C I CÁCH TÀI CHÍNH CÔNGẢ
TH C TR NG VÀ GI I PHÁPỰ Ạ Ả
C N QUANG TU N (*)Ấ Ấ
Văn phòng B N i vộ ộ ụ
Tài chính công là m t ph m trù g n v i các ho t đ ng thu và chi b ngộ ạ ắ ớ ạ ộ ằ
ti n c a nhà n c, ph n ánh h th ng các quan h kinh t d i hình th c giáề ủ ướ ả ệ ố ệ ế ướ ứ
tr trong quá trình hình thành và s d ng các qu ti n t c a nhà n c nh mị ử ụ ỹ ề ệ ủ ướ ằ
ph c v vi c th c hi n nh ng ch c năng v n có c a nhà n c đ i v i xã h iụ ụ ệ ự ệ ữ ứ ố ủ ướ ố ớ ộ
(không vì m c tiêu thu l i nhu n). ụ ợ ậ
N i dung c a tài chính công bao g m: ngân sách nhà n c (NSNN) tộ ủ ồ ướ ừ
trung ng đ n đ a ph ng; d tr nhà n c; tín d ng nhà n c; ngân hàngươ ế ị ươ ự ữ ướ ụ ướ
nhà n c; tài chính c a các c quan hành chính nhà n c; tài chính c a các đ nướ ủ ơ ướ ủ ơ
v s nghi p nhà n c; các qu tài chính nhà n c (đ i v i n c ta). Trong đó,ị ự ệ ướ ỹ ướ ố ớ ướ
NSNN đ c xem là b ph n quan tr ng nh t, chi ph i đ n các thành t khác.ượ ộ ậ ọ ấ ố ế ố
Trong ph m vi bài vi t này, xin đ c p đ n 3 thành t có quan h ch t ch v iạ ế ề ậ ế ố ệ ặ ẽ ớ
nhau và liên quan tr c ti p t i vi c c i cách tài chính công hi n nay. Đó là:ự ế ớ ệ ả ệ
NSNN, các qu tài chính nhà n c và tài chính các đ n v hành chính s nghi pỹ ướ ơ ị ự ệ
NSNN là toàn b các kho n thu, chi c a nhà n c đã đ c c quan nhàộ ả ủ ướ ượ ơ
n c có th m quy n quy t đ nh và đ c th c hi n trong m t năm đ b oướ ẩ ề ế ị ượ ự ệ ộ ể ả
đ m th c hi n các ch c năng, nhi m v c a nhà n c. Nh v y, xét v khíaả ự ệ ứ ệ ụ ủ ướ ư ậ ề
c nh kinh t , ho t đ ng thu - chi c a NSNN th hi n quá trình phân ph i vàạ ế ạ ộ ủ ể ệ ố
phân ph i l i m t b ph n giá tr t ng s n ph m xã h i. Quy mô phân ph i l iố ạ ộ ộ ậ ị ổ ả ẩ ộ ố ạ
ph thu c vào m c đ đ ng viên c a NSNN.ụ ộ ứ ộ ộ ủ
V ch c năng, NSNN có 3 ch c năng c b n. Đó là: ề ứ ứ ơ ả công c th c hi nụ ự ệ
vi c phân b ngu n l c trong xã h i; th c hi n ch c năng tái phân ph i thuệ ổ ồ ự ộ ự ệ ứ ố
nh p và ch c năng đi u ch nh vĩ mô n n kinh t qu c dânậ ứ ề ỉ ề ế ố . V i các ch c năngớ ứ
đó, NSNN tác đ ng tr c ti p và gián ti p t i h u h t các ch th , các đ n vộ ự ế ế ớ ầ ế ủ ể ơ ị
và các t ch c trong xã h i. Đi u này cũng gi i thích t i sao NSNN l i là thànhổ ứ ộ ề ả ạ ạ
t quan tr ng nh t c a tài chính công.ố ọ ấ ủ
Các qu tài chính nhà n cỹ ướ , v nguyên t c, NSNN ph i đ c qu n lýề ắ ả ượ ả
m t cách toàn di n, nh ng không có nghĩa là t t c các kho n chi ph i đ cộ ệ ư ấ ả ả ả ượ
