TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
279
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ KẾT QUẢ ĐO ẢNH ĐỘNG NHÃN ĐỒ (VNG)
CỦA NGƯỜI BỆNH CHÓNG MẶT TƯ THẾ KỊCH PHÁT LÀNH TÍNH
TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH NĂM 2022 – 2023
Nguyễn Thị Hà1, Nguyễn Văn Liệu2, Lê Minh Kỳ2,
Phạm Việt Tuấn2, Nguyễn Thị Nhan2, Đỗ Thị Kiều Trang2,
Đoàn Quốc Khánh2, Phạm Hồng Tĩnh2, Phạm Thị Như Quỳnh2
TÓM TẮT40
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính
(CMTTKPLT) là một trong những nguyên nhân
phổ biến gây chóng mặt ngoại biên và thường
gặp ở lứa tuổi từ 50 - 70 tuổi. CMTTKPLT được
đặc trưng bởi chóng mặt và rung giật nhãn cầu
khi người bệnh được làm nghiệm pháp Dix –
Hallpike hoặc Head-Roll tuỳ thuộc vào vị trí của
thạch nhĩ lạc chỗ. Thời gian, tần suất và cường
độ các triệu chứng thay đổi tùy thuộc vào ống
bán khuyên (ÔBK) và vị trí của thạch nhĩ. Hiện
nay có nhiều hệ thống khám tiền đình hiện đại
dùng để chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây
nên hội chứng tiền đình, trong đó hệ thống ảnh
động nhãn đồ (VNG) được dùng để ghi lại và
lượng giá hệ thống vận động nhãn cầu và phản xạ
tiền đình mắt. VNG kết hợp với lâm sàng có thể
phát hiện được thạch nhĩ lạc chỗ lạc vào ÔBK
nào, một bên hay hai bên để từ đó đưa ra liệu
trình thích hợp để tái định vị thạch nhĩ.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Người bệnh được chẩn đoán chóng mặt tư thế
kịch phát lành tính tại khoa Thần Kinh và khoa
1Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Hà
SĐT: 0915931266
Email: nguyenhatknb@gmail.com
Ngày nhận bài: 14/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 28/7/2024
Ngày duyệt bài: 05/8/2024
Tai Mũi Họng – Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
Nghiên cứu tiến cứu mô tả cắt ngang.
Kết quả: Trong số 200 người bệnh được
nghiên cứu có 149 người bệnh là nữ giới, chiếm
75%. Nhóm tuổi 61-70 có nhiều người bệnh nhất
(48 người bệnh, chiếm 24%). Phần lớn người
bệnh có cảm giác chóng mặt quay (185 người
bệnh, chiếm 92,5%). Buồn nôn là biểu hiện kèm
theo thường gặp nhất với 171 người bệnh có biểu
hiện này, chiếm 85,5%. 50 người bệnh, chiếm
25%, có thạch nhĩ lạc chỗ vào ÔBK cả hai bên.
Số lượng thạch nhĩ lạc chỗ ÔBK sau chiếm ưu
thế với 198/288 ÔBK có thạch nhĩ lạc chỗ.
Kết luận: 92,5% người bệnh được chẩn đoán
CMTTKPLT có các cơn chóng mặt quay dữ dội,
đột ngột, trong thời gian cực ngắn (mấy giây đến
vài phút), cơn xuất hiện khi thay đổi tư thế đầu.
Kết quả đo VNG ở người bệnh CMTTKPLT cho
thấy đa phần thạch nhĩ lạc chỗ ở ống bán khuyên
sau. Sử dụng VNG giúp xác định vị trí thạch nhĩ
lạc chỗ, qua đó giúp thực hiện các nghiệm pháp
tái định vị thạch nhĩ hiệu quả.
Từ khoá: Chóng mặt tư thế kịch phát lành
tính, ảnh động nhãn đồ.
SUMMARY
CLINICAL FEATURES AND
VIDEONYSTAGMOGRAPHY (VNG)
RESULTS OF PATIENTS WITH
BENIGN PAROXYSMAL POSITIONAL
VERTIGO AT TAM ANH GENERAL
HOSPITAL FROM 2022 TO 2023
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
280
Benign paroxysmal positional vertigo
(BPPV) reigns as the most prevalent peripheral
vestibulopathy, characterized by episodic vertigo
and nystagmus elicited by specific head
repositioning maneuvers like the Dix-Hallpike
maneuver and Head-Roll test. Recent
advancements in Vietnamese healthcare have
seen the introduction of state-of-the-art
techniques like videonystagmography (VNG).
This technology empowers clinicians with a non-
invasive and objective method for localizing
canalith canal involvement, ultimately refining
the selection of appropriate canalith repositioning
maneuvers for optimal treatment outcomes.
Subjective: Patients were diagnosed with
BPPV at Tam Anh General Hospital from 2022
to 2023.
Method: A descriptive study.
