Cách mạng nano trong ứng dụng y sinh học
Công nghệ nano đang phát triển với tốc độ chóng mặt và làm thay đổi diện mạo
của các ngành khoa học. Đặc biệt, ngành công nghệ mới này đang tạo ra một cuộc
cách mạng trong những ứng dụng y sinh học nhờ vào những khả năng giúp con
người can thiệp tại kích thước nanomet (1nanomet bằng 1/triệu mm) bằng những
vật liệu nano được sử dụng trong chẩn đoán và điều trị bệnh.
Biến ước mơ thành hiện thực
Trong bộ phim khoa học viễn tưởng của Mỹ có tiêu đề The fantastic voyage, tạm
dịch là Chuyến du hành kỳ diệu, các nhà điện ảnh Mỹ đã tưởng tượng ra chuyện
một đoàn y bác sĩ đã dùng phương tiện thu nhỏ hiện đại để thực hiện một chuyến
du hành trên một con tàu cực nhỏ. Họ chu du trong các mạch máu, đến từng ngóc
ngách trong cơ thể con người để sửa chữa những tế bào hỏng hóc.
Các nhà khoa học cho rằng, chính công nghệ nano đang biến giả tưởng đó thành
hiện thực. Trong một tương lai không xa, con người sẽ chế tạo ra những chiếc máy
nano thông minh có khả năng mô phỏng thiên nhiên, lắp ghép các nguyên tử, phân
tử và lập trình để chúng thực hiện theo những chức năng cần thiết, tạo ra những
thứ có ích hoặc tiêu diệt những chất có hại.
Máy nano sinh học có thể hoàn tất những thí nghiệm trong vòng vài phút thay vì
vài ngày như hiện nay, thay thế công việc của cả phòng bệnh lý.
Khi kích thước của hệ sinh vật sống từ micromet giảm xuống tới nanomet, sẽ có
khả năng kết hợp các đơn vị sinh học như enzym với các cấu trúc nano nhân tạo.
Bằng cách kết hợp các enzym và chip sillic, người ta có thể chế tạo các cảm biến
sinh học. Cảm biến này có thể truyền vào người hoặc động vật để giám sát, theo
dõi sức khỏe và phóng thích liều lượng thuốc chính xác.
Hiện nay, con người đã chế tạo ra hạt nano có đặc tính sinh học và có tác động lên
con người y hệt như kháng thể, tức là chúng có thể lập trình để truy diệt tế bào ung
thư. Các chất liệu từ công nghệ nano có thể hỗ trợ việc chẩn đoán bệnh tật hay
khảo sát cơ thể, bằng cách gắn những chuỗi DNA vào những hạt nano có khả năng
cảm thụ đặc tính sinh học của tế bào và gửi tín hiệu ra bên ngoài.
Vật liệu siêu nhuận từ và ứng dụng y sinh học
Khi kích thước các hạt của vật liệu từ tính giảm đến giá trị nào đó (khoảng vài
chục nanomet) sẽ trở thành vật liệu siêu nhuận từ, sẽ có những tính chất đặc biệt
cho các ứng dụng y sinh học.
Trong tự nhiên, sắt là vật liệu thường được dùng để nghiên cứu làm hạt nano từ
tính. Các hạt nano từ tính dùng trong y sinh học thường có dạng chất lỏng từ, còn
gọi là nước từ, gồm 3 phần: hạt nano từ tính, chất hoạt hóa bề mặt và dung môi.
Trong đó hạt nano từ tính là thành phần duy nhất quyết định tính chất từ của chất
lỏng từ. Các chất hoạt hóa bề mặt làm hạt nano phân tán trong dung môi, tránh kết
tụ và có tác dụng che phủ hạt nano khỏi sự phát hiện của hệ thống bảo vệ cơ thể,
tạo các liên kết hóa học.
Hạt nano từ tính có các ứng dụng cả ngoài cơ thể và trong cơ thể. Phân tách và
chọn lọc tế bào bằng việc sử dụng hạt nano từ tính là một phương pháp tiên tiến.
