CÁC YẾU TỐ DẪN ĐẾN VIỆC UỐNG RƯỢU BIA
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Uống rượu bia là vấn đề đang được quan tâm tại Việt Nam, đặc
biệt với đối tượng học sinh THPT, do hậu quả gây ra từ vấn đề này ngày càng nghiêm
trọng.
Mục tiêu nghiên cứu: Xác định tình hình uống rượu bia của học sinh THPT
huyện Bến Lức vào năm 2008, và mối liên quan giữa uống rượu bia với các yếu tố
liên quan.
Phương pháp nghiên cứu: cắt ngang mô tả. Thu thập số liệu theo bộ câu hỏi
soạn sẵn tại trường THPT Bán Công Bến Lức, huyện Bến Lức, Long An.
Kết quả nghiên cứu: Tỷ lệ uống rượu bia là 32,8%. Lý do uống rượu bia lần
đầu cũng như lần sau là vì muốn giao tiếp. Học sinh thường uống rượu bia với bạn bè,
uống với bạn bè học chung trong lớp học chiếm 41,6%, và bạn bè ngoài lớp học
chiếm 44,9%, và thường uống vào các dịp lễ tết lớn (49,4%). Phần lớn học sinh đều
cho rằng uống rượu bia thì không tốt (79,43%) và đều nhận thức uống rượu bia sẽ gây
tai nạn giao thông và gây nhiều bệnh tật về sau (61,6% và 54,0%). Có sự khác biệt có
ý nghĩa thống kê giữa giới tính, nghề nghiệp cha, thái độ về hành vi uống rượu bia
của người khác với uống rượu bia
Kết luận: Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở giúp Ban giám hiệu cũng như các
cấp chính quyền có những giải pháp thích hợp nhằm nâng cao ý thức về uống rượu
bia của học sinh trong lứa tuổi học đường.
ABSTRACT
THE SITUATION AND THE FACTORS RESULTS IN DRINKING
ALCOHOL
IN STUDENTS’ THE BEN LUC PRIVATE HIGH SCHOOL, 2008.
Bui Thi Hy Han, Duong Thi Minh Tam
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 - Supplement of No 4 - 2008: 83 - 88
Background: Drinking alcohol is the important problem which is paid more
attention to in Viet Nam, especially in high school students, as its consequence is
more and more serious.
Objectives: To investigate the prevalence and the factors results in drinking
alcohol in students’ the Ben Luc private high school, and the relationship between
drinking alcohol and its related factors.
Method: cross-sectional study. Collecting data by structured questionnaire, of
the Ben Luc private high school’s 384 students, Ben Luc district, Long An province.
Results: drinking alcohol proportion is 32.8%. Either reason of first-drinking
alcohol or of second one is to communicate. Study population usually drinks with
friends, such as: with their classmates (41.6%) and with outdoor ones (44.9%). They
usually drink at Tet or the special dates of our country (49.4%). The majority of
students say that drinking alcohol is not good (79.43%), and will cause traffic
accidents and many diseases afterward (61.6% và 54.0%). There are the differences
between sex, the students’ father’s job, attitude about drinking alcohol behavior of
someone and drinking alcohol.
*Viện Vệ Sinh – Y tế Công Cộng TPHCM
Conclusion: The results will help either the board of managers of the private
high school Ben Luc or the local officials in Ben Luc district to give appropriate
solutions in order to raise the students’ awareness of drinking alcohol.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Thanh thiếu niên là lực lượng lao động trí thức cần thiết cho sự phát triển của
đất nước. Sự giàu có và phồn vinh của quốc gia được cấu thành từ nhiều yếu tố- trong
đó có yếu tố con người, và có sự góp sức của lứa tuổi thanh thiếu niên. Cùng với sự
phát triển mạnh mẽ của nền công nghệ tiên tiến, toàn cầu hóa đang diễn ra mọi nơi
trên thế giới, thanh niên Việt Nam cũng có cơ hội hòa vào dòng thác công nghệ, nhiều
cơ hội để phát hiện và phát triển bản thân. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội đó, thì
thanh niên Việt Nam phải đối đầu với những thách thức mới: đó là sư xâm nhập lối
sống tự do, tệ nạn xã hội, những thước phim quảng cáo rượu, bia mang tính toàn cầu.
