Đặc điểm và thực trạng kiến thức về điều trị ARV của bệnh nhân HIV/AIDS tại các phòng khám ngoại trú tỉnh Ninh Bình năm 2012

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM VÀ THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VỀ ĐIỀU TRỊ ARV<br /> CỦA BỆNH NHÂN HIV/AIDS TẠI CÁC PHÒNG KHÁM NGOẠI<br /> TRÚ TỈNH NINH BÌNH NĂM 2012<br /> Tạ Thị Lan Hương*; Hoàng Huy Phương**; Đỗ Văn Dung*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu tiến hành tại 2 phòng khám ngoại trú của tỉnh Ninh Bình, từ 12 - 2011 đến 6 - 2012<br /> bằng phương pháp mô tả cắt ngang và hồi cứu trên bệnh án; tiến hành phỏng vấn 296 bệnh<br /> nhân (BN) đang điều trị ARV, kết quả cho hấy:<br /> 70,9% BN có kiến thức về tuân thủ điều trị ARV. Trong nghiên cứu này, nữ có kiến thức về tuân<br /> thủ điều trị ARV tốt hơn 2,4 lần so với nam giới (p < 0,05). Những người đang tham gia sinh<br /> hoạt câu lạc bộ/nhóm giáo dục đồng đẳng có kiến thức tốt hơn những người không tham gia<br /> 4,7 lần (p < 0,001). BN được tập huấn về điều trị ARV ≥ 3 buổi trước điều trị có kiến thức đạt<br /> về tuân thủ điều trị ARV cao hơn gấp 3,6 lần những người đi tập huấn < 3 buổi (p < 0,001).<br /> * Từ khóa: Điều trị ARV; HIV/AIDS; Kiến thức; Thực trạng; Tỉnh Ninh Bình.<br /> <br /> CHARACTERISTICS AND CURRENT STATUS OF KNOWLEDGE<br /> ABOUT ANTIRETROVIRAL TREATMENT OF HIV/AIDS AT<br /> OUTPATIENT CLINICS IN NINHBINH PROVINCE IN 2012<br /> SUMMARY<br /> The study was carried out on 2 outpatient clinics in Ninhbinh province from December, 2011<br /> to June, 2012 by using the cross-sectional descriptive and retrospective study on all records and<br /> interviewing 296 patients treated with ARV. 70.9% had the knowledge of following the treatment<br /> ARV properly. Among them, female patients is 2.4 times better than male patients (p < 0.05).<br /> People joining the groups have 4.7 times better knowledge than the others (p < 0.001). The patients<br /> trained about the treatment ARV for at least 3 days know well about following the treatment<br /> ARV 3,6 times than the people trained about the treatment ARV less than 3 days (p < 0.001).<br /> * Key words: ARV treatment; HIV/AIDS; Knowledge; Status; Ninhbinh province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Dịch HIV/AIDS được coi là một thảm<br /> họa của loài người, gây ra tổn thất to lớn<br /> cho các quốc gia, cộng đồng và nhiều gia<br /> đình trên toàn thế giới, hơn 30 triệu người<br /> <br /> đã chết vì AIDS; 34 triệu người đang sống<br /> với HIV, hơn 7.000 ca nhiễm mới mỗi<br /> ngày, 6 triệu người đang điều trị ARV tại<br /> các quốc gia có thu nhập thấp và trung<br /> bình [1, 2].