Các thực thể sinh học cần nghiên cứu sẽ được đánh dấu thông qua các hạt nano từ
tính. Các hạt từ tính được bao phủ bởi các chất hoạt hóa, tương tự các phân tử
trong hệ miễn dịch, có thể tạo ra các liên kết với các tế bào hồng cầu, tế bào ung
thư, vi khuẩn… Một từ trường bên ngoài sẽ tạo lực hút các hạt từ tính có mang các
tế bào được đánh dấu và giữ chúng lại, các tế bào không được đánh dấu sẽ thoát ra
ngoài.
Dẫn truyền thuốc bằng các hạt từ tính đã phát triển từ những năm 1970. Đó là việc
sử dụng hạt từ tính như các hạt mang thuốc đến vị trí cần thiết trong cơ thể, giúp
thu hẹp phạm vi phân bố của các thuốc trong cơ thể làm giảm tác dụng phụ của
thuốc và giảm lượng thuốc điều trị.
Hệ thuốc/hạt từ tính tạo ra chất lỏng mang từ tính đưa vào cơ thể thông qua hệ
tuần hoàn. Khi các hạt này đi vào mạch máu, người ta dùng một từ tính mạnh để
tập trung các hạt vào một vị trí nào đó trên cơ thể. Phương pháp này rất thuận lợi
trong điều trị u não vì việc dẫn truyền thuốc vào u não rất khó khăn. Nhờ sự trợ
giúp của hạt nano, việc dẫn truyền thuốc hiệu quả hơn rất nhiều.
Những hạt nano phát quang khi đi vào cơ thể và khu trú, tập trung tại các vùng
bệnh, kết hợp với kỹ thuật thu nhận tín hiệu phản xạ quang học giúp con người có
thể phát hiện các mầm bệnh và có biện pháp điều trị kịp thời.
Một vài ngành ứng dụng mới dựa trên công nghệ nano
Trong phẫu thuật thẩm mỹ, đang hình thành ngành Cosmetic Nano Surgery (tạm
dịch Nano phẫu thuật thẩm mỹ). Các ứng dụng công nghệ nano đang phát triển
trong vi phẫu thuật thẩm mỹ để bóc mỡ thừa, căng da, xóa nếp nhăn, đổi màu
tóc… Các loại kem bôi da chứa hạt nano giúp thay đổi màu da hay ngăn chặn tia
tử ngoại dễ gây ung thư da.
Ngành công nghệ mới có tên Nano-bio (tạm dịch là Sinh học nano) đang hình
thành, sẽ tạo ra những vật liệu mới tạo mô xương, các bộ phận thay thế y sinh học
dùng cho con người như da, băng thông minh…
Ngành phỏng sinh học nano hướng đến việc chế tạo những vật liệu mô phỏng các
khả năng đặc biệt của các loài động thực vật trong tự nhiên. Ví dụ hiện tượng lá
sen luôn sạch sẽ và không bao giờ ướt là do cấu trúc bề mặt có các cột nhỏ cỡ
nanomet, cách nhau khoảng vài micromet tạo nên bề mặt không thấm nước. Từ đó
các nhà khoa học đã sản xuất ra vật liệu polyme mô phỏng cấu trúc của lá sen, có
khả năng không thấm nước, mang lại nhiều ứng dụng trong y tế và đời sống.
Phát triển như vũ bão
Trong vòng 20 năm qua, công nghệ nano luôn là ngành khoa học mũi nhọn. Mỗi
năm có hàng ngàn phát minh được công nhận dựa trên công nghệ này. Trên thế
giới, nhiều chính phủ nhận ra kỹ thuật nano sinh học sẽ là động cơ chính phát triển
công nghệ y học. Tại Mỹ, năm 2005, Chính phủ chi 3,5 tỷ USD cho chương trình
có tên Sáng kiến nano, trong đó gần 1 tỷ USD được dành cho sinh học nano. Ở
Việt Nam, hiện nay các nhà khoa học đã chế tạo được hạt nano từ tính bằng các
phương pháp hóa, cơ học… và tập trung vào định hướng y sinh học trong việc
phân tách tế bào, dẫn thuốc, nung nóng cục bộ