Lối sống được du nhập từ phương Tây: hút thuốc lá, uống rượu, ma túy và tình dục
không an toàn đang là vấn đề lớn của thanh thiếu niên. Bên cạnh vấn đề ma túy, vấn
đề lạm dụng rượu bia cũng đang diễn ra trầm trọng. Hiện nay, tình hình sử dụng rượu,
bia tại Việt Nam đang có chiều hướng gia tăng, đặc biệt là với thanh niên. “Điều tra
quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam” (SAVY) năm 2003, kết luận: tỷ lệ
thanh niên đã có uống rượu, bia rất cao, chủ yếu là nam, trong đó có một nhóm nhỏ
say bia rượu thường xuyên(2).
Bến Lức là một trong những vùng nổi tiếng với những loại rượu, lò rượu như:
Gò Đen. Chính vì thế việc mua, bán và sử dụng rượu tại địa phương khá dễ dàng. Đặc
biệt với đối tượng học sinh, thành phần lao động trí thức quan trọng cho xã hội, cũng
có thể dễ dàng mua và sử dụng rượu, bia?
Vậy tình hình sử dụng rượu, bia trong học sinh huyện Bến Lức hiện nay
như thế nào? Tại sao họ uống rượu, bia? Nhận thức của học sinh về vấn đề này
như thế nào? Đó là những câu hỏi thúc đẩy chúng tôi tiến hành cuộc nghiên cứu
này.
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát
Xác định tình hình uống rượu bia của học sinh THPT huyện Bến Lức vào
năm 2008, và mối liên quan giữa uống rượu bia với các yếu tố liên quan.
Mục tiêu cụ thể
Xác định tỷ lệ uống rượu bia, lý do, thời điểm, đối tượng uống rượu bia chung
của học sinh THPT Bán Công Bến Lức năm 2008.
Xác định số lượng rượu bia trung bình học sinh THPT Bán Công Bến Lức
uống.
Xác định sự khác biệt giữa uống rượu bia với các yếu tố liên quan (tuổi, giới,
hoàn cảnh gia đình, nghề nghiệp cha, nghề nghiệp mẹ, thái độ, yếu tố thúc đẩy)
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
Cắt ngang mô tả
Dân số nghiên cứu
Học sinh lứa tuổi 15-18 tại trường THPT BC Bến Lức, huyện Bến Lức, tỉnh
Long An, năm 2008.
Cỡ mẫu
Ước lượng cỡ mẫu theo tỷ lệ với p=0,5. Vậy n = 384
Cách chọn mẫu
Trường THPT BC Bến Lức có 3 khối lớp (10, 11 và 12). Khối 10 có 11 lớp,
khối 11 có 8 lớp, khối 12 có 9 lớp. Trung bình một lớp có 40 học sinh.
Lập danh sách các lớp, tại mỗi khối lớp chọn 3 lớp bằng cách bốc 3 thăm ngẫu
nhiên, tổng cộng có 9 lớp được khảo sát và khảo sát hết tất cả học sinh trong lớp ấy.
Trong trường hợp nếu khảo sát hết tất cả 9 lớp, mà không đủ mẫu thì ta tiếp
tục chọn ngẫu nhiên 1 lớp, sau đó khảo sát cho đủ cỡ mẫu.
Trong trường hợp nếu khảo sát hết tất cả 9 lớp, tổng cộng có nhiều hơn 384
học sinh, thì ta chỉ lấy sao cho đến 384 phiếu điều tra.