<br /> <br /> * Sở y tế Ninh Bình<br /> ** Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS tỉnh Ninh Bình<br /> Người phản hồi (Corresponding): Tạ Thị Lan Hương (lanhuong689@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 26/11/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 28/03/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 08/04/2014<br /> <br /> 42<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> Ở Việt Nam, chưa có dịch bệnh nào<br /> lây lan rộng khắp và kéo dài như dịch<br /> HIV/AIDS. Tính đến 30 - 11 - 2013, cả<br /> nước có 216.254 người nhiễm HIV đang<br /> còn sống, trong đó, 66.533 BN AIDS còn<br /> sống và 68.977 người chết do AIDS. Dịch<br /> vẫn đang tiếp tục lây lan trên đất nước<br /> với > 10.000 người nhiễm mới mỗi năm;<br /> hơn 75% số xã, phường; 98% quận, huyện;<br /> 100% tỉnh, thành phố báo cáo có người<br /> nhiễm HIV [2].<br /> Với sự gia tăng nhanh chóng số người<br /> nhiễm HIV và số người chuyển sang giai<br /> đoạn AIDS, công tác chăm sóc, điều trị<br /> người nhiễm HIV/AIDS ngày càng trở nên<br /> cấp thiết. Cho đến nay, phương pháp điều<br /> trị bằng thuốc kháng retrovirut (ARV) vẫn<br /> là phương pháp hiệu quả nhất giúp người<br /> nhiễm HIV/AIDS nâng cao sức khoẻ, kéo<br /> dài tuổi thọ, giảm tử vong, giảm các bệnh<br /> nhiễm trùng cơ hội (NTCH) và giảm lây<br /> truyền HIV cho người khác. Nghiên cứu<br /> gần đây cho thấy điều trị ARV cho người<br /> nhiễm HIV là liệu pháp dự phòng tốt,<br /> đây là quá trình liên tục kéo dài suốt cuộc<br /> đời và đòi hỏi tuân thủ điều trị [3, 4].<br /> Ninh Bình là tỉnh có số người nhiễm<br /> HIV tăng nhanh, số BN chuyển sang giai<br /> đoạn AIDS và có nhu cầu điều trị ARV<br /> cũng gia tăng nhanh trong các năm trở lại<br /> đây. Đến ngày 31 - 3 - 2012, số người nhiễm<br /> HIV còn sống là 2.200 người, trong đó, số<br /> BN AIDS còn sống là 730 người; hiện có<br /> 582 người tử vong do AIDS, tổng số BN<br /> đang điều trị ARV tại tỉnh là 420 người<br /> (tăng gấp 14 lần so với năm 2007) [5].<br /> Hiện nay, tại tỉnh Ninh Bình vẫn chưa<br /> có báo cáo đầy đủ về thực trạng người<br /> bệnh, đánh giá tuân thủ điều trị của người<br /> nhiễm HIV/AIDS từ khi chương trình triển<br /> <br /> khai. Nghiên cứu này nhằm: Mô tả thực<br /> trạng kiến thức và một số yếu tố liên quan<br /> về tuân thủ điều trị ARV của BN HIV/AIDS<br /> tại 2 phòng khám ngoại trú thuộc tỉnh<br /> Ninh Bình năm 2012.<br /> ®èi t-îng vµ ph-¬ng ph¸p<br /> nghiªn cøu<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> Người nhiễm HIV/AIDS đang được<br /> điều trị ARV tại 2 phòng khám ngoại trú<br /> ở Ninh Bình.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả ngang có phân tích<br /> và hồi cứu thông tin trong hồ sơ bệnh án<br /> ngoại trú.<br /> * Cỡ mẫu:<br /> Toàn bộ BN đang điều trị ARV tại 2<br /> phòng khám ngoại trú của tỉnh, đáp ứng<br /> đủ các tiêu chuẩn lựa chọn (khảo sát ban<br /> đầu được 330 người; kết quả nghiên cứu<br /> đã tiếp cận và mời được 296 người đồng<br /> ý tham gia nghiên cứu).