Results: A preponderance of patients
identified as female, constituting approximately
75% of the study group. The age bracket of 61-
70 years exhibited the highest prevalence,
encompassing roughly 24% of the study
population. The most frequently reported
symptom was a spinning sensation, affecting
92.5% of patients. Nausea emerged as the most
prevalent co-occurring symptom, with a
prevalence of 85.5%. A significant portion of
patients also reported oscillopsia and vomiting.
25% of the study population presented with
bilateral BPPV. Posterior canal otolithiasis
emerged as the most common subtype of BPPV.
Conclusion: 92.5% of patients diagnosed
with CMTTKPLT have severe, sudden, spinning
vertigo attacks of extremely short duration
(seconds to minutes), attacks appear when
changing head position. Results of measuring
VNG in patients with BBPV showed that most of
the tympanic stones were ectopic in the posterior
semicircular canal. VNG serves as a pivotal
diagnostic tool, empowering clinicians to achieve
precise localization of canalith canal involvement.
This enhanced the selection of the most
appropriate canalith repositioning maneuvers,
ultimately optimizing treatment efficacy.
Keywords: Benign paroxysmal positional
vertigo, videonystagmography.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính
(CMTTKPLT) được định nghĩa là một cảm
giác bất thường về chuyển động được tạo ra
bởi sự kích thích cơ quan tiền đình khi thay
đổi tư thế đầu. Các kích thích này kích hoạt
chuyển động bất thường của mắt – rung giật
nhãn cầu và gây ra cơn chóng mặt ngắn.
CMTTKPLT là một trong những nguyên
nhân phổ biến gây chóng mặt và thường gặp
ở lứa tuổi 50 – 70 với tỷ lệ gặp 9% trong
nhóm người ở độ tuổi này.
CMTTKPLT được đặc trưng bởi chóng
mặt và rung giật nhãn cầu khi người bệnh
được làm nghiệm pháp Dix-Hallpike hoặc
Head-Roll tuỳ thuộc vào vị trí của thạch nhĩ
lạc chỗ. Việc phát hiện có thạch nhĩ bong và
di chuyển trong ÔBK là rất quan trọng với
mục đích tái định vị chúng theo các nghiệm
pháp phục hồi chức năng tiền đình nhằm
điều trị căn nguyên và kết thúc nhanh chóng
đợt chóng mặt cấp. Hiện nay có nhiều hệ
thống khám tiền đình hiện đại dùng để chẩn
đoán chính xác nguyên nhân gây nên hội
chứng tiền đình, trong đó hệ thống ảnh động
nhãn đồ (VNG) được dùng để ghi lại và
lượng giá hệ thống vận động nhãn cầu và
phản xạ tiền đình mắt. VNG kết hợp với lâm
sàng có thể phát hiện được thạch nhĩ lạc chỗ
lạc vào ÔBK nào, một bên hay hai bên để từ
đó đưa ra liệu trình thích hợp để tái định vị
thạch nhĩ.
Vai trò của VNG rất quan trọng trong
việc phát hiện và điều trị CMTTKPLT. Tuy
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
281
nhiên, hiện tại ở Việt Nam có rất ít nghiên
cứu về vai trò và tầm quan trọng của VNG
trong thực hành lâm sàng. Vì vậy, chúng tôi
tiến hành đề tài: “Đặc điểm lâm sàng và kết
quả đo ảnh động nhãn đồ (VNG) của người
bệnh chóng mặt tư thế kịch phát lành tính tại
bệnh viện đa khoa Tâm Anh năm 2022 -
2023” với 2 mục tiêu:
- Mô tả đặc điểm lâm sáng của người
bệnh CMTTKPLT
- Mô tả kết quả đo ảnh động nhãn đồ ở
nhóm người bệnh trên.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tiêu chuẩn lựa chọn:
- Người bệnh được chẩn đoán
CMTTKPLT hoặc có khả năng CMTTKPLT
dựa theo tiêu chuẩn chẩn đoán được đưa ra
bởi Phân loại quốc tế các rối loạn tiền đình
của Hiệp hội Barany.
Tiêu chuẩn loại trừ:
- Người bệnh có suy giảm ý thức, sa sút
trí tuệ, mất ngôn ngữ.
