230
MỘT SỐ CHẤN THƯƠNG THƯỜNG GẶP
TRONG HOẠT ĐỘNG THỂ DỤC THỂ THAO
ThS. Lê Hữu Toàn, ThS. Võ Minh Vương
Giảng viên Trường Học viện Hàng không Việt Nam
TÓM TẮT
Hoạt động Thể thao luôn đóng một vai trò quan trọng trong việc nâng cao sức khỏe
của con người. Tuy nhiên, trong quá trình chơi hoặc tập luyện thể dục thể thao, nhiều người
không may bị chấn thương. Chúng ta cần hết sức cẩn trọng trong quá trình luyện tập thể thao
để tránh những chấn thương nghiêm trọng. Dưới đây là những chấn thương thể thao phổ biến
nhất mà bạn cần lưu ý để hạn chế tối đa.
Từ khóa: Chấn thương, Thể dục thể Thao. Liệu pháp RICE.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tập luyện thể thao là hoạt động tốt cho sức khỏe. Cùng với chế độ dinh dưỡng
hợp lý, chế độ vận động vừa sức là nền tảng cho cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai. Tuy nhiên,
bên cạnh nhiều lợi ích mà thể thao mang lại, người chơi thể thao (cả chuyên nghiệp
lẫn không chuyên) đều phải đối mặt với những chấn thương trong quá trình tập luyện
và thi đấu.
Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC),
mỗi năm ở Mỹ có gần 10 triệu trường hợp gặp phải chấn thương do chơi thể thao.
Tại Việt Nam, con số này cũng có thể lên đến hàng nghìn người. Do đó, những
người chơi thể thao cần được tư vấn và hướng dẫn cách vận động phù hợp để phòng
ngừa chấn thương.
2. MỘT SỐ CHẤN THƯƠNG THƯỜNG GẶP
2.1 Căng giãn cơ
Căng cơ là tình trạng các thớ cơ căng giãn hơn bình thường, vượt quá giới hạn
chịu đựng của cơ.
Chứng căng cơ thường xảy ra nhiều hơn khi bạn không trải qua khâu làm nóng
cơ thể (khởi động) trước những lần vận động nặng. Đặc biệt rất hay gặp đối với người
hay luyện tập thể thao vừa mới trở lại tập luyện sau một thời gian nghỉ tập.
Dấu hiệu:
- Đau nhói ở vùng bị chấn thương.
- Khả năng vận động của nhóm cơ bị ảnh hưởng, chức phận của cơ bị hạn chế.
- Xuất hiện vết tím, sưng.
- Mức độ nặng: Cử động nhóm cơ khó khăn, vết tím và sưng lớn (do một
phần, một số sợi cơ bị rách hoặc đứt).
231
2.2 Bong gân mắt cá chân
Mắt cá được bao phủ trong vô số các dây chằng có chức năng chính là kết nối
các xương lại với nhau và kiểm soát chuyển động của cơ thể. Khi mắt cá xoay và bị
lật vào trong quá nhanh hoặc bị xoắn mạnh vì các chuyển động đột ngột, dây chằng
quanh mắt cá, vốn đã yếu, sẽ bị đứt. Hậu quả là bạn bị bong gân mắt cá chân. Đó là
lý do tại sao các vận động viên tham gia vào các môn thể thao với cường độ mạnh
như bóng đá, bóng rổ, bóng bầu dục thường bị bong gân mắt cá chân.
2.3 Chấn thương gân khoeo
Khoeo được cấu thành từ ba cơ bắp riêng biệt ở đùi. Chấn thương gân khoeo
xảy ra khi chân bạn bị căng giãn quá mức trong khi chạy vượt rào hoặc chạy nhanh.
Chấn thương gân khoeo cũng có thể xảy ra khi bạn ngã về phía trước trong khi trượt
ván nước.
Các chấn thương ở khoeo thường mất một thời gian dài, thường là một năm, để
hồi phục, bởi vì đi bộ tạo ra độ căng không ngừng trên mô đã bị chấn thương. Bạn
không nên chơi thể thao trong thời gian đợi hồi phục. Một số người không thể đợi
lâu và chơi thể thao lại sớm, vì vậy chấn thương tái phát là điều rất phổ biến.