<br /> - Toàn bộ bệnh án ngoại trú của 296<br /> người đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> * Xử lý và phân tích số liệu:<br /> Nhập bằng phần mềm Epidata 3.1 và<br /> làm sạch, phân tích số liệu bằng phần mềm<br /> SPSS 18.0.<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ<br /> bµn luËn<br /> Trong tổng số 296 BN tham gia nghiên<br /> cứu, có 213 người (72%) đang điều trị tại<br /> Phòng khám Ngoại trú của Trung tâm<br /> phòng chống HIV/AIDS tỉnh Ninh Bình,<br /> còn lại 83 người (28%) đang điều trị tại<br /> phòng khám ngoại trú của Trung tâm Y tế<br /> huyện Kim Sơn.<br /> Bảng 1: Thông tin chung về đối tượng<br /> nghiên cứu (n = 296).<br /> 44<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> từ 23 - 52, chủ yếu từ 30 - 40 tuổi (68,9%).<br /> <br /> n<br /> <br /> Về tôn giáo, 17,6% BN theo đạo thiên chúa<br /> <br /> Giới tính<br /> Nam<br /> <br /> 183<br /> <br /> 61,8<br /> <br /> giáo, 43,6% theo đạo phật, 38,9% không<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 113<br /> <br /> 38,2<br /> <br /> theo tôn giáo nào. Hơn 1/2 số BN (50,3%)<br /> <br /> Nhóm tuổi (trẻ nhất 23 tuổi, già nhất 52 tuổi, tuổi<br /> trung bình 36,6)<br /> <br /> có trình độ trung học cơ sở. Về tình trạng<br /> <br /> < 30 tuổi<br /> <br /> 48<br /> <br /> 16,2<br /> <br /> hôn nhân, đa số BN đang sống cùng vợ<br /> <br /> 30 - 40 tuổi<br /> <br /> 204<br /> <br /> 68,9<br /> <br /> hoặc chồng (64,2%). Nghề nghiệp chính<br /> <br /> > 40 tuổi<br /> <br /> 44<br /> <br /> 14,9<br /> <br /> phần lớn là nông dân (51,7%), tiếp đến là<br /> <br /> Không theo tôn giáo nào<br /> <br /> 115<br /> <br /> 38,9<br /> <br /> Phật giáo<br /> <br /> nghiên cứu có thu nhập bình quân đầu<br /> <br /> 129<br /> <br /> 43,6<br /> <br /> Thiên chúa giáo<br /> <br /> 52<br /> <br /> 17,6<br /> <br /> người ≤ 400.000đ/người/tháng chiếm nhiều<br /> <br /> Mù chữ<br /> <br /> 19<br /> <br /> 6,4<br /> <br /> Tiểu học<br /> <br /> 55<br /> <br /> 18,6<br /> <br /> Trung học cơ sở<br /> <br /> 149<br /> <br /> 50,3<br /> <br /> Phổ thông trung học<br /> <br /> 58<br /> <br /> 19,6<br /> <br /> Trung cấp/cao đẳng/đại học<br /> <br /> 15<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> Tôn giáo<br /> <br /> các nghề tự do (23,6%). Nhóm đối tượng<br /> <br /> Trình độ học vấn<br /> <br /> nhất (45,6%).<br /> %<br /> 60<br /> <br /> Đi làm xa<br /> <br /> 50,4<br /> 42,6<br /> 34,8<br /> <br /> 40<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> <br /> 29,4<br /> <br /> 25,7<br /> <br /> Chưa lập gia đình<br /> <br /> 35<br /> <br /> 11,8<br /> <br /> Đang sống với vợ/chồng<br /> <br /> 190<br /> <br /> 64,2<br /> <br /> Ly dị/ly thân<br /> <br /> 12<br /> <br /> 4,1<br /> <br /> Góa<br /> <br /> 59<br /> <br /> 19,9<br /> <br /> Nông dân<br /> <br /> 153<br /> <br /> 51,7<br /> <br /> Nghề tự do<br /> <br /> 70<br /> <br /> 23,6<br /> <br /> Thất nghiệp<br /> <br /> 26<br /> <br /> 8,8<br /> <br /> Công nhân<br /> <br /> 22<br /> <br /> 