Phương pháp thu thập dữ liệu
Các dữ liệu thu thập bằng cách hướng dẫn đầy đủ, sau đó phát cho học sinh bộ
câu hỏi soạn sẵn và học sinh tự điền ngay tại lớp dưới sự giám sát các cán bộ tham gia
nghiên cứu.
Công cụ thu thập dữ liệu
Bộ câu hỏi soạn sẵn.
Xử lý và phân tích số liệu
Nhập số liệu: Epidata 3.02. Phân tích số liệu bằng phần mềm Stata 8.0.
Làm sạch số liệu: kiểm tra lại phiếu điều tra hợp lệ
Thống kê mô tả: tần số và tỉ lệ
Thống kê phân tích: kiểm định chi bình phương nhằm xác định mối quan hệ.
KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Nhóm tuổi: tỷ lệ nhóm từ 16-17 tuổi chiếm nhiều nhất (54,7%). Việc phân
nhóm tuổi như trên vì hầu hết thanh thiếu niên đã trải qua quá trình dậy thì ở độ tuổi
14-17, (theo Điều tra Liên trường SAVY)(2) là lứa tuổi đã có thể làm quen với môi
trường xã hội. Và nhóm tuổi từ 18 trở lên là nhóm tuổi đủ trưởng thành để có thể
uống rượu bia theo quy định của Pháp luật. Tuy nhiên, nếu đúng theo độ tuổi đi học
trường THPT thì chỉ nằm trong độ tuổi từ 16-18 thôi. Như vậy, nhà trường vẫn còn
một số đối tượng ở lại lớp, những đối tượng này cần được quan tâm chú ý, vì họ dễ
dàng có thể bắt chước theo những thói quen xấu ảnh hưởng đến sức khỏe.
Khối lớp: tỷ lệ phân bố đều giữa 3 khối lớp, tuy nhiên số lượng học sinh giảm
một ít, có thể do học sinh nghỉ học hoặc ở lại lớp.(lớp 10: 35,7%, lớp 11: 33,3%, lớp
12: 31%)
Giới tính: tỷ lệ học sinh nam nhiều hơn học sinh nữ. (57,6% so với 42,4%)
Hoàn cảnh gia đình: tỷ lệ học sinh sống chung với cha và mẹ chiếm nhiều nhất
(89,6%), kết quả này cũng tương tự với báo cáo kết quả của Điều tra Quốc gia
(90,9%) (theo Điều tra Liên trường SAVY)(2) .
Nghề nghiệp cha, nghề nghiệp mẹ: đa số học sinh có cha hoặc mẹ làm nghề
nông dân, công nhân và buôn bán. Mô hình kinh tế chủ yếu của Long An, đặc biệt là
Bến Lức chủ yếu là nông nghiệp. Vì thế kết quả của nghiên cứu được xem là hợp lý.
Dựa vào những kết quả về đặc tính của mẫu nghiên cứu, hầu hết đều tương tự
với đặc điểm của trường. Vì thế có thể nói mẫu của nghiên cứu (n=384) đại diện cho
học sinh khối 10,11 và 12 của trường
Tỷ lệ uống rượu bia ở học sinh THPT
Hình 1: Tỷ lệ uống rượu, bia ở học sinh THPT Bán Công Bến Lức
Theo kết quả của SAVY, cho biết có 34,9%(2) đối tượng trong độ tuổi 14-17
có uống rượu bia, đối tượng nghiên cứu trong nghiên cứu này cũng nằm trong độ tuổi
trên, và kết quả tương ứng của nghiên cứu: tỷ lệ uống rượu bia ở học sinh THPT là
32,8%. Ngoài ra, trong kết quả Đánh giá tình hình lạm dụng rượu bia tại Việt Nam
cho biết tỷ lệ uống rượu bia tại các địa bàn nghiên cứu là 33,5%(5).
Lý do uống rượu bia lần đầu tiên và lần sau
Hình 2: So sánh lý do giữa 2 lần uống rượu, bia: lần đầu và lần sau
Cả 2 lý do chính của việc uống rượu, bia lần đầu cũng như lần sau đều là để
giao tiếp. Kết quả này khác với Đánh giá tình hình lạm dụng rượu, bia tại Việt Nam
cho rằng: Lý do của việc sử dụng rượu, bia chủ yếu là do sự tác động của bạn bè và
trạng thái hưng phấn của cá nhân người sử dụng(5). Có thể sự khác biệt này là do trong
nghiên cứu này chỉ điều tra khảo sát đối tượng học sinh. Hơn thế nữa, theo Điều tra y
tế quốc gia 2001-2002 cho biết: trình độ càng cao, vai trò của gia đình càng ít và vai
trò của nơi làm việc càng nhiều(3). Điều này cho biết rằng ở những lớp cao hơn thì ảnh
hưởng từ gia đình không lớn bằng từ bạn bè từ những giao tiếp xã hội bên ngoài.
So sánh tỷ lệ uống rượu, bia lần đầu tiên và lần sau, do bị ép uống giảm 10,3%
còn 6,3% so với lần sau. Còn giao tiếp, giải sầu, giải trí tăng lên. Điều này chứng tỏ
rằng: lần đầu uống thường do tác động bên ngoài, còn lần sau uống do tự nguyện, tự
lựa chọn của chính bản thân đối tượng.
Đối tượng cùng uống và thời điểm uống rượu bia
Đa số học sinh đều uống rượu bia với bạn bè (trong lớp cũng như ngoài
lớp: 41,6% và 44,9%). Theo kết quả của SAVY cho biết: nam thanh niên chịu, áp
lực bạn bè là yếu tố tác động lớn nhất đến việc họ uống rượu bia, cao hơn cả so
với việc hút thuốc lá, sử dụng ma túy, quan hệ tình dục và xem phim ảnh khiêu
dâm(2). Có thể học sinh uống rượu bia để cùng nhập cuộc với những người khác,
để được bạn bè công nhận và để thể hiện các hành vi người lớn như họ mong
muốn. Chính vì thế cần phải chú ý đến cả áp lực bên ngoài cũng như bên trong khi
muốn thực hiện các biện pháp truyền thông nhằm thay đổi hành vi(7).
Dịp lễ tết (49,4%) là dịp mà đối tượng nghiên cứu thường uống rượu bia.
Tập quán phổ biến ở Việt Nam là thường dùng rượu bia để ăn mừng các sự kiện
hoặc các ngày lễ lớn trong năm. Vì vậy, phong tục tập quán và bối cảnh xã hội
cũng góp phần tạo ra thói quen uống rượu bia trong thanh thiếu niên. Trong dịp hè,
học sinh ở nhà với bố mẹ, bị bố mẹ quản lý nên không được đi chơi nhiều, không
tiếp xúc với bạn bè nhiều nên không uống rượu bia nhiều, chính vì thế, vào những
dịp nghỉ hè, tỷ lệ uống rượu bia rất thấp (5,6%).
Mức độ sử dụng rượu bia
Tỷ lệ học sinh uống rượu bia không thường xuyên < 1 lần / tháng là 75,7%. Tỷ
lệ này cao hơn so với Các yếu tố nguy cơ của các bệnh không lây do Viện Vệ Sinh Y
Tế Công Cộng TPHCM thực hiện, với tỷ lệ là 33,3%(6). Sự khác biệt này là do đối
tượng nghiên cứu của đề tài Các yếu tố nguy cơ của các bệnh không lây là những
người >30 tuổi, ở lứa tuổi này có đủ nhận thức về việc làm của mình về việc uống
rượu bia.
Mỗi lần uống trung bình từ 4,48 ly chuẩn, và lần uống nhiều nhất trung
bình 7,72 ly chuẩn. Theo tiêu chuẩn nhận biết nghiện rượu(4), với số lượng trên,
học sinh ở Bến Lức uống nhiều rượu, bia.