232
2.4 Đau cẳng chân
Đau cẳng chân do các cơ gần xương cẳng chân bị đau. Chạy, đặc biệt là trên bề
mặt cứng như các con đường lát đá, là nguyên nhân chính gây đau cẳng chân, đặc biệt
đối với người mới bắt đầu hoặc những người không có giày hỗ trợ phù hợp.
2.5 Chấn thương đầu gối
- Rách dây chằng chéo trước: Chấn thương đầu gối rất phổ biến trong số các
chấn thương thể thao. Có hai loại chấn thương đầu gối là rách dây chằng chéo trước
và hội chứng đùi bánh chè.
Chức năng của dây chằng chéo trước là giúp giữ chặt xương chân vào đầu gối.
Nếu bạn bị rách dây chằng chéo trước, cần đi khám bác sĩ ngay vì đây là một trong
những chấn thương thể thao nghiêm trọng nhất. Nếu chấn thương nghiêm trọng, bạn
có thể phải trải qua phẫu thuật để duy trì hoạt động thể chất sau này.
- Hội chứng đùi bánh chè
Vấn đề này xảy ra khi khớp gối của bạn phải chịu áp lực liên tục trong quá trình
chạy, nhảy hoặc chơi bóng chuyền, gây kích thích dưới nắp gối.
Hội chứng đùi bánh chè không nghiêm trọng như rách dây chằng chéo trước.
Tất cả những gì bạn cần làm là kiên nhẫn chờ đợi. Đầu gối sẽ cần 6 tuần để hồi phục
hoàn toàn. Tập thể dục nhẹ nhàng được khuyến cáo trong quá trình hồi phục của bạn.
2.6 Các chấn thương ở vai và cánh tay
2.6.1 Viêm gân khớp vai
Khớp vai là khớp có biên độ vận động lớn nhất trong cơ thể, nên rất dễ bị chấn
thương. Chấn thương ở vùng vai chiếm khoảng 1/10 tổng số các chấn thương thể thao.
Các chấn thương gặp phải thường do sự quá tải hoặc do việc lặp đi lặp lại động tác
ném và đẩy.
233
Khớp vai dễ gặp phải chấn thương khi luyện tập thể thao
Khớp vai dễ gặp chấn thương nhất, song cũng là khớp gặp nhiều khó khăn nhất
trong việc phục hồi chức năng. Lý do là khớp vai có tầm vận động quá rộng, có nhiều
gân, cơ tham gia vào vận động của nó, bởi vậy sẽ mất nhiều thời gian phục hồi sau
chấn thương thì bạn mới có thể chơi thể thao trở lại được.
2.6.2 Viêm gân chóp xoay
Viêm gân chóp xoay là loại viêm gân khớp vai thường gặp nhất. Có 4 gân cơ
xoay ở vai, nằm bọc quanh khớp vai, chúng có chức năng làm chắc vai, tham gia vào
các động tác giơ tay lên, đưa tay ra trước, ra sau và xoay vai.
Nhóm gân này rất quan trọng, gần như phụ trách toàn bộ hoạt động của khớp
vai, nhưng lại có cấu tạo rất mỏng. Bởi vậy, khi bị viêm gân chóp xoay sẽ gây đau,
làm giảm hoặc mất vận động khớp vai. Nếu không được điều trị đúng, tình trạng này
sẽ trở thành mạn tính, khi đó sẽ rất khó điều trị.
Biểu hiện của viêm gân chóp xoay: các triệu chứng thường xảy ra một cách
từ từ, người bệnh không nhớ rõ nguyên nhân là do đâu. Bệnh nhân có triệu chứng
đau vùng vai, đau có thể lan lên cổ hoặc lan xuống dưới mặt trước cánh tay. Đau
tăng lên khi thực hiện các động tác như giơ tay qua đầu phát bóng, xì-mách trong
bóng chuyền, cầu lông, tennis, bơi lội,... hay khi thực hiện động tác ném trong môn
bóng ném, ném lao,...