7,4<br /> <br /> Buôn bán/kinh doanh<br /> <br /> 12<br /> <br /> 4,1<br /> <br /> Lái xe<br /> <br /> 11<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> CBVC nhà nước<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 20<br /> <br /> Tham gia CLB<br /> <br /> 8,0<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> 0<br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu đi<br /> làm xa nhà và tham gia câu lạc bộ theo<br /> giới tính.<br /> 42,6% nam giới hiện đi làm xa ở các<br /> tỉnh khác, tỷ lệ này ở nữ chỉ là 8%. Ngược<br /> <br /> Thu nhập theo đầu người/tháng<br /> ≤ 400.000đ<br /> <br /> 135<br /> <br /> 45,6<br /> <br /> lại, tỷ lệ nam tham gia sinh hoạt các câu<br /> <br /> 401.000 - 520.000đ<br /> <br /> 52<br /> <br /> 17,6<br /> <br /> lạc bộ chỉ 25,7%, trong khi đó tỷ lệ này ở<br /> <br /> > 520.000đ<br /> <br /> 109<br /> <br /> 36,8<br /> <br /> nữ chiếm tới 50,4%.<br /> <br /> Trong nghiên cứu này, nam nhiều hơn<br /> nữ (61,8% so với 38,2%). Tuổi trung bình<br /> 45<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> Giới tính<br /> <br /> %<br /> 100<br /> 100%<br /> 90%<br /> <br /> 3,5<br /> 16,9<br /> <br /> 25,1<br /> <br /> 80%<br /> 70%<br /> 80<br /> <br /> 12,6<br /> 41,9<br /> <br /> 60%<br /> 89,4<br /> <br /> 50%<br /> 40%<br /> 60<br /> 30%<br /> <br /> Không rõ<br /> QHTD<br /> TCMT<br /> <br /> 62,3<br /> 41,2<br /> <br /> 20%<br /> 10%<br /> 7,1<br /> <br /> 0%<br /> 40<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> Biểu đồ 2: Nguyên nhân lây nhiễm HIV của đối tượng nghiên cứu theo giới.<br /> 20<br /> Nguyên nhân lây nhiễm HIV ở nam chủ yếu do tiêm chích ma túy (62,3%), 12,6% lây<br /> qua quan hệ tình dục không an toàn, 25,1% không biết bị lây nhiễm qua đường nào.<br /> Còn ở nữ, hầu hết lây nhiễm qua quan hệ tình dục (89,4%), còn lại 7,1% lây qua tiêm<br /> chích ma túy,<br /> 0 3,5% không rõ nguyên nhân.<br /> Bảng 2: Thông tin về sự hỗ trợ trong điều trị ARV của đối tượng nghiên cứu (n = 296).<br /> n<br /> <br /> Người hỗ trợ điều trị tại nhà<br /> Không có ai<br /> <br /> 45<br /> <br /> 15,2<br /> <br /> Vợ/chồng<br /> <br /> 150<br /> <br /> 50,7<br /> <br /> Bố/mẹ<br /> <br /> 65<br /> <br /> 22,0<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 36<br /> <br /> 12,1<br /> <br /> Nhắc nhở uống thuốc<br /> <br /> 209<br /> <br /> 70,6<br /> <br /> Chăm sóc ăn uống<br /> <br /> 169<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> An ủi động viên<br /> <br /> 175<br /> <br /> 59,1<br /> <br /> Hỗ trợ tiền<br /> <br /> 66<br /> <br /> 22,3<br /> <br /> Tự nhớ<br /> <br /> 46<br /> <br /> 15,5<br /> <br /> Chuông điện thoại<br /> <br /> 148<br /> <br /> 50,0<br /> <br /> Đồng hồ báo thức<br /> <br /> 77<br /> <br /> 26,0<br /> <br /> Chương trình tivi/đài<br /> <br /> 14<br /> <br /> 4,7<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 11<br /> <br /> 3,8<br /> <br /> Nội dung được hỗ trợ<br /> <br /> Biện pháp nhắc uống thuốc<br /> <br /> 46<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> Phần lớn BN hiện nay đều có người<br /> nhà hỗ trợ điều trị tại gia đình, 50,7% có<br /> người hỗ trợ là vợ hoặc chồng, 22% có<br /> người hỗ trợ là bố hoặc mẹ.