qu n lý theo quy trình th ng nh t. Vì v y, nhi u n c, m t s kho n chiả ố ấ ậ ở ề ướ ộ ố ả
c a Chính ph đã đ c qu n lý thông qua các quy trình đ c bi t, mà ch đ oủ ủ ượ ả ặ ệ ủ ạ
là các qu tài chính nhà n c, t o nên s linh ho t nh t đ nh trong quy t đ nhỹ ướ ạ ự ạ ấ ị ế ị
chi tiêu c a Chính ph .ủ ủ
Qu tài chính nhà n c có nhi u lo i hình khác nhau. Nh ng xét v hìnhỹ ướ ề ạ ư ề
th c t ch c th ng có 2 lo i: ứ ổ ứ ườ ạ là m t t ch c tài chính có b máy t ch c, cóộ ổ ứ ộ ổ ứ
t cách pháp nhân (nh Qu h tr phát tri n...) ho c ch là ngu n tài chínhư ư ỹ ỗ ợ ể ặ ỉ ồ
dành riêng đ s d ng vào m t ho c m t s m c đích nh t đ nh (nh Quể ử ụ ộ ặ ộ ố ụ ấ ị ư ỹ
bình n giá c , Qu tích lu tr n ...).ổ ả ỹ ỹ ả ợ
Các qu tài chính nhà n c th ng có ngu n thu ch y u t NSNN vàỹ ướ ườ ồ ủ ế ừ
huy đ ng đóng góp c a các t ch c, cá nhân. Vi c s d ng qu không đ cộ ủ ổ ứ ệ ử ụ ỹ ượ
h ch toán vào ngân sách mà đ c qu n lý theo các quy đ nh riêng. Tuy nhiên,ạ ượ ả ị
cách làm này, b t k m c đích gì đ u làm n y sinh m t s v n đ trong vi cấ ể ụ ề ả ộ ố ấ ề ệ
phân b ngu n ngân sách. Thông th ng thì các giao d ch th c hi n t các quổ ồ ườ ị ự ệ ừ ỹ
này không đ c phân lo i theo các tiêu chí nh các kho n chi ngân sách, t đóượ ạ ư ả ừ
làm nh h ng đ n tính đ y đ , chính xác c a vi c phân tích các ch ng trìnhả ưở ế ầ ủ ủ ệ ươ
chi tiêu c a Chính ph . H n th n a, s hi n di n c a quá nhi u các lo i quủ ủ ơ ế ữ ự ệ ệ ủ ề ạ ỹ
tài chính nhà n c trong n n kinh t s làm cho ngu n l c tài chính nhà n cướ ề ế ẽ ồ ự ướ
b phân tán, tính minh b ch c a ngân sách vì th cũng s b h n ch .ị ạ ủ ế ẽ ị ạ ế
Tài chính các c quan hành chính, đ n v s nghi pơ ơ ị ự ệ : các c quanơ
hành chính, đ n v s nghi p thu c b máy nhà n c là nh ng đ n v cóơ ị ự ệ ộ ộ ướ ữ ơ ị
nhi m v cung c p các d ch v công c ng cho xã h i. Ngu n tài chính cho cácệ ụ ấ ị ụ ộ ộ ồ
đ n v này ho t đ ng ch y u d a vào nh ng kho n c p phát theo ch đ tơ ị ạ ộ ủ ế ự ữ ả ấ ế ộ ừ
NSNN. Ngoài ra, còn m t s kho n thu khác có ngu n g c t NSNN, cácộ ố ả ồ ố ừ
kho n thu do đ n v t khai thác, ho c t quyên góp, t ng, bi u không ph iả ơ ị ự ặ ừ ặ ế ả
n p NSNN.ộ
Gi a NSNN, các qu tài chính nhà n c và tài chính các c quan hànhữ ỹ ướ ơ
chính, đ n v s nghi p luôn có quan h ch t ch v i nhau, trong đó NSNN cóơ ị ự ệ ệ ặ ẽ ớ
vai trò quan tr ng và chi ph i các thành t khác. M t b ph n r t l n c a chiọ ố ố ộ ộ ậ ấ ớ ủ
