Hãy là người cha, người mẹ mà
con bạn mong đợi
Là những bậc phụ huynh, chắc hẳn chúng ta đã ít nhiều đọc sách, báo,
nghe qua các phương tiện thông tin đại chúng về các phương pháp giáo dục
con cái. ở đây, chúng tôi xin được đưa ra 6 nguyên tắc được các nhà tâm lý
học, giáo dục học coi là cơ bản.
1. Hãy để trẻ phải chịu hậu quả tự nhiên của hành vi
Con bạn bị trượt một môn do không học bài, bị mất chiếc áo khoác vì
để quên hay hết tiền tiêu vì phải nộp phạt ở thư viện... Theo giáo sư Charles
Schaefer, đồng tác giả cuốn sách “Hãy dạy con bạn cách cư xử” (Teach your
child to behave) thì đó là những điều hết sức tự nhiên để phát triển tinh thần
trách nhiệm và hãy để con bạn tự chịu hậu quả của những việc làm đó. Một
đứa trẻ lên ba đã có thể hiểu được nguyên tắc cơ bản của mối quan hệ nhân
quả. Bạn có thể nhẹ nhàng cảnh cáo trước: “Nếu con đập mạnh như vậy thì
chiếc ô tô đồ chơi của con sẽ bị vỡ.” Và nếu con bạn không nghe thì hãy cứ
để như vậy. Song cần chú ý rằng không mua đồ chơi để thay thế cho đồ chơi
đã bị hỏng đó. Trong trường hợp hậu quả xảy ra có thể quá nguy hiểm (như
cầm đồ chơi đập mạnh vào kính) hay quá tốn kém (như để xe đạp ở ngoài
không khoá) thì bạn có thể báo trước hậu quả có thể xảy ra và dùng hình
phạt như không cho chơi thứ đồ chơi đó nữa hoặc cấm không cho đi xe đạp
trong 2 tuần.
Sai lầm thường gặp: Đưa ra hình phạt không liên quan đến hành vi
của trẻ. Nếu con bạn đòi bật TV nhưng lại nhảy nhót không chịu xem thì sẽ
chẳngcó nghĩa gì nếu bạn phạt con bằng cách không cho đi chơi vào ngày
hôm sau. Để con bạn thấy được mối quan hệ nhân quả thì hãy tắt TV đi.
2. Khích lệ hành vi tốt
Hãy hướng con bạn đến những hành vi tốt như: biết giúp mẹ những
việc vặt trong nhà, cho bạn bè chơi cùng đồ chơi, biết lễ phép... Những lúc
như vậy bạn nên mỉm cười, khen ngợi hoặc ôm hôn con. Bạn có thể nói
những câu như: “Cám ơn con vì đã giữ trật tự trong lúc mẹ gọi điện thoại.”
hay “Mẹ thấy con rất giỏi vì đã biết hoà giải với bạn trong lúc chơi”...
Sai lầm thường gặp: “Hối lộ” cho con để ngăn chặn những hành vi
xấu. Ví dụ: “Mẹ cho con cái kẹo này thì con không được đánh em.” Những
hành vi xấu không xứng đáng được thưởng mà cần phải bị trừng phạt.
3. Biết lựa tính cách của trẻ.
Đứa con đầu lòng của bạn có thể rất ngoan và dễ bảo, nhưng đứa thứ
hai lại cứng nhắc, bướng bỉnh. Chính vì vậy việc nuôi dạy con cái không thể
áp dụng một công thức máy móc. Bà Stella Chess, đồng tác giả cuốn sách
nổi tiếng “Hãy hiểu con bạn” (Know your child) cho biết: “Chỉ vài tuần sau
khi ra đời, những đứa trẻ đã thể hiện sự khác nhau rõ rệt về hành vi”. Tính
tình của đứa trẻ sẽ ảnh hưởng đến mức độ hành động, khả năng tập trung
chú ý, việc thích nghi với hoàn cảnh, cách thể hiện tình cảm... Cố gắng thay
đổi những nét tính cách này là vô ích vì theo các nhà nghiên cứu thì chúng
có tính bẩm sinh. Ta chỉ có thể lựa theo tính cách của trẻ để phát triển những
tính tốt và hạn chế những tính xấu.
Sai lầm thường gặp: Cố thay đổi thế giới xung quanh cho phù hợp với
đứa trẻ. Nếu bạn mang một đứa con hiếu động đến nhà một người quen thì
bạn không thể đề nghị họ cất hết những đồ dễ vỡ đi. Thay vào đó bạn nên
giáo dục con bạn những hành vi phù hợp và nếu nó vẫn muốn nghịch ngợm
thì hãy cho nó ra ngoài.
4. Đặt ra giới hạn.
Bạn muốn con bạn được hài lòng và rất khó chịu khi phải nghe chúng
kêu khóc vì bạn cản trở những trò nghịch ngợm của chúng. Theo các nhà
nghiên cứu thì điều này có thể xảy ra từ khi trẻ được 6 tháng tuổi. Vì vậy
bạn nên đặt ra giới hạn càng sớm càng tốt. Những đứa trẻ trước tuổi đi học
sẽ vâng lời bạn nếu được giải thích một cách dễ hiểu và phù hợp với lứa
tuổi. Bạn cần làm cho con bạn hiểu rằng cha mẹ là chủ gia đình. Để bước
vào đời, đứa trẻ cần phải biết đâu là giới hạn của mình, đâu là của người
khác. Để việc đặt giới hạn có hiểu quả bạn cần phải biết cách chịu đựng sự
kêu khóc của trẻ. Hãy đặt ra một ranh giới giữa những hành vi có thể được
và những hành vi không thể được, sau đó cho con bạn biết ranh giới đó và
điều gì sẽ xảy ra nếu chúng vượt quá. Điều quan trọng là bạn phải luôn nhất
quán.
Sai lầm thường gặp: Quá nghiêm khắc. Trẻ em cần có cơ hội khám
phá, học hỏi vì vậy không nên đặt ra những giới hạn không cần thiết. Chẳng
hạn, bạn có thể khoanh riêng một góc vui chơi hoặc dành cho trẻ một phòng
riêng để trẻ có thể thoải mái nô đùa trong đó.
5. Đừng làm trẻ thất vọng
Khi trẻ có những hành vi làm bạn bực mình, đôi khi bạn quát: “Nếu
mày không dọn ngay những thứ bẩn thỉu này đi thì tao sẽ quật mày chết!”
hoặc “ Lại về muộn, nói không nghe, đồ mất dạy !”...Các nhà tâm lý cho
rằng những câu nói chỉ trích như vậy làm trẻ cảm thấy bị tổn thương, cảm
thấy không còn được bố mẹ yêu thương nữa. Thay cho những câu nói đó bạn
nên dùng những câu được bắt đầu bằng đại từ “bố” hoặc “mẹ”. Chẳng hạn:
“Mẹ rất buồn khi nhìn thấy bếp bẩn thỉu như thế này.” hay “Bố mẹ rất lo
lắng mỗi khi con về muộn.” Những thông điệp kiểu như vậy sẽ khuyến