- Người bệnh có tiền sử chấn thương cột
sống cổ, phẫu thuật cột sống cổ, bệnh lý tủy
cổ hay bệnh lý rễ, dây thần kinh vùng cổ, có
tiền sử hẹp động mạch cảnh nặng
- Người bệnh đang có thai, có tiền sử
viêm khớp dạng thấp nặng.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang,
chọn mẫu thuận tiện
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 7 năm
2022 đến tháng 01 năm 2024
Địa điểm nghiên cứu: Khoa Thần kinh,
khoa Tai mũi họng – Bệnh viện Đa khoa
Tâm Anh Hà Nội.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm lâm sàng
Trong số 200 người bệnh được chọn vào
nghiên cứu thì đa số người bệnh trong nhóm
nghiên cứu là nữ giới với 149 người bệnh,
chiếm 75%. Nhóm tuổi 61-70 có nhiều người
bệnh nhất (48 người bệnh, chiếm 24%) với
đặc điểm lâm sàng như sau:
Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng
Đặc điểm lâm sàng
Số lượng (n)
Hình thái chóng mặt
Chóng mặt quay dữ dội
185 (92,5%)
Độ dài cơn chóng mặt
Vài giây đến 5 phút
168 (84%)
Trên 5 phút
32 (16%)
Tính chất khởi phát cơn chóng mặt
Đột ngột
200 (100%)
Từ từ
0
Hoàn cảnh xảy ra cơn chóng mặt
Tự nhiên
199 (99,5%)
Sau chấn thương đầu
1 (0,5%)
Sau dùng thuốc
0
Nhận xét: 100% CMKPLT khởi phát đột ngột, 84% cơn chóng mặt có thời gian từ vài
giây đến 5 phút, xuất hiện tự nhiên với hình thái chóng mặt quay dữ dội chiếm ưu thế với
99,5%.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
282
Bảng 2. Tư thế làm nặng cơn chóng mặt khi có thạch nhĩ lạc chỗ ở các ống bán
khuyên
Thạch nhĩ
lạc chỗ
ÔBK trước
Thạch nhĩ
lạc chỗ
ÔBK sau
Thạch nhĩ
lạc chỗ
ÔBK ngang
Thạch nhĩ
lạc chỗ
nhiều ÔBK
Tổng số (n)
Quay đầu sang trái, phải
15 (7,5%)
75 (37,5%)
17 (8,5%)
26 (13%)
133 (66,5%)
Cúi – ngửa đầu
5 (2,5%)
13 (6,5%)
3 (1,5%)
9 (4,5%)
30 (15%)
Đang nằm chuyển ngồi dậy
4 (2%)
20 (10%)
6 (3%)
4 (2 %)
34 (17%)
Bất kể các hướng
3 (1,5%)
23 (11,5%)
10 (5%)
11 (5,5%)
44 (23,5%)
Nhận xét: Tư thế quay đầu sang trái phải là yếu tố làm tăng nặng cơn chóng mặt nhiều
nhất trong nhóm nghiên cứu, chiếm 66,5%.
Bảng 3. Hình thái cơn chóng mặt
Số lượng (n)
185 (92,5%)
57 (28,5%)
3 (1,5%)
6 (3%)
Nhận xét: Chóng mặt quay dữ dội là hình thái chóng mặt phổ biến nhất với 92,5% người
bệnh có hình thái chóng mặt này. Sau đó đến kiểu chóng mặt mất thăng bằng với 28,5%
người bệnh.
Bảng 4. Các triệu chứng kèm theo chóng mặt
Triệu chứng kèm theo
Số lượng (n)
Thị trường dao động
152 (76%)
Buồn nôn
171 (85,5%)
Nôn
62 (31%)
Rối loạn dáng đi
60 (30%)
Ngã
4 (2%)
Các triệu chứng rối loạn TKTV khác ( vã mồ hôi, chân tay lạnh, khó thở...)
13 (6,5%)
Đau đầu
34 (17%)
Không có
0 (0%)
Nhận xét: Buồn nôn là triệu chứng kèm theo phổ biến nhất với 85,5%, theo sau bởi thị
trường dao động (76%) và nôn (31%). Toàn bộ các bệnh nhân đều có ít nhất một triệu chứng
kèm theo.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
283
3.2. Kết quả đo VNG
Biểu đồ 1. Vị trí thạch nhĩ lạc chỗ vào ÔBK từng bên tai
Nhận xét: Số lượng thạch nhĩ lạc chỗ ÔBK bên trái và bên phải gần ngang nhau. Có 25%
bệnh nhân có thạch nhĩ lạc chỗ ÔBK hai bên.
Biểu đồ 2. Vị trí thạch nhĩ lạc chỗ vào các ÔBK
Nhận xét: Thạch nhĩ lạc chỗ ÔBK sau chiếm số lượng cao nhất, lên tới 198 ÔBK, theo
sau bởi ÔBK ngang (47) và ÔBK trước (43).
Bảng 5. Các bất thường trên hệ thống VNG nghi ngờ có rối loạn tiền đình căn nguyên
trung ương và ngoại biên khác kèm theo.
Phép đo
Số lượng (n)
RGNC tự phát
0 (0%)
Ổn định khi nhìn
0 (0%)
Chuyển động theo đuổi nhịp nhàng
21 (10,5%)
Chuyển động đột ngột
22 (11%)
Optokinetic
1 (0,5%)
Caloric
19 (9,5%)
Tư thế
5 (2,5%)
Nhận xét: Bất thường ở phép đo chuyển
động đột ngột gặp nhiều nhất ở 11% người
bệnh, theo sau bởi bất thường ở phép đo
chuyển động nhịp nhàng. Không có người
bệnh nào có bất thường ở phép đo RGNC tự
phát và ổn định khi nhìn.