NSNN đ c các c quan hành chính, đ n v s nghi p s d ng tr c ti p, doượ ơ ơ ị ự ệ ử ụ ự ế
đó, hi u qu tài chính c a các khu v c này có nh h ng tr c ti p đ n hi uệ ả ủ ự ả ưở ự ế ế ệ
qu chi NSNN. Ng c l i, quy mô và hi u qu c a NSNN cũng s quy t đ nh,ả ượ ạ ệ ả ủ ẽ ế ị
chi ph i ti m l c và hi u qu tài chính các đ n v hành chính, s nghi p.ố ề ự ệ ả ơ ị ự ệ
Qu n lý tài chính công đ c th c hi n theo 4 nguyên t c c b n sau:ả ượ ự ệ ắ ơ ả
Nguyên t c hi u quắ ệ ả: Là nguyên t c quan tr ng hàng đ u trong qu n lýắ ọ ầ ả
tài chính công. Hi u qu th hi n trên t t c các lĩnh v c chính tr , kinh t vàệ ả ể ệ ấ ả ự ị ế
xã h i. Hi u qu xã h i và hi u qu kinh t là hai n i dung quan tr ng ph iộ ệ ả ộ ệ ả ế ộ ọ ả
đ c xem xét đ ng th i khi hình thành m t quy t đ nh hay m t chính sách chiượ ồ ờ ộ ế ị ộ
tiêu ngân sách.
Nguyên t c th ng nh tắ ố ấ : th ng nh t qu n lý b ng pháp lu t là nguyên t cố ấ ả ằ ậ ắ
không th b qua trong qu n lý tài chính công. Th c hi n nguyên t c này sể ỏ ả ự ệ ắ ẽ
đ m b o tính bình đ ng, công b ng, hi u qu , h n ch nh ng tiêu c c, nh t làả ả ẳ ằ ệ ả ạ ế ữ ự ấ
nh ng r i ro có tính ch t ch quan khi quy t đ nh các kho n chi tiêu.ữ ủ ấ ủ ế ị ả
Nguyên t c t p trung dân chắ ậ ủ: t p trung dân ch đ m b o cho các ngu nậ ủ ả ả ồ
l c c a xã h i đ c s d ng t p trung và phân ph i h p lý. Các kho n đóngự ủ ộ ượ ử ụ ậ ố ợ ả
góp c a dân th c s ph i do dân quy t đ nh chi tiêu nh m đáp ng m c tiêuủ ự ự ả ế ị ằ ứ ụ
chung c a c ng đ ng.ủ ộ ồ
Nguyên t c công khai, minh b chắ ạ : th c hi n công khai minh b ch trongự ệ ạ
qu n lý s t o đi u ki n cho c ng đ ng có th giám sát, ki m soát các quy tả ẽ ạ ề ệ ộ ồ ể ể ế
đ nh v thu, chi tài chính, h n ch nh ng th t thoát và b o đ m tính hi u qu .ị ề ạ ế ữ ấ ả ả ệ ả
V m i quan h gi a c i cách hành chính và c i cách tài chính côngề ố ệ ữ ả ả ,
c i cách hành chính là m t quá trình ti n hành nh ng s a đ i, c i ti n mangả ộ ế ữ ử ổ ả ế
tính c b n và có h th ng đ i v i ho t đ ng c a b máy hành chính nhàơ ả ệ ố ố ớ ạ ộ ủ ộ
n c. Tuỳ theo đi u ki n c th c a m i n c và trong t ng th i kỳ, n i dungướ ề ệ ụ ể ủ ỗ ướ ừ ờ ộ
c a c i cách hành chính có ph m vi và m c đ khác nhau n c ta, côngủ ả ạ ứ ộ Ở ướ
cu c c i cách hành chính b t đ u đ c tri n khai t kho ng gi a nh ng nămộ ả ắ ầ ượ ể ừ ả ữ ữ
90 th k XX v i s ra đ i c a Ngh quy t 38/CP ngày 04/5/1994 c a Chínhế ỷ ớ ự ờ ủ ị ế ủ
