËn nhau khi r¨ng míi mäc. Trong ®êi sèng, do cã sù dÞch chuyÓn nhÑ v ®éc lËp víi nhau cña c¸c r¨ng, mÆt bªn bÞ mßn, ®iÓm tiÕp xóc ë mÆt bªn trë th nh diÖn tiÕp xóc. 1.6. §−êng vßng lín nhÊt cña th©n r¨ng L mét ®−êng liªn tôc nèi c¸c ®iÓm låi tèi ®a khi quan s¸t v x¸c ®Þnh tõ mét chuÈn nhÊt ®inh, th−êng l tõ phÝa nhai. §−êng vßng lín nhÊt cña th©n r¨ng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng song song kÕ. X¸c ®Þnh ®−êng vßng lín nhÊt th©n r¨ng l c«ng viÖc rÊt quan träng ®èi víi phôc h×nh th¸o l¾p. 1.7. ph−¬ng ph¸p nhËn d¹ng v m« t¶ r¨ng 1.7.1. Ph−¬ng ph¸p nhËn d¹ng r¨ng NhËn d¹ng r¨ng l mét c«ng viÖc th−êng xuyªn cña thÇy thuèc r¨ng miÖng. ViÖc nhËn d¹ng r¨ng trªn ng−êi sèng hoÆc trªn cung r¨ng chñ yÕu c¨n cø v o vÞ trÝ cña r¨ng v c¸c ®Æc ®iÓm riªng. §Ó nhËn d¹ng c¸c r¨ng rêi, cÇn theo tõng b−íc: B−íc 1: Dùa v o c¸c ®Æc ®iÓm nhãm ®Ó nhËn diÖn r¨ng thuéc nhãm r¨ng n o trong c¸c nhãm r¨ng. B−íc 2: Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc nhãm r¨ng, b−íc 2 dùa v o c¸c ®Æc ®iÓm cung ®Ó x¸c ®Þnh r¨ng ®ã thuéc cung h m trªn hay cung h m d−íi. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 6
B−íc 3: NhËn d¹ng chÝnh x¸c c¸c r¨ng b»ng c¸c ®Æc ®iÓm m« t¶ riªng ®Ó x¸c ®Þnh tªn r¨ng, vÞ trÝ (bªn ph¶i hay bªn tr¸i). 1.7.2. Ph−¬ng ph¸p m« t¶ r¨ng R¨ng ®−îc m« t¶ theo n¨m mÆt: mÆt ngo i, mÆt trong, mÆt gÇn, mÆt xa, mÆt nhai hay r×a c¾n, t−¬ng øng víi khi nh×n tõ phÝa ngo i, phÝa trong, phÝa gÇn, phÝa xa, v phÝa nhai hay phÝa r×a c¾n. Th«ng th−êng, khi nh×n tõ mét phÝa n o ®ã, ng−êi ta m« t¶ ®−êng viÒn, sau ®ã, m« t¶ tõng mÆt (cã thÓ ®−îc chia th nh c¸c phÇn ba). C¸c chi tiÕt cña mçi mÆt r¨ng th−êng l nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña r¨ng. II. Sù Th nh lËp bé r¨ng vÜnh viÔn ViÖc th nh lËp bé r¨ng vÜnh viÔn g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña bé r¨ng t¹m thêi (r¨ng s÷a) tr−íc ®ã. ë ng−êi ¢u ch©u, thêi gian diÔn ra sù rông r¨ng s÷a v mäc r¨ng thay thÕ cã thÓ kÐo d i tõ 5-6 tuæi ®Õn 10-12 tuæi. Trung b×nh, thêi gian cÇn cho sù thay ®æi n y l 3,6 n¨m ë trÎ em g¸i v 4,6 n¨m ë trÎ em trai. C¶ sù rông r¨ng s÷a tù nhiªn lÉn sù mäc r¨ng thay thÕ ®Òu diÔn ra ë trÎ em g¸i sím h¬n so víi trÎ em trai, sù kh¸c biÖt l 10 - 11 th¸ng cho sù rông r¨ng s÷a. Tr×nh tù cña sù rông r¨ng s÷a cã sù sai kh¸c nhiÒu ë trÎ trai h¬n trÎ g¸i, v ë h m trªn nhiÒu h¬n h m d−íi. Cã mét "kho¶ng trèng mÊt r¨ng" kÐo d i chõng mét th¸ng gi÷a sù rông r¨ng s÷a v mäc r¨ng thay thÕ. NhÞp ®é thêi gian mäc r¨ng thay thÕ cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ gi÷a c¸c c¸ thÓ. Tr×nh tù th«ng th−êng (®óng cho kho¶ng 12% tr−êng hîp trÎ ng−êi ¢u ch©u) l : H m trªn: R¨ng sè 6 - 1 - 2 - 4 - 3 - 7 hoÆc: 6 - 1 - 2 - 4 - 5 - (3 v 7) H m d−íi: r¨ng sè (1 v 6) - 2 - 3 - 4 - 5 - 7. Tr×nh tù cho c¶ hai h m l (t: trªn, d: d−íi) TrÎ trai: 6d - 6t - 1d - 1t - 2d - 2t - 4t - 3d - 4d - 5t - 5d - 3t - 7d - 7t. hoÆc 1d - 6d - 6t - 1t - 2d - 2t - 4t - 4d - 3d - 5d - 5t - 3t - 7d - 7t. TrÎ g¸i: 6d - 6t - 1d - 1t - 2d - 2t - 3d - 4t - 4d - 5t - 5d - 3t - 7d - 7t. hoÆc 1d - 6d - 6t - 1t - 2d - 2t - 3d - 4t - 4d - 5d - 5t - 3t - 7d - 7t. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 7
Nh− vËy, r¨ng kÕ tiÕp thø nhÊt (r¨ng sè 6) h m trªn th−êng mäc tr−íc khi thay r¨ng (85-95%). R¨ng kÕ tiÕp thø hai (r¨ng sè 7) th−êng mäc sau khi qu¸ tr×nh thay r¨ng ho n th nh. TrÎ trai v g¸i mäc r¨ng sím cã thÓ ® cã hai ®Õn bèn r¨ng thay thÕ ë 6 tuæi, t¸m r¨ng ë 8 tuæi, v ®ñ r¨ng thay thÕ ë 10 tuæi, nghÜa l ® ho n th nh sù thay r¨ng; trong khi ë trÎ chËm mäc r¨ng, víi cïng c¸c mèc thêi gian nh− trªn, cã t−¬ng øng l 0, 2, 8 r¨ng thay thÕ. Tr×nh tù mäc r¨ng vÜnh viÔn cã thÓ ®−îc tæng qu¸t th nh lÞch tr×nh c¸c ®ît mäc nh− sau: (M1 I1) I2 (CP1 P2 M2) M3. I: R¨ng cöa (Incisor) C: R¨ng nanh (canine) P: R¨ng h m nhá (Premolar) M: R¨ng h m lín (Molar). Nh− vËy, cã bèn ®ît mäc v xen kÏ l ba kú "nghØ". Sù mäc v ®Þnh vÞ cña c¸c r¨ng h m lín thø nhÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi bé r¨ng trong viÖc x¸c lËp v duy tr× vÞ trÝ ®óng trong thêi kú thay r¨ng cña c¸c r¨ng kh¸c. Khi mÆt ph¼ng tËn cïng cña c¸c r¨ng ë d¹ng th¼ng, c¸c r¨ng h m lín 1 lóc míi mäc th−êng ch−a ®¹t tiÕp xóc ®óng m th−êng ë t− thÕ ®èi ®Çu (®Ønh mói - ®Ønh mói). Do sù kh¸c biÖt vÒ kÝch th−íc cña c¸c r¨ng s÷a v r¨ng thay thÕ nªn ® x¶y ra nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt diÔn ra trong qu¸ tr×nh thay r¨ng v th nh lËp bé r¨ng vÜnh viÔn: - ë vïng r¨ng cöa, c¸c r¨ng vÜnh viÔn cã kÝch th−íc lín h¬n h¼n r¨ng s÷a, mét "kh«ng gian" lín h¬n trë nªn cÇn thiÕt. Cung æ r¨ng ph¸t triÓn theo chiÒu réng v ra tr−íc, ®«i thi thÓ hiÖn b»ng nh÷ng khe gi÷a c¸c r¨ng s÷a. C¸c r¨ng cöa vÜnh viÔn h m trªn cã h−íng mäc ra tr−íc v xuèng d−íi, l m cho cung r×a c¾n cña bé r¨ng vÜnh viÔn lín h¬n nhiÒu so víi cung r¨ng s÷a, ®iÒu n y còng l m cho trôc c¸c r¨ng cöa vÜnh viÔn trë nªn Ýt th¼ng ®øng h¬n so víi trôc r¨ng cöa s÷a. - ë vïng r¨ng h m nhá, do kÝch th−íc gÇn xa c¸c r¨ng n y nhá h¬n so víi c¸c r¨ng h m s÷a, sù kh¸c biÖt n y ë h m d−íi râ rÖt h¬n ë h m trªn, do ®ã, cã ®ñ chç cho r¨ng nanh vÜnh viÔn (lín h¬n r¨ng nanh s÷a) mäc v cho sù dÞch TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 8