Diễn biến của bệnh: Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, triệu chứng
đau vai ngày càng nặng thêm, đau tăng khi vận động và kể cả khi ngủ. Có lúc đau dữ
dội làm cho bệnh nhân không thể cử động vai được. Tình trạng này kéo dài có thể dẫn
đến các biến chứng như teo cơ, cứng khớp, vai mất chức năng vận động, từ đó làm
xáo trộn cuộc sống của bệnh nhân, bệnh nhân có thể bị suy sụp, mất ngủ mạn tính.
Viêm đầu dài gân nhị đầu
Nguyên nhân của tình trạng này là do:
- Vận động khớp vai quá mạnh, lặp đi lặp lại nhiều lần.
234
- Do tăng cường độ, tần suất hoặc thời gian tập luyện thể dục thể thao một cách
đột ngột.
- Chấn thương viêm đầu dài gân nhị đầu thường gặp trong các môn thể thao
như cầu lông, bơi thuyền, tennis, golf, thể dục dụng cụ, bơi lội, bóng ném, ném lao,...
Biểu hiện của viêm đầu dài gân nhị đầu: bệnh nhân xuất hiện đau ở mặt trước
vai, đau lan xuống khuỷu tay.
2.6.3 Viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay
Nguyên nhân gây viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay là do vận động quá mức,
khi chơi các môn thể thao có những động tác chuyển động lặp đi lặp lại như đánh gôn,
tennis, cầu lông, bóng bàn,...
Biểu hiện của tình trạng viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay đó là: đau nhức phía
bên ngoài khuỷu tay, triệu chứng đau sẽ đỡ khi được nghỉ ngơi. Nếu như bệnh nhân
vẫn tiếp tục vận động sẽ làm cho tình trạng chấn thương nghiêm trọng hơn.
3. CÁCH SƠ CỨU VÀ ĐIỀU TRỊ BAN ĐẦU KHI XẢY RA CHẤN THƯƠNG
TRONG HOẠT ĐỘNG TDTT
3.1 Áp dụng liệu pháp RICE
Sơ cứu, điều trị bằng phương pháp RICE được tiến hành ngay sau khi bị chấn
thương. Phương pháp này nếu được sử dụng ngay trong khoảng 10 – 20 phút đầu sau
chấn thương có thể rút ngắn được thời gian điều trị được vài ngày hoặc vài tuần và
nhanh chóng cho VĐV trở lại tập luyện và thi đấu. Khi bị chấn thương, thực hiện
phương pháp “RICE” ngay, gồm 4 bước:
R – Rest: nghỉ chơi ngay lập tức sau khi chấn thương, có thể bất động tạm thời
chi bị chấn thương từ 24 – 72 giờ (có thể dùng nẹp để bất động chi).
I – Ice: Chườm lạnh giúp giảm chảy máu, giảm sưng, giảm đau, giảm viêm,
thời gian từ 10-15 phút, không nên chườm quá lâu có thể gây phỏng lạnh, có thể phối
hợp với băng ép.
Cách làm: đá nhuyễn hoặc nước đá trong túi nylon, bọc khăn vải ướt bên ngoài,
chườm lên vùng tổn thương.
“Ice massage” là hình thức phối hợp giữa chườm lạnh và băng ép.
Chườm lạnh được thực hiện trong 24-72 giờ đầu sau chấn thương (tùy vào mức
độ tổn thương), thời gian chườm là 10-15 phút, rồi nghỉ 30-45 phút, có thể lặp lại
nhiều lần trong ngày.
- Đối với những chấn thương nhỏ thì đau, sưng sẽ giảm rất nhanh.
- Đối với chấn thương trung bình đau, sưng sẽ giảm sau 24 giờ.
- Đối với chấn thương nặng thường đau và sưng sẽ giảm sau 72 giờ (cần phải
có điều trị chuyên sâu sau đó).
- Thời gian chườm lạnh còn phụ thuộc vào vị trí tổn thương và cơ thể mỗi người
(mập, ốm).
C – Compression: băng ép với mục đích làm giảm giảm sưng có thể thực hiện
cùng lúc với chườm lạnh hoặc khi không có chườm lạnh.