ph . Th c t cho th y ch có th th c hi n c i cách hành chính thành công khiủ ự ế ấ ỉ ể ự ệ ả
ti n hành đ ng th i v i vi c c i cách tài chính công. M i quan h khăng khítế ồ ờ ớ ệ ả ố ệ
gi a c i cách hành chính và c i cách tài chính công th hi n các m t sau:ữ ả ả ể ệ ở ặ
vi c th c thi ho t đ ng c a b máy nhà n c g n li n v i c ch tài chính hệ ự ạ ộ ủ ộ ướ ắ ề ớ ơ ế ỗ
tr cho các ho t đ ng đó; vi c phân c p qu n lý hành chính ph i t ng ngợ ạ ộ ệ ấ ả ả ươ ứ
v i s phân c p qu n lý ngân sách nhà n c đ đ m b o kinh phí cho ho tớ ự ấ ả ướ ể ả ả ạ
đ ng có hi u qu m i c p; các c p chính quy n trong b máy hành chínhộ ệ ả ở ỗ ấ ấ ề ộ
đ u có trách nhi m và quy n h n có ý nghĩa quy t đ nh trong qu n lý tài chínhề ệ ề ạ ế ị ả
công ph m vi qu n lý c a mình; các th ch v tài chính công có tác d ngở ạ ả ủ ể ế ề ụ
chi ph i ho t đ ng c a các c quan nhà n c ch tr ng c a Chính ph ; tố ạ ộ ủ ơ ướ ủ ươ ủ ủ ỷ
tr ng và c ch chi tiêu kinh phí ngân sách đ tr l ng cho đ i ngũ cán b ,ọ ơ ế ể ả ươ ộ ộ
công ch c trong b máy nhà n c có tác đ ng quan tr ng đ n vi c phát huyứ ộ ướ ộ ọ ế ệ
năng l c c a cán b , công ch c trong công tác; thông qua tài chính công, nhàự ủ ộ ứ
n c th c hi n giám sát b ng đ ng ti n đ i v i m i ho t đ ng c a các cướ ự ệ ằ ồ ề ố ớ ọ ạ ộ ủ ơ
quan trong b máy nhà n c.ộ ướ
T nh ng m i quan h h u c nói trên, có th th y r ng công cu c c iừ ữ ố ệ ữ ơ ể ấ ằ ộ ả
cách hành chính không th tách r i v i c i cách tài chính công. C i cách tàiể ờ ớ ả ả
chính công tác đ ng t i c i cách hành chính nhà n c c ph m vi r ng vàộ ớ ả ướ ả ở ạ ộ
ph m vi h p. Xét trên ph m vi r ng, c i cách tài chính công là c i cách cácạ ẹ ạ ộ ả ả
ho t đ ng thu và chi b ng ti n c a nhà n c, thông qua đó tác đ ng đ n toànạ ộ ằ ề ủ ướ ộ ế
b ho t đ ng qu n lý nhà n c và cung ng d ch v công trên các lĩnh v c.ộ ạ ộ ả ướ ứ ị ụ ự
Trên ph m vi h p, vai trò c a tài chính công đ i v i c i cách hành chính đ cạ ẹ ủ ố ớ ả ượ
xem xét thông qua các tác đ ng tr c ti p c a tài chính công t i b n thân bộ ự ế ủ ớ ả ộ
máy hành chính nhà n c, c th t i cách th c t ch c b máy, c c u tướ ụ ể ớ ứ ổ ứ ộ ơ ấ ổ
ch c, quan h phân c p trong b máy, c ch tài chính bên trong b máy, ti nứ ệ ấ ộ ơ ế ộ ề
l ng công ch c... Nh ng tác đ ng nêu trên g n li n v i các n i dung c a c iươ ứ ữ ộ ắ ề ớ ộ ủ ả
cách hành chính mà chúng ta đang ti n hành.ế
D i đây xin đ c bàn t i s c n thi t và yêu c u đ t ra cho c iướ ượ ớ ự ầ ế ầ ặ ả