chuyÓn vÒ phÝa gÇn cña r¨ng h m lín thø nhÊt, ®Æc biÖt l c¸c r¨ng h m lín d−íi. III. Cung r¨ng v c¸c ®−êng cong khíp c¾n. 3.1. Cung r¨ng nh×n tõ phÝa nhai. Nh×n tõ phÝa nhai, c¸c r¨ng ®−îc s¾p xÕp th nh cung r¨ng. Mét bé r¨ng vÜnh viÔn ®Çy ®ñ gåm 32 chiÕc, chia ®Òu cho hai cung r¨ng: cung r¨ng trªn v cung r¨ng d−íi. (VÒ cung r¨ng s÷a, sÏ ®−îc m« t¶ ë phÇn sau). Do r¨ng h m lín 3 th−êng mÊt, kh«ng mäc hoÆc kh«ng cã mÇm r¨ng nªn kh¸i niÖm vÒ bé r¨ng gåm 28 chiÕc th−êng ®−îc sö dông trªn l©m s ng. C¸c nghiªn cøu cung r¨ng vÒ h×nh d¹ng v kÝch th−íc cho thÊy cung r¨ng cã nhiÒu lo¹i v h×nh d¹ng cung r¨ng cã thÓ thay ®æi theo chñng téc v c¸ thÓ, còng nh− bÞ ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh− dinh d−ìng, chuyÓn ho¸, t×nh tr¹ng søc khoÎ to n th©n v t¹i chç. Theo Izard, cã c¸c lo¹i cung r¨ng sau ®©y (H×nh 9): - D¹ng Ellipse: th−êng gÆp nhÊt, chiÕm 85% c¸c tr−êng hîp. D¹ng n y gÆp ë mäi chñng téc. Cã hai biÕn thÓ Ellipse: + Ellipse thu«n d i (ë ng−êi cã mÆt d i) + Ellipse bÇu dôc (ë ng−êi cã mÆt ng¾n). - D¹ng Parabol: chiÕm kho¶ng 10% - D¹ng Hyperbol, d¹ng ch÷ pi (Π), ch−a U, ch÷ V: l d¹ng Ýt gÆp v l d¹ng bÊt th−êng hay bÖnh lý, kh«ng ph¶i l d¹ng ®iÓn h×nh cña cung r¨ng lo i ng−êi. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 9
H×nh 9: C¸c d¹ng cung r¨ng a. Cung r¨ng d¹ng ellipse; b. Cung r¨ng d¹ng hyperbol; c. Cung r¨ng d¹ng ch÷ U. Theo Krogh-Poulsen, 1958, nh×n chung cung r¨ng h m trªn cã h¹ng Ellipse, cßn cung r¨ng h m d−íi xÊp xØ ®−êng cong Parabol. Nghiªn cøu vÒ h×nh d¹ng v kÝch th−íc cung r¨ng h m trªn ë ng−êi ViÖt Nam (Ho ng Tö Hïng v Huúnh Kim Khang, 1992) cho thÊy kÕt qu¶ nh− sau: KÝch th−íc ngang v tr−íc sau cña cung r¨ng h m trªn ë nam, n÷ t¹i c¸c mèc ®o l ®iÓm xa ®−êng gi÷a nhÊt trªn mÆt ph¼ng ngang v mÆt ngo i cña c¸c cÆp r¨ng. 3.2. C¸c ®−êng cong khíp c¾n 3.2.1. §−êng cong Spee: §−îc Spee m« t¶ n¨m 1890: Khi c¸c r¨ng s¾p xÕp tèi −u v c¸c cung r¨ng cã mèi liªn hÖ kÕt hîp nhau tèt th× ®−êng nèi ®Ønh mói ngo i c¸c r¨ng sau h m d−íi t¹o th nh mét ®−êng cong lâm vÒ phÝa trªn theo chiÒu tr−íc sau. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 10
H×nh 10: §−êng cong Spee §−êng cong Spee 3.2.2. §−êng cong Wilson (®−îc Wilson m« t¶ n¨m 1917) Mét ®−êng cong trªn mÆt ph¼ng ®øng ngang (tøc theo chiÒu ngo i trong), l ®−êng nèi c¸c ®Ønh mói ngo i v trong cña c¸c r¨ng h m ë hai bªn h m, ®ã l mét ®−êng cong lâm lªn trªn. Ng−êi ta còng m« t¶ ®−êng cong Wilson l ®−êng cong nèi c¸c ®Ønh mói cña r¨ng h m trªn. H×nh 11: §−êng cong Wilson 3.2.3. MÆt ph¼ng nhai MÆt ph¼ng nhai l mét mÆt ph¼ng t−ëng t−îng ch¹m bê c¾n c¸c r¨ng cöa v ®Ønh mói c¸c r¨ng sau Nh− vËy, mÆt ph¼ng nhai l mét sù kÕt hîp cña c¸c ®−êng cong khíp c¾n. MÆt ph¼ng nhai cã thÓ ®−îc xem nh− l mét thÓ hiÖn cïng lóc cña c¸c ®−êng cong Spee v Wilson. Theo Monson, mÆt ph¼ng nhai thùc chÊt l mét mÆt cong cña khèi cÇu. Trong thùc h nh phôc h×nh r¨ng to n bé, quy −íc vÒ TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 11