Thái độ và nhận thức của học sinh về uống rượu bia
Đa số học sinh đều có thái độ đúng về hành vi uống rượu bia, họ cho rằng
uống rượu bia là không tốt, và nếu uống rượu bia sẽ gây TNGT, và nhiều bệnh tật về
sau (61,6% và 54%). Điều này có thể đánh giá tốt các hoạt động giáo dục và truyền
thông của y tế địa phương và nhà trường. Đồng thời, cũng có thể do các học sinh đa
số đều sống chung với cha và mẹ nên việc giáo dục, quản lý cũng nghiêm ngặt hơn.
Các sự khác biệt giữa các yếu tố sau với uống rượu bia
Bảng 1: Sự khác biệt giữa các yếu tố (giới tính, nghề nghiệp cha, thái độ với
hành vi uống rượu, bia của người khác) với uống rượu bia
Tần Các đặc tính % χ2 p
số (n)
Nam 98 44,3 Giới 31,4 <0,05
tính
Nữ 28 17,2
Nghề nghiệp
cha
Nông nhân, 73 28,9
công nhân, buôn bán
6,1 0,048 Nhân viên văn 12 48,0
phòng
Khác 41 38,7
Thái độ đối với hành vi uống rượu, bia *
Tần Các đặc tính % χ2 p
số (n)
Tốt, có lợi cho 1 50,0
sức khỏe
Không tốt, có 87 28,5 hại cho sức khỏe
0,002
Vừa có lợi vừa 34 50,8
có hại
Không lợi 4 40,0
không hại
Test chính xác Fisher
Giới tính: Nam uống rượu bia nhiều hơn nữ, đó là kết quả trong nghiên cứu
này (44,3% so với 17,2%) và nó cũng giống như nhiều kết quả của các cuộc điều tra,
nghiên cứu khác. Điển hình trong SAVY, nam uống rượu bia nhiều hơn nữ (69% so
với 28,1%)(2). Tuy nhiên, tỷ lệ này trong SAVY cao hơn trong nghiên cứu. Vì trong
SAVY, đối tượng điều tra nằm trong độ tuổi từ 14-25.
Nghề nghiệp cha: Theo nguồn Điều tra y tế quốc gia năm 2001-2002, nhóm
nghề nhân viên văn phòng, lãnh đạo có tỷ lệ uống rượu bia cao nhất (> 60%)(3). Kết
quả trong nghiên cứu cũng đưa ra nhận xét tương tự, với tỷ lệ uống rượu bia ở nhóm
nghề nhân viên văn phòng là 48%. Có thể do nhân viên văn phòng (nhà nước cũng
như tư nhân) là những đối tượng có nhiều mối quan hệ nên việc giao tiếp qua những
bữa tiệc có rượu bia phải chăng là chuyện bình thường, đặc biệt Bến Lức là nơi có thể
dễ dàng mua rượu bia ở bất cứ đâu. Hơn thế nữa, xét về khía cạnh văn hóa, nữ uống
rượu, bia ít hơn nam là do rào cản về văn hóa, xã hội. Xã hội có khuynh hướng chấp
nhận hình ảnh nam giới uống rượu hơn nữ giới, và đánh giá thấp những phụ nữ uống
rượu, bia. Điều này giải thích cho tỷ lệ uống rượu, bia ở nữ giới thấp
Thái độ đối với hành vi uống rượu bia của người khác: người có thái độ đối
với hành vi uống rượu bia của người khác là vừa có lợi vừa có hại thì uống rượu bia
nhiều nhất (chiếm 50,8%), tiếp đến là đối tượng cho rằng uống rượu bia sẽ tốt. Có thể
quan điểm của họ cho rằng: uống rượu bia là tốt. Nhưng khi được hỏi tiếp đến lợi ích
của rượu bia, thì chỉ có 2 người trả lời rằng chỉ có ích khi uống ít, với số lượng vừa
phải. Chính vì thế, tỷ lệ uống rượu bia ở đối tượng này cao cũng có thể lý giải được.
KẾT LUẬN
Nghiên cứu cắt ngang mô tả về tình hình sử dụng rượu, bia ở học sinh THPT
huyện Bến Lức, tỉnh Long An. Nghiên cứu thực hiện với 384 học sinh trường THPT
Bán Công Bến Lức tham gia trả lời bộ câu hỏi soạn sẵn. Nghiên cứu đã thu được kết
quả như sau:
Đối tượng nghiên cứu thuộc 3 khối lớp 10, 11 và 12 với tỷ lệ tương đối
đồng đều nhau, và đa số nằm trong độ tuổi từ 16-17, tuy nhiên cũng có 1 phần từ
18-20 tuổi. Về giới tính, nam chiếm nhiều hơn nữ trong nghiên cứu (57,6% so với
42,4%). Đa số học sinh đều sống chung với cha và mẹ. Bến Lức với mô hình kinh
tế chủ yếu là nông nghiệp, nên đa số các học sinh đều có cha và mẹ làm nghề nông
dân, công nhân và buôn bán.
Tỷ lệ uống rượu, bia là 32,8%. Và bắt đầu uống từ khi học cấp 3 (chiếm cao
nhất 42,8%). Đa số học sinh đều trả lời lý do uống rượu, bia lần đầu cũng như lần sau
là vì muốn giao tiếp. Họ thường xuyên uống với bạn bè (trong lớp cũng như ngoài
lớp) vào những dịp như lễ tết. Tuy nhiên, họ vẫn còn là học sinh, vẫn còn được giáo
dục và kiểm soát của nhà trường, nên đa số uống rượu, bia không thường xuyên (< 1
lần / tháng chiếm 75,7%). Nhưng mỗi lần uống trung bình từ 4,48 ly chuẩn, và lần
uống nhiều nhất trung bình 7,72 ly chuẩn. Với số lượng này, học sinh hiện vẫn còn
uống trong 12 tháng vừa qua được xếp vào loại uống nhiều rượu, bia.
Đa số học sinh đều cho rằng uống rượu, bia là không tốt. Và hậu quả của việc
uống rượu, bia là sẽ gây TNGT và gây nhiều bệnh tật về sau.
Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa giới tính, nghề nghiệp cha, thái độ về
hành vi uống rượu, bia của người khác với uống rượu, bia. Cụ thể như sau: nam uống
nhiều hơn nữ (44,3% so với 17,2%), học sinh có cha làm nhân viên văn phòng uống
nhiều hơn các ngành nghề khác, và học sinh nào cho rằng uống rượu, bia là không tốt
(28,5%) thì sẽ ít uống rượu, bia hơn những thái độ còn lại.
KIẾN NGHỊ
Từ kết quả của nghiên cứu cũng như dựa vào đặc điểm của trường THPT Bán
Công Bến Lức, Long An, chúng tôi có những đề xuất nhằm giảm tỷ lệ uống rượu bia
trong môi trường học đường, như sau:
Đối với nhà trường
Cần có những biện pháp nghiêm khắc hơn khi học sinh uống rượu bia, đặc biệt
khi tới trường nếu phát hiện học sinh có uống rượu bia phải có những biện pháp hiệu
quả (như: phạt lao động, trừ điểm, hạ hạnh kiểm đạo đức, nặng nhất là đuổi học)
Cần tổ chức nhiều hoạt động, chương trình truyền thông về tác hại, những
hình ảnh liên quan về hậu quả của rượu bia, chú ý tới những đối tượng học sinh có
khả năng uống nhiều rượu bia.
Cần tìm hiểu những áp lực bên trong cũng như bên ngoài của học sinh, nhằm
có những hoạt động tích giúp các em giải tỏa áp lực.
Đối với gia đình
Nên hạn chế uống rượu, bia ảnh hưởng không tốt đến con cái.