cách tài chính công
Trong đi u ki n hi n nay n c ta, c i cách tài chính công là m t đòiề ệ ệ ở ướ ả ộ
h i khách quan và phù h p v i các đi u ki n đ m b o tính kh thi c a c iỏ ợ ớ ề ệ ả ả ả ủ ả
cách. Nó xu t phát t th c tr ng tài chính công hi n nay và yêu c u v c iấ ừ ự ạ ệ ầ ề ả
cách hành chính nhà n c trong nh ng năm t i.ướ ữ ớ
Th nh tứ ấ , đ i v i th c tr ng tài chính công hi n nay, bên c nh m t số ớ ự ạ ệ ạ ộ ố
k t qu b c đ u đ t đ c, tài chính công v n đang còn nh ng h n ch c nế ả ướ ầ ạ ượ ẫ ữ ạ ế ầ
s m kh c ph c, đó là: ớ ắ ụ
Đ i v i lĩnh v c NSNN: do ch a xây d ng khuôn kh tài chính trungố ớ ự ư ự ổ
h n nên h n ch tính chi n l c c a ngân sách và không phù h p v i vi cạ ạ ế ế ượ ủ ợ ớ ệ
qu n lý các d án tài chính l n c n th c hi n trong nhi u năm. B trí ngânả ự ớ ầ ự ệ ề ố
sách còn b đ ng, co kéo v i các m c tiêu ng n h n. C c u chi ngân sách cònị ộ ớ ụ ắ ạ ơ ấ
b t h p lý, v n còn nh ng kho n chi mang tính bao c p. Ph m vi chi ngân sáchấ ợ ẫ ữ ả ấ ạ
ch a đ c xác đ nh rõ nên khó gi m đ c gánh n ng chi ngân sách trong khiư ượ ị ả ượ ặ
quy mô ngân sách còn nh . M t khác, vi c chi bao c p, bao bi n đã t o tỏ ặ ệ ấ ệ ạ ư
t ng l i, làm gi m đ ng l c phát tri n và c n tr vi c thu hút đ u t xãưở ỷ ạ ả ộ ự ể ả ở ệ ầ ư
h i vào vi c cung c p d ch v công. Vi c phân b , qu n lý và s d ng ngânộ ệ ấ ị ụ ệ ổ ả ử ụ
sách còn kém hi u qu , s d ng lãng phí. Công tác ki m soát chi v n n ng nệ ả ử ụ ể ẫ ặ ề
v s l ng, ch a chú ý đúng m c đ n ch t l ng, hi u qu kho n chi...ề ố ượ ư ứ ế ấ ượ ệ ả ả
Đ i v i tài chính các c quan hành chính, đ n v s nghi p: Đ nh m c,ố ớ ơ ơ ị ự ệ ị ứ
ch đ chi tiêu l c h u, thi u c th , không đ ng b . C ch qu n lý biênế ộ ạ ậ ế ụ ể ồ ộ ơ ế ả
ch , qu n lý kinh phí ngân sách còn b t c p, ch a t o đ ng l c khuy n khíchế ả ấ ậ ư ạ ộ ự ế
s d ng kinh phí ti t ki m, hi u qu , d n đ n tình tr ng lãng phí khá phử ụ ế ệ ệ ả ẫ ế ạ ổ
bi n.ế
Th haiứ, xu t phát t yêu c u c i cách hành chính nhà n c và nh ngấ ừ ầ ả ướ ữ
th ch m i v NSNN cũng đ t ra yêu c u v c i cách tài chính công m t cáchể ế ớ ề ặ ầ ề ả ộ
c p thi t, c th :ấ ế ụ ể
Lu t NSNN (năm 2002) v a t o ra c s pháp lý cho c i cách căn b nậ ừ ạ ơ ở ả ả
v tài chính công, v a d n đ n nh ng yêu c u v c i cách tài chính công nh :ề ừ ẫ ế ữ ầ ề ả ư
c c u l i chi ngân sách, đ i m i c ch phân c p qu n lý tài chính và ngânơ ấ ạ ổ ớ ơ ế ấ ả
sách....