mÆt ph¼ng nhai cã thÓ ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ h¬n n÷a, l mÆt ph¼ng ®−îc cho l thÝch hîp víi tõng c¸ thÓ, phï hîp víi chiÒu cao tÇng d−íi mÆt v c¸c yÕu tè gi¶i phÉu - chøc n¨ng kh¸c. H×nh 12: MÆt ph¼ng nhai Trong ®êi sèng, cã thÓ xuÊt hiÖn dÇn dÇn t×nh tr¹ng kh«ng ®Òu ®Æn cña mÆt ph¼ng nhai trªn bé r¨ng tù nhiªn, th−êng do mÊt r¨ng hoÆc kh«ng thuËn lîi vÒ mÆt chøc n¨ng, ®−a ®Õn nghiªng, di chuyÓn hoÆc tråi r¨ng, v cã thÓ g©y ra nh÷ng c¶n trë c¸c vËn ®éng tr−ît. Nh÷ng c¶n trë n y cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng cña h m d−íi v khëi ph¸t t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh v (hoÆc) lo¹n n¨ng hÖ thèng nhai. 3.2.4. MÆt cÇu Monson H×nh 13: MÆt cÇu Monson N¨m 1920, Monson ® liªn kÕt ®−êng cong Spee (cong lâm lªn trªn theo chiÒu tr−íc sau) víi c¸c ®−êng cong Wilson (cong lâm lªn trªn theo chiÒu ngang), ®Ó nªu ra ý kiÕn cho r»ng "cung r¨ng d−íi øng víi mét mÆt cong cña khèi cÇu cã b¸n kÝnh 4 inches" (xÊp xØ 10,2 cm). TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 12
3.2.5. T− thÕ trôc r¨ng TÊt c¶ c¸c r¨ng ®Òu nghiªng so víi ®−êng th¼ng ®øng, theo c¶ hai h−íng ngo i trong v gÇn xa. Trong t×nh tr¹ng tèi −u, sù nghiªng n y t¹o ra v gãp phÇn v o: - TÝnh liªn tôc vÒ h×nh d¹ng cña cung r¨ng. - Sù ¨n khíp gi÷a c¸c r¨ng mét c¸ch sinh lý: ®Ó thÝch h¬p cho viÖc chÞu lùc cña c¸c r¨ng. - Sù hÊp thô lùc thÝch hîp ®èi víi d©y ch»ng còng nh− cña c¸c th nh phÇn kh¸c cña nha chu v hÖ thèng h m - sä trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng. §é nghiªng trôc ch©n r¨ng so víi ®−êng th¼ng ®øng thay ®æi theo mçi nhãm r¨ng v theo tõng r¨ng. C¸c r¨ng h m trªn cã sù thay ®æi vÒ ®é nghiªng cña ch©n r¨ng Ýt nhÊt, c¸c r¨ng cöa gi÷a v r¨ng nanh h m d−íi th−êng cã sù thay ®æi nhiÒu (Theo Dempster v céng sù -1963). Cung r¨ng trªn: H×nh 14: Trôc c¸c r¨ng h m trªn (nh×n tõ phÝa tr−íc v phÝa bªn) R¨ng mét ch©n • R¨ng cöa R¨ng nanh R¨ng h m nhá 2 h m trªn R¨ng h m nhá 1 Ch©n r¨ng ngo i Ch©n r¨ng trong R¨ng h m lín h m trªn ∇ Ch©n r¨ng gÇn ngo i + Ch©n r¨ng xa ngo i Ch©n r¨ng trong TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 13
Ngo¹i trõ r¨ng h m lín 3, c¸c r¨ng cöa trªn cã trôc ch©n t¹o th nh mét gãc lín nhÊt (290). C¸c r¨ng h m nhá th−êng ®−îc s¾p xÕp c¸c trôc gÇn nh− vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng nhai. Gãc trôc cña c¸c r¨ng h m lín trªn Ýt khi v−ît qu¸ 150. TÊt c¶ c¸c ch©n r¨ng h−íng vÒ phÝa khÈu c¸i trõ ch©n xa ngo i cña r¨ng h m lín 1. C¸c ch©n trong cña r¨ng h m lín trªn th−êng cã ®é nghiªng trong nhiÒu h¬n so víi c¸c ch©n ngo i. Cung r¨ng d−íi C¸c r¨ng cöa v r¨ng nanh d−íi cã sù thay ®æi lín nhÊt vÒ ®é nghiªng cña c¸c ch©n r¨ng. C¸c chãp r¨ng cña r¨ng cöa