<br /> Trong số đối tượng nghiên cứu có người<br /> hỗ trợ tại nhà, 70,6% BN được những người<br /> này thường xuyên nhắc nhở uống thuốc.<br /> Về các biện pháp nhắc nhở uống thuốc,<br /> 50% dùng biện pháp cài đặt chuông điện<br /> thoại, 26% dùng đồng hồ báo thức.<br /> * Kiến thức về điều trị ARV của ĐTNC<br /> (n = 296):<br /> <br /> Biết được thuốc ARV là thuốc kháng<br /> virut HIV: 271 BN (91,6%); biết thuốc ARV<br /> được dùng kết hợp từ ít nhất 3 loại thuốc:<br /> 231 BN (78,0%); biết điều trị ARV là suốt<br /> đời: 266 BN (89,9%); biết phải uống thuốc<br /> đúng và đủ ít nhất 95% để đảm bảo hiệu<br /> quả điều trị: 255 BN (86,1%); biết cách xử<br /> lý khi quên thuốc: 242 BN (81,8%).<br /> Tỷ lệ BN có kiến thức đúng về điều trị<br /> ARV khá cao (91,6%). 81,8% BN biết cách<br /> xử lý khi quên thuốc là phải uống ngay<br /> liều đó khi nhớ ra, liều tiếp theo phải uống<br /> cách liều trước ít nhất 4 giờ.<br /> <br /> Bảng 3: Kiến thức tuân thủ điều trị ARV (n = 296).<br /> n<br /> <br /> Khái niệm tuân thủ điều trị ARV<br /> Uống đúng thuốc<br /> <br /> 201<br /> <br /> 67,9<br /> <br /> Uống đúng liều lượng<br /> <br /> 207<br /> <br /> 69,9<br /> <br /> Uống đúng giờ<br /> <br /> 261<br /> <br /> 88,2<br /> <br /> Uống đúng cách<br /> <br /> 234<br /> <br /> 79,1<br /> <br /> Không ức chế được HIV<br /> <br /> 204<br /> <br /> 68,9<br /> <br /> Bệnh tiếp tục phát triển nặng hơn<br /> <br /> 211<br /> <br /> 71,3<br /> <br /> Gây ra sự kháng thuốc<br /> <br /> 226<br /> <br /> 76,4<br /> <br /> Làm hạn chế cơ hội điều trị sau này<br /> <br /> 152<br /> <br /> 61,4<br /> <br /> Tác hại của không tuân thủ điều trị<br /> <br /> Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu biết được tuân thủ điều trị là phải uống đúng giờ chiếm<br /> nhiều nhất, tiếp đến là biết phải uống đúng cách.<br /> Sau khi chấm điểm cho từng câu trả lời và tổng hợp lại thành điểm kiến thức chung,<br /> 70,9% BN có kiến thức đạt, 29,1% có kiến thức không đạt.<br /> Bảng 4: Các yếu tố liên quan đến kiến thức về điều trị ARV (n = 296).<br /> Đạt (n = 210) (%)<br /> <br /> Không đạt (n = 86) (%)<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 92 (81,4)<br /> <br /> 21 (18,6)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 118 (64,5)<br /> <br /> 65 (35,5)<br /> <br /> 174 (70,2)<br /> <br /> 74 (29,8)<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> p<br /> <br /> *<br /> <br /> 2,41 (1,37 - 4,23)<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 0,78 (0,38 - 1,59)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> ≥ 30 tuổi<br /> <br /> 47<br /> <br />