M c tiêu t ng th v c i cách hành chính nhà n c giai đo n 2001-2010ụ ổ ể ề ả ướ ạ
đã đ t ra yêu c u c i cách tài chính công. Đó là: ặ ầ ả T o đi u ki n cho chínhạ ề ệ
quy n đ a ph ng ch đ ng x lý các công vi c đ a ph ng; phân bi t cề ị ươ ủ ộ ử ệ ở ị ươ ệ ơ
quan hành chính công quy n v i t ch c s nghi p, d ch v công; đ i m i cề ớ ổ ứ ự ệ ị ụ ổ ớ ơ
ch phân b ngân sách, chuy n t c p kinh phí theo biên ch sang c p kinh phíế ổ ể ừ ấ ế ấ
căn c vào k t qu và ch t l ng ho t đ ng, h ng vào ki m soát đ u ra,ứ ế ả ấ ượ ạ ộ ướ ể ầ
tăng quy n ch đ ng c a đ n v s d ng ngân sách...ề ủ ộ ủ ơ ị ử ụ
Yêu c u v c i cách tài chính công:ầ ề ả Nh ng k t qu b c đ u c a c iữ ế ả ướ ầ ủ ả
cách tài chính công Vi t Nam th i gian g n đây đòi h i ph i ti p t c c iở ệ ờ ầ ỏ ả ế ụ ả
cách m nh m h n n a trong giai đo n t i. Đ ng th i, đó cũng là nh ng b cạ ẽ ơ ữ ạ ớ ồ ờ ữ ướ
đi mang tính th nghi m, nó cho phép kh ng đ nh kh năng c i cách tài chínhử ệ ẳ ị ả ả
công n c ta.ở ướ
Nh n th y c i cách tài chính công và c i cách hành chính nhà n c cóậ ấ ả ả ướ
m i quan h ch t ch v i nhau, nh ng bi n đ ng c a b ph n này luôn tácố ệ ặ ẽ ớ ữ ế ộ ủ ộ ậ
đ ng kéo theo s thay đ i c a b ph n kia. Do v y, c i cách tài chính côngộ ự ổ ủ ộ ậ ậ ả
ph i đ t trong m i quan h t ng th c a ch ng trình c i cách hành chính nhàả ặ ố ệ ổ ể ủ ươ ả
n c, ph i đáp ng đ c các yêu c u c a c i cách hành chính và h tr choướ ả ứ ượ ầ ủ ả ỗ ợ
quá trình này. Theo đó, c i cách tài chính công ph i đáp ng các yêu c u sau:ả ả ứ ầ
* Ph i t o đi u ki n t p trung ngu n l c tài chính nhà n c đ gi iả ạ ề ệ ậ ồ ự ướ ể ả
quy t các nhi m v quan tr ng, đúng v i ch c năng c a nhà n c; s d ngế ệ ụ ọ ớ ứ ủ ướ ử ụ
t p trung ngu n l c cho các u tiên chi n l c v i chính sách nh t quán,ậ ồ ự ư ế ượ ớ ấ
th ng nh t và th c t .ố ấ ự ế
* Ph i nâng cao đ c tính ch đ ng, quy n h n và trách nhi m c a cácả ượ ủ ộ ề ạ ệ ủ
đ n v trong vi c qu n lý, s d ng kinh phí ngân sách và v i v n đ tài chínhơ ị ệ ả ử ụ ớ ấ ề
c a mình.ủ
* Ph i nâng cao hi u qu s d ng ngu n l c tài chính nhà n c, baoả ệ ả ử ụ ồ ự ướ
g m hi u qu qu n lý, hi u qu s d ng NSNN trên bình di n vĩ mô và hi uồ ệ ả ả ệ ả ử ụ ệ ệ
qu s d ng kinh phí ngân sách các đ n v tr c ti p s d ng ngân sách.ả ử ụ ở ơ ị ự ế ử ụ
* Ph i h ng t i m c tiêu cu c i cách hành chính nhà n c, đó là: nângả ướ ớ ụ ả ả ướ
cao hi u l c, hi u qu c a b máy nhà n c, nâng cao ch t l ng các d ch vệ ự ệ ả ủ ộ ướ ấ ượ ị ụ
công đ c cung c p.ượ ấ