d−íi cã h−íng nghiªng gÇn v nghiªng vÒ phÝa trong. H×nh 15: Trôc c¸c r¨ng h m d−íi (nh×n tõ phÝa tr−íc v phÝa bªn) R¨ng mét ch©n • R¨ng cöa R¨ng nanh R¨ng h m nhá 2 R¨ng h m lín Ch©n r¨ng gÇn h m d−íi Ch©n r¨ng xa C¸c r¨ng h m nhá d−íi, gièng nh− c¸c r¨ng h m trªn t−¬ng øng, còng ®−îc s¾p xÕp víi c¸c trôc gÇn vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng nhai. R¨ng h m nhá 1 d−íi, kh«ng nh− c¸c r¨ng cßn l¹i, cã sù nghiªng vÒ phÝa l−ìi cho ®Õn chãp r¨ng. C¸c r¨ng h m nhá v h m lín d−íi cã sù thay ®æi lín vÒ møc ®é nghiªng. C¸c r¨ng h m lín d−íi víi c¸c chãp r¨ng nghiªng vÒ phÝa m¸ nhiÒu h¬n so víi c¸c r¨ng h m lín trªn nghiªng vÒ phÝa khÈu c¸i. R¨ng h m lín 3 th−êng cã ®é nghiªng ch©n r¨ng lín nhÊt. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 14
3.3. HÖ thèng m«i-m¸-l−ìi M«i v m¸ ë phÝa ngo i, l−ìi ë phÝa trong h×nh th nh mét "kho¶ng trung ho ", kho¶ng trung ho ®−îc chiÕm bëi c¸c cung r¨ng trªn v d−íi. C¸c r¨ng trªn mçi cung r¨ng n»m ë vÞ trÝ gi÷a c¸c lùc ®èi kh¸ng nhau v b»ng nhau cña c¸c c¬. Tæng hîp lùc cña c¸c c¬ trë nªn h i ho v vËn ®éng cña c¸c c¬ m«i-m¸-l−ìi cã chøc n¨ng quan träng trong viÖc gom, ®Æt v gi÷ thøc ¨n trªn b¶n nhai trong qu¸ tr×nh nhai. Do sù kÕt hîp h i ho cao ®é cña chóng, m«i, m¸, l−ìi cã thÓ ®−îc xem nh− mét ®¬n vÞ chøc n¨ng: HÖ thèng m«i-m¸- l−ìi. NÕu hÖ thèng m«i-m¸-l−ìi trong tr¹ng th¸i c©n b»ng, c¸c lùc b»ng nhau t¸c ®éng trªn r¨ng tõ phÝa l−ìi còng nh− tõ phÝa m«i m¸. Kho¶ng trung ho l mét kho¶ng trong ®ã c¸c lùc c©n b»ng t−¬ng ®èi ®−îc duy tr× mét c¸ch b×nh th−êng. MÊt c©n b»ng gi÷a c¸c lùc bªn ngo i v bªn trong cña hÖ thèng n y ®−a ®Õn t×nh tr¹ng sai khíp c¾n, do ®ã g©y nªn sù s¾p xÕp kh«ng b×nh th−êng cña c¸c r¨ng trªn cung r¨ng. Mét thÝ dô cña t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng n y l tr−êng hîp ®Èy l−ìi, trong ®ã, l−ìi ®Èy vÒ phÝa tr−íc khi nuèt l m cho lùc h−íng ra phÝa ngo i lín h¬n lùc ®Èy r¨ng vÒ phÝa trong, l m h« v hë c¸c r¨ng tr−íc. Sù mÊt c©n b»ng cã thÓ x¶y ra theo h−íng ng−îc l¹i nh− tr−êng hîp thë miÖng, khi ®ã ¸p lùc cña m«i trªn c¸c r¨ng kh«ng c¶n l¹i lùc dÈy c¸c r¨ng ra phÝa ngo i cña l−ìi. HÖ thèng m«i-m¸-l−ìi cïng víi sù lång mói cña c¸c r¨ng gióp cho viÖc ng¨n ngõa di lÖch r¨ng ra ngo i, v o trong còng nh− theo chiÒu ®øng. H×nh d¹ng chung cña c¸c mÆt bªn cña r¨ng còng gióp cho viÖc duy tr× h×nh d¹ng cung r¨ng: c¸c mÆt bªn héi tô vÒ phÝa trong, ®é cong låi cña vïng tiÕp xóc gi¶m tõ tr−íc ra sau, l m cho vïng tiÕp gi¸p ë c¸c r¨ng sau t−¬ng ®èi ph¼ng. §é ph¼ng ®ã gi÷ cho kÝch th−íc gÇn xa ®−îc æn ®Þnh. Tuy vËy, lu«n diÔn ra khuynh h−íng di gÇn v tråi mÆt nhai cña c¸c r¨ng trªn c¸c cung r¨ng, cã lÏ do sù tr−ît vÒ phÝa tr−íc v trªn cña h m d−íi, còng nh− ®Ó bï trõ cho sù mßn mÆt nhai. HÖ thèng m«i-m¸-l−ìi cßn ®¶m nhËn nh÷ng chøc n¨ng quan träng kh¸c trong sù nhai, nuèt, nãi. Cïng víi c¸c c¬ b¸m da mÆt kh¸c, hÖ thèng m«i-m¸- l−ìi ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¹o ra nÐt mÆt ®Æc tr−ng cña tõng c¸ thÓ, TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 15
biÓu lé c¸ tÝnh v c¶ sù tÝch lòy c¸c kinh nghiÖm c¸ nh©n qua viÖc thÓ hiÖn mét c¸ch tinh tÕ c¸c cö chØ v nÐt mÆt. HÖ thèng n y, nh− vËy, còng ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc n¨ng míi trong ®êi sèng cña con ng−êi. H×nh 15: HÖ thèng m«i-m¸-l−ìi v kho¶ng trung ho a. Vïng r¨ng tr−íc; b. Vïng r¨ng sau 1. L−ìi 2. M«i 3.M¸ 3.4. Cung r¨ng b¶o vÖ hÖ thèng m«i-m¸-l−ìi C¸c r¨ng ®−îc s¾p xÕp sao cho trong c¸c t− thÕ cña khíp c¾n ®Òu kh«ng cã sù tiÕp xóc cña hÖ thèng m«i-m¸-l−ìi víi mÆt ph¼ng nhai, tr¸nh g©y th−¬ng tæn ®èi víi niªm m¹c. Nh− vËy, mét ®é phñ ngang ra phÝa ngo i, trong v xa gi÷a hai cung r¨ng l cÇn thiÕt. Trªn mét bé r¨ng ®−îc s¾p xÕp v ¨n khíp tèt, ®é phñ ngo i cña r¨ng sau trªn gióp gi÷ cho niªm m¹c m«i m¸ t¸ch khái mÆt nhai cña r¨ng sau d−íi. Phñ trong cña r¨ng sau d−íi, ng−îc l¹i, l m cho l−ìi kh«ng bÞ kÑp v o mÆt nhai r¨ng sau trªn. Phñ xa cña r¨ng h m lín 2 trªn còng gióp b¶o vÖ c¬ m¸ khái bÞ tæn th−¬ng. IV. §Æc ®iÓm gi¶i phÉu - chøc n¨ng cña bé r¨ng 4.1. H×nh thÓ chung cña c¸c r¨ng trªn cung r¨ng Sù chuyÓn tiÕp theo h−íng gi¶m dÇn ®é nh« cao v ®é nhän cña c¸c mói tõ r¨ng nanh ®Õn r¨ng h m lín thÓ hiÖn sù t−¬ng quan chÆt chÏ gi÷a h×nh thÓ cña mÆt nhai c¸c r¨ng víi sù vËn ®éng tiÕp xóc sang bªn v c¸c cö ®éng ®ãng TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 16
h m d−íi. ë phÇn tr−íc cöa miÖng, c¸c r¨ng nh×n tõ phÝa bªn cã h×nh d¸ng nh− c¸i ®ôc (v× cã c¸c r×a c¾n hoÆc mói nhän). Nh÷ng viªn thøc ¨n lín cÇn c¾t m¹nh hoÆc l m dËp m¹nh, cã thÓ thùc hiÖn ®−îc m kh«ng cÇn lùc lín v× r×a c¾n r¨ng cöa v c¸c mói nhän cã diÖn nhá, cã thÓ t¹o ra lùc c¾t lín ngay c¶ khi chØ cã mét lùc ®ãng h m võa ®ñ. C¸c r¨ng h m nhá h m trªn v mói ngo i c¸c r¨ng h m nhá h m d−íi cã nh÷ng mói nhän, rÊt thÝch hîp cho viÖc l m dËp thøc ¨n. ë vïng r¨ng h m, c¸c mói Ýt nh« cao h¬n v kÐm nhän, nh−ng t¨ng thªm vÒ sè l−îng v cã sù t¨ng thªm hîp lý c¸c vïng ph¼ng. Nh÷ng c¶n trë do mói r¨ng trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng nhai gÇn nh− kh«ng x¶y ra ngay c¶ ë ®é më h m tèi thiÓu, khi chØ cã mét kho¶ng c¸ch nhá gi÷a mÆt nhai cña hai h m. Trong vËn ®éng ®ãng h m, ®−êng chuyÓn ®éng cña c¸c r¨ng tr−íc ®i theo ph−¬ng th¼ng ®øng h¬n so víi vïng r¨ng h m. §Ó thÝch øng cho sù s¾p xÕp n y, c¸c mói ë phÝa tr−íc cao v dèc, c¸c mói ë phÝa sau thÊp v ph¼ng h¬n. Nhê cã sù gËp gãc cña hai c nh x−¬ng h m d−íi víi sù hiÖn diÖn cña ®−êng cong Spee m c¸c r¨ng ch¹m nhau gÇn nh− ®ång thêi v tiÕp xóc trong t− thÕ lång mói tèi ®a. C¸c yÕu tè n y cã thÓ cho phÐp nha chu cña c¸c r¨ng kh¸c nhau chÞu lùc thÝch hîp cho mçi r¨ng khi tiÕp xóc nhai. 4.2. Sù s¾p xÕp c¸c mói ë r¨ng sau C¸c mói r¨ng ®−îc s¾p xÕp ®Æc biÖt ®Ó ®¸p øng chøc n¨ng æn ®Þnh h m d−íi v cho phÐp h m d−íi vËn ®éng tiÕp xóc m kh«ng bÞ c¶n trë c¾n khíp (c¶n trë do mói r¨ng). C¸c mói ®−îc s¾p xÕp theo c¸ch m c¸c vËn ®éng tiÕp xóc sang bªn (vËn ®éng tr−ît sang bªn) cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch h i ho , kh«ng bÞ c¶n trë do mói r¨ng: C¸c ®−êng t−ëng t−îng nèi nói ngo i v mói trong t−¬ng øng ch¹y theo h−íng xa trong, t¹o th nh mét gãc kho¶ng 145-1600 víi ®−êng t−¬ng øng ë bªn ®èi diÖn. Trªn mçi bªn, c¸c ®−êng gÇn nh− song song víi h−íng cña trôc låi cÇu. C¸c vËn ®éng sang bªn cña h m d−íi t¹o th nh mét ®−êng xiªn, t−¬ng tù nh− nh÷ng ®−êng võa m« t¶ ®èi víi sù s¾p xÕp c¸c mói. C¸c mói tr−ît gi÷a chóng víi nhau trong c¸c vËn ®éng tiÕp xóc (vËn ®éng tr−ît) sang bªn. §iÒu ®ã TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 17
kh«ng cã nghÜa l v o lóc n y, cã sù tiÕp xóc trªn to n bé b¶n nhai. Sù ¨n khíp th¨ng b»ng (tøc cã khíp c¾n th¨ng b»ng), ®Æc tr−ng bëi tiÕp xóc ®ång thêi cña b¶n nhai ë hai bªn h m trong tÊt c¶ c¸c vËn ®éng tiÕp xóc hiÕm khi diÔn ra trªn bé r¨ng tù nhiªn. Theo quy luËt, chØ cã mét v i cÆp r¨ng ®èi kh¸ng cã tiÕp xóc mÆt nhai trong qu¸ tr×nh tr−ît sang bªn cña h m. Trªn bé r¨ng h¬i mßn, c¸c r¨ng th−êng cã tiÕp xóc l r¨ng nanh. 4.3. TiÕp xóc mÆt nhai MÆt nhai cña c¸c r¨ng sau ®−îc ®Æc tr−ng bêi c¸c gê, mói, tròng, r nh v khe. Khi ch−a mßn, chóng l nh÷ng chi tiÕt cong h¬n l th¼ng hoÆc ph¼ng. Do ®ã, khi mÆt nhai c¸c r¨ng trªn v d−íi gÆp nhau, chóng t¹o nªn sù tiÕp xóc ë rÊt nhiÒu ®iÓm hoÆc nh÷ng vïng tiÕp xóc nhá. §Æc ®iÓm cña nh÷ng tiÕp xóc nhai ë mét bé r¨ng ch−a mßn l c¸c tiÕp xóc ®iÓm-®iÓm, ®iÓm-diÖn, bê-bê, bê-diÖn, nh−ng kh«ng cã tiÕp xóc diÖn-diÖn. §iÒu ®ã l m cho ®éng t¸c nhai ®−îc thùc hiÖn dÔ d ng v× t¹o ra lùc c¾t lín v cã nh÷ng ®−êng tho¸t cho thøc ¨n trªn b¶n nhai. Ngay trªn bé r¨ng cã sù mßn r¨ng b×nh th−êng (mßn r¨ng sinh lý) còng kh«ng ®−a ®Õn c¸c tiÕp xóc diÖn-diÖn, do ®ä mßn kh¸c nhau gi÷a men v ng m nguyªn nh©n l ®é cøng kh¸c nhau cña chóng, v× vËy, chØ cã nh÷ng tiÕp xóc ®iÓm hoÆc bê. Tuy nhiªn ë nh÷ng ng−êi nghiÕn r¨ng, hoÆc mßn r¨ng bÊt th−êng v× nh÷ng lý do kh¸c, cã khuynh h−íng ®−a ®Õn nh÷ng diÖn mßn v c¸c tiÕp xóc diÖn-diÖn, kh«ng sinh lý. 4.4. TÝnh chÊt cña mÆt nhai c¸c r¨ng sau 4.4.1. Néi phÇn v ngo¹i phÇn cña mói r¨ng NÕu quan s¸t th©n r¨ng cña mét r¨ng sau, ng−êi ta thÊy c¸c c¹nh nhai, n¬i mÆt nhai gÆp mÆt ngo i hoÆc mÆt trong: c¹nh nhai ngo i v c¹nh nhai trong. C¸c c¹nh nhai (tøc m o cña c¸c gê mói) ph©n chia c¸c mói th nh ngo¹i phÇn v néi phÇn. Néi phÇn l s−ên nghiªng h−íng vÒ phÝa trung t©m mÆt nhai; ngo¹i phÇn l s−ên nghiªng h−íng ra phÝa ngo i ®èi víi mói ngo i v phÝa trong ®èi víi mói trong. Kh¸i niÖm néi phÇn v ngo¹i phÇn l c¬ së cho viÖc nhËn diÖn b¶n nhai v ph©n biÖt c¸c th nh phÇn cña mói r¨ng theo chøc n¨ng, nã còng l m ®¬n gi¶n viÖc m« t¶ c¸c s−ên nghiªng cña mét mói r¨ng. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 18
4.4.2. B¶n nhai C¸c mÆt nghiªng néi phÇn cña c¸c mói ngo i v mói trong t¹o th nh b¶n nhai cña r¨ng. B¶n nhai, n¬i tiÕp nhËn lùc nhai chiÕm tõ 50 - 60% kÝch th−íc to n bé theo chiÒu ngo i trong v ®−îc ®Æt ë trung t©m cña trôc n©ng ®ì ch©n r¨ng. B¶n nhai cña mçi r¨ng sau bao gåm hai th nh phÇn: th nh phÇn chÞu v th nh phÇn h−íng dÉn. 4.4.3. Mói chÞu v mói h−íng dÉn H×nh 16: Mói chÞu v mói h−íng dÉn (N: ngo i; T: trong) Trong sù s¾p xÕp b×nh th−êng cña bé r¨ng, c¸c mói ngo i cña r¨ng sau d−íi v c¸c mói trong cña r¨ng sau trªn ¨n khíp trong ph¹m vi b¶n nhai víi c¸c r¨ng cña h m ®èi diÖn. V× c¸c mói ngo i r¨ng sau d−íi v mói trong r¨ng sau trªn chÞu tr¸ch nhiÖm n©ng ®ì kÝch th−íc däc trong t− thÕ lång mói, chóng ®−îc gäi l mói chÞu. C¸c mói ngo i cña cung r¨ng trªn v c¸c mói trong cña cung r¨ng d−íi cã khuynh h−íng tiÕp xóc nhai chØ khi h m d−íi ®ang vËn ®éng tr−ît theo chiÒu ngang. V× nh÷ng mói n y tiÕp xóc trong qu¸ tr×nh tr−ît cña h m d−íi v t¹o sù h−íng dÉn cho nh÷ng vËn ®éng Êy, c¸c mói ngo i cung r¨ng trªn v mói trong cung r¨ng d−íi ®−îc gäi l mói h−íng dÉn. Mçi nhãm trong hai nhãm mói (chÞu v h−íng dÉn) cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, liªn kÕt chóng l¹i ®Ó h×nh th nh hai "hä mói". §Æc ®iÓm chung cña c¸c mói chÞu: - C¸c mói chÞu ¨n khíp víi b¶n nhai r¨ng ®èi diÖn v n©ng ®ì kÝch th−íc däc trong t− thÕ lång mói. - C¸c mói chÞu cã ngo¹i phÇn lín h¬n so víi ngo¹i phÇn mói h−íng dÉn: TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 19
®Ønh mói chÞu n»m gÇn trôc r¨ng h¬n. - Ngo¹i phÇn c¸c mói chÞu cã tiÕp xóc mÆt nhai trong t− thÕ lång mói tèi ®a (c¾n khíp trung t©m) v trong c¸c vËn ®éng tr−ît ra tr−íc v sang bªn. - C¸c mói chÞu nãi chung trßn h¬n c¸c mói h−íng dÉn. §Æc ®iÓm chung cña c¸c mói h−íng dÉn: - C¸c mói h−íng dÉn tiÕp xóc ë ngo i b¶n nhai (ë ngo¹i phÇn) cña r¨ng ®èi diÖn. - C¸c mói h−íng dÉn cã ngo¹i phÇn nhá h¬n so víi ngo¹i phÇn mói chÞu: ®Ønh mói h−íng dÉn n»m xa trôc r¨ng h¬n. H×nh 17: Mói chÞu v mói h−íng dÉn a. Sù tiÕp khíp gi÷a mói v r nh cña hai r¨ng ®èi diÖn. b. Sù khíp hai r¨ng trong t− thÕ lång mói tèi ®a. c. Sù tr−ît trong vËn ®éng sang bªn. TS.Bùi Thanh H i. Vi n T Răng